Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
UKA
AD HORMONALNY
1. Budowa układu hormonalnego.
Układ hormonalny człowieka tworzą gruczoły wydzielania
wewnętrznego - gruczoły dokrewne. Są to narządy zbudowane z
tkanki nabłonkowej wydzielniczej. Czynnością gruczołów
dokrewnych kieruje autonomiczny układ nerwowy, hormony oraz
inne czynniki np. stężenie określonej substancji we krwi.
Hormony  substancje produkowane przez gruczoły dokrewne
wydzielane są bezpośrednio do krwi.
Gruczołami dokrewnymi są:
" przysadka mózgowa,
" szyszynka,
" tarczyca i gruczoły przytarczyczne,
" grasica,
" nadnercza,
" trzustka,
" gruczoły płciowe (jądra i jajniki).
1. Szyszynka
2. Przysadka mózgowa
3. Tarczyca
4. Grasica
5. Nadnercza
6. Trzustka
7. Jajniki
8. Jadra
2. Przysadka mózgowa.
Przysadka mózgowa pełni nadrzędna rolę w
stosunku do innych gruczołów. Poprzez hormony
kieruje pracą innych gruczołów. Przysadka jest
bezpośrednio kierowana przez podwzgórze, które stanowi łącznik
pomiędzy układem nerwowym i hormonalnym. Hormonami
przysadki są:
a. Somatotropina  hormon wzrostu. Wpływa na wzrost
kości długich, transport aminokwasów, metabolizm.
Niedobór tego hormonu u dzieci powoduje karłowatość, a
nadmiar gigantyzm. Nadmiar hormonu u dorosłych
wywołuje akromegalię  przerost i zniekształcenie kości
długich.
b. Prolaktyna  powoduje wydzielanie mleka.
c. Hormony tropowe  wpływające na pracę gruczołów
dokrewnych:
" tyreotropina- pobudza wydzielanie hormonów
(tyroksyny) przez tarczycę,
" adrenokortykotropina - pobudza wydzielanie hormonów
przez korę nadnerczy,
" gonadotropina - pobudza rozwój i czynności gonad:
jajników oraz jąder
3. Szyszynka
Wydziela hormon melatoninę, który powoduje skupianie się
ziaren barwnika melaniny; wpływa na ośrodki snu i czuwania;
opóz
nia dojrzewanie płciowe.
4. Tarczyca.
Jest to gruczoł położony w przedniej
części szyi. Funkcjonowanie tarczycy
jest uzależnione od jodu.
Hormonami tarczycy są:
" tyroksyna i trójodotyronina 
wpływają na przemianę materii ,
obniżają poziom cholesterolu.
" kalcytonina  wpływa na przyswajanie wapnia przez kości.
Zbyt duże wydzielanie tyroksyny prowadzi do nadczynności
tarczycy  choroba Gravesa  Basedowa. Nadczynność tarczycy
objawia się powiększeniem tarczycy (wole), przyspieszoną pracą
serca, nadpobudliwością, wytrzeszczem gałek ocznych.
Niedobór tyroksyny powoduje niedoczynność tarczycy. Objawia się
sennością, przytępieniem umysłowym, spowolnieniem.
Gruczoły przytarczyczne produkują
parathormon regulujący gospodarkę
wapniową organizmu.
Niedoczynność tych gruczołów prowadzi
do obniżenia poziomu wapnia we krwi i
choroby  tężyczki objawiającej się
niekontrolowaną drgawką. Nadczynność
prowadzi do odwapnienia kości,
osłabienia mięśni i zaburzeń układu
pokarmowego i moczowego.
5. Grasica
Hormon grasicy wpływa na powstawanie limfocytów T.
6. Trzustka.
Należy do tzw. gruczołów mieszanych 
wydzielających substancje do krwi i do
jam ciała (enzymy trawienne).
Hormony trzustki:
" insulina  obniża poziom cukru we krwi. Przekształca glukozę
w glikogen, który jest magazynowany w wątrobie.
" glukagon  podwyższa poziom cukru we krwi poprzez reakcję
odwrotną do insuliny.
Niedobór insuliny prowadzi do rozwoju cukrzycy. Objawy to:
wzrost poziomu cukru, pragnienie, częstomocz. W ciężkich
przypadkach może dojść do śpiączki cukrzycowej. Cukrzycę leczy
się poprzez podawanie insuliny. Prawidłowy poziom cukru we krwi
wynosi od 80 do 120 mg%.
Chorzy na cukrzycę muszą regularnie badać poziom cukru we
krwi. Służy do tego glukometr (gleukometr).
7. Nadnercza.
Gruczoły te leżą na szczytach nerek.
Składają się z dwóch warstw - kory i
rdzenia nadnerczy.
Kora nadnerczy wydziela grupę hormonów zwanych
kortykosterydami. Wpływają na przemianę materii, gospodarkę
wodną i mineralną ustroju  głównie sodu i potasu.
Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę zwaną hormonem strachu.
Poprzez pobudzenie układu współczulnego oraz metabolizmu
wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych - tętnic wieńcowych i
mięśniowych , zwiększa częstość skurczów serca, podwyższa
ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i zwiększa tempo oddechu,
podwyższa poziom glukozy we krwi, przyspiesza rozkład tłuszczów,
poprawia przytomność umysłu.
Adrenalina wydzielana jest pod wpływem silnych emocji, stresu.
8. Jajniki.
Jajniki oprócz wytwarzania
komórek jajowych wydzielają
również hormony:
" estrogeny  powodują
rozwój żeńskich cech
płciowych, popęd płciowy,
regulują cykl menstruacyjny,
" progesteron  odpowiada za przygotowanie macicy do
przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg ciąży,
" relaksyna - hamuje skurcze mięśni macicy; rozluz
nia spojenie
łonowe w czasie porodu.
9. Jądra.
Są to narządy rozrodcze męskie będące
jednocześnie gruczołami wydzielania
dokrewnego. Znajdują się w worku
mosznowym.
Wydzielają hormony androgeny (testosteron), które pobudzają
rozwój zewnętrznych narządów płciowych męskich; determinują
męską sylwetkę oraz owłosienie i zachowanie typu męskiego.
10. Działanie układu dokrewnego.
Układ hormonalny jest bardzo często regulowany na zasadzie
 sprzężenia zwrotnego . Najlepiej ilustruje to przykład działania
przysadki mózgowej i tarczycy.
PRZYSADKA
Niski poziom tyroksyny we krwi
MÓZGOWA
pobudza przysadkę mózgową
do wydzielania tyreotropiny.
TYREOTROPINA Wysoki poziom tyroksyny
hamuje wydzielanie tego
hormonu przez przysadkę co
TARCZYCA
automatycznie obniża
produkcję hormonów tarczycy.
TYROKSYNA
11. Bibliografia i netografia:
" Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga,
Wydawnictwo Nowa Era,
" Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum,
Wydawnictwo ABC,
" Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
" Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
" Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II,
Wydawnictwo M. Rożak,
" Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
" www.wikipedia.pl,
" www.encyklopedia.interia.pl
" www.wiem.onet.pl