KANONY WST
PNE DO PRAWA O SAKRAMENTACH
KPK rozpoczyna częśd I Księgi IV poświęconą sakramentom od 9 (kan. 840-848) kanonów
wstępnych. Podobną treśd zawiera 8 (kan. 667-674) pierwszych kanonów Tytułu XVI KKKW. Za-
wierają one pewne normy wspólne dla wszystkich siedmiu sakramentów Kościoła.
1. Określenie sakramentów
KPK KKKW
Kan. 840  Sakramenty Nowego Testamentu, usta- Kan. 667  Przez sakramenty, którymi Kościół ma
nowione przez Chrystusa i powierzone Kościołowi, obowiązek szafowad, aby pod znakiem widzialnym
jako czynności Chrystusa i Kościoła, są znakami objawiad tajemnicę Chrystusa, nasz Pan Jezus
oraz środkami, poprzez które wyraża się i wzmac- Chrystus uświęca ludzi w mocy Ducha Świętego,
nia wiara, oddawany jest Bogu kult i dokonuje się aby na sobie właściwy sposób prawdziwie odda-
uświęcenie człowieka. Z tej to racji w najwyższym wali cześd Bogu Ojcu, i wszczepia ich w siebie sa-
stopniu przyczyniają się do wprowadzenia, umoc- mego i w Kościół, który jest Jego Ciałem; dlatego
nienia i zamanifestowania kościelnej wspólnoty. wszyscy chrześcijanie, przede wszystkim zaś świę-
Dlatego w ich sprawowaniu święci szafarze oraz ci szafarze, powinni pobożnie celebrując i przyj-
pozostali wierni winni okazad najwyższy szacunek mując te sakramenty, wiernie zachowywad przepi-
i należną pilnośd. sy Kościoła.
Kan. 841  Ponieważ sakramenty są te same dla Kan. 669  Ponieważ sakramenty są te same dla
całego Kościoła i należą do depozytu wiary, tylko całego Kościoła i należą do depozytu wiary, tylko
do najwyższej władzy kościelnej należy zatwier- do najwyższej władzy kościelnej należy zatwier-
dzanie lub określanie tego, co jest wymagane do dzanie lub określanie wymogów do ich ważności.
ich ważności. Także do tejże lub innej kompetent-
nej władzy, zgodnie z kan. 838, żż 3 i 4, należy
określanie tego, co dotyczy godziwego ich spra-
wowania, udzielania i przyjmowania, jak również
obrzędu stosowanego przy ich sprawowaniu.
Sakramenty Nowego Prawa zostały ustanowione przez Chrystusa. Jest ich siedem:
chrzest, bierzmowanie (chryzmacja), Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament
święceo, małżeostwo. Sakramenty te obejmują wszystkie etapy i wszystkie ważne momenty ży-
cia chrześcijanina: sprawiają narodzenie i rozwój chrześcijaoskiego życia wiary, uzdrowienie i dar
posłania. Widad w tym pewne podobieostwo, jakie istnieje pomiędzy etapami życia naturalnego a
etapami życia duchowego (KKK 1210).
Prawodawca przypominając o eklezjotwórczym charakterze sakramentów, nakazuje
wierne przestrzeganie przepisów Kościoła, dotyczących ich sprawowania i przyjmowania. Nakaz
ten dotyczy zarówno szafarzy, jak i przyjmujących sakramenty. Normy prawne dotyczące sakra-
mentów mają zapewnid prawdziwośd i skutecznośd znaku sakramentalnego, co wyraża się
przepisach ustanowionych ad validitatem (do ważności) oraz ad liceitatem (do godziwości,
chociaż lepiej jest mówid o legalności działania).
Sakramenty wreszcie, deklaruje prawodawca, należą do depozytu wiary, za który w szcze-
gólny sposób odpowiedzialna jest najwyższa władza Kościoła. Depozyt wiary jest wspólny dla
całego Kościoła, dlatego też jedynie ta władza może ustanawiad warunki, od których zachowania
uzależniona jest ważnośd sprawowanych sakramentów. Wynika stąd także, że wszystkie normy
prawne i liturgiczne, wydane przez władzę niższą, mogą wpłynąd jedynie na legalnośd (godziwośd)
- 11 -
sprawowania sakramentów (np. zakaz zawarcia małżeostwa dołączony przez Stolicę Apostolską
do dyspensy od małżeostwa niedopełnionego może wpłynąd zarówno na legalnośd, jak i na
ważnośd nowego małżeostwa, ale zakaz zawarcia małżeostwa zawarty w wyroku sądu koś-
cielnego zawsze ma walor ad liceitatem).
2. Znaczenie chrztu; powtarzalnośd sakramentów
KPK KKKW
Kan. 842  ż 1. Nikt nie może byd ważnie dopusz- Kan. 675  ż 2. Jedynie człowiek, który przyjął rze-
czony do innych sakramentów, dopóki nie przyjął czywiście chrzest, jest zdolny do przyjęcia pozos-
chrztu. tałych sakramentów.
Kan. 845  ż 1. Nie można powtarzad sakramen- Kan. 672  ż 1. Sakramenty chrztu, chryzmacji
tów chrztu, bierzmowania i święceo, które wy- oraz święceo nie mogą byd powtarzane.
ciskają charakter. ż 2. Jeśli zaś istnieje roztropna wątpliwośd, czy
ż 2. Jeśli po przeprowadzeniu starannego docho- rzeczywiście lub czy ważnie były udzielone, i wąt-
dzenia, istnieje jeszcze roztropna wątpliwośd, czy pliwośd ta pozostaje mimo przeprowadzenia dok-
wyliczone w ż 1 sakramenty zostały rzeczywiście ładnego dochodzenia, należy udzielid ich warun-
lub ważnie udzielone, należy ich udzielid warunko- kowo.
wo.
Podstawowym warunkiem ważnego przyjęcia pozostałych sakramentów jest rzeczywiste
przyjęcie chrztu. Nie wystarczy tu więc chrzest pragnienia ani chrzest krwi, które  wystarczą do
zbawienia. Dlatego też przy dopuszczaniu kogokolwiek do sakramentów szafarz musi mied pew-
nośd odnośnie do chrztu kandydata. Musi byd to pewnośd nie tylko co faktu, ale i co do ważności
chrztu. Gdyby taka wątpliwośd zachodziła, należy najpierw, po przeprowadzeniu starannego do-
chodzenia, udzielid chrztu.
Przez termin iteratio sacramentorum rozumie się powtórne udzielenie sakramentów tej
samej osobie. Sakramenty chrztu, bierzmowania i święceo, które wyciskają charakter sakramen-
talny, według nauki Kościoła nie mogą byd powtórnie udzielone tej samej osobie. Zakaz ten, za-
korzeniony w praktyce i tradycji wczesnochrześcijaoskiej, znalazł swoje odbicie m.in. w dys-
kusjach na temat ważności chrztu, zwłaszcza udzielanego przez heretyków; bezdyskusyjny był
jednak pogląd o niepowtarzalności ważnie udzielonych sakramentów chrztu, bierzmowania
(chryzmacji) i święceo. Kościół na Soborze Trydenckim w sposób uroczysty sprecyzował ten zakaz
na sesji VII (BF VII 217). Znajduje się on również w KPK z 1917 r. (kan. 732), w KPK z 1983 r. (kan.
845 ż 1) i w KKKW z 1990 r. (kan. 672 ż 1). Ponieważ od ważności chrztu zależy ważne przyjęcie
pozostałych sakramentów, a od ważności święceo kapłaoskich (prebiteratu lub episkopatu)
ważnośd sprawowanych sakramentów, z wyjątkiem chrztu, niezbędna jest pewnośd, że
sakramenty te zostały udzielone ważnie. Wątpliwośd może dotyczyd bądz
faktu udzielenia
sakramentu, bÄ…dz
ważności dokonanego obrzędu z racji braku właściwej intencji lub niezacho-
wania istotnego elementu, którego spełnienie jest niezbędne do ważności sakramentu (materia i
forma). Dlatego w sytuacji, gdy po przeprowadzeniu starannego dochodzenia, pozostaje poważna
wątpliwośd, czy sakramenty te zostały faktycznie lub ważnie udzielone, Kościół poleca ich udzielid
dla uzyskania tej pewności. Pozostałe sakramenty (Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych,
małżeostwo) ta sama osoba może przyjmowad więcej niż jeden raz, z zachowaniem odnośnych
przepisów prawnych i liturgicznych.
- 12 -
3. Jednośd sakramentów wtajemniczenia chrześcijaoskiego
KPK KKKW
Kan. 842  ż 2. Sakramenty chrztu, bierzmowania Kan. 697  Wtajemniczenie sakramentalne w mis-
i Najświętszej Eucharystii tak łączą się ze sobą, że terium zbawienia doskonali się w przyjęciu Eucha-
są wymagane do pełnego wtajemniczenia chrześ- rystii i dlatego Eucharystia powinna byd udzielana
cijaoskiego. chrześcijanom jak najszybciej po chrzcie i chryz-
macji, według norm prawa partykularnego włas-
nego Kościoła sui iuris.
Sakramenty wtajemniczenia chrześcijaoskiego: chrzest bierzmowanie (chryzmacja) i Eu-
charystia są fundamentami całego życia chrześcijaoskiego. Uczestnictwo w Boskiej naturze, które
ludzie otrzymujÄ… w darze przez Å‚askÄ™ Chrystusa, objawia pewnÄ… analogiÄ™ do powstania, rozwoju i
wzrostu życia naturalnego. Wierni odrodzeni przez chrzest, zostają umocnieni przez sakrament
bierzmowania (chryzmacji), a w Eucharystii otrzymują pokarm życia wiecznego. W ten sposób
przez sakramenty wtajemniczenia chrześcijaoskiego w coraz większym stopniu osiągają skarby
życia Bożego i postępują w doskonałej miłości. (RRIA, Praenotanda, n. 1-2; KKK 1212).
Zasada jedności trzech sakramentów wtajemniczenia uwidacznia się w większości Koś-
ciołów wschodnich, zwłaszcza tradycji bizantyjskiej, w jedności ceremonii liturgicznej spra-
wowania tych sakramentów. Widad jej realizację również w łacioskim obrzędzie inicjacji do-
rosłych. W niektórych Kościołach wschodnich (np. w Kościele etiopskim katolickim) oraz w tradycji
łacioskiej chrztu dzieci nastąpiło rozdzielenie udzielania tych sakramentów. Rozdzielenie
liturgiczne nie narusza jednak teologicznej zasady jedności. Tradycja Kościoła łacioskiego
podkreśla koniecznośd przyjęcia chrztu, bierzmowania i Eucharystii do pełnego wtajemniczenia w
życie chrześcijaoskie. Według II Polskiego Synodu Plenarnego (PSP, Liturgia, n. 13):
wtajemniczenie chrześcijaoskie ma wymiar misyjny. Jego obrzędy wyrażają prawdę, że kandydaci
ewangelizowani w okresie katechumenatu mają apostołowad i dawad świadectwo wierze.
4. Obowiązek udzielania sakramentów i przygotowania się do ich przyjęcia
KPK KKKW
Kan. 843  ż 1. Święci szafarze nie mogą odmówid Kan. 381  ż 2. Duchowni mają obowiązek, jeśli
sakramentów tym, którzy właściwie o nie proszą, nie usprawiedliwia ich słuszna przeszkoda, udzie-
są odpowiednio przygotowani i prawo nie wzbra- lania z duchowych dóbr Kościoła zwłaszcza w pos-
nia im ich przyjmowania. taci posługi słowa Bożego i sakramentów chrześci-
ż 2. Duszpasterze oraz inni wierni, w ramach włas- janom, którzy o to proszą, są w należytej dyspo-
nej funkcji kościelnej, mają obowiązek troszczyd zycji i nie są związani prawną przeszkodą do przyj-
się, aby ci, którzy proszą o sakramenty, byli do ich mowania sakramentów.
przyjęcia przygotowani przez odpowiednią ewan-
gelizację i katechezę, z uwzględnieniem norm wy-
danych przez kompetentną władzę.
Szafarze wraz ze święceniami otrzymują możliwośd udzielania sakramentów. W niektó-
rych przypadkach (np. pokuta, małżeostwo) konieczne jest również upoważnienie do ważnego i
legalnego (godziwego) ich sprawowania. Jest to uprawnienie udzielone nie tylko dla osobistego
dobra szafarzy, ale przede wszystkim dla oddawania Bogu kultu i budowania wspólnoty kościel-
nej. Stąd szafarze mają obowiązek sprawowania i udzielania sakramentów.
- 13 -
 Prawodawca ujmuje to w KPK w formie zakazu odmowy udzielania, a w KKKW w formie
nakazu (obowiązku) udzielania sakramentów. Nie jest to jednak norma obowiązująca bez
względu na inne okoliczności. Do otrzymania sakramentów mają prawo jedynie osoby, które:
- sÄ… odpowiednio przygotowane;
- są we właściwej dyspozycji;
- właściwie proszą o sakramenty;
- prawo nie zakazuje im ich przyjmowania.
Prawodawca np. zakazuje przyjmowania Komunii św. osobom mającym świadomośd, że
są w stanie grzechu ciężkiego (kan. 916 KPK; kan. 711 KKKW) oraz sprawowania i przyjmowania
sakramentów przez osoby ekskomunikowane (kan. 1331 ż 1, n. 2 KPK; kan. 1343 KKKW) i ukarane
interdyktem (kan. 1332 KPK; por. kan. 1431 KKKW).
Prawodawca nakazuje również odpowiednie przygotowanie do przyjęcia sakramentów.
Jest to obowiązek zarówno samego kandydata, jak też osób, na których spoczywa obowiązek
wychowania i nauczania, zwłaszcza rodziców, duszpasterzy (szczególna jest tu odpowiedzialnośd
proboszcza) i katechetów. Kompetentna władza kościelna powinna wydad normy dostosowane
do warunków kraju lub regionu (por. kan. 843 ż 2 KPK).
5. Oleje święte
KPK KKKW
Kan. 847  ż 1. Przy udzielaniu sakramentów, w Kan. 693 - Święty myron, który składa się z oleju z
których należy stosowad oleje święte, szafarz wi- oliwek lub innych roślin oraz z substancji aroma-
nien używad olejów z oliwek lub innych określo- tycznych, może byd sporządzany jedynie przez bis-
nych roślin i konsekrowanych lub poświęconych kupa z zachowaniem prawa partykularnego, zgod-
przez biskupa - z zachowaniem przepisu kan. 999, nie z którym władza ta zastrzeżona jest Patriarsze.
n. 2  i to w ostatnim czasie; starych wolno uży-
wad tylko w wypadku konieczności.
ż 2. Proboszcz powinien brad oleje święte od
własnego biskupa i w odpowiednim miejscu sta-
rannie je przechowywad.
Kan. 999  Oprócz biskupa, olej używany przy na- Kan. 741  Olej potrzebny przy sprawowaniu sak-
maszczeniu chorych mogą poświęcad: ramentu namaszczenia chorych powinien byd po-
1° ci, którzy sÄ… prawnie zrównani z biskupem die- bÅ‚ogosÅ‚awiony i, jeÅ›li inaczej nie stanowi prawo
cezjalnym. partykularne własnego Kościoła sui iuris, przez
2° w razie koniecznoÅ›ci każdy prezbiter, jednak tego samego kapÅ‚ana, który sprawuje sakrament.
tylko w czasie sprawowania sakramentu.
Przy sprawowaniu sakramentów chrztu, bierzmowania (chryzmacji), namaszczenia
chorych i święceo oraz przy niektórych innych czynnościach liturgicznych (np. poświęcenie
kościoła, ołtarza, dzwonu) używa się olejów poświęconych lub konsekrowanych w czasie
specjalnego obrzędu. Przy sakramentach bierzmowania (chryzmacji) i namaszczenia chorych
użycie oleju należy do istoty obrzędu (jest materią sakramentu).
W Kościele łacioskim używa się trzech olejów:
- olej krzyżma (Krzyżmo), sporządzany z oleju i wonnych substancji, używany przy sprawowaniu
sakramentów chrztu, bierzmowania i święceo oraz przy poświęceniach kościoła, ołtarza i dzwo-
nów; konsekrowad go może wyłącznie biskup;
- olej katechumenów, używany przy chrzcie, wyrażający spotęgowanie skutków egzorcyzmów i
umocnienie przyjmujących chrzest; używanie go zależy od decyzji Konferencji Biskupów (w Polsce
- 14 -
się nie używa); poświęcad go może biskup lub prezbiter, ale wyłącznie bezpośrednio przed czyn-
nością namaszczenia;
- olej chorych, używany przy namaszczeniu chorych, przynoszący chorym pomoc w słabościach
duszy i ciała; poświęcad go może biskup (i osoby prawnie zrównane z biskupem diecezjalnym) lub
prezbiter, ale wyłącznie w przypadku konieczności w czasie sprawowania sakramentu.
Konsekracji Krzyżma i poświęcenia pozostałych olejów dokonuje się w Wielki Czwartek
podczas specjalnej Mszy św. koncelebrowanej pod przewodnictwem biskupa. Jest to znak jed-
ności prezbiterium i świeckich ze swoim biskupem, który jest głównym szafarzem sakramentów
w swojej diecezji. Ta ceremonia, dla poważnych przyczyn, może odbyd się także w jednym z
poprzednich dni, zawsze jednak w okolicach Paschy.
Olejów należy używad świeżych, tzn. z ostatniego Wielkiego Czwartku i wziąd je od swoje-
go biskupa. Jest za to odpowiedzialny proboszcz, który winien również zatroszczyd się o właściwe
przechowywanie olejów.
W Kościołach wschodnich używa się oleju, zwanego myron. Jest to wschodni odpowiednik
łacioskiego Krzyżma. Myron to olej sporządzony z oliwy i balsamu oraz substancji aromatycznych.
Synody Kościołów wschodnich wyliczały nawet kilkadziesiąt składników tak sporządzonej subs-
tancji (np. Synod Zamojski 1720, Synod w Konstantynopolu 1890). Oleju tego używa się przy
sakramencie chryzmacji, w którym należy do istoty czynności sakramentalnej oraz przy święce-
niach wyższych i poświęceniu ołtarza. Poświęca go zawsze biskup, a nawet prawo własne
Kościoła sui iuris może zastrzec to poświęcenie Patriarsze (arcybiskupowi większemu), jak to ma
miejsce np. w katolickim Kościele ormiaoskim.
Normy dotyczące stosowania oleju katechumenów i oleju chorych są podobne do norm
Kościoła łacioskiego.
6. Ofiary z racji sprawowania sakramentów
KPK KKKW
Kan. 848  Oprócz ofiar określonych przez kompe- Kan. 1013  Biskup eparchialny ma prawo w ra-
tentną władzę kościelną, szafarz nie może doma- mach prawa partykularnego własnego Kościoła sui
gad się niczego za udzielanie sakramentów, przy iuris określid taksy za różne akty władzy rządzenia
czym potrzebujący nie powinni byd pozbawieni i ofiary składane z okazji sprawowania Boskiej Li-
pomocy sakramentów z racji ubóstwa. turgii, sakramentów, sakramentaliów oraz jakich-
Kan. 1264  Jeśli prawo czego innego nie zastrze- kolwiek innych celebracji liturgicznych, chyba że
ga, do zebrania biskupów prowincji należy: prawo wspólne inaczej zastrzega.
2° okreÅ›lid ofiary skÅ‚adane z okazji udzielania sak- ż 2. Patriarchowie i Biskupi eparchialni różnych
ramentów i sakramentaliów. Kościołów sui iuris wykonujący swoją władzę na
tym samym terytorium powinni siÄ™ troszczyd o
ustanowienie po wzajemnym porozumieniu takich
samych norm o taksach i ofiarach.
Kan. 1380  Kto stosując symonię sprawuje lub Kan. 1461  Kto udzielił lub przyjął święcenia w
przyjmuje sakrament, powinien byd ukarany inter- sposób symoniacki, powinien zostad deponowany;
dyktem lub suspensą. kto zaś inne sakramenty symoniacko sprawował
lub przyjÄ…Å‚, powinien zostad ukarany odpowiedniÄ…
karą, nie wyłączając ekskomuniki większej.
Kościół wielokrotnie przypominał, że za udzielanie sakramentów nie wolno pobierad
opłat. Zezwalał jednak na przyjmowanie dobrowolnych ofiar składanych przez wiernych lub przy-
najmniej tolerował taką praktykę. Zasady te przejęło aktualne prawodawstwo Kościoła, zwracając
- 15 -
uwagę szczególnie na to, by nie uzależniad od złożenia ofiary sprawowania sakramentu.
Prawodawca udziela prawa do ustalenia wysokości ofiar zebraniu biskupów prowincji kościelnej
(w ramach jednej metropolii) i odpowiednim organom władzy w Kościołach wschodnich. Nad-
użycia w tej dziedzinie są karane w prawie kanonicznym. Jednym z tych nadużyd jest symonia, a
więc  kupowanie i  sprzedawanie sakramentów (kan. 1380 KPK; kan. 1461 KKKW).
- 16 -