Zawarte tu opinie na to czym powinna być praca magisterska i jak należy ją pisać są wyłącznie
poglądami autora, a przedstawione zasady obowiązują tylko jego magistrantów
______________________________________________
Jak pisać pracę magisterską z Nauk o Ziemi ?
______________________________________________
J. A. Urbański
Instytut Oceanografii UG
Zakład Oceanografii Fizycznej
sierpień 2005
www.primap.com/html/karten.html
Spis treści:
1. Cel przewodnika 2
2. Metodyka pracy naukowej 3
3. Etyka w pracy naukowej 6
4. Projekt pracy magisterskiej 8
5. Struktura pracy magisterskiej 9
5.1 Tytuł 10
5.2 Wstęp 10
5.3 Materiały i metody 11
5.4 Rezultaty 12
5.5 Dyskusja i wnioski 12
6. Literatura 12
7. Abstrakt 14
8. Prezentacje 14
9. Udostępnianie 15
1. Cel przewodnika
Praca magisterska jest rodzajem publikacji naukowej. Oznacza to, że powinna
posiadać wszystkie cechy, których oczekuje się od tej formy uprawiania nauki. Naukowy
sposób przekazywania i utrwalania wiedzy wykształcił się wraz z rozwojem nauki i przez
lata udowodnił swoją przydatność w poznawaniu świata. Istnieją różne rodzaje publikacji
naukowej, które zostaną przedstawione w rozdziale poświęconym literaturze. Pracę
magisterską wyróżnia spośród nich istnienie jednego najważniejszego odbiorcy, którym
jest egzaminator. Autor pracy musi udowodnić, że posiadł umiejętności potrzebne do
uczestnictwa w procesie naukowym i jest w stanie stworzyć samodzielnie publikację
naukową. Konsekwencją tego jest znaczna rozbudowa pracy magisterskiej w porównaniu
z podstawowym rodzajem publikacji jakim jest artykuł naukowy. Swoją rozprawą autor
musi przekonać egzaminatorów (promotora i recenzenta), że opanował podstawy
teoretyczne i warsztat naukowy danej dziedziny i jest w stanie samodzielnie stosując
metody naukowe, czyli naukowy sposób myślenia i pracy, rozwiązać prosty problem.
Chciałbym tu zwrócić uwagę na istotne cechy pracy magisterskiej. Problem rozwiązywany
w pracy powinien dotyczyć zagadnienia o dość wąskim zakresie. Jednocześnie należy
oczekiwać, że jego rozwiązanie będzie zawierać elementy oryginalne, a przeważająca
część pracy powstanie jako dzieło samodzielne. W rezultacie jeżeli porównamy artykuł
naukowy i pracę magisterską to podstawowa różnica będzie polegała na objętości i
zwięzłości obu prac. Większość prac magisterskich ma około 50  100 stron (bez
dodatków), podczas kiedy artykuł naukowy od 10 do 20 stron. Prace magisterskie
zawierają także często różnego rodzaju dodatki opisujące cały proces jej powstawania.
Celem tego opracowania jest przedstawienie "przepisu" na pisanie pracy
magisterskiej. Przyszły autor ma prawo wiedzieć czego się od niego wymaga a nie zawsze
przeglądanie prac magisterskich poprzednich roczników i okazjonalne rozmowy z
promotorem dostarczają wszystkich niezbędnych informacji. Posłużyłem się nie tylko
własnym doświadczeniem ale i uwagami kilku autorów zagranicznych, którzy zostali
wymienieni na końcu.
Osobiście jestem zwolennikiem systemu bolońskiego, czyli dwuletnich studiów
magisterskich. Na studiach tych praca magisterska powinna być napisana w czasie 6
miesięcy dość intensywnej pracy. Poprzedzać ją powinno zaakceptowanie projektu pracy,
który powinien zostać przygotowany w ciągu około dwóch miesięcy. W dotychczasowym
systemie pięcioletnim na określenie tematu pracy i jej napisanie studenci mieli dwa lata !,
2
czyli tyle ile w wielu krajach zajmuje napisanie doktoratu. Uważam także, że zapewnienie
wysokiej jakości prac magisterskich, nawet kosztem pewnej liczby studentów kończących
studia bez dyplomu, jest konieczne dla zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu
kształcenia będącego sensem istnienia wyższych uczelni.
2. Metodyka pracy naukowej
Zasady pracy naukowej nie mają charakteru wyłącznie obowiązujących reguł,
niemniej przez lata zostały wypracowano pewne ogólne zasady, które metodą prób i
błędów okazały swoją przydatność do wyjaśniania obserwowanej rzeczywistości, jej
przewidywania w nieobserwowanym miejscu i czasie oraz tworzenia działających
mechanizmów. Indukcja, dedukcja, założenia, dowody, paradygmaty, wnioskowanie
statystyczne czy ogólne prawa jak "brzytwa Ockhama" to pojęcia tworzące specyficzne
środowisko dla intelektualnej działalności człowieka określanej jako "uprawianie nauki".
Pojęcia związane z uprawianiem nauki
indukcja Polega na uogólnieniu (generalizacji) obserwacji do ogólnej teorii
tłumaczącej obserwacje. Logiczny proces wnioskowania jest
podstawową metodą tworzenia hipotez, teorii i praw. To czy wniosek
ma charakter hipotezy, teorii czy prawa zależy od poziomu związanej z
nim niepewności. Należy zauważyć, że już nasze obserwacje obarczone
są pewnym poziomem niepewności. Hipoteza jest proponowaną teorią,
która nie została poddana sprawdzeniu czyli testowaniu. Teoria jest
pewnym koncepcyjnym schematem, który powstaje z hipotezy, jeżeli
przeszła ona pomyślnie proces testowania. Pozostaje jednak w stanie
oczekiwania na zaprzeczenie przez kolejne eksperymenty. Prawami
stają się teorie wielokrotnie potwierdzane i z określonymi warunkami
granicznymi ich prawdziwości.
dedukcja Dedukcja uszczegóławia, czyli prowadzi od ogólnej zasady do
konkretnego przypadku. Proces rozumowania przebiega od teorii do
konkretnego przypadku. To znaczy, że jeżeli przyjmiemy teorię o
podniesieniu się poziomu morza do 2100 roku o 80 cm, to za 100 lat raz
do roku poziom wody sięgnie określonej wysokości. Jeżeli na Bałtyku
może zachodzić zjawisko upwellingu, to powinno być ono widoczne na
zdjęciach satelitarnych SST. Metoda dedukcji daje więc konstrukcję
logiczną do planowania obserwacji i eksperymentów.
3
założenia Ze względu na to, że przyrodnicze badania naukowe prowadzone są w
bardzo złożonym środowisku, niezbędne jest poczynienie szeregu
stwierdzeń, których prawdziwość jest podstawą całej naszej konstrukcji
myślowej i sensowności podejmowanych poczynań. Jeżeli chcemy
stworzyć mapę rozkładu temperatury powierzchniowych wód zatoki
mierząc temperaturę w czasie rejsu, to musimy założyć, że zmiany
temperatury wody, które zachodziły w czasie trwania rejsu są
nieistotne. Założenia nie są testowane, ale ich przyjęcie musi wynikać z
wysokiego stopnia prawdopodobieństwa ich prawdziwości. Należy
mieć świadomość, że jeśli któreś z naszych założeń okaże się
nieprawdziwe to badania stają się nieważne.
dowody Przyroda ze względu na swą kompleksowość nie pozwala na proste i
jednoznaczne odpowiedzi. Toteż posługujemy się raczej zbieraniem
(kumulowaniem) obserwacji potwierdzających teorię. Ta kumulacja
obserwacji często prowadzi do modyfikacji teorii.
paradygmaty Modelowe rozwiązania będące podstawą nurtów w nauce. Paradygmaty
powstają i są obalane nadając rozwojowi danej dziedziny nie charakter
ciągły ale cykliczny, składający się z trzech etapów. W etapie
pierwszym powstanie paradygmatów w danej dziedzinie powoduje jej
rozwój przez kumulowanie dorobku. W etapie drugim pojawiają się
fakty niezgodne z paradygmatami, oraz zagadnienia których nie można
rozwiązać. Doprowadza to do kryzysu w danej dziedzine. W etapie
trzecim powstają nowe paradygmaty (rewolucja naukowa w danej
dziedzinie) i cykl się zamyka.
wnioskowanie Metody analizy obserwacji pozwalające na weryfikację hipotez z
statystyczne zadanym prawdopodobieństwem. Dobrym wstępnym ogólnym opisem
wnioskowania statystycznego jest rozdział pracy D.G. Rossitera
http://www.itc.nl/~rossiter/pubs/list.html .
brzytwa Zasada, która głosi, że "bytów nie należy mnożyć bez konieczności". W
Ockhama praktyce oznacza to, że jeżeli dwie teorie tłumaczą te same fakty to
należy używać teorii prostszej.
Z dużym uproszczeniem można przyjąć, że typowy proces badawczy przebiega w
sześciu etapach.
4
Etap pierwszy polega na identyfikacji problemu badawczego. Jego rozwiązanie
powinno dodać coś nowego do aktualnego stanu wiedzy lub do metod wykorzystywanych
w nauce. Określenie problemu badawczego musi opierać się o aktualny stan wiedzy o
danym zagadnieniu lub dostępnych metodach. Niezbędne jest więc poznanie podstawowej
literatury na dany temat, aby wyodrębnić luki w stanie wiedzy lub stosowanych
technikach badawczych. Skala tych luk jak i problemu do rozwiązania musi być
adekwatna do możliwości autora. Chodzi tu zarówno o możliwości intelektualne jak i
sprzętowe i czasowe. Jeszcze raz chciałbym podkreślić, że prace magisterskie powinny
solidnie i szczegółowo rozwiązywać małe problemy. Absolutny priorytet powinien zostać
przypisany jakości rozwiązania w porównaniu z zakresem i wagą problemu. Trudno
wyobrazić sobie temat pracy magisteskiej jako "O przyczynach globalnego ocieplenia",
powinien on raczej odpowiadać skali tematu "Prognoza wpływu różnych scenariuszy
globalnego ocieplenia na zmiany poziomu wód morza w rejonie Trójmiasta".
Kolejny drugi etap to opracowanie planu lub strategii rozwiązania problemu. Jest to
bardzo ważny etap, który w dużym stopniu zadecyduje o końcowym rezultacie. Powinny
w tym momencie zostać postawione cele badawcze, których zrealizowanie pozwoli na
rozwiązanie problemu. Celów tych najczęściej powinno być parę. Mogą one mieć
charakter technologiczny, pomiarowy lub analityczny. Realizacja kolejnych celów to
kolejne kroki prowadzące do rozwiązania problemu. Cele te noszą nazwę celów
operacyjnych i szczegółowo definiują zadanie do rozwiązania. W naszym projekcie
dotyczącym zmian poziomu wód morza pierwszym celem operacyjnym mogłoby być
"Wyznaczenie spodziewanych (z prawdopodobieństwem 95%) maksymalnych poziomów
morza dla okresu 10 lat dla 3 scenariuszy (minmalna zmiana, przeciętne zmiany,
maksymalne zmiany)." Realizacja każdego celu operacyjnego odbywa się poprzez
odpwiedz
na postawione pytania badawcze. Sekwencja takich pytań dla naszego problemu
mogłaby wyglądać w następujcy sposób. Jakie informacje są potrzebne aby dla danego
scenariusza można było wyznaczyć potrzebną wartosć? (pytanie metodyczne) Jakie
scenariusze wybrać? (hipoteza  Ze zbioru scenariuszy można wybrać 3 reprezentatywne
dla minimalnych zmian, przeciętnych i ekstremalnych) Jak pozyskać z nich potrzebne
informacje? (pytanie metodyczne). Odpowiedz
na ostatnie pytanie pozwala na
wyznaczenie maksymalnych poziomów czyli zrealizowanie celu operacyjnego.
Etap trzeci to przeprowadzenie pomiarów i eksperymentów lub pozyskanie danych
do naszej pracy. Należy tu zwrócić uwagę na dwie sprawy. Po pierwsze stosowane metody
5
lub z
ródła danych powinny zostać jednoznacznie określone. Po drugie należy prowadzić i
załączyć dokumentację pomiarów lub pozyskanych danych. Obowiązuje tutaj bardzo
ważna zasada pracy naukowej. Generalnie każdy proces naukowy powinien być możliwy
do powtórzenia, dla jego zweryfikowania. W naukach posługujących się eksperymentami
laboratoryjnymi ma to oczywiście pierwszorzędne znaczenie, niemniej i w pracach
posługujących się obserwacjami powinno się opisywać ich pozyskanie w taki sposób, aby
można było pobór danych przeprowadzić powtórnie.
Etap czwarty to przetwarzanie danych do postaci użytecznej w projekcie, Jest to
etap mechaniczny wymagający wyłącznie sumiennego opisu.
Etap piąty obejmuje analizę danych. Często wykorzystuje się tutaj wnioskowanie
statystyczne. W etapie tym przeprowadza się także dyskusję wyników i dyskutuje się
proponowane rozwiązanie problemu.
Etap ostatni to sporządzenie raportu z badań czyli jego opisu, w tym przypadku
napisanie pracy magistreskiej.
3. Etyka w pracy naukowej
Zagadnienie etyki w pracy naukowej dotyczy norm postępowania, które z jednej
strony mają zapewnić prawidłowy rozwój nauki jako działalności pewnej grupy
zawodowej, a z drugiej zapewnić każdemu z przedstawicieli tej grupy oraz instytucjom
uczestniczącym w nauce sprawiedliwy rozdział zasług za ich pracę.
Rozwój nauki i jej metody opierają się na założeniu, że uczestniczący w niej
badacze nie oszukują celowo. Oszukiwanie może odnosić się zarówno do przypisywania
sobie odkryć, których się nie dokonało jak i falsyfikacji i manipulacji danymi.
Podstawową zasadą wszelkiej pracy, która wiąże się z wykorzystaniem danych powinno
być szczegółowe dokumentowanie całego procesu związanego z ich pozyskiwaniem.
Dane, którymi operujemy w pracy mogą mieć charakter danych pierwotnych lub
wtórnych. Dane pierwotne mają najczęściej charakter pomiarów otrzymywanych z
obserwacji lub w trakcie eksperymentów. Rossiter w swojej pracy podaje szereg
przykładów, które mogą budzić podejrzenia co do rzetelności danych pomiarowych:
" Wyniki, które wydają się zbyt dobre żeby były prawdziwe. Przykładem
może być mały zbiór danych, które idealnie pasuje do krzywej teoretycznej,
lub wykazują pełną zgodność z hipotezą. Prawie zawsze w pracach
przyrodniczych istnieje pewien zakres związany z niepewnością, należy
toteż oczekiwać, że będzie on widoczny w pozyskanych danych. Trudno,
6
też oczekiwać aby dane pomiarowe miały rozkład identyczny z
teoretycznym.
" Dane, które mogły być pozyskane jedynie w rezultacie długotrwałej akcji
pomiarowej, choć wiadomo, że zbieranie pomiarów trwało krótko.
Próby oszustwa mogą się też pojawiać przy danych wtórnych. Mogą one dotyczyć nie
podania faktów, które w istotny sposób mogą wpływać na wyniki.
Sprawa etyki kojarzy się najczęściej z plagiatem i prawami autorskimi. Zasada,
która bezwarunkowo powinna być stosowana, to zaznaczanie w pracy wszystkich tych
elemntów, które nie są oryginalnym dziełem autora. Dotyczy to nie tylko dosłownie
cytowanych zdań, ale wszelkich treści, wniosków i rysunków z innych prac, a także
samego ich układu. Sprawa nie jest oczywiście jednoznaczna i granica pomiędzy tym co
jest jeszcze plagiatem, a tym co dyskusyjne jest bardzo rozmyta. Jednocześnie praca
upstrzona odniesieniami stałaby się nieczytelna. Należy więc stosować je rozsądnie tak
aby czytelnik nie miał problemu z odróżnieniem tego co stworzył autor od wkładu innych.
W przypadku prac magisterskich pewien problem sprawia wkład promotora do pracy.
Chodzi o to, że jakkolwiek tekst jest napisany przez autora pracy to zawiera ona często
znaczący wkład intelektualny promotora. W rozmowie z Anną Wojnar prof. Ryszard
Markiewicz z UJ stwierdza : Załóżmy, że prowadzi on magistranta i sugeruje mu pewne
rozwiązania czy też narzuca koncepcje. Czy promotor ma również jakieś prawa do tego
utworu? Czy możemy tu mówić o współwłasności? Zwyczaje, i w konsekwencji oceny
prawne, są w tej sprawie zróżnicowane w naukach humanistycznych i ścisłych. W
humanistyce promotor pomaga i kieruje pracą magisterską, ale tylko w takim zakresie i
stopniu, który nie uzasadnia współautorstwa w rozumieniu prawa autorskiego. Toteż z
roszczeniami w sprawie współautorstwa promotora dotychczas się nie spotkałem, poza
sporadycznymi przypadkami obrony promotora przed zgłaszanym względem niego
zarzutem plagiatu. Natomiast w naukach ścisłych mamy do czynienia z innym zjawiskiem.
Promotor prowadzi prace doktorskie i magisterskie i w przypadku publikacji ich wyników
standardem jest zamieszczenie także nazwiska promotora. Wiąże się to z wcześniej
sygnalizowaną praktyką, iż przy publikacji tego rodzaju utworów autorstwo nie odnosi się
do utworu jako sposobu wyrażenia, ale do uzyskania ustalenia naukowego. Innymi słowy
osobami wskazanymi jako autorzy publikacji są nie tylko twórcy w rozumieniu ustawy
o prawie autorskim i prawach pokrewnych, lecz także inne osoby, które twórczo
przyczyniły się do uzyskania określonych wyników naukowych. Takie podejście
7
rozwiązuje problem praw autorskich do pracy magisterskiej i ewentualnie
przygotowywanych z nich publikacji. Student nie może więc bez porozumienia z
promotorem samodzielnie opublikować swojej pracy magisterskiej. Może to uczynić tylko
wtedy gdy brak jest "innych osób, które twórczo przyczyniły się do uzyskania określonych
wyników naukowych". Problem ten dotyczy także pomiarów wykonywanych przez
magistranta za pomocą sprzętu uczelni. Generalnie można przyjąć, że dane te pozostają
własnością uczelni i mogą być wykorzystane tylko w pracy magisterskiej, a ich
wykorzystanie w ewentualnej publikacji związanej z pracą jest możliwe bądz
przez
współautorstwo z pracownikiem uczelni, bądz
na podstawie oddzielnej umowy.
4. Projekt pracy magisterskiej
Wykonanie projektu pracy magisterskiej powinno poprzedzać rozpoczęcie pracy
nad jej tworzeniem. Głównym celem projektu jest stworzenie planu przyszłej pracy i
przeanalizowanie go pod względem jego sensowności i realności wykonania. Projekt
pracy będzie także przydatny przy tworzeniu struktury pracy, czyli schematu rozdziałów i
podrozdziałów, które będą potem wypełnione treścią. Wykorzystywanie takiego schematu
umożliwia pracę nad dowolną częścią dzieła bez obawy o jego logiczną spójność i
zachwianie proporcji poszczególnych jego części. Projekt umożliwia także prowadzącemu
podjęcie decyzji czy praca spełnia wymagania stawiane przez instytucję. Po zatwierdzeniu
projektu magistrant powinien rozplanować sobie czas potrzebny na napisanie pracy.
Pojekt jest schematem, który należy wypełnić. Pierwsze pole dotyczy naświetlenia
problemu, który stał się inspiracją do określenia celu pracy. Problem i cel powinny zostać
określone po dokładnych studiach literaturowych, których ślad powinien zostać
pozostawiony w polu drugim. Cel pracy jest następnie rozbijany na cele operacyjne. Tych
celi powinno być kilka a ich realizacja stanowi istotę pracy. Cele te mogą mieć charakter
technologiczny, pomiarowy i analityczny. Każdy z celi operacyjnych jest następnie
rozbijany na konkretne pytania badawcze. Pytaniom analitycznym powinny towarzyszyć
hipotezy oraz opis w jaki sposób chcemy je potwierdzić lub obalić. Pytaniom
pomiarowym powinien towarzyszyć opis jak będą wykonywane pomiary i jakimi
metodami dane będą opracowywane. Przykładem pytania obserwacyjnego jest np. pytanie
- Gdzie obserwuje się największe zasolenie?  a odpowiedzią będzie wykonanie mapy z
danych wtórnych lub pomiarów. Pytania technologiczne dotyczą wyboru lub opracowania
metod rozwiązywania problemów.
8
5. Struktura pracy magisterskiej
Struktura pracy magisterskiej jest taka sama jak artykułu naukowego. Przy jej
pisaniu obowizują także podobne zasady i reguły. Skoncentrujemy się tutaj bardziej na
istocie zadania, mniejszą wagę przypisując sprawom technicznym. Istnienie struktury
umożliwia strukturalne podejście do tworzenia pracy. Najpierw w edytorze tworzymy
strukturę pierwszego rzędu odpowiadającą podstawowemu podziałowi Wstęp 
9
Materiały i metody  Rezultaty  Dyskusja i wnioski. Są to kolejne rozdziały naszej
pracy. Następnie każdy z rozdziałów rozbijamy na podrozdziały wpisując ich tytuły.
Częściowo podział ten może istnieć tylko w czasie tworzenia pracy dla zapewnienia jej
klarownej struktury. Następnie te z podrozdziałów, które tego wymagają rozbijamy na
kolejne podrozdziały lub akapity, zaznaczając tylko czego będą dotyczyć. Strukturalizacja
pracy tworzy jej roboczy schemat, który następnie jest wypełniany i modyfikowany.
5.1 Tytuł
Tytuł pracy ma o tyle znaczenie, że dla większości osób będzie on jedynym tekstem
przeczytanym z pracy. Jego cel to jak najpełniejsza informacja o tematyce praca przy
użyciu jak najmniejszej liczby słów. Należy unikać obcych wyrazów i słów rzadko
używanych, które mogą być niezrozumiane. Tytuł powinen zostać przygotowany w
wersji polskiej i angielskiej, co wymaga czasem pewnych modyfikacji wersji angielskiej
lub polskiej aby zapewnić jak największą zgodność i spójność obu wersji.
5.2 Wstęp
We wstępie powinno znalez
ć się szereg informacji określających tło pracy jej cel i
zakres. Może on być pisany jako sekwencja następujących treści pobieranych z
wykonanego już planu pracy. Krokiem pierwszym jest przedstawienie tła pracy i
umiejscowienie jej w danej dziedzinie. Przedstawiony powinien zostać ogólny problem
lub kierunek badań, w którego nurcie umieszczona jest dana praca. Czytający powinien
dowiedzieć się dlaczego analizowane w pracy zagadnienia są istotne. Ten krok odpowiada
treści zawartej w Zarysie problemu pracy. Krokiem drugim jest umiejscowienie i
powiązanie pracy z obecną wiedzą o danym zagadnieniu. Jest to niezmiernie ważny
punkt, który określa stopień oryginalności pracy. Korzystamy tutaj ze spisu pozycji
zawartych w Literaturze opisującej problem i definiującej ogólny cel pracy. Przechodząc
od pozycji ogólnych do bardziej szczegółowych powinien zostać naszkicowany aktualny
stan wiedzy o analizowanym zagadnieniu. W pracy magisterskiej i doktorskiej ten krok
powinien być rozbudowywany dla wykazania znajomości podstaw teoretycznych
analizowanego zagadnienia.. Krok trzeci wykazujący luki w wiedzy wynika z kroku
poprzedniego. Krok ten najlepiej tłumaczy dlaczego dana praca została podjęta.
Wykazanie luk pozwala także na ocenę w jakim stopniu praca przyczynia się do rozwoju
wiedzy. Kolejny raz chciałbym podkreślić, że każda praca naukowa, w tym i praca
magisterska, powinna wnosić coś nowego. Może to być bardzo drobny element, ale jego
jakość powinna być bezdyskusyjna. Krok czwarty przedstawia pracę której chcemy się
10
podjąć. Zawarta w nim treść odpowiada Ogólnemu celowi pracy w naszym projekcie.
Krok piąty i ostatni definiuje cele operacyjne i pytania badawcze, na które
podejmujemy się w pracy odpowiedzieć. Korzystamy tutaj z punktów projektu Cele
operacyjne pracy i Pytania badawcze.
5.3 Materiały i metody
W pracach magisterskich przyjęło się opisywać w oddzielnym rozdziale Obszar
badań charakterystykę miejsca badań. Ma to sens tylko w przypadku nieznanego
powszechnie miejsca. Przytaczanie w każdej pracy poświęconej Bałtykowi jego granic,
podziału i informacji o rozciągłości południkowej i równoleżnikowej, a także powierzchni
i głębokości jest co najmniej niepotrzebne. We wstępie powinny się znalez
ć informacje o
istotnych dla pracy cechach badanego obszaru. Często lokalizację badań przedstawia się
za pomocą mapy w dwóch skalach  globalnej i lokalnej. W rozdziale przedstawiającym
analizę wyników i dyskusję powinno przedstawić się te charakterystyki, które są
uwzględniane przy wyciąganiu wniosków. Osobny rozdział Obszar badań powinien
pojawić się wyłącznie w pracach opisujących niezbadane wcześniej miejsca lub w których
rozrzerzanie wiedzy o fizyczno-geograficznym charakterze jest istotnym elementem
pracy. Opis obszaru badań może być także umieszczony w podrozdziale dotyczącym
materiałów i metod.
Rozdział ten powinien być podzielony na dwie części i jego podstawowym celem
jest danie możliwości powtórzenia pracy dla weryfikacji wyprowadzonych z niej
wniosków. W części pierwszej opisuje się pozyskane i zmierzone dane, w drugiej metody
analityczne użyte do analizy tych danych. Dane wykorzystywane w pracy mogą mieć
charakter pierwotny (wykonywanie pomiarów) lub wtórny (zostały pozyskane jako
gotowe dane). Należy uwzględnić w ich opisie to wszystko co może mieć znaczenie dla
rezultatów pracy: metodę pomiaru, rodzaj urządzeń badawczych, wielkość błędów. Jeżeli
jakieś dane zostały wyłączone z analizy należy to uzasadnić. Bardzo często opis danych
umieszcza się w formie tabeli, a położenie punktów pomiarowych w postaci mapy. Pole
Metody badawcze z pola tabeli Pytań badawczych projektu jest podstawowym
drogowskazem określającym co powinno się znalez
ć w drugiej części rozdziału. Każda
metoda użyta w projekcie powinna zostać opisana. Przy opisie metod należy posłużyć się
odniesieniami do literatury, jeżeli jest to powszechnie stosowana metodyka. Jeżeli
natomiast metoda jest oryginalna, lub nie była dotąd stosowana przy analizie podobnych
zagadnień wymaga ona szczegółowego opisu.
11
5.4 Rezultaty
W zależności od rodzaju pracy rozdział ten może istnieć samodzielnie lub być
połączony w jeden z następnym rozdziałem jako Rezultaty i dyskusja. Samodzielnie
będzie on istniał głównie w pracach o charakterze eksperymentalnym w których
wykonywano pomiary (eksperymenty) i zawierać będzie opis rezultatów badań.
Charakterystyczne dla tego rozdziału jest brak cytowań. Na początku rozdziału należy
przedstawić w syntetyczny sposób wszelkie rezultaty pomiarów w formie tabeli, map lub
rysunków. Szczegółowo przedstawić można tylko część rezultatów, które będą
wykorzystywane w następnym rozdziale.
5.5 Dyskusja i wnioski
Jest to najważniejszy rozdział pracy. W pracach magisterskich bardzo często
wnioski są umieszczane oddzielnie w osobnym rozdziale na końcu pracy. Wnioski
przedstawia się w formie listy z kolejnymi numerami. W rozdziale poświęconym dyskusji
odpowiadamy kolejno na postawione pytania badawcze. Sekwencja tych pytań, a
włąściwie odpowiedzi na nie powinna w logiczny sposób realizować operacyjne cele
pracy i w rezultacie stanowić realizację celu ogólnego. Odpowiedzi na poszczególne
pytania badawcze powinny być poparte rezultatami badań. Hipotezy powinny być
udowadniane lub obalane za pomocą metod statystycznych. W dyskusji należy uwzględnić
wszelkie sprzeczne lub niespodziewane rezultaty. Powinna zostać podjęta próba
wytłumaczenia co mogło je spowodować. Należy zwrócić uwagę na wszelkie rozbieżności
z rezultatami innych prac. W ramach dyskusji powinny zostać przeanalizowane wszelkie
ograniczenia w pracy oraz to jak mogą one wpływać na wnioski z niej wyciągane. Na
zakończenie dyskusji należy przedstawić na ile zdaniem autora osiągnięcia pracy są cenne
i nowatorskie, oraz wyznaczyć kierunki dalszych badań.
6. Literatura
Uprawianie nauki nie byłoby możliwe bez istnienia literatury naukowej. Każda
praca naukowa w tym i praca magisterska musi być o nią oparta. Brak tego oparcia
dyskwalifikuje pracę. Nigdy dotąd w historii dostęp do literatury nie był tak łatwy. Z
każdego serwera na Wydziale istnieje nieograniczony dostęp do pełnych tekstów
wszystkich artykułów, które ukazały się w znaczących czasopismach naukowych. Można
je przeglądać korzystając z adresu:
http://atoz.ebsco.com/home.asp?Id=gdansk
12
Artykuły naukowe publikowane po wykonaniu recenzji są podstawowym sposobem
uprawiania nauki. Oczywiście są lepsze i gorsze czasopisma. Można także przyjąć, że
obecnie międzynarodowym językiem nauki jest język angielski. Artykuły można
generalnie podzielić na badawcze i przeglądowe. Te przeglądowe są szczególnie cenne w
początkowym etapie pisania pracy gdyż zawierają aktualną kompilację wiedzy z
określonego (najczęściej dość wąskiego) zakresu. Spis literatury takich artykułów zawiera
w miarę kompletny zestaw tego co na dany temat napisano. Artykuły badawcze są bardzo
szczegółowe i to one posuwają naukę do przodu. Praca magisterska ma charakter artykułu
badawczego.
Kolejnym z
ródłem wiedzy są materiały pokonferencyjne. Mogą mieć one różną
wartość, która generalnie zależy od poziomu ich weryfikacji i w mniejszym stopniu od
rangi konferencji. Poczynając od Conference Proceedings, które zawierają nie
recenzowane wystąpienia na konferencji, po Edited Proceedings wydane w formie
książki, aż po specjalny numer czasopisma naukowego.
Rozdziały książek naukowych to kolejne pozycje w literaturze. Książki takie są
pisane na określony temat w taki sposób, że redaktor zamawia poszczególne rozdziały u
różnych specjalistów. Praca taka ma więc charakter zbiorowy. Jej zaletą jest próba
przedstawienia całosci wiedzy na zadany temat. Pozycje takie są także bardzo dobrym
z
ródlem informacji o literaturze.
Podręczniki mogą być pisane dla odbiorcy na bardzo różnym poziomie. Należy
unikać korzystania z pozycji pisanych nie dla specjalistów z danej dziedziny. Na przykład
Zarys oceanologii Thurmana, czy hasło z Wielkiej Encyklopedii PWN nie może być
pozycją w literaturze artykułu naukiwego czy pracy magisterskiej z oceanografii, gdyż jest
to książka pisana dla czytelnika na poziomie niższym od magisterskiego. Natomiast
Fizyka morza Dery może być pozycją literatury, gdyż jej poziom odpowiada poziomowi
studiów magisterskich.
Kolejnym rodzajem literatury są tak zwane Technical Report. Są to nierecenzowane
prace związane najczęściej z realizacją różnego rodzaju projektów.
Ostatnim rodzajem pozycji jest wszystko to co uda się znalez
ć w sieci, a nie ma
swego odpowiednika w postaci drukowanej.
Kolejność przedstawianych rodzajów literatury nie była tu przypadkowa. Należy
korzystać z pozycji jak najbardziej wartościowych.Odrębną sprawą jest sposób cytowania
literatury i zamieszczania jej spisu. Są bardzo różne sposoby, każde czasopismo ma inną.
13
Wydaje się, że każdy sposób, który jest logiczny i systematycznie stosowany w pracy jest
dobry.
Cytowania w pracy nie mogą polegać na wstawianiu całych akapitów z innych
prac. Jeżeli jest to konieczne, należy taki akapit wydzielić z tekstu za pomocą
cudzysłowów lub innego rodzaju druku. Nie cytujemy informacji powszechnie znanych
(np. na poziomie rozszerzonej matury). W procesie cytowania należy przyjąć pozycję
czytelnika pracy. Nie może on mieć wątpliwości co jest oryginalnym wkładem autora.
Metoda zaznaczania cytowań w tekście jest dowolna. W czasopismach i książkach
naukowych można znalez
ć wiele przykładów. Podstawowa zasada, dotycząca także
sposobu przedstawienia spisu literatury, opiera się na systematycznym stosowaniu jednej
metody w całej pracy.
7. Abstrakt
Każdy artykuł i opracowanie naukowe powinno zawierać abstrakt. Praca
magisterska powinna posiadać abstrakty w języku polskim i angielskim. Abstrakt jest
bardzo ważnym elementem pracy w kontakcie z czytelnikiem. Większość czytelników
przeczyta tylko abstrakt. Po jego przeczytaniu powinni zorientować się czego dotyczy
praca i co osiągnął w niej autor. Abstrakt jest tworzony jako jeden ciągły akapit. Wymóg
dwuch wersji językowych powoduje konieczność zapewnienia pełnej zgodności obu
wersji. Abstrakt powinien zawierać od 250 do 300 słów i posiadać wyraz
ną strukturę
zdefiniowaną przez następujące części: kontekst powstania pracy; cele i hipotezy; metody;
rezultaty; konkluzje. Każda część abstraktu powinna być reprezentowana przez jedno lub
parę zdań.
8. Prezentacje
W trakcie seminarium lub proseminarium należy przedstawić szereg prezentacji
związanych z pracą. Obecnie jako standard można przyjąć przygotowanie ich w programie
PowerPoint. Bez problemu i straty czasu pozwala on na osiągnięcie profesjonalnego
wyglądu prezentacji pozwalając się skupić na jej treści.
Podstawowa różnica pomiędzy naukowym tekstem a prezentacją polega na sposobie
odbioru. Czytając tekst naukowy nie jesteśmy ograniczeni czasem, odbiór prezentacji
odbywa się w "czasie rzeczywistym" jej trwania. W rezultacie prezentacja w
przeciwieństwie do tekstu nie musi charakteryzować się kompletnością tez , a jej głównym
celem staje się przekazanie najważniejszych zagadnień słuchaczom. Aby przekaz ten był
możliwy musi być ona dostosowana do poziomu i oczekiwań słuchaczy. Czas trwania
14
prezentacji jest zwykle z góry określony, należy przygotować ją tak aby zajęła 80-90%
tego czasu. Tak jak artykuł naukowy posiada swoją strukturę tak i prezentacja naukowa
powinna składać się z wyraz
nie określonych części. Pierwsze 25% czasu prezentacji
powinno zostać poświęcone na wstęp i wprowadzenie do zagadnienia. Należy rozpocząć
od szerokiego spojrzenia na daną dziedzinę i stopniowo ją zawężać kończąc wyraz
nymi
pytaniami badawczymi lub omówieniem problemu. Kolejne 50% czasu zajmuje włąściwa
prezentacja w której koncentrujemy się na odpowiedzi na konkretne pytania badawcze lub
omówienie problemu. Najlepiej skoncentrować si na jednym zagadnieniu minimalizując i
wyraz
nie odgraniczając wątki poboczne. Przedstawić należy przede wszystkim to co jest
nowe, oryginalne i nie ma charakteru przyczynkowego. Kolejne kroki w prezentacji
powinny tworzyć logiczną sekwencję treści. Ostatnie 25% czasu poświęcamy
podsumowaniu poszerzając perspektywę aby rezultaty zostały przedstawione na szerszym
tle. W podsumowaniu powinny się znalez
ć wyraz
ne stwierdzenia , które będą mocnym
akcentem, zapamiętanym przez słuchaczy, kończącym prezentację.
Prezentację w programie PowerPoint tworzy sekwencja slajdów. Jako ogólną zasadę
należy przyjąć, że czas wyświetlania jednego slajdu wynosi od 30 sekund do minuty.
Slajdy powinny być proste i zawierać tylko istotne informacje. Należy zrezygnować z
różnego rodzaju ozdobników. Przydatne są natomiast elementy graficzne ułatwiające
nawigację na slajdzie (strzałki, podkreślenia, obramowania). Stosowanie animacji i
dodatkowych obrazków jest sprawą gustu, należy uwzględnić jednak, że wielu osobom
tego typu "atrakcje" nie podobają się i są odbierane jako pretensjonalne. Przedstawiane
rysunki powinny mieć jak największe opisy, należy unikać przedstawiania tabel i wzorów.
Jeżeli istnieje konieczność pokazania wzoru to powinien on być przedstawiony w jak
najbardziej uproszczonej postaci, a wszystkie zmienne powinny zostać opisane. Pod
żadnym pozorem nie należy czytać ani powtarzać napisów ze slajdu. Przed wygłoszeniem
prezentacji należy kilkakrotnie przeprowadzić jej próbę. Nieudana lub z
le przygotowana
prezentacja sprawia bardzo złe wrażenie, czasem lepiej jest zrezygnować jeśli nie jesteśmy
odpowiednio przygotowani niż się kompromitować. Nie należy także przepraszać, że
prezentacja jest niedostatecznie przygotowana z powodu braku czasu, oznacza to brak
szacunku dla czasu słuchaczy.
9. Udostępnianie
Pisanie pracy naukowej ma tylko wtedy sens jeżeli stworzymy możliwości dostępu
do niej. Niezależnie od formy udostępnienia podpisanie pracy naszym nazwiskiem
15
zapewnia pełną ochronę naszych praw autorskich. Najłatwiej pracę udostępnić za pomocą
internetu jako plik pdf (dobry darmowy konwerter można uzyskać pod adresem
http://www.primopdf.com/ ).
Literatura:
Rossiter, DG 2005. Preparation for MSc Thesis Research: Lecture notes and
Exercises . ITC Lecture Notes NRM.004, Enschede, the Netherlands: ITC. Revision 5.3,
07-May 2005, 125 pp. (First version June 2001)
http://www.itc.nl/~rossiter/pubs/list.html
Dazzle 'em with Style
http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/writing/Supp/dazzle.html
[Thursday, 28-Apr-2005 15:57:41 EDT]
Edited by: [e-mail] on Sunday, 04-Jan-2004 14:42:49 EST
Woodhause, I 2000. Iain's Guide to Thesis Writing.
http://www.geo.ed.ac.uk/~ihw/thesis_guide.htm
[2005]
Wojnar, A 2004. Rozmowa z prof. Ryszardem Markiewiczem, Alma Mater miesięcznik
UJ, nr. 64
http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/63/01/08.html
16