z wielu poczynionych obserwacji, ale i nieco
mitologii.
Andrzej Kisiel
Hi-Fi mierzone
Hi-Fi mierzone
w decybelach,
w decybelach,
watach i hercach
watach i hercach
Parametry i doświadczenia
płynące z prób odsłuchowych
Różni użytkownicy sprzętu audio opierają fila oczywiście najważniejsza jest jakość Czy urządzenia spełniają oczekiwania
swoje zadowolenie z posiadanego systemu na dz
więku. Jednak nie tylko audiofil, ale i każdy pod względem funkcjonalności i estetyki
różnych jego zaletach. Dla niektórych najważ-  normalny użytkownik sprzętu, chce wie-  łatwo sprawdzić w oparciu o podstawowe
niejsza jest ilość funkcji, dla niektórych este- dzieć już przed zakupem, czy wybierany przez informacje i oględziny. Ale jak sprawdzić,
tyka, dla niektórych małe wymiary. Dla audio- niego sprzęt jest po prostu warty swojej ceny. czy jakość dz
więku jest odpowiednio dobra?
Elektronika Plus - UKA
ADY AUDIO
32
Wystarczy posłuchać? logów i instrukcji w poszukiwaniu danych pującej informacji na temat jakości dz
więku.
Pozornie równie łatwo  wystarczy posłu- technicznych, opisujących (w mniemaniu Oto trzy pouczające przykłady.
chać. Jednak ani to takie proste, ani takie wielu) jakość urządzeń, która przekładać się Pomiar całkowitych zniekształceń nieli-
oczywiste. Nie w każdym sklepie ze sprzę- miała wprost na jakość dz
więku. Moc, pasmo niowych wzmacniaczy lampowych wykazuje
tem są warunki umożliwiające przesłuchanie przenoszenia, któż o to nie pytał?  zwła- najczęściej znacznie większą ich wartość niż
urządzeń. W innych warunki są, ale nie za- szcza w latach osiemdziesiątych i wcześniej, w przypadku wzmacniaczy tranzystorowych.
wsze odpowiednie, a już nigdy dokładnie ta- gdy niemal w ogóle nie było Mimo to, próby odsłuchowe
kie, jakie są w naszym własnym mieszkaniu, w Polsce salonów Hi-Fi najczęściej prowadzą do spo-
To, co pojawia się na
gdzie sprzęt będzie użytkowany. Wpływ aku- z pomieszczeniami odsłu- strzeżenia, że wzmacniacze
wyjściu urządzenia,
styki pokoju odsłuchowego jest bardzo duży chowymi, i trzeba było ku- lampowe brzmią milej dla
a czego nie było na
i nigdy nie można oczekiwać takich samych pować sprzęt wprost ze skle- ucha. Dlaczego? Dopiero do-
wejściu - to właśnie
rezultatów brzmieniowych w różnych po- powej półki (lub spod lady). kładniejsze badania  rozkła-
są zniekształcenia.
mieszczeniach. Im dalej w las, tym więcej Tymczasem czasy i oko- du zniekształceń harmonicz-
drzew. Zwykle nie kupujemy całego systemu liczności się zmieniły, skle- nych pokazują, że wzmacnia-
za jednym zamachem (chyba że jest to coś na pów z pomieszczeniami odsłuchowymi coraz cze lampowe charakteryzują się dominacją
kształt mini-wieży, czego w ogóle nie rozpa- więcej, a w miesięcznikach adresowanych do parzystych harmonicznych, a tranzystorowe
truje się w kategoriach audiofilskich), ale do- audiofilów roi się od testów odsłuchowych, nieparzystych. Dz
więki naturalne  instru-
kupujemy pojedyncze urządzenia do już po- podczas gdy tabelki z parametrami zeszły na mentów akustycznych  nie są pojedynczymi
siadanych. Komplikuje to próby odsłuchowe drugi plan. sygnałami sinusoidalnymi, ale zestawami sy-
o tyle, że np. kupując wzmacniacz najczę- gnałów, najczęściej o tonie podstawowym ze
Czy za pomocą
ściej nie mamy przy sobie pozostałych urzą- stowarzyszeniem parzystych harmonicznych.
parame
trów można,
dzeń (a tym bardziej pokoju odsłuchowego), Dlatego zmysł słuchu jest przyzwyczajony
aby móc ocenić brzmienie całego, komplet- czy nie można opisać do tego rodzaju dz
więków. Jeżeli urządzenie
nego systemu. Ważnym czynnikiem jest też elektroakustyczne dodaje od siebie parzyste
jakość urządzenia Hi-Fi?
ograniczenie natury psychologicznej  wielu Odpowiedz
na to pytanie nie jest jednoznacz- harmoniczne (to, co jest dodawane, a więc to,
użytkowników, zwłaszcza słabo obytych ze na. Urządzenia Hi-Fi to skomplikowane urzą- co pojawia się na wyjściu urządzenia, a cze-
sprzętem, jest zbyt nieśmiałych i nie wierzy dzenia elektroakustyczne. Rejestrują, wzmac- go nie było na wejściu, to właśnie zniekształ-
w swoje możliwości oceny jakości dz
więku  niają, przesyłają dz
więk przetworzony na prąd cenia), to zmysł słuchu dość łatwo je toleru-
twierdzą, że  nie mają słuchu lub że nie są elektryczny. W urządzeniach elektroakustycz- je; odbieramy wówczas raczej pewną zmianę
takimi fachowcami, aby przystępować do nych nie zachodzą zjawiska ponadnaturalne  barwy dz
więku, zmianę tonacji, niż rażące
prób odsłuchowych. wszystko odbywa się w zgodzie z prawami fi- przykre zniekształcenia. Jeżeli natomiast
Trudności te od dawna skłaniały poten- zyki. Jednak okazało się, że pomiary podsta- w spektrum zniekształceń przewagę mają
cjalnych użytkowników do wertowania kata- wowych parametrów nie dostarczają wyczer- nieparzyste harmoniczne, wówczas dokucza
nam nienaturalna metaliczność, szorstkość
dz
więku. Pokazuje to, że niektóre parametry
(w tym przypadku całkowite zniekształcenia
harmoniczne, wyrażane najczęściej w pro-
centach) są zbyt ogólnikowe, aby przedsta-
wić istotne różnice między urządzeniami; co
więcej, nawet gdy głębiej wnikamy w zacho-
wanie się urządzenia i uzyskujemy dokła-
dniejszy obraz sytuacji (zamiast współczyn-
nika całkowitych zniekształceń harmonicz-
nych  pełny rozkład harmonicznych), musi-
my poznać ważne zjawiska psychoakustyki,
aby właściwie obraz ten zinterpretować i wy-
ciągnąć wnioski (nic by nam nie przyszło
z rozkładu zniekształceń, gdybyśmy nie wie-
dzieli o właściwościach dz
więków natural-
nych i związanych z tym różnych reakcji
zmysłu słuchu na różne harmoniczne!).
Podobnych, skomplikowanych związków
i zależności zachodzi bardzo wiele.
Parametry - gramofon
czy muzyka cyfrowa?
W epoce przedcyfrowej miłośnikom muzyki
i urządzeń elektroakustycznych dokuczały
przede wszystkim szumy taśmy i płyty gra-
mofonowej, ograniczenie pasma przenosze-
nia, nierównomierność przesuwu taśmy lub
obrotów płyty. Ówczesne wysiłki konstrukto-
rów skupione były na minimalizowaniu tych
właśnie problemów, i pod tym kątem usta-
wiona była aparatura pomiarowa i analiza
Elektronika Plus - UKA
ADY AUDIO
33
parametrów. Dlatego wydawało się, że wye- ny, tak jak udoskonalana jest celuloza, tak jak
liminowanie tych zniekształceń (dzięki za- bada się możliwości użycia zupełnie nowych
stosowaniu techniki cyfrowej) urzeczywistni materiałów (włókna kevlarowe, węglowe,
marzenie o dz
więku doskonałym, płynącym metale).
z doskonałego z
ródła. Tymczasem dość Wnioski  nie wszystkie zjawiska, wpły-
szybko okazało się, że choć płyty kompakto- wające na jakość dz
więku, można przedsta-
we uwolniły nas od szumów, to słucha się wić za pomocą podstawowych parametrów;
ich ze znacznie mniejszą przyjemnością niż nie wszystkie rodzaje zniekształceń zostały
płyt analogowych. Znane wszystkim para- dokładnie poznane i nie wszystkie są
metry  pasmo przenoszenia, dynamika, ko- przedmiotem pomiarów, a spośród tych,
łysanie dz
więku, miały doskonałe wartości, które są przedmiotem pomiarów, tylko nie-
więc nie mogły w żaden sposób wytłuma- które, podstawowe, są udostępniane użyt-
czyć słyszalnego zjawiska. Co się stało? kownikom. Postęp w elektroakustyce odby-
Wraz z kwantyzacją sygnału analogowego wa się nie tylko na drodze minimalizowania
pojawiły się zupełnie nowe rodzaje znie- dotychczas znanych rodzajów zniekształceń,
kształceń, do ilustracji których ówczesny ale na drodze identyfikowania nowych ro-
świat parametrów nie był przygotowany. Co dzajów zniekształceń, które tropi się na pod-
ciekawe, do dzisiaj w katalogach i instruk- stawie przeprowadzanych prób odsłucho-
cjach odtwarzaczy CD królują właśnie te wych. Na marginiesie  nowe projekty i po-
podstawowe parametry, tak niewiele mówią- mysły konstruktorów, nawet mając silne
ce o ich jakości, a niewtajemniczonym suge- oparcie w aktualnym stanie wiedzy, czasami
rujące osiągnięcie niemal ideału. Ale kon- znajdują się w ślepej uliczce lub wymagają
struktorzy odtwarzaczy CD wciąż pracują wielu lat udoskonaleń; postęp często jest po-
nad ich udoskonaleniem, i odtwarzacz od- zorny lub tylko fragmentaryczny; oznaczając
twarzaczowi nierówny. poprawę jednej właściwości akustycznej,
często oznacza pogorszenie innej; rozwiąza-
Parametry a technika
nia uznane pochopnie za archaiczne, mogą
głośnikowa przeżywać wspaniałą drugą młodość, gdy
Kilkadziesiąt lat temu w zasadzie jedynym okazuje się, że nowe technologie, które roz-
materiałem stosowanym na membrany stoż- wijano tylko w oparciu o teorię i znane, mie-
kowe głośników dynamicznych była celulo- rzalne instrumentalnie parametry, nie były
za. Ten tradycyjny materiał nie był jednak weryfikowane dostatecznie wnikliwie za po-
idealny  zaczęto poszukiwać lepszych roz- mocą prób odsłuchowych.
wiązań. Spośród nowości największą karierę
Rzetelność danych
zaczął robić polipropylen  dość tani, odpor-
ny na upływ czasu, a przede wszystkim wol- podawanych przez
ny od pewnych wad, które dotykały celulozę. producenta
Dość sztywne membrany celulozowe miały Innym zagadnieniem jest rzetelność danych
zawsze tendencję do ujawniania swoich wła- przedstawianych przez producentów. Nieste-
snych rezonansów na skraju pasma przeno- ty, często podawane parametry wprowadzają Rzetelne ale niepoważne
szenia. Polipropylen, dzięki wyższej stratno- wbłąd. Czasami mamy do czynienia ze zwy- O ile producent, podając pasmo przenosze-
ści wewnętrznej, pozwolił cieszyć się z gład- kłym  naciąganiem , czasami na dowolność nia, nie poda pola tolerancji, w jakim mieści
szej, mniej poszarpanej charakterystyki czę- pozwalają nie dość precyzyjnie określone się częstotliwościowa charakterystyka prze-
stotliwościowej. Ale po- normy. Podamy dwa przykła- twarzania, lub wartości spadku ciśnienia przy
nownie testy odsłuchowe dy, które być może najbar- ustalonych częstotliwościach granicznych,
Nie wszystkie zjawi-
wykazały, że brzmienie gło- dziej sfrustrują miłośników może  wprost nie kłamiąc  spokojnie podać
ska, wpływające na ja-
śników polipropylenowych, watów i hertzów. O ile produ- pełne pasmo akustyczne 20Hz  20kHz. Bo-
kość dz
więku, można
chociaż lepsze pod pewny- cent, podając moc  muzycz- wiem każdy głośnik przetwarza od 20Hz,
przedstawić za pomo-
mi względami, pod innymi ną , nie podaje żadnej normy, problem tylko w tym, przy jakim spadku ci-
cą podstawowych pa-
jest znacznie gorsze od według której moc ta została śnienia względem średniego ciśnienia w ca-
rametrów.
brzmienia głośników celulo- określona (jak długo trwa sy- łym paśmie, czyli mówiąc prościej  ile razy
zowych. Polipropylen uwal- gnał, jak długo przerwa mię- ciszej. 3dB różnicy w natężeniu dz
więku
nia nas od rezonasów, ale ma tendencję do dzy sygnałami, i ile razy cykl taki był powta- oznaczają różnicę dwukrotną, a 10dB  już
brzmienia zbyt głuchego, matowego, jedno- rzany), to w zasadzie może podać wartość ja- dziesięciokrotną (mamy do czynienia ze ska-
barwnego. Okazało się, że polipropylen, ką tylko chce  ostatecznie można założyć, lą logarytmiczną). Tylko część producentów
wraz ze szkodliwymi rezonansami, dusi wie- że sygnał trwał 1milisekundę, został podany podaje pole tolerancji (np. +/-3dB) lub spa-
le mikroinformacji, które w dużej mierze de- tylko raz i pomiar zakończono. Tak można dek przy częstotliwościach granicznych (np.
cydują o jakości dz
więku; jest często zbyt rzeczywiście przypisać moc muzyczną -6dB), co zwykle zmusza do skromności
miękki, i wtedy nie ma dynamiki w odtwa- 100W miniaturowym głośnikom przenośne- przy podawaniu pasma przenoszenia (poda-
rzaniu niskich tonów. Częstotliwościowa go  jamnika . Oczywiście ich rzeczywiste nie pasma przenoszenia 20Hz-20kHz ze
charakterystyka przetwarzania, o której linio- możliwości są oddalone o lata świetlne od spadkiem -20dB przy częstotliwościach gra-
wość walczyli konstruktorzy głośników, nic możliwości zespołów głośnikowych o mocy nicznych byłoby rzetelne, ale niepoważne, ta
nie mówi o tych aspektach jakości. Dzisiaj znamionowej 100W, wyznaczonej według sama charakterystyka może pozwolić na wy-
więc polipropylen wcale nie triumfuje nad międzynarodowej normy IEC 268-5 (100 go- znaczenie pasma np. 80Hz  16kHz przy
celulozą; wprowadzane są jego nowe odmia- dzin sygnału testującego). spadkach -6dB).
Elektronika Plus - UKA
ADY AUDIO
34
Widać więc, że nawet interpretowanie kil- Najlepiej przystępować do testów odsłu- pożyczamy, tym większą kaucję wpłacamy,
ku podstawowych parametrów (które jak wy- chowych z kilkoma własnymi płytami. ale tym większe prawdopodobieństwo, że
kazaliśmy wcześniej wcale nie opisują jako- Wśród nich powinny być tzw. płyty audiofil- dokonamy najlepszego możliwego wyboru.
ści dz
więku), wymaga wiedzy i doświadcze- skie  bardzo dobrze nagrane, nasycone in- 8. Urządzenie, które stało się naszym
nia. Na braku tej wiedzy i doświadczenia ka- strumentami akustycznymi, które powinny zdecydowanym faworytem, przesłuchaj-
rierę robi wielu producentów, sugerujących nam ukazać obiektywne wady i zalety i urzą- my dłużej.
za pomocą  mocy muzycznej 100W itp. dzeń, oraz płyty odpowiadające naszym mu- Pomysł ten jest najtrudniejszy do zreali-
najwyższą jakość produktów. zycznym zainteresowaniom  które przeko- zowania, bowiem wypożyczenie urządzenia
nają nas, czy nowe urządzenie będzie w sta- na kilka dni jest bardzo ciężkie do wynego-
Próby odsłuchowe nie dostarczyć nam prostej przyjemności słu- cjowania. Niektóre właściwości urządzenia
Wróćmy więc do prób odsłuchowych, chania. Czasami urządzenia słabo spisujące dają się usłyszeć od pierwszych chwil, zwła-
których rzetelne przeprowadzenie też nie w czasie audiofilskich sprawdzianów dosko- szcza w testach porównawczych (patrz
jest łatwe. Wydaje się jednak, że w doskona- nale trafiają swoim brzmieniem w klimat lu- pkt.1), inne wpływają na nasze zadowolenie
leniu metod  odsłuchu jest najlepsza droga bianej przez nas muzyki, czasami odwrotnie. bądz
jego brak w dłuższym okresie czasu. Są
do zdobycia najlepszego sprzętu, na jaki nas 5. Pilnujmy, aby w trakcie prób zacho- urządzenia, do których brzmienia, mimo sly-
stać i jaki odpowiada naszym indywidual- wana była ta sama głośność dla porówny- szalnych na początku wad, można się przy-
nym potrzebom. Bowiem mimo hipotetycz- wanych urządzeń. zwyczaić i potem słuchać ich z dużą przy-
nego wzorca -dz
więku idealnego  uzyski- Nasz zmysł słuchu ma tendencję do oce- jemnością, są też urządzenia, które nie rażą
wanego za pomocą idealnych urządzeń  niania wyżej dz
więku o większym natężeniu, swoimi wadami, ale nie wciągają w muzycz-
każdy z nas ma swój indywidualny gust, zwłaszcza w trakcie przełączania (złudne ną atmosferę. Przy jednym urządzeniu prze-
który pozwala na zaakceptowanie różnych wrażenie większej dynamiki). Różnice w na- rzucamy płyty jedna po drugiej, nie znajdu-
kompromisów. Nie ma jednego najlepszego tężeniu dz
więku powodowane są przez różne jąc specjalnych wad, i kończymy spraw-
systemu, wzmacniacza czy odtwarzacza CD efektywności zespołów głosnikowych, albo dzian bardzo szybko, przy drugim, po wło-
w danym przedziale cenowym. Byłby, gdy- świadomie przez sprzedawców, którzy chcą żeniu każdej z płyt chętnie słuchamy znacz-
by był idealny  ale idealnego nie ma, więc w ten sposób zasugerować lepszą jakość nie dłuższych fragmentów, chociaż odnajdu-
każdy potencjalny nabywca ma prawo sam określonego urządzenia. jemy wady w ich brzmieniu. Pamiętajmy, że
zdecydować, czy bardziej mu odpowiada te- 6. Jeżeli wierzymy w naszą zdolność do ostatecznie sprzęt powinien nam służyć do
go czy innego rodzaju brzmieniowe odstęp- oceny jakości dz
więku, nie poddawajmy słuchania, a nie do odsłuchiwania.
stwo od ideału. się sugestii sprzedawców. Jak widać, wybór na podstawie prób od-
Aby jednak tego rodzaju wybory podej- Niestety, najczęściej sprzedawca jest za- słuchowych nie jest prostą sprawą. Ale wy-
mować świadomie i zmierzać do wyciągnię- interesowany bardziej w sprzedaży określo- bór na podstawie parametrów tylko pozornie
cia wniosków, należy spełnić kilka warun- nych modeli, niż innych. Dla stworzenia po- jest prostszy, a w gruncie rzeczy nie jest wca-
ków. zorów nieskrępowanego wyboru będzie nas le wyborem, tylko przypadkową decyzją.
1. Testy odsłuchowe powinny być prze- namiawiał na próby odsłuchowe, po czym Ostatecznie na nasz wybór wpływ ma kilka
prowadzane jako testy porównawcze. podda delikatnym, ale sugestywnym zabie- innych czynników. Poza walorami funkcjo-
Zmysł słuchu przyzwyczaja się do nie- gom naprowadzającym na  swój obiekt. nalnymi i estetycznymi, często bierzemy pod
których rodzajów zniekształceń, zwłaszcza 7. O ile to możliwe, przeprowadz
my uwagę prestiż marki, jej pochodzenie, opinie
w charakterystyce tonalnej; tylko szybkie, próby odsłuchowe u siebie w domu. znajomych, wyniki testów zamieszczanych
bezpośrednie porównania dają pewność za- Jeżeli jesteśmy poważnym klientem po- w prasie. Ale głównym sędzią powinno być
obserwowania specyficznych zabarwień ważnego salonu Hi-Fi, jego właściciele po- nasze zawsze czyste ucho.
dz
więku, które dotykają każde urządzenie. winni zgodzić się na wypożyczenie nam
2. Najlepiej, aby testy były przeprowa- (oczywiście za kaucją) urządzeń do przete-
dzane metodą  każdy z każdym . stowania ich w domu. Im więcej modeli wy- Andrzej Kisiel
Metoda  na placu pozostaje zwycięzca
jest szybsza, ale mniej pewna  faworyt pra-
wie wszystkich przesłuchań może przegrać
z ostatnim modelem wziętym do porówna-
nia, który z kolei mógłby się okazać słabszy
od wielu wcześniej przegranych; brak logiki
w takim wyniku jest pozorny, bowiem nasz
zmysł słuchu nie musi oceniać zjawisk
w prosty sposób, na zasadzie  lepszy od do-
tychczas najlepszego jest najlepszy ze wszy-
stkich .
3. Porównujmy w jednym miejscu,
w jednym czasie, na tym samym systemie.
Na wyniki odsłuchu wpływ ma akustyka
pomieszczenia, system w którym pracują te-
stowane przez nas urządzenia, ale także na-
sze aktualne samopoczucie. Zupełnie bezu-
żyteczne jest przypominanie sobie, jak
brzmiał konkurencyjny wzmacniacz pół ro-
ku temu, albo w innym sklepie.
4. Porównujmy, używając do tego celu
tych samych, dobrze nam znanych płyt.
Elektronika Plus - UKA
ADY AUDIO
35