IV. Prawa człowieka 1
1. Prawa człowieka  komu
przysługują i czego dotyczą?
Lekcja pokazuje, jak rodziła się współczesna koncepcja praw człowieka. Dopiero
w końcu XVIII wieku powstały w kilku państwach dokumenty gwarantujące prawa równe
dla wszystkich. DziS
prawa i wolnoS
ci chronione są przez prawo państwowe i prawo
międzynarodowe, a nad ich przestrzeganiem czuwają liczne organizacje rządowe i poza-
rządowe.
Cele
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
 wymienić najważniejsze prawa człowieka;
 uzasadnić, dlaczego prawa człowieka przysługują wszystkim ludziom;
 przedstawić genezę praw człowieka;
 podać przykłady praw i wolnoS
ci, które powinny znalex
ć się w konstytucji demo-
kratycznego państwa, oraz wyjaS
nić, w jaki sposób państwo ma zapewnić obywa-
telom możliwoS
ć korzystania z nich;
 interpretować wybrane zapisy prawne okreS
lające prawa i wolnoS
ci człowieka.
Metody pracy
" rozmowa nauczająca
" analiza dokumentów x
ródłowych
" praca w grupach
" mapa myS
lowa
R
rodki dydaktyczne
" konstytucja RP
" duże arkusze papieru, flamastry
Jak przeprowadzić zajęcia?
WPROWADZENIE
1. Zapisz na tablicy zdanie:  Z tego, że jestem człowiekiem wynikają prawa
takie, jak...  i zaproponuj, aby uczniowie na dużych arkuszach papieru wy-
pisali swoje skojarzenia związane z prawami człowieka. Poinformuj ich, że ta praca
zostanie wykorzystana w dalszej częS
ci lekcji. Arkusze zawieS
cie w widocznym miej-
scu. Na zakończenie lekcji  skoryguj i uzupełnij wspólnie z uczniami stworzone przez
nich listy.
Scenariusze lekcji KOSS
wersja podstawowa  częS
ć I
2 IV. Prawa człowieka
ROZWINIĘCIE
2. WyjaS
nij, że współczesne rozumienie praw człowieka jako przysługujących wszyst-
kim ludziom, bez względu na ich miejsce w społeczeństwie czy poglądy, było obce
dawnym epokom historycznym. Na przykład w starożytnym Egipcie inne prawa mieli
władcy, inne kapłani, inne urzędnicy, jeszcze inne rzemieS
lnicy czy chłopi, niewolnicy
zaS
pozbawieni byli wszelkich praw. Zaproponuj, aby uczniowie podali inne przy-
kłady znane im z historii i lektur, ilustrujące, jak różnorodny był zakres swobód i praw
poszczególnych grup społecznych w różnych epokach i krajach. Odwołaj się do lekcji
 Polskie tradycje demokratyczne . WyjaS
nij, że  z wyjątkiem kilku krajów (między
innymi Anglii i Polski)  dopiero w końcu XVIII wieku prawa człowieka zapisane
zostały w konstytucjach i innych dokumentach prawa wewnętrznego kilku państw
(w tym Stanów Zjednoczonych i Francji). Poleć uczniom, by przeczytali tekst  Od
prawa naturalnego do praw człowieka . PoproS
ochotników, by streS
cili jego główne
tezy.
3. Odczytaj na głos (albo poproS
o to któregoS
z uczniów) fragment Deklaracji Nie-
podległoS
ci Stanów Zjednoczonych. Zapytaj, dlaczego, zdaniem jej autorów, ludziom
przysługują jakieS
prawa i wolnoS
ci i po co, wedle tekstu, zostały powołane rządy.
4. PoproS
, żeby uczniowie przeczytali zamieszczony w podręczniku fragment Deklara-
cji Praw Człowieka i Obywatela, nazwali prawa i wolnoS
ci, które zawierają cytowane
artykuły, i zapisali je na tablicy. Sprawdx
, czy ćwiczenie zostało dobrze wykonane,
wspólnie skorygujcie błędy.
WyjaS
nij, że w początkowym okresie tworzenia się nowoczesnej koncepcji praw
człowieka dotyczyła ona tylko praw obywatelskich i politycznych, nie obejmowała
natomiast praw socjalnych czy praw mniejszoS
ci.
5. Zwróć uwagę na różnicę między prawami a wolnoS
ciami. Prawo jest czymS
, czego
realizację państwo gwarantuje, wolnoS
ć zaS
jest obszarem, w który państwu nie wolno
ingerować. Zilustruj tę różnicę przykładami.
Poleć uczniom, żeby podzielili się na czteroosobowe grupy i wyobrazili sobie, że
tworzą projekt konstytucji dla zakładanego przez siebie państwa. Mogą wymyS
lić jego
nazwę, flagę i godło.
Uczniowie zapoznają się z listą praw i wolnoS
ci człowieka zamieszczoną w lekcji
i grupują je według trzech podanych kategorii. Które z nich uznaliby za najważniejsze
i umieS
cili w rozdziale konstytucji mówiącym o prawach i wolnoS
ciach człowieka?
PoproS
, by po wspólnym wykonaniu ćwiczenia każda grupa wybrała spoS
ród siebie
osobę, która zaprezentuje wynik pracy pozostałym kolegom.
6. Poleć uczniom, by zapoznali się z tekstem  Współczesny katalog praw i wolnoS
ci .
W trakcie czytania powinni mieć możliwoS
ć wyjaS
nienia wątpliwoS
ci i zadawania
pytań. Następnie niech odpowiedzą na pytania zadane w ćwiczeniu.
7. Zaproponuj, by wspólnie narysowali na tablicy mapę pojęciową zawierającą naj-
ważniejsze informacje z lekcji.
ZAKOŃCZENIE
8. Pokaż uczniom Konstytucję RP (najlepiej przynieS
na zajęcia kilka egzemplarzy lub
odbij na ksero odpowiednie strony) i wyjaS
nij (lub przypomnij), że jest to najważniej-
Scenariusze lekcji KOSS
wersja podstawowa  częS
ć I
IV. Prawa człowieka 3
szy w Polsce dokument okreS
lający nasze prawa i wolnoS
ci. JeS
li dysponujesz kilkoma
egzemplarzami ustawy zasadniczej, rozdaj je zespołom i poproS
, by uczniowie odna-
lex
li zapisy dotyczące praw człowieka. Skonfrontujcie zasady zapisane w Konstytucji
RP z  ustawami opracowanymi przez uczniów.
9. Wróć teraz do listy skojarzeń z początku lekcji i sprawdx
z uczniami, które skojarze-
nia były trafne, a które nie. PoproS
o uzasadnienie wypowiedzi. Podsumowując lekcję,
zaproponuj wspólne zredagowanie definicji praw człowieka, a następnie porównajcie
ją z zamieszczoną w słowniczku na końcu książki.
Uwagi
Na wczeS
niejszej lekcji poproS
uczniów, by w ramach pracy domowej przypomnieli
sobie, o czym mówiła Deklaracja NiepodległoS
ci Stanów Zjednoczonych oraz Dekla-
racja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku. Warto także zachęcić uczniów do zasta-
nowienia się, jakie postanowienia w zakresie praw i wolnoS
ci zawierała Konstytucja 3
maja. W czym była podobna, a w czym odbiegała od wspomnianych dokumentów?
Scenariusze lekcji KOSS
wersja podstawowa  częS
ć I