CHRZEST
y
RÓDA
A:
KPK, kan. 849-878.
KKKW, kan. 675-691.
Rituale Romanum. Ex decreto sacrosancti oecumenici Concilii Vaticani II instauratum, Cittą del
Vaticano 1969-:
Ordo baptismi parvulorum, 19732; wydanie polskie: Obrzędy chrztu dzieci dostosowane
do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 19923) (skrót: RRBP).
Ordo initiationis christianae adultorum, 1972; wydanie polskie: Obrzędy chrześcijao-
skiego wtajemniczenia dorosłych dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Ka-
towice 1988 (skrót RRIA).
De initiatione christiana praenotanda generalia, w: Ordo baptismi parvulorum, 1969,
19732, 7-13 (skrót: RRIC).
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznao 1995, n. 1213-1284.
S. Congregatio pro Doctrina Fidei, Instructio de baptismo parvulorum Pastoralis actio, 20.10.
1980, AAS 72 (1980) s. 1137-1156; tekst polski: W trosce o pełnię wiary, Tarnów
1995, s. 154-167.
Pontificium Consilium ad Christianorum Unitatem Fovendam, Directorium de re oecumenica.
25.03.1993, AAS 85 (1993) s. 1039-1119; tekst polski: Communio 14 (1994) s. 3-93.
(skrót NDyr).
Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja duszpasterska o udzielaniu sakramentu chrztu święte-
go dzieciom, 1975, w: Dokumenty duszpastersko-liturgiczne Episkopatu Polski
1966-1998, s. 19-26 (skrót: IChD)
Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja dla duchowieostwa w związku z wprowadzeniem
�Obrzędów chrześcijaoskiego wtajemniczenia dorosłych, 9.05.1989, tamże, s. 26-
30.
II Polski Synod Plenarny, Liturgia Kościoła po Soborze Watykaoskim II, Poznao 2001 (skrót: PSP,
Liturgia)
I Synod Diecezji Lubelskiej, stat. 92-97.
II Synod Diecezji Lubelskiej, stat. 204-208.
I Synod Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej, stat. 42, 119.
1. Określenie i skutki chrztu; materia i forma sakramentu
KPK KKKW
Kan. 849  Chrzest, brama sakramentów, konieczny Kan. 675  ż 1. W sakramencie chrztu człowiek
do zbawienia przez rzeczywiste lub zamierzone przez obmycie wodą naturalną połączone z
przyjęcie, który uwalnia ludzi od grzechów, odradza wezwaniem Imienia Boga Ojca i Syna i Ducha
ich jako dzieci Boże i przez upodobnienie do Chrys- Świętego zostaje uwolniony od grzechu, zrodzony
tusa niezniszczalnym charakterem włącza ich do powtórnie do nowego życia, obleka się w Chrystusa
Kościoła, jest ważnie udzielany jedynie przez ob- i zostaje włączony do Kościoła, który jest Jego
mycie w prawdziwej wodzie z zastosowaniem ko- Ciałem.
niecznej formy słownej.
Kan. 853  Poza wypadkiem konieczności, woda
używana przy udzielaniu chrztu powinna byd poś-
więcona, zgodnie z przepisami ksiąg liturgicznych.
- 27 -
Kan. 854  Chrztu udziela się bądz
przez zanurzenie,
bądz
przez polanie, z zachowaniem przepisów wy-
danych przez Konferencję Episkopatu.
a. Określenie
Chrzest jest fundamentem całego życia chrześcijaoskiego, bramą życia w Duchu Świętym i
bramą otwierającą dostęp do innych sakramentów. (KKK 1213) Przez sakrament chrztu osoba
zostaje prawdziwie wcielona w Chrystusa i w Kościół oraz odrodzona, aby mied udział w życiu
Bożym. Chrzest wprowadza sakramentalną więz
jedności, istniejącą między tymi wszystkimi,
którzy zostali przezeo odrodzeni. Chrzest sam z siebie jest początkiem, zmierza bowiem do
nabycia pełni życia w Chrystusie. Jest zatem skierowany do wyznania wiary oraz do pełnej
integracji w ekonomii zbawienia i do komunii eucharystycznej. Ustanowiony przez samego
Chrystusa chrzest, przez który uczestniczy się w Jego śmierci i zmartwychwstaniu, zawiera w
sobie nawrócenie, wiarę, odpuszczenie grzechu i dar łaski. (NDyr, n. 92)
b. Skutki chrztu
Podstawowymi teologicznymi i prawnymi skutkami przyjęcia chrztu są następujące:
- uwolnienie od grzechu;
- zrodzenie do nowego życia;
- odrodzenie jako dzieci Boże;
- upodobnienie do Chrystusa;
- włączenie do Kościoła;
- nabycie praw i obowiązków w Kościele;
- nabycie prawa do przyjmowania sakramentów, karmienia się słowem Bożym i korzys-
tania z innych duchowych pomocy Kościoła (por. KKK 1269; kan. 208-223 KPK i kan. 675, ż 2
KKKW)
c. Materia sakramentu
Chrztu udziela się za pomocą wody i formuły wskazującej wyraz
nie na to, że się chrzci w imię
Ojca i Syna, i Ducha Świętego (NDyr, n. 93)
Materią sakramentu chrztu jest więc obmycie wodą naturalną. Obmycie może mied formę:
- polania wodą;
- zanurzenia w wodzie;
- pokropienia (obecnie forma ta nie jest dopuszczalna).
Woda nie musi byd poświęcona.
d. Forma sakramentu
Formą sakramentu chrztu jest formuła trynitarna, tzn. chrzest udzielany jest w Imię Ojca, i Sy-
na, i Ducha Świętego. Kolejnośd wypowiadanych Imion Osób Boskich, jak też czynna (Zachód)
lub bierna forma gramatyczna (Wschód) nie ma znaczenia dla ważności sakramentu.
- 28 -
2. Obrzędy sakramentu chrztu; nabycie przynależności do obrządku i Kościoła sui iuris
KPK KKKW
Kan. 850  Chrztu udziela się z zachowaniem obrzę- Kan. 676  W wypadku naglącej konieczności wolno
du przepisanego w zatwierdzonych księgach litur- udzielid chrztu, wykonując tylko to, co jest wyma-
gicznych, poza przypadkiem naglącej konieczności, gane do ważności sakramentu.
kiedy należy zastosowad tylko to, co jest wymagane Kan. 683  Chrztu należy udzielad według przepisów
do ważności sakramentu. liturgicznych Kościoła sui iuris, do którego według
prawa będzie należał przyjmujący chrzest.
W sprawowaniu chrztu prawodawca nakazuje zachowanie przepisanych prawem litur-
gicznym obrzędów, zawartych w odpowiednich księgach. W Polsce obowiązują obecnie:
- Obrzędy chrztu dzieci, Katowice 1992.
- Obrzędy chrześcijaoskiego wtajemniczenia dorosłych, Katowice 1988.
W wypadku konieczności wystarczy wykonad tylko to, co należy do ważności sakramen-
tu, tj. obmycie wodą wraz z wypowiedzeniem formuły sakramentalnej (trynitarnej).
Zasadą jest udzielanie sakramentu według ceremonii liturgicznej tego Kościoła sui iuris,
do którego, zgodnie z prawem będzie włączony przyjmujący chrzest. Kryteria ustalenia Kościoła
sui iuris podaje prawodawca w kan. 111 KPK i w kan. 29-30 KKKW:
KPK KKKW
Kan. 111  ż 1. Do Kościoła łacioskiego zostaje włą- Kan. 29  ż 1. Dziecko, które nie ukooczyło czter-
czone przez przyjęcie chrztu dziecko rodziców, któ- nastu lat życia, przez chrzest nabywa przynależnośd
rzy do niego należą, lub  jeśli jedno z nich do niego do Kościoła sui iuris, do którego należy jego ojciec
nie należy  którzy zgodnie sobie życzą, by potomst- katolik; jeśli zaś tylko matka jest katoliczką lub jeśli
wo było ochrzczone w Kościele łacioskim. Jeżeli zaś oboje rodzice zgodnie dobrowolnie o to proszą,
brak zgodności, zostaje włączone do Kościoła ob- dziecko nabywa przynależnośd do tego Kościoła sui
rządku ojca. iuris, do którego należy jego matka, z zachowaniem
prawa partykularnego zatwierdzonego przez Stolicę
Apostolską.
ż 2. Dziecko, które nie ukooczyło czternastu lat
życia:
1� jeśli jest dzieckiem matki niezamężnej, nabywa
przynależnośd do Kościoła sui iuris, do którego
należy matka;
2� jeśli jest dzieckiem nieznanych rodziców, nabywa
przynależnośd do Kościoła sui iuris, do którego nale-
żą ci, którzy prawnie nad nim sprawują opiekę; jeśli
są nimi rodzice adoptujący, stosuje się ż 1;
3� jeśli jest dzieckiem rodziców nieochrzczonych,
nabywa przynależnośd do Kościoła sui iuris, do któ-
rego należą ci, którzy przyjęli na siebie obowiązek
wychowania go w wierze katolickiej.
ż 2. Każdy z mających byd ochrzczonym, który Kan. 30  Każdy mający przyjąd chrzest, który ukoo-
ukooczył czternasty rok życia, może dobrowolnie czył czternasty rok życia, może w sposób wolny
wybrad chrzest w Kościele łacioskim lub Kościele wybrad każdy Kościół sui iuris, do którego nabywa
innego samodzielnego obrządku; w takim wypadku przynależnośd przez przyjęcie w nim chrztu, z
należy do tego Kościoła, który wybrał. zachowaniem prawa partykularnego zatwierdzo-
nego przez Stolicę Apostolską.
- 29 -
 Przyjęcie chrztu oznacza nie tylko włączenie do Kościoła jako całości, ale również przez
chrzest zostaje nawiązana wspólnota przez węzeł o charakterze prawnym, dotyczącym przyna-
leżności do obrządku i Kościoła sui iuris.
Zasady przynależności są następujące:
a. w przypadku dzieci, które w chwili przyjęcia chrztu nie ukooczyły 14 roku życia:
- przynależnośd do Kościoła sui iuris  dziedziczy się po ojcu, jeśli jest on katolikiem;
- jeżeli oboje rodzice złożą zgodne oświadczenie, dziecko może zostad włączone do
Kościoła sui iuris, do którego należy matka;
- jeśli tylko matka jest katoliczką, dziecko włączane jest do Kościoła sui iuris, do którego
należy matka;
- jeśli jest dzieckiem matki niezamężnej, zostaje włączone do Kościoła sui iuris, do
którego należy matka;
- w przypadku dzieci przysposobionych (adoptowanych) należy zachowad zasady, jak w
przypadku rodziców naturalnych;
- jeśli chodzi o dziecko nieznanych rodziców, dziecko zostaje włączone do Kościoła, do
którego należą opiekunowie;
- jeśli jest dzieckiem rodziców nieochrzczonych, zostaje przypisane do Kościoła sui iuris,
do którego należą ci, którzy przyjęli na siebie obowiązek wychowania go w wierze katolickiej.
b. z chwilą ukooczenia czternastego roku życia przyjmujący chrzest może swobodnie wybrad
obrządek i przynależnośd do Kościoła sui iuris.
Należy także zauważyd, że ochrzczony poza Kościołem katolickim, gdy przystępuje do
pełnej z nim łączności, stając się katolikiem, zachowuje swój obrządek (kan. 35 KKKW za DKW
4).
3. Czas sprawowania chrztu
KPK KKKW
Kan. 856  Chociaż chrzest może byd udzielany w ja-
kimkolwiek dniu, jednak zaleca się, aby z zasady był
udzielany w niedzielę albo wedle możności w wigilię
paschalną.
Kan. 867  ż 1. Rodzice mają obowiązek troszczyd Kan. 686  ż 1. Do obowiązków rodziców należy,
się, ażeby ich dzieci zostały ochrzczone w pierwszych aby dziecko jak najszybciej zostało ochrzczone, z
tygodniach; możliwie najszybciej po urodzeniu, a uwzględnieniem prawnego zwyczaju.
nawet jeszcze przed nim powinni się udad do
proboszcza, by prosid o sakrament dla dziecka i
odpowiednio do niego się przygotowad.
ż 2. Jeśli dziecko znajduje się w niebezpieczeostwie
śmierci, powinno byd natychmiast ochrzczone.
Ze względu na paschalny charakter chrztu prawodawca zaleca, aby sprawowad ten sak-
rament w dniach i okolicznościach będących szczególnym obchodem tajemnicy paschalnej, to
jest w niedzielę, która jest cotygodniową celebracją Paschy, a zwłaszcza w Wigilię Paschalną (KL
102). Dozwolony jest jednak każdy czas na sprawowanie chrztu. Konferencja Episkopatu Polski
w Instrukcji duszpasterskiej o udzielaniu sakramentu chrztu dzieciom roku postanowiła (n. 7):
Liturgia chrztu sprawowana w myśl zasad odnowy, ze zrozumieniem dla symboliki obrzędów, ze czcią dla
tekstów liturgicznych; bez pośpiechu i z zachowaniem przepisów, sama z siebie głosi i wyraża wiarę  i co
- 30 -
istotne  ma moc Bożą, która przenika do umysłów i serc. Niech więc duszpasterze tak ustalają czas
sprawowania sakramentu i przygotowują liturgię, aby wierni mogli w niej uczestniczyd jak najliczniej i
owocnie. Zasadniczo dzieci należy chrzcid podczas Mszy św.
Natomiast II Polski Synod Plenarny (PSP, Liturgia, n. 109) zaleca:
W każdej parafii należy ustalid i podad do publicznej wiadomości terminy sprawowania chrztu dzieci. Z
zasady winny to byd wybrane niedziele oraz - przy zapewnieniu odpowiednich warunków  Wigilia
Paschalna. Z racji duszpasterskich byłoby wskazane udzielanie chrztu nie tylko podczas Eucharystii
chrzcielnej, ale także (co pewien czas) na innych Mszach świętych. Wyznaczenie  niedziel chrzcielnych
wiąże się z ustaleniem stałych terminów katechez dla rodziców i chrzestnych.
Należy również pamiętad, że wszystkim nowonarodzonym powinno udzielad się chrztu
wspólnie, w tym samym dniu, a bez słusznej przyczyny nie należy w tym samym kościele i w
tym samym dniu udzielad chrztu więcej niż jeden raz (por. RRIC, n. 27)
Przy ustalaniu terminu chrztu dziecka należy wziąd pod uwagę następujące czynniki:
1) zbawienie dziecka, by nie było zbyt długo pozbawione tego sakramentu;
2) zdrowie matki, by mogła wziąd udział w liturgii chrztu swojego dziecka;
3) potrzeby duszpasterskie, zwłaszcza wystarczający czas na przygotowanie rodziców i
chrzestnych;
4) stan zdrowia dziecka.
4. Miejsce sprawowania chrztu
KPK KKKW
Kan. 857  ż 1. Poza wypadkiem konieczności, właś- Kan. 687  ż 1. Poza wypadkiem konieczności,
ciwym miejscem chrztu jest kościół lub kaplica. chrztu należy udzielad w kościele parafialnym, z za-
ż 2. Należy uważad za regułę, że dorosły ma przyj- chowaniem prawnych zwyczajów.
mowad chrzest we własnym kościele parafialnym, ż 2. W domach prywatnych chrzest może byd udzie-
dziecko zaś w kościele parafialnym jego rodziców, lany według norm prawa partykularnego lub za poz-
chyba że co innego doradza słuszna przyczyna. woleniem Hierarchy miejsca.
Kan. 858  ż 1. Każdy kościół parafialny powinien
mied chrzcielnicę, z zachowaniem łącznego prawa
nabytego już przez inne kościoły.
ż 2. Ordynariusz miejsca, wysłuchawszy zdania pro-
boszcza, może dla wygody wiernych zezwolid lub
nakazad, ażeby chrzcielnica była także w innym koś-
ciele lub kaplicy na terenie parafii.
Kan. 859  Jeśli kandydat do chrztu, ze względu na
odległośd lub inne okoliczności, nie może bez po-
ważnej niedogodności przybyd lub byd przyniesiony
do kościoła parafialnego albo innego kościoła lub
kaplicy, o których w kan. 858, ż 2, chrztu można i
trzeba udzielid w innym bliżej położonym kościele
lub kaplicy albo nawet w innym odpowiednim miej-
scu.
Kan. 860  ż 1. Poza wypadkiem konieczności,
chrztu nie należy udzielad w domach prywatnych,
chyba że ordynariusz miejsca zezwoli na to dla po-
ważnej przyczyny.
ż 2. Jeśli biskup diecezjalny nie zarządzi inaczej,
- 31 -
chrztu nie należy udzielad w szpitalach, chyba że
zmusza do tego koniecznośd lub inna racja duszpas-
terska.
Kryterium wyznaczenia miejsca udzielenia chrztu jest miejsce zamieszkania. Należy pa-
miętad, że chodzi o zamieszkanie w sensie kanonicznym, to znaczy uzyskane według przepisów
kan. 102-107 KPK i kan. 912-917 KKKW. Nie ma znaczenia kanonicznego natomiast zameldo-
wanie według norm prawa świeckiego, które wpisane jest do dowodu tożsamości. Należy więc
przypomnied w tym miejscu, że stałe zamieszkanie nabywa się takim przebywaniem na
określonym terytorium (parafii, diecezji), które albo jest połączone z zamiarem pozostania tam
na stałe, jeśli nic stamtąd nie odwoła, albo trwało przez pełnych pięd lat (kan. 102, ż 1 KPK, kan.
912, ż 1 KKKW), natomiast zamieszkanie tymczasowe nabywa się takim przebywaniem na
określonym terytorium (parafii, diecezji), które albo jest połączone z zamiarem pozostania tam
przynajmniej przez trzy miesiące, jeśli nic stamtąd nie odwoła, albo trwało lub przedłużyło się
rzeczywiście do trzech miesięcy (kan. 102, ż 2 KPK, kan. 912, ż 2 KKKW). Przez zamieszkanie
stałe lub tymczasowe nabywa się własną parafię i własnego proboszcza (kan. 102, ż 3 i 107, ż 1
KPK, kan. 916, ż 1 KKKW). Osoba, która nie posiada ani stałego, ani tymczasowego zamieszka-
nia jest nazywana tułaczem (kan. 100 KPK, kan. 911 KKKW), a jej proboszczem jest proboszcz
aktualnego, faktycznego miejsca pobytu (kan. 107, ż 2 i 3 KPK, kan. 916, ż 2 i 3 KKKW). Mał-
żonkowie z zasady mają wspólne zamieszkanie (kan. 104 KPK, kan. 914 KKKW), a zamieszkanie
małoletnich lub innych oddanych pod opiekę lub kuratelę pokrywa się z zamieszkaniem rodzi-
ców lub prawnych opiekunów (kan. 105 KPK, kan. 915 KKKW). Nie można mied jednocześnie
stałego i tymczasowego zamieszkania, gdyż zamieszkanie związane jest zawsze, w przeciwieo-
stwie do zameldowania, z faktycznym przebywaniem.
Chrzest poza własną parafią lub przez obcego kapłana może byd sprawowany za zgodą,
przynajmniej domniemaną, własnego proboszcza (kan. 677, ż 1 KKKW, por. kan. 857, ż 1 KPK).
Z zasady miejscem chrztu jest kościół parafialny wyposażony w chrzcielnicę, a nie kaplica, czy
kościół filialny, a tym bardziej mieszkanie prywatne.
5. Imię chrzcielne
KPK KKKW
Kan. 855  Rodzice, chrzestni i proboszcz powinni Brak
troszczyd się, by nie nadawad imienia obcego du-
chowi chrześcijaoskiemu.
Dorosły przyjmujący chrzest sam wybiera sobie imię (RRIA 26 i 65, 4), dziecku imię
wybierają rodzice (RRBP 37). Należy pamiętad, że funkcja szafarza (proboszcza) i chrzestnych
ma tu tylko znaczenie pomocnicze. Najodpowiedniejsze jest imię świętego lub błogosła-
wionego, który może zapewnid ochrzczonemu opiekę duchową oraz byd dla niego przykładem
wzorowego życia. Norma kodeksowa wyznacza pewne minimum, aby nie nadawad imienia
obcego duchowi chrześcijaoskiemu. Nie są więc zakazane imiona  neutralne .
Do tego kanonu nawiązuje postanowienie II Polskiego Synodu Plenarnego (PSP, Liturgia, n.
107):
Godne zalecenia jest pouczanie o chrześcijaoskim sensie imienia i obchodzenia imienin. Jest to dzieo
przypominający przyjęcie chrztu oraz oddanie pod opiekę świętego Patrona, który jest dla chrześcijanina
- 32 -
wzorem i orędownikiem. W związku z tym należy doradzad rodzicom wybór imion dzieci, które mają
zostad ochrzczone, z katalogu świętych.
6. Podział przyjmujących chrzest ze względu na wiek
KPK KKKW
Kan. 852  ż 1. Przepisy zawarte w kanonach o Kan. 681  ż 3. Pozbawieni od dzieciostwa używania
chrzcie dorosłych stosuje się do wszystkich, którzy rozumu powinni byd ochrzczeni tak jak dzieci.
po wyjściu z dzieciostwa osiągnęli używanie rozu-
mu.
ż 2. Z dzieckiem zrównany jest, gdy chodzi o chrzest,
także ten, kto nie jest świadomy swego działania.
W rozumieniu prawa kanonicznego dzieckiem jest osoba, która nie ukooczyła siedmiu
lat życia (kan. 97 ż 2 KPK, kan. 909 ż 2 KKKW). Z dzieckiem zrównany jest ten, kto nie jest świa-
domy swojego działania (kan. 852 ż 2 KPK, kan. 681 ż 3 KKKW). Za dorosłych więc w od-
niesieniu do chrztu uważa się tych wszystkich, którzy ukooczyli siódmy rok życia i są w stanie
świadomości. Nie mają jednak oni jeszcze wszystkich praw jeśli chodzi o wybór obrządku i
Kościoła sui iuris. To prawo wyboru nabywają z chwilą ukooczenia lat czternastu (kan. 111 KPK,
kan. 29, 30 KKKW).
Rytuał Rzymski wyróżnia trzy grupy osób przyjmujących chrzest i przewiduje dla każdej
z nich inny obrzęd liturgiczny:
1) dzieci, tj. osoby, które nie ukooczyły 7 roku życia i osoby nieświadome swojego działania,
czyli pozbawione używania rozumu (por. RRBP);
2) dzieci w wieku katechizacyjnym, tj. wieku od 7 do 14 lat (por. RRIA, Rozdział V);
3) dorośli, tj. osoby powyżej lat 14 (por. RRIA, Rozdział I-III).
7. Przygotowanie do chrztu
KPK KKKW
Kan. 851  Sprawowanie chrztu powinno byd odpo- Kan. 686  ż 2. Proboszcz powinien się zatroszczyd,
wiednio przygotowane, dlatego: aby rodzice dzieci, które mają byd ochrzczone, jak
1� dorosły zamierzający przyjąd chrzest winien byd również ci, którzy mają podjąd funkcję chrzestnych,
dopuszczony do katechumenatu i wedle możności zostali odpowiednio pouczeni o znaczeniu tego
przez różne stopnie doprowadzony do wtajemnicze- sakramentu i o związanych z nim obowiązkach oraz
nia sakramentalnego, zgodnie z obrzędem wtajem- zostali należycie przygotowani do celebracji chrztu.
niczenia przystosowanym przez Konferencję Episko-
patu oraz ze szczegółowymi przepisami przez nią
wydanymi;
2� rodzice dziecka chrzczonego, jak również chrzest-
ni, powinni byd należycie pouczeni o znaczeniu tego
sakramentu i o związanych z nim obowiązkach. Pro-
boszcz winien osobiście lub przez innych zatroszczyd
się, ażeby rodziców właściwie przygotowad paster-
skimi pouczeniami a także wspólną modlitwą, zbie-
rając razem po kilka rodzin oraz, gdy to możliwe,
składając im wizytę.
Ogólną zasadę, że sakramentów można udzielad jedynie osobom odpowiednio do nich
przygotowanym i odpowiednio o nie proszącym (kan. 843 ż 1 KPK, kan. 381 ż 2 KKKW), należy
- 33 -
zastosowad do sakramentu chrztu. Oczywiście przygotowanie takie musi byd dostosowane do
indywidualnej sytuacji kandydata do chrztu. Kościół opiera się tu na wskazaniu biblijnym: Kto
uwierzy i przyjmie chrzest będzie zbawiony (Mk 16, 16). Chrzest jest sakramentem wiary (KKK
1253). Jest on konieczny do zbawienia dla tych, którym była głoszona Ewangelia i którzy mieli
możliwośd poproszenia o ten sakrament (KKK 1257). Wiara wymagana do chrztu nie jest wiarą
doskonałą i dojrzałą, ale jej zaczątkiem, który ma się rozwijad (KKK 1253). Kościół nakładając
obowiązek przygotowania do sprawowania sakramentu jako osoby odpowiedzialne wymienia
przede wszystkim w przypadku dorosłego kandydata - samego katechumena, a w przypadku
dzieci  rodziców, chrzestnych i proboszcza.
W przypadku chrztu dorosłych prawodawca przewiduje wydanie przepisów prawa
partykularnego przez Konferencję Biskupów. Konferencja Biskupów Polskich swoje ustalenia
zawarła w Instrukcji dla duchowieostwa w związku z wprowadzeniem �Obrzędów chrześcijaos-
kiego wtajemniczenia dorosłych z dnia 9.05.1989 roku. Instrukcja (n. 2) ta wymienia nastę-
pujące elementy przygotowania:
1) przekazanie zasad wiary i moralności,
2) wprowadzenie w praktykę modlitwy osobistej i świadomego uczestnictwa w liturgii,
3) wprowadzenie w praktykę życia chrześcijaoskiego,
4) kształtowanie postawy apostolskiej i współdziałania w ewangelizacyjnej misji Kościoła.
Ta sama Instrukcja podaje szczegółowo osoby odpowiedzialne oraz przebieg przygoto-
wania:
4. Zasadniczo przygotowaniem dorosłego do sakramentów wtajemniczenia chrześcijaoskiego powinien
kierowad kapłan. W niektórych wypadkach konieczna będzie pomoc świeckich katechetów. Dlatego w
skali diecezjalnej należy zatroszczyd się o formację takich katechetów, którzy mogliby przygotowad
dorosłych do sakramentów wtajemniczenia chrześcijaoskiego.
7. (...) Kapłan odpowiedzialny za przygotowanie kandydata powinien dołożyd starao, by z właściwym zro-
zumieniem mógł podjąd i wypełnid zadania wynikające z przyjętego sakramentu.
8. W okresie mistagogii, czyli w czasie pogłębiania świadomego udziału w przyjętych sakramentach,
nowoochrzczonym i bierzmowanym powinni pomagad duszpasterze, chrzestni i świadkowie oraz cała
wspólnota wiernych, w tym zwłaszcza mniejsze wspólnoty istniejące na terenie parafii. Należy zadbad o
pełne włączenie nowoochrzczonych i bierzmowanych w życie miejscowego Kościoła, jaki stanowi
parafia.
Doświadczenie uczy, że ci, którzy zostali starannie przygotowani do sakramentów wtajemniczenia i
włączeni w dynamiczną wspólnotę wiernych, stają się gorliwymi chrześcijanami. Ci zaś, których
przygotowanie było powierzchowne i byli pozbawieni specjalnej opieki, po przyjęciu chrztu i bierz-
mowania, niejednokrotnie oddalają się od Kościoła.
II Polski Synod Plenarny (PSP, Liturgia, n. 108) postanowił:
W każdej diecezji należy powoład ośrodek katechumenalny, przygotowujący do chrztu grupy
katechumenów. Ośrodek ten powinien podejmowad także zadania formacyjne wobec osób religijnie
zaniedbanych, które decydują się na udział w  katechumenacie pochrzcielnym .
W przypadku chrztu dzieci Kościół wymaga wiary od osób proszących o chrzest dla
dziecka, a więc od rodziców (opiekunów) oraz chrzestnych. Odpowiedzialnośd za przygotowa-
nie rodziców i chrzestnych do pełnienia właściwych im funkcji spoczywa na proboszczu (kan.
851, n. 2). W praktyce odbywa się to w postaci katechezy (konferencji) przygotowującej. O for-
- 34 -
mach przygotowania mówi Instrukcja duszpasterska o udzielaniu sakramentu chrztu świętego
dzieciom (IChD, n. 3):
Duszpasterze głosid będą naukę o misterium chrztu w homiliach niedzielnych, zwłaszcza w jedną z nie-
dziel Wielkiego Postu i niedzielę Chrztu Paoskiego, a także w kazaniach okolicznościowych. Przeżyciu
misterium chrztu powinna służyd odpowiednio przygotowana liturgia Wigilii Wielkanocnej.
W katechizacji dzieci i młodzieży należy omawiad problematykę sakramentu zgodnie z obowiązującym
programem. Starsze dzieci i młodzież należy nauczyd sposobu udzielania chrztu w niebezpieczeostwie
lub w obliczu śmierci (por. Chrzest, rozdz. III, nr 131-138).
Do pouczenia wiernych o przepisach prawnych i liturgicznych o przebiegu liturgii i o formach udziału w
niej, trzeba niekiedy wykorzystad ogłoszenia, podawane podczas liturgii mszalnej, szczególnie w
Adwencie i w Wielkim Poście. Należy też udostępnid wiernym tego rodzaju informacje, umieszczając je
na tablicy ogłoszeo, czy w formie plakatów, wywieszonych na widocznym miejscu. Wskazane jest, by te
informacje były stale dostępne wiernym, co ułatwi im i duszpasterzom załatwienie wstępnych spraw w
biurze parafialnym.
Ważnym środkiem głoszenia nauki Kościoła o sakramencie i kształtowaniu właściwej postawy wiernych
w odniesieniu do chrztu dzieci, jest samo sprawowanie liturgii sakramentu z udziałem wspólnoty
parafialnej.
Dodatkowe wskazania prawodawca zamieszcza w n. 6, zatytułowanym Duszpasterskie
przygotowanie rodziców dziecka i chrzestnych:
Ze szczególną troską zgodnie z zaleceniem Rytuału (Chrzest, nr 5; 7 i 8), odniosą się duszpasterze do
przygotowania rodziców dziecka i chrzestnych.
W celu udzielenia odpowiednich pouczeo o misterium chrztu, wychowaniu w wierze, o roli apos-
tolskiego przykładu rodziców chrzestnych i o liturgii tego sakramentu należy przeprowadzid bez-
pośrednie katechezy przygotowawcze. Udział w tych katechezach powinni wziąd tak rodzice dziecka jak i
chrzestni. W parafiach większych (powyżej 5 tys.) katechezy przygotowujące do chrztu powinny byd
prowadzone systematycznie co tydzieo w ustalony dzieo i o stałej godzinie. W parafiach mniejszych
katechezy przygotowawcze należy prowadzid stosownie do potrzeb, a zwłaszcza przed Świętami
Wielkanocnymi i Bożego Narodzenia.
Do pogłębienia przeżyd rodziców i chrzestnych wiele może się przyczynid homilia, którą szafarz
sakramentu wygłasza w czasie liturgii chrztu (Chrzest, nr 45), a także słowa powitania (Chrzest, nr 36).
8. Szafarz chrztu
KPK KKKW
Kan. 861  ż 1. Zwyczajnym szafarzem chrztu jest Kan. 677  ż 1. Chrzest jest udzielany zwyczajnie
biskup, prezbiter i diakon, z zachowaniem przepisu przez kapłana; ale kompetentnym do jego udziela-
kan. 530, n. 1. nia, z zachowaniem prawa partykularnego, jest pro-
[Kan. 530  Do funkcji specjalnie powierzonych boszcz własny przyjmującego chrzest lub inni kapła-
proboszczowi należą następujące: 1� udzielanie ni za zezwoleniem tegoż proboszcza lub Hierarchy
chrztu] miejsca, które to zezwolenie z poważnej przyczyny
ż 2. Gdy szafarz zwyczajny jest nieobecny lub ma domniemywa się zgodnie z prawem.
przeszkodę, chrztu godziwie udziela katechista albo ż 2. W przypadku konieczności chrztu może udzielid
inna osoba wyznaczona do tej funkcji przez ordyna- diakon, albo w przypadku jego nieobecności lub
riusza miejsca, a w wypadku konieczności każdy przeszkody, inny duchowny, członek instytutu życia
człowiek, mający właściwą intencję. Duszpasterze, konsekrowanego lub jakikolwiek inny chrześcijanin;
zwłaszcza zaś proboszcz, powinni zatroszczyd się o nie zezwala się jednak na to ojcu lub matce, jeśli jest
to, aby wierni zostali pouczeni o prawidłowym obecny ktoś inny umiejący udzielid chrztu.
udzielaniu chrztu. Kan. 678  ż 1. Na obcym terytorium nikt nie może
Kan. 862  Poza wypadkiem konieczności, nie wolno udzielid chrztu bez koniecznego pozwolenia; tego
nikomu bez odpowiedniego zezwolenia udzielad pozwolenia nie może jednak odmówid proboszcz in-
- 35 -
chrztu na obcym terytorium, nawet swoim pod- nego Kościoła sui iuris kapłanowi Kościoła sui iuris,
władnym. do którego należy przyjmujący chrzest.
Kan. 863  O chrzcie dorosłych, przynajmniej tych, ż 2. W miejscach, w których są liczni chrześcijanie
którzy ukooczyli czternasty rok życia, powinien byd nie mający proboszcza Kościoła sui iuris, do którego
powiadomiony biskup diecezjalny, ażeby, jeśli uzna są przypisani, biskup eparchialny, o ile to możliwe,
to za wskazane, sam udzielił chrztu. winien wyznaczyd prezbitera tego Kościoła, który
będzie udzielał chrztu.
a. Szafarz w sytuacjach zwyczajnych
W Kościele łacioskim chrztu zwyczajnie udziela biskup, prezbiter i diakon (kan. 861 ż 1
KPK), a w Kościołach wschodnich katolickich  biskup i prezbiter (kan. 677 ż 1 KKKW).
Kanon 530, n. 1 KPK wymienia udzielanie chrztu jako jedną z czynności specjalnie po-
wierzonych proboszczowi, stąd też własny proboszcz (a więc również nie wikariusz) kandydata
do chrztu ma pierwszeostwo w jego udzielaniu. W odniesieniu do kandydatów, którzy
ukooczyli czternasty rok życia, pierwszeostwo sprawowania sakramentów wtajemniczenia
chrześcijaoskiego ma biskup diecezjalny (kan. 863 KPK). Dlatego też osoba, która przygotowuje
dorosłego do chrztu ma obowiązek poinformowad o tym fakcie właściwego biskupa diecezjal-
nego.
Dlatego też na obcym terytorium chrztu można udzielad jedynie za zezwoleniem właści-
wej władzy, tj. ordynariusza lub proboszcza miejsca (kan. 862 KPK, kan. 678 ż 1 KKKW).
Ponadto w przypadku, gdy kandydat do chrztu będzie należał do innego Kościoła sui iuris niż
ten, do którego należy proboszcz, a chrztu chciałby udzielid szafarz tamtego Kościoła sui iuris,
proboszcz nie może odmówid koniecznego zezwolenia i oczywiście chrzest może byd udzielony
według ksiąg liturgicznych tamtego Kościoła sui iuris.
b. Szafarz w sytuacjach nadzwyczajnych
Katechizm Kościoła Katolickiego w n. 1256 podaje jako zasadę:
W razie konieczności może ochrzcid każda osoba, nawet nieochrzczona, mająca wymaganą intencje.
Wymagana intencja polega na tym, aby chcied uczynid to, co czyni Kościół, gdy chrzci, i zastosowad tryni-
tarną formułę chrzcielną.
KPK dla Kościoła łacioskiego na pierwszym miejscu wśród szafarzy w sytuacjach nad-
zwyczajnych wymienia katechistę albo inną osobę wyznaczoną do udzielania chrztu przez ordy-
nariusza miejsca, a następnie pozostałe osoby (kan. 861 ż 2).
Warto zwrócid uwagę na odmienne regulacje w prawodawstwie Kościoła łacioskiego i
Kościołów wschodnich katolickich. Otóż, według KKKW, diakon wschodni jest jedynie szafarzem
chrztu w sytuacjach nadzwyczajnych, podczas gdy diakon łacioski jest szafarzem także w
sytuacjach zwyczajnych. Diakon w Kościołach wschodnich jest wymieniany jako pierwszy spoś-
ród szafarzy uprawnionych do udzielenia chrztu w sytuacjach nadzwyczajnych i dopiero jego
nieobecnośd lub niemożnośd działania legalizuje udzielanie chrztu przez (i tu znowu jest wyz-
naczona przez prawodawcę kolejnośd): innego duchownego (przynależnośd do stanu duchow-
nego i dyscyplina święceo niższych jest regulowana prawodawstwem własnym poszczególnych
Kościołów sui iuris), zakonnika, innego chrześcijanina, inną osobę (w domyśle nieochrzczoną)
umiejącą udzielid chrztu, a dopiero w ostateczności szafarzem może byd ojciec lub matka przyj-
- 36 -
mującego chrzest. Rozbieżnośd pomiędzy normami kanonów mówiącymi o  innym człowieku
(kan. 861 ż 2 KPK) oraz  innym chrześcijaninie (kan. 677 ż 2 KKKW) jest pozorna, biorąc pod
uwagę zarówno cytowany wyżej fragment Katechizmu Kościoła Katolickiego, a zwłaszcza po-
przez użycie zwrotu  inna osoba umiejąca udzielid chrztu . Ponadto kanon ten mówi wyłącznie
o legalności (godziwości), a nie możliwości ważnego udzielenia tego sakramentu.
Możliwośd udzielania chrztu przez praktycznie każdą osobę nakłada dodatkowy obo-
wiązek na duszpasterzy, aby przygotowali wiernych do właściwego udzielania tego sakramentu.
Zwłaszcza należy zwrócid uwagę na przygotowanie pracowników Służby Zdrowia i uczniów
(studentów) szkół medycznych. Do odegrania szczególnej roli w tym przygotowaniu powołani
są katecheci oraz kapelani placówek Służby Zdrowia.
Ostatnim zagadnieniem w odniesieniu do szafarza chrztu jest udzielanie tego sakra-
mentu w sytuacji różnic obrządkowych lub wyznaniowych. Kanon 678 KKKW nakazuje udzie-
lenia zezwolenia na udzielanie chrztu kapłanowi należącemu do tego samego Kościoła sui iuris,
do którego zostanie włączona osoba przyjmująca chrzest (ż 1), a nawet nakłada obowiązek na
biskupa eparchialnego (diecezjalnego), aby ten ustanowił, o ile to możliwe, w swojej eparchii
(diecezji) kapłana do udzielania chrztu osobom należącym do Kościoła sui iuris, który jest licznie
reprezentowany na danym terenie, a nie ma swoich szafarzy (ż 2).
W przypadku zwrócenia się do szafarza katolickiego z prośbą o udzielenie chrztu dziec-
ku rodziców niekatolickich, prawodawca w kan. 681 ż 5 KKKW zezwala na udzielenie chrztu,
jeśli rodzice, lub przynajmniej jedno z nich, albo ten, który ich prawnie zastępuje, o to proszą i
jeśli istnieje fizyczna lub moralna niemożnośd udania się do własnego szafarza. W pozostałych
wypadkach ma zastosowanie norma zawarta w nowym Dyrektorium ekumenicznym (NDyr, n.
97):
Chrztu nie powinni udzielad razem dwaj szafarze należący do różnych Kościołów lub Wspólnot
eklezjalnych. (...) chrzest jest udzielany przez jednego tylko celebransa. Ze względów duszpasterskich
ordynariusz miejsca może jednak, w wyjątkowych okolicznościach, dozwolid, by szafarz jakiegoś Kościoła
lub Wspólnoty eklezjalnej uczestniczył w celebracji, wykonując czytanie lub odmawiając modlitwę itd.
Taka wzajemnośd jest możliwa tylko pod warunkiem, że chrzest sprawowany w innej Wspólnocie nie
przeciwstawia się ani zasadom, ani dyscyplinie katolickiej.
9. Przyjmujący chrzest
a. Zdatnośd do przyjęcia chrztu
KPK KKKW
Kan. 864  Zdatnym do przyjęcia chrztu jest każdy Kan. 679  Do przyjęcia chrztu jest zdatny każdy
człowiek, jeszcze nie ochrzczony. człowiek jeszcze nie ochrzczony.
Kan. 871  Płody poronione, jeśli żyją, należy, jeśli to Kan. 680  Płód poroniony, jeśli żyje i o ile jest to
możliwe, chrzcid. możliwe, powinien byd ochrzczony.
Podstawowym wymaganiem kodeksowym stawianym przyjmującemu chrzest jest brak
u niego chrztu.
Dyspozycję powyższą powtarza również KKK w n. 1246. Według wyznawanej powszech-
nie i niezmiennie przez Kościół zasady można i należy chrzcid zarówno dzieci, jak i dorosłych
(por. KKK 1247 i 1250).
Przy podejmowaniu decyzji, kogo można i należy ochrzcid, trzeba uwzględniad zasady
Objawienia i nauki Kościoła dotyczące chrztu, szczególnie konieczności jego przyjęcia do
- 37 -
zbawienia i jednocześnie obowiązku jego przyjęcia. Biskup Hemperek w swoim komentarzu
(Lublin 1986, s. 87-88) wymienia dwie podstawowe zasady:
1) wszyscy ludzie mają prawo i obowiązek szukania prawdy w dziedzinie religijnej, odnoszącej
się do Boga i Kościoła, a prawdę poznaną są z mocy prawa Bożego uprawnieni i zobowiązani
przyjąd i zachowywad (DWR 3, kan. 748 ż 1 KPK); prawdy tej należy szukad w sposób właściwy
godności ludzkiej przez swobodne badanie (DWR 3).
2) nikogo nie wolno zmuszad do przyjęcia wiary wbrew woli i sumieniu; człowiek powinien
odpowiedzied Bogu wiarą w sposób dobrowolny (DWR 10, kan. 748 ż 2 KPK i kan. 586 KKKW);
zakaz stosowania przymusu obejmuje także Kościół.
Biorąc pod uwagę obie te zasady, należy przypomnied raz jeszcze, że nie można odmó-
wid sakramentów osobom właściwie proszącym i przygotowanym (kan. 843 ż 1 KPK, kan. 381 ż
2 KKKW). Dotyczy to również chrztu. Dorośli sami wyrażają wolę przyjęcia chrztu, w zastępstwie
zaś dzieci, czynią to rodzice lub opiekunowie. U podstaw wymagao stawianych kandydatom do
chrztu znajduje się ścisły związek chrztu z wiarą. Kościół, dopuszczając kandydata do chrztu,
musi mied uzasadnioną nadzieję, że wiara będzie rozwijana w życiu ochrzczonego.
Zasady dotyczące udzielania i przyjmowania chrztu są zróżnicowane w zależności od te-
go, czy chodzi o dorosłych, czy o dzieci. Wynika to stąd, że dorosły sam podejmuje decyzję o
przyjęciu chrztu i przyjmuje zobowiązania, natomiast w imieniu dzieci czynią to rodzice lub
opiekunowie.
b. Chrzest dorosłych
KPK KKKW
Kan. 865  ż 1. Aby dorosły mógł byd ochrzczony, Kan. 682  ż 1. Po wyjściu z wieku dziecięcego może
powinien wyrazid wolę przyjęcia chrztu, byd odpo- byd ochrzczony ten, kto wyrazi swoją wolę przyjęcia
wiednio pouczony o prawdach wiary i obowiązkach chrztu, został dostatecznie pouczony o prawdach
chrześcijaoskich oraz przejśd praktykę życia chrześci- wiary i wypróbowany w życiu chrześcijaoskim. Ma
jaoskiego w katechumenacie. Ma byd również pou- byd również pouczony o konieczności żalu za
czony o konieczności żalu za grzechy. grzechy.
ż 2. Dorosły, znajdujący się w niebezpieczeostwie ż 2. Po wyjściu z wieku dziecięcego, ten kto znajduje
śmierci, może byd ochrzczony, jeśli mając jakąś zna- się w niebezpieczeostwie śmierci, może byd ochrz-
jomośd głównych prawd wiary, ujawni w jakikolwiek czony, jeśli mając jakąś znajomośd głównych prawd
sposób intencję przyjęcia chrztu i przyrzeknie, że wiary, ujawni w jakikolwiek sposób swoją intencję
będzie zachowywał nakazy chrześcijaoskiej religii. przyjęcia chrztu.
Kan. 866  Jeśli tylko nie stoi na przeszkodzie po-
ważna racja, dorosły przyjmujący chrzest powinien
byd zaraz bierzmowany i uczestniczyd w Eucharystii,
przyjmując także Komunię świętą.
a. warunki do ważności:
- brak chrztu;
- wola (intencja) przyjęcia chrztu.
b. warunki do godziwości w zwykłej sytuacji:
- odpowiednie pouczenie o prawdach wiary i obowiązkach chrześcijaoskich;
- praktykowanie życia chrześcijaoskiego;
- wyrażenie żalu za grzechy.
- 38 -
c. warunki do godziwości w niebezpieczeostwie śmierci:
- ogólna znajomośd głównych prawd wiary;
- przyrzeczenie zachowywania nakazów religii chrześcijaoskiej.
Przygotowanie katechumenów do chrztu powinno zatem obejmowad:
1) przekazanie zasad wiary i moralności;
2) wprowadzenie w praktykę modlitwy osobistej i świadomego uczestnictwa w liturgii;
3) wprowadzenie w praktykę życia chrześcijaoskiego;
4) kształtowanie postawy apostolskiej i współdziałania w ewangelizacyjnej misji Kościo-
ła.
Księga Obrzędy chrześcijaoskiego wtajemniczenia dorosłych wprowadza na nowo w ży-
cie Kościoła katechumenat i szereg obrzędów z nim związanych. (Instrukcja, n. 2-3)
Program przygotowania musi byd dostosowany do poziomu umysłowego i wiedzy reli-
gijnej kandydata. Są katechumeni, którzy dośd dobrze znają zasady wiary katolickiej i tacy, któ-
rzy wiedzą bardzo niewiele. W okresie przygotowania dorośli katechumeni powinni dobrze
przyswoid sobie naukę Kościoła dotyczącą prawd wiary i moralności w zakresie podanym w
katechizmach dla dorosłych.
W miastach, w których jest większa liczba dorosłych kandydatów do chrztu, należy dą-
żyd do zorganizowania dla nich wspólnego katechumenatu przy wybranym kościele. Podobnie,
może się okazad potrzeba powołania takiego ośrodka w dekanatach (Instrukcja, n. 5-6).
Dorosły przyjmujący chrzest, powinien w czasie tej samej ceremonii liturgicznej otrzy-
mad sakrament bierzmowania i przyjąd Komunię św. dla dokonania pełnego wtajemniczenia
chrześcijaoskiego. Ta jednośd zostaje zaznaczona także w sytuacji, gdy dorosłego chrzci prez-
biter, który w tej sytuacji staje się szafarzem bierzmowania (kan. 866 i 883, n. 2 KPK).
Przy dopuszczaniu do chrztu osób dorosłych należy zwrócid uwagę na zbadanie stanu
wolnego lub ważności małżeostwa, w którym żyje katechumen. W przypadku, gdy katechumen
żyje w związku, który nie może zostad uznany za ważny według przepisów prawa kanonicznego,
należy uporządkowad tę sytuację przed chrztem (możliwe jest tutaj sądowe zbadanie nieważ-
ności małżeostwa zawartego przez katechumena lub skierowanie prośby do Biskupa Rzyms-
kiego o rozwiązanie małżeostwa na podstawie przywileju wiary).
c. Chrzest dzieci
KPK KKKW
Kan. 867  ż 1. Rodzice mają obowiązek troszczyd Kan. 686  ż 1. Do obowiązków rodziców należy,
się, ażeby ich dzieci zostały ochrzczone w pierw- aby dziecko jak najszybciej zostało ochrzczone, z
szych tygodniach; możliwie najszybciej po urodze- uwzględnieniem prawnego zwyczaju.
niu, a nawet jeszcze przed nim powinni się udad do ż 2. Proboszcz powinien się zatroszczyd, aby rodzice
proboszcza, by prosid o sakrament dla dziecka i od- dzieci, które mają byd ochrzczone, jak również ci,
powiednio do niego się przygotowad. którzy mają podjąd funkcję chrzestnych, zostali od-
ż 2. Jeśli dziecko znajduje się w niebezpieczeostwie powiednio pouczeni o znaczeniu tego sakramentu i
śmierci, powinno byd natychmiast ochrzczone. o związanych z nim obowiązkach oraz zostali nale-
Kan. 868  ż 1. Do godziwego ochrzczenia dziecka życie przygotowani do celebracji chrztu.
wymaga się: Kan. 681  ż 1. Do godziwego ochrzczenia dziecka
1� aby zgodzili się rodzice lub przynajmniej jedno z wymaga się:
nich, lub ci, którzy prawnie ich zastępują; 1� aby istniała uzasadniona nadzieja, że dziecko bę-
2� aby istniała uzasadniona nadzieja, że dziecko bę- dzie wychowane po katolicku, z zachowaniem ż 5;
dzie wychowane po katolicku; jeśli jej zupełnie nie 2� aby zgodzili się rodzice, a przynajmniej jedno z
- 39 -
ma, chrzest należy odłożyd zgodnie z postanowie- nich, albo ten, kto prawnie ich zastępuje.
niami prawa partykularnego, powiadamiając rodzi- ż 4. Godziwie jest chrzczone dziecko rodziców tak
ców o przyczynie. katolickich, jak i akatolickich, które znajduje się w
ż 2. Dziecko rodziców katolickich, a nawet i niekato- tak krytycznym momencie życia, że realnie przewi-
lickich, znajdujące się w niebezpieczeostwie śmierci, duje się niebezpieczeostwo śmierci przed osiągnię-
jest godziwie chrzczone, nawet wbrew woli rodzi- ciem używania rozumu.
ców. ż 5. Dziecko chrześcijan akatolików godziwie jest
chrzczone, jeśli rodzice, lub przynajmniej jedno z
nich, albo ten, który ich prawnie zastępuje, o to pro-
szą i jeśli istnieje fizyczna lub moralna niemożnośd
udania się do własnego szafarza.
Kan. 682  ż 1. Po wyjściu z wieku dziecięcego może
byd ochrzczony ten, kto wyrazi swoją wolę przyjęcia
chrztu, został dostatecznie pouczony o prawdach
wiary i wypróbowany w życiu chrześcijaoskim. Ma
byd również pouczony o konieczności żalu za
grzechy.
ż 2. Po wyjściu z wieku dziecięcego, ten kto znajduje
się w niebezpieczeostwie śmierci, może byd ochrz-
czony, jeśli mając jakąś znajomośd głównych prawd
wiary, ujawni w jakikolwiek sposób swoją intencję
przyjęcia chrztu.
Zarówno na Wschodzie jak na Zachodzie praktykę udzielania chrztu dzieciom uważa się
za normę niepamiętnej tradycji. Chociaż pierwsze wyraz
ne świadectwa pochodzą z drugiego
wieku (np. św. Ireneusz), to jednak żadne z nich nie przedstawia chrztu dzieci jako zjawiska
nowego (Orygenes i św. Augustyn uważali tę praktykę za przejętą od Apostołów). Synody IV
wieku potwierdzały tę praktykę w swoich uchwałach (por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja
o chrzcie dzieci Pastoralis actio). Opierając się na tej tradycji, prawodawca nakłada na rodziców
katolickich obowiązek zatroszczenia się o ochrzczenie ich dziecka w pierwszych tygodniach jego
życia, czy wręcz używając zwrotu  jak najszybciej (kan. 867 ż 1 KPK; kan. 686 ż 1 KKKW).
Natomiast już przed narodzeniem dziecka rodzice powinni przygotowywad się do jego przyjęcia
i ochrzczenia (kan. 867 ż 1 KPK; kan. 686 ż 2 KKKW).
W zwyczajnej sytuacji, gdy dziecku nie zagraża żadne niebezpieczeostwo, do godziwego
ochrzczenia dziecka rodziców katolickich lub pochodzącego z małżeostwa mieszanego, prawo-
dawca wymaga spełnienia następujących warunków:
1. istnienia uzasadnionej nadziei, że dziecko będzie wychowane po katolicku;
2. zgody na chrzest ze strony rodziców, a przynajmniej jednego z nich, albo tego, kto
prawnie ich zastępuje.
Wymogi te wynikają z przyrzeczenia złożonego podczas sprawowania sakramentu mał-
żeostwa, że małżonkowie przyjmą i po katolicku wychowają potomstwo zrodzone w małżeo-
stwie oraz, w przypadku małżeostw mieszanych, z oświadczenia strony katolickiej, że dołoży
wszelkich starao, aby dzieci zrodzone z małżeostwa mieszanego zostały ochrzczone i wycho-
wane w Kościele katolickim (kan. 1125, n. 1 i 1086 ż 2 KPK; kan. 814, n. 1 i 803 ż 3 KKKW; NDyr,
n. 150). W ten sposób prawodawca zabezpiecza również podstawowe i niezbywalne prawo
rodziców do wychowania własnego dziecka (kan. 793 ż 1 KPK i kan. 627 ż 1 KKKW).
Pewne problemy natury praktyczno - pastoralnej budzi norma stawiająca wymóg uzys-
kania uzasadnionej nadziei odnośnie do wychowania katolickiego dziecka (kan. 868 ż 1 n. 2 i
kan. 681 ż 1 n. 1 KKKW). Prawodawca ogranicza się tutaj do dyspozycji, że gdy tej nadziei nie
- 40 -
ma, chrzest należy odłożyd, powiadamiając o przyczynie rodziców. Bardziej szczegółowe zasady
podają na ten temat inne dokumenty kościelne. I tak Instrukcja Pastoralis actio w n. 28 stwier-
dza, że z zasady nie powinno odmawiad się dzieciom dostępu do chrztu (n. 1, 2), ale
muszą zostad złożone zapewnienia, że ten dar, przez autentyczne wychowanie w zakresie wiary i życia
chrześcijaoskiego, będzie wzrastał. (...) Takie zapewnienia są na ogół składane przez rodziców lub bliskich,
chociaż mogą byd uzupełnione w różny sposób w ramach wspólnoty chrześcijaoskiej. Jeśli zapewnienia nie
są rzeczywiście szczere, można odłożyd sakrament. Jeśli wreszcie naprawdę brak takiego zapewnienia lub
wprost odrzuca się je, chrztu należy odmówid.
W dalszym ciągu Instrukcja Kongregacji stwierdza (n. 30):
Jeśli przedstawiono wystarczające zapewnienia, do których należy zaliczyd wybór chrzestnych, którzy
poważnie podejmą troskę o dziecko lub pomoc ze strony wspólnoty wierzących, kapłan nie powinien
odmawiad chrztu w najbliższym czasie.
Dostosowując te stwierdzenia do polskich warunków duszpasterskich Konferencja
Biskupów w Instrukcji duszpasterskiej o udzielaniu sakramentu chrztu świętego dzieciom
stwierdza (IChD, nr 2 i 3):
Należy dopuszczad do chrztu wszystkie dzieci zgłoszone przez rodziców lub prawnych opiekunów, jeśli
osoby te są wierzące i zobowiążą się, że dzieci będą wychowywane w wierze, w której zostaną och-
rzczone.
Wychowanie w wierze oznacza doprowadzenie dziecka do świadomej przyjaz
ni z Chrystusem, a to
dokonuje się przez przekazanie dziecku podstawowych prawd wiary i zasad moralności głoszonych przez
Kościół katolicki, a przede wszystkim nauczenie dziecka modlitwy, włączenie go w życie wspólnoty
katolickiej (Msza św. niedzielna), posyłanie na naukę religii, doprowadzenie do pełnego udziału w Eu-
charystii i do przyjęcia sakramentu bierzmowania oraz wprowadzenie w dojrzałe i odpowiedzialne życie
chrześcijanina.
W związku z możliwością zaistnienia różnych sytuacji duszpasterskich ustala się:
a) Nie udzielad sakramentu chrztu świętego małym dzieciom bez faktycznej wiedzy rodziców (opiekunów)
lub wbrew ich woli.
b) Jeśli rodzice dziecka poprzestają na małżeostwie cywilnym, duszpasterz powinien starad się o
doprowadzenie ich do zawarcia małżeostwa sakramentalnego przed chrztem dziecka. W przypadku
wyraz
nej odmowy, należy żądad na piśmie oświadczenia od rodziców dziecka i chrzestnych, że zo-
bowiązują się wychowad dziecko w wierze katolickiej. Również w wypadku, gdy rodzice żyją bez ślubu
kościelnego z powodu przeszkód kanonicznych, należy żądad takiego oświadczenia.
c) Jeśli jedno z rodziców dziecka jest wierzące, a drugie  nie, dziecku należy udzielid chrztu.
d) W zetknięciu się z trudnymi lub zawikłanymi problemami z zakresu chrztu, duszpasterz, w poczuciu od-
powiedzialności przed Bogiem za owoce łaski tego sakramentu, powinien w poszczególne wypadki
dokładnie wnikad, rozpatrzyd je, a następnie podjąd odpowiednią decyzję, lub w razie potrzeby zwrócid się
do ordynariusza miejsca.
Ponadto II Polski Synod Plenarny przypomniał (PSP, Liturgia, n. 15-16, 105):
Nikt nie staje się chrześcijaninem wyłącznie na podstawie osobistego wysiłku, lecz dzięki łasce chrztu św.
oraz pomocy i współudziałowi całej wspólnoty kościelnej. Kościół nazywamy Matką, gdyż przez chrzest
rodzi nas do nowego życia i pomaga nam wzrastad w wierze, nadziei i miłości. Dlatego dzieciom udziela się
chrztu w wierze Kościoła wyznawanej publicznie przez rodziców, chrzestnych i lokalną wspólnotę
parafialną. Osoby te reprezentują całą społecznośd chrześcijaoską  Kościół Matkę.
Rozwój łaski chrztu wymaga szczególnej pomocy rodziców i rodziców chrzestnych. Są oni zobowiązani do
stworzenia nowoochrzczonemu środowiska wiary i wzrostu na drodze życia chrześcijaoskiego. Misja ich
- 41 -
jest prawdziwą funkcją kościelną. Za zachowywanie i rozwój łaski chrztu ponosi częściowo odpowie-
dzialnośd także cała wspólnota eklezjalna.
Poznanie sytuacji duchowej rodzin dzieci zgłoszonych do chrztu jest obowiązkiem duszpasterzy. Chrzest
winien stanowid dogodną sposobnośd uregulowania sytuacji małżeoskiej niektórych rodziców.
Konferencja Biskupów wyróżniła więc niektóre wypadki, w których należy zastosowad
specjalny sposób postępowania dla uprawdopodobnienia i wypunktowania odpowiedzialności
rodziców za rozwój łaski sakramentu chrztu w życiu ich dzieci. Wszystkie jednak zastrzeżenia
ustają w niebezpieczeostwie śmierci zagrażającym dziecku. W takiej sytuacji można ochrzcid
dziecko bez wiedzy rodziców, a nawet wbrew ich woli (kan. 868 ż 2 KPK i kan. 681 ż 4 KKKW).
Decyzję o udzieleniu, odłożeniu lub odmowie chrztu zawsze podejmuje duszpasterz,
który spotkanie z rodzicami w biurze parafialnym powinien potraktowad nie tylko formalnie,
ale przede wszystkim jako okazję do apostolstwa. Instrukcja Konferencji Biskupów Polski
stanowi (IChD, n. 4):
Należy dążyd do tego, by rodzice zgłaszali dziecko do chrztu najpóz
niej na dwa tygodnie przed
projektowanym terminem (por. Chrzest, nr 8 ad 2). Przy zgłoszeniu powinni byd obecni ojciec i matka;
jeśli istnieje uzasadniona przyczyna, wystarczy obecnośd jednego z rodziców. Zgłoszenie w biurze
parafialnym przyjmuje tylko duszpasterz. Ustala on z rodzicami dokładny termin chrztu i omawia sprawy
związane z ich udziałem w liturgii i z przyszłym wychowaniem dziecka. W duszpasterskiej, serdecznej i
taktownej rozmowie postara się poznad życie religijne środowiska, w którym dziecko będzie
wychowywane, udzieli rad, wskazówek i potrzebnej zachęty. Jeśli będzie to możliwe i o ile zachodzi
potrzeba powinien zachęcid do zlikwidowania zaniedbao religijnych, omówid atmosferę wychowania
religijnego w domu, zachęcid rodziców do przyjęcia Eucharystii w dniu chrztu dziecka oraz pouczyd o
chrześcijaoskim charakterze uroczystości domowych.
Powstaje problem przy interpretacji kanonu 868 ż 2 Kodeksu łacioskiego, który stanowi,
że  dziecko rodziców katolickich, a nawet i niekatolickich, znajdujące się w niebezpieczeostwie
śmierci, jest godziwie chrzczone, nawet wbrew woli rodziców . Przepis ten, jako sprzeczny z
zasadą wolności religijnej i prawem rodziców do wychowania dzieci spotkał się z krytyką
kanonistów (m.in. B. Zuberta). Inaczej ta sama kwestia została uregulowana w promulgowa-
nym siedem lat póz
niej Kodeksie wschodnim. W kanonie 681 ż 4 prawodawca zrezygnował z
klauzuli  nawet wbrew woli rodziców , co uczyniło system prawa zdecydowanie bardziej spój-
nym. Dołączony do tego kanonu ż 5 dopuszcza możliwośd ochrzczenia dziecka rodziców nieka-
tolickich wyłącznie na prośbę lub za zgodą rodziców.
Należy rozważyd tutaj dwie możliwości, których w ogóle chrzest może zostad udzielony:
1) w przypadku dziecka poniżej siódmego roku życia, wymaga się, aby ktoś wziął odpowie-
dzialnośd za jego katolickie wychowanie, gdyż musi istnied uzasadniona nadzieja, że dziecko
zostanie wychowane w wierze katolickiej oraz przynajmniej jedno z rodziców lub prawny opie-
kun prosi o chrzest lub zgadza się na jego udzielenie (KKKW, kan. 681 ż 1), z wyjątkiem sytuacji,
gdy dziecko znajduje się w niebezpieczeostwie śmierci;
2) w przypadku osoby powyżej siódmego roku życia (a przed ukooczeniem czternastu lat),
wymaga się ponadto od samego kandydata do chrztu, poza niebezpieczeostwem śmierci, wyra-
żenia pragnienia przyjęcia chrztu (KKKW, kan. 682).
- 42 -
d. chrzest  warunkowy
KPK KKKW
Kan. 869  ż 1. W razie wątpliwości, czy ktoś został Kan. 681  ż 2. Dziecko podrzucone lub znalezione,
ochrzczony albo czy chrzest był ważnie udzielony, jeśli nic pewnego o jego chrzcie nie można ustalid,
istniejącej mimo przeprowadzenia rzetelnych badao należy ochrzcid.
w tej sprawie, chrztu należy udzielid warunkowo.
ż 2. Ochrzczeni we wspólnocie kościelnej niekatolic-
kiej nie powinni byd chrzczeni warunkowo, chyba że
po zbadaniu materii i formy zastosowanych przy
udzielaniu tego chrztu, jak również intencji och-
rzczonego jako dorosłego, oraz szafarza chrztu, po-
zostaje uzasadniona wątpliwośd co do ważności
chrztu.
ż 3. Jeśli w wypadkach, o których w żż 1 i 2, pozos-
taje wątpliwe udzielenie lub ważnośd chrztu, przed
jego udzieleniem dorosłemu należy wyjaśnid naukę
o sakramencie chrztu oraz przedstawid mu, albo 
jeśli chodzi o dziecko  jego rodzicom powody
wątpliwej ważności udzielonego chrztu.
Kan. 870 - Dziecko podrzucone lub znalezione, jeśli
po dokładnym zbadaniu nie ustali się jego chrztu,
należy ochrzcid.
Chrzest sprawowany przy zachowaniu istotnych wymogów dotyczących intencji i obrzę-
du sakramentalnego (materia i forma) jest ważny bez względu na to, kto i gdzie go udzielał, i
nie może byd ważnie powtórnie udzielony. Nie zawsze jednak można uzyskad pewnośd, że
chrzest był w ogóle udzielony lub też, czy był udzielony ważnie. W takiej sytuacji zasadą jest
przeprowadzenie starannego dochodzenia w tej materii, a gdy wątpliwości pomimo tego nie
ustąpiły, należy udzielid chrztu warunkowo. Określenie  warunkowo ma tu znaczenie czysto
informacyjne, gdyż ważnośd sprawowanego obrzędu w rzeczywistości zależy od tego, czy w
przeszłości dana osoba została ważnie ochrzczona. Jeśli ten warunek się nie spełnia, skuteczny
jest ten  warunkowy chrzest. Kościół pragnie uzyskad w ten sposób pewnośd, że dana osoba
jest faktycznie ochrzczona, ze względu na skutecznośd pozostałych sakramentów uzależnioną
przecież od chrztu.
Wątpliwości co do ważności chrztu mogą zaistnied w sytuacji, gdy nie ma spisanego do-
kumentu stwierdzającego chrzest (aktu chrztu) ani świadków jego udzielenia, zwłaszcza dziecku
lub też w sytuacji, gdy chrzest był udzielany przez szafarza nadzwyczajnego i istnieje wątpliwośd
co do jego intencji lub zastosowanej materii lub formy sakramentalnej. Wątpliwośd może się
zrodzid również wtedy, gdy do Kościoła katolickiego przyjmowana jest osoba ochrzczona poza
Kościołem katolickim. O ile zbadanie faktu chrztu lub jego ważności w pierwszych z zasyg-
nalizowanych wypadków polega przede wszystkim na zbadaniu faktów, o tyle w tym ostatnim
przypadku ze względów ekumenicznych sytuacja jest niezwykle delikatna i dotyka rozstrzygnięd
o charakterze doktrynalnym. Dlatego też zagadnienie ważności chrztu udzielanego poza Koś-
ciołem katolickim należało do punktów spornych nie tylko współcześnie, ale także od pier-
wszych wieków Kościoła. Przy badaniu ważności chrztu w takich okolicznościach należy kiero-
wad się następującymi zasadami:
a) Kościół z zasady uznaje ważnośd chrztu udzielanego we wspólnotach kościelnych nie-
katolickich;
- 43 -
 b) Kościół nie aprobuje udzielania chrztu warunkowego wszystkim nawiązującym
wspólnotę z Kościołem katolickim;
c) Kościół nie pozwala podawad w wątpliwośd ważności chrztu udzielonego w Koś-
ciołach wschodnich niekatolickich (wystarczy więc jedynie ustalid fakt chrztu);
d) w niektórych wypadkach należy odwoład się do dokumentów (deklaracji) dotyczą-
cych ważności chrztu w konkretnych wspólnotach (np. Informacja Kongregacji Nauki Wiary na
temat ważności chrztu udzielanego przez �Christian Community z 9.03.1991, tekst polski w: W
trosce o pełnię wiary, s. 370). W Polsce została podpisana deklaracja  Sakrament chrztu zna-
kiem jedności. Deklaracja Kościołów w Polsce na progu trzeciego tysiąclecia z dnia 23.01.2000
r.:
Dziękując Trójjedynemu Bogu, Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu, za dwa tysiące lat Nowego Przymierza
i za ponad tysiąc lat chrześcijaostwa na ziemiach polskich, podpisane niżej Kościoły, w nawiązaniu do
wieloletnich prac teologiczno-ekumenicznych w świecie i w Polsce oraz przyjętych wspólnie dokumentów
(zwłaszcza Dokumentu z Limy, 1982 r.), z radością uznają i potwierdzają swoją posługę przez chrzest i
oświadczają:
1. Jezus Chrystus, nasz Zbawiciel, sam ustanowił sakrament chrztu i polecił go udzielad (Mt 28,19; Mk
16,16). Chrzest jest wyjściem z niewoli (1Kor 10,1-2), wciela w Chrystusa ukrzyżowanego i zmartwychw-
stałego, wprowadza w Nowe Przymierze, jest znakiem nowego życia w Chrystusie, obmyciem z grzechu
(1Kor 6,11), oświeceniem przez Chrystusa (Ef 5,14), nowymi narodzinami (J 3,5), przyobleczeniem się w
Chrystusa (Ga 3,21), odnowieniem przez Ducha (Tt 3,5), zwróconą do Boga prośbą o dobre sumienie (1p.
3,21) i wyzwoleniem, które prowadzi do jedności w Jezusie Chrystusie, gdzie zostają przezwyciężone
podziały ze względu na stan społeczny, rasę czy płed (Ga 3,27-28; 1Kor 12,13).
2. Chrzest jest z wody i Ducha Świętego; udziela się go w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Chrzest
jednoczy ochrzczonego z Chrystusem, chrześcijan między sobą. Wprowadza do Kościoła i stanowi
początek życia w Chrystusie, którego celem jest  uwielbianie chwały (Ef 1,14).
3. Ochrzczeni żyjący w jednym miejscu i czasie wspólnie ponoszą odpowiedzialnośd za świadectwo
składane Chrystusowi i Ewangelii: Ochrzczeni żyją dla Chrystusa, dla Jego Kościoła i dla świata, który On
miłuje, oczekując w nadziei na objawienie się nowego stworzenia Bożego oraz na czas, gdy Bóg będzie
wszystkim we wszystkich (Rz 8,18-24; 1Kor 15,22-28.49-57) (Dokument z Limy, nr 9). Chrzest w Chrystusie
jest wezwaniem dla Kościołów, aby przezwyciężyły swoje podziały i w widzialny sposób zamanifestowały
swoją wspólnotę.
Niżej podpisane Kościoły uroczyście uznają ważnośd chrztu świętego udzielonego przez duchownego:
Kościół ewangelicko-augsburski,
Kościół ewangelicko-metodystyczny,
Kościół ewangelicko-reformowany,
Kościół polskokatolicki,
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny,
Starokatolicki Kościół Mariawitów,
Kościół katolicki.
5) należy wyjaśnid powody udzielenia chrztu warunkowego osobie zainteresowanej;
6) chrzest warunkowy winien byd sprawowany prywatnie, a nie publicznie (NDyr, n. 99);
7) dla udowodnienia faktu chrztu w przypadku przyjmowania go w wieku rozeznania wystarczy
zaprzysiężone oświadczenie ochrzczonego lub jednego wiarygodnego świadka (kan. 867 KPK i
kan. 691 KKKW).
- 44 -
10. Chrzestni
a. Zadania chrzestnych
KPK KKKW
Kan. 872  Przyjmujący chrzest powinien mied, jeśli Kan. 684  ż 1. Na podstawie starożytnego zwyczaju
to możliwe, chrzestnego. Ma on dorosłemu towa- Kościołów, przyjmujący chrzest powinien mied przy-
rzyszyd w chrześcijaoskim wtajemniczeniu, a dziecko najmniej jednego chrzestnego.
wraz z rodzicami przedstawiad do chrztu oraz po- ż 2. Do obowiązków chrzestnego, wynikających z
magad, żeby ochrzczony prowadził życie chrześci- podjętego zadania, należy w odniesieniu do przyj-
jaoskie odpowiadające przyjętemu sakramentowi i mującego chrzest po wyjściu z wieku dziecięcego 
wypełniał wiernie złączone z nim obowiązki. towarzyszyd mu w chrześcijaoskim wtajemniczeniu,
Kan. 873  Należy wybrad jednego tylko chrzestnego a w odniesieniu do dziecka  przedstawid je do
lub chrzestną, albo dwoje chrzestnych. chrztu oraz dołożyd starao, aby ochrzczony prowa-
dził życie chrześcijaoskie odpowiadające przyjętemu
sakramentowi i wiernie wypełniał złączone z nim
obowiązki.
Chrzestny, zgodnie ze starożytną tradycją Kościoła, jest poręczycielem i pomocnikiem
przyjmującego chrzest. Jest świadkiem udzielonego sakramentu oraz gwarantem rozwijania
łaski sakramentalnej w życiu neofity, zarówno dziecka, jak i dorosłego (kan. 872 KPK i kan. 684
KKKW). II Polski Synod Plenarny przypomina (PSP, Liturgia, n. 16):
są oni zobowiązani do stworzenia nowoochrzczonemu środowiska wiary i wzrostu na drodze życia
chrześcijaoskiego, a rodzicom chrzestnym należy uświadamiad wagę ich funkcji w życiu chrzczonego
dziecka i wspólnoty kościelnej.
Przyjmujący chrzest w Kościele łacioskim powinien mied jednego chrzestnego lub dwoje
chrzestnych (kan. 873 KPK). Oznacza to, że może to byd albo jeden mężczyzna, albo jedna
kobieta, albo jednocześnie jeden mężczyzna i jedna kobieta. Prawo Kościołów wschodnich tę
sprawę traktuje bardziej ogólnie, mówiąc o  przynajmniej jednym chrzestnym .
b. Wymagania stawiane kandydatom na chrzestnych
KPK KKKW
Kan. 874  ż 1. Do przyjęcia zadania chrzestnego Kan. 685  ż 1. Ważnie może podjąd obowiązki
może byd dopuszczony ten, kto: chrzestnego ten, kto:
1� jest wyznaczony przez przyjmującego chrzest al- 1� przyjął sakramenty chrztu, chryzmacji i Eucharys-
bo przez jego rodziców, albo przez tego, kto ich zas- tii;
tępuje, a gdy tych nie ma, przez proboszcza lub sza- 2� należy do Kościoła katolickiego, z zachowaniem
farza chrztu, i posiada wymagane do tego kwali- ż 3;
fikacje oraz intencję pełnienia tego zadania; 3� posiada intencję pełnienia tego zadania;
2� ukooczył szesnaście lat, chyba że biskup diecezjal- 4� jest wyznaczony przez samego przyjmującego
ny określił inny wiek albo proboszcz lub szafarz jest chrzest, albo przez jego rodziców lub opiekunów, al-
zdania, że słuszna przyczyna zaleca dopuszczenie bo, jeśli ich nie ma, przez szafarza chrztu;
wyjątku; 5� nie jest ojcem, matką lub małżonkiem przyjmują-
3� jest katolikiem, bierzmowanym i przyjął już sakra- cego chrzest;
ment Najświętszej Eucharystii oraz prowadzi życie 6� jest wolny od ekskomuniki, także mniejszej, sus-
zgodne z wiarą i odpowiadające funkcji, jaką ma pensy, depozycji i nie został ukarany pozbawieniem
pełnid; prawa podjęcia funkcji chrzestnego.
4� jest wolny od jakiejkolwiek kary kanonicznej, ż 2. Do godziwego podjęcia funkcji chrzestnego na-
- 45 -
zgodnie z prawem wymierzonej lub deklarowanej; leży ponadto ukooczyd wiek przepisany prawem
5� nie jest ojcem lub matką przyjmującego chrzest. partykularnym i prowadzid życie zgodne z wiarą i
ż 2. Ochrzczony, należący do niekatolickiej wspólno- odpowiadające funkcji, jaką ma się pełnid.
ty kościelnej, może byd dopuszczony tylko razem z ż 3. Dla słusznej przyczyny można dopuścid chrześ-
chrzestnym katolikiem i to jedynie jako świadek cijanina jakiegokolwiek Kościoła wschodniego
chrztu. akatolickiego do pełnienia funkcji chrzestnego, ale
zawsze razem z chrzestnym katolikiem.
Wymogi stawiane kandydatom na chrzestnych wynikają z charakteru ich zadania. Skoro
mają byd osobami odpowiedzialnymi za życie i rozwój wiary u ochrzczonego, sami muszą byd
dojrzałymi i przykładnymi świadkami wiary. Dlatego Kościół stawia wysokie wymagania kandy-
datom do tego zadania.
Występuje istotna różnica w dyscyplinie Kościoła łacioskiego i w dyscyplinie Kościołów
wschodnich katolickich w tym zakresie. Prawodawstwo Kościołów wschodnich precyzyjnie wy-
różnia warunki wymagane do ważności podjęcia zadania chrzestnego, odróżniając je od warun-
ków wymaganych jedynie do godziwości podjęcia tejże funkcji. Wynika to z faktu, że w prawo-
dawstwie wschodnim utrzymano w prawie małżeoskim przeszkodę zrywającą pokrewieostwa
duchowego, dotyczącą właśnie rodziców chrzestnych (kan. 811 KKKW). Jednak co do treści wy-
magania w obu Kodeksach są niemal identyczne.
Wymagania te są następujące:
1) jest wyznaczony przez przyjmującego chrzest albo przez jego rodziców, albo przez tego,
kto ich zastępuje, a gdy tych nie ma, przez proboszcza lub szafarza chrztu, i posiada wy-
magane do tego kwalifikacje oraz intencję pełnienia tego zadania;
2) ukooczył szesnaście lat, chyba że biskup diecezjalny określił inny wiek albo proboszcz
lub szafarz jest zdania, że słuszna przyczyna zaleca dopuszczenie wyjątku (w Polsce wiek
minimalny określiła Konferencja Biskupów na 15 lat - por. IChD, n. 5);
3) jest katolikiem, bierzmowanym (także: PSP, Liturgia, n. 106) i przyjął już sakrament
Najświętszej Eucharystii oraz prowadzi życie zgodne z wiarą i odpowiadające funkcji,
jaką ma pełnid;
4) jest wolny od jakiejkolwiek kary kanonicznej, zgodnie z prawem wymierzonej lub dekla-
rowanej;
5) nie jest ojcem lub matką przyjmującego chrzest;
6) może byd dopuszczony jako chrzestny chrześcijanin należący do Kościoła wschodniego
akatolickiego, ale zawsze z chrzestnym katolikiem (NDyr, n. 98b).
Prawodawstwo Kościołów wschodnich wymaga do ważności, aby kandydat na chrzestnego:
1) przyjął sakramenty chrztu, chryzmacji i Eucharystii;
2) należał do Kościoła katolickiego, z zachowaniem wyjątku dotyczącego wschodnich aka-
tolików;
3) posiadał intencję pełnienia tego zadania;
4) był wyznaczony przez samego przyjmującego chrzest, albo przez jego rodziców lub
opiekunów, albo, jeśli ich nie ma, przez szafarza chrztu;
5) nie był ojcem, matką lub małżonkiem przyjmującego chrzest;
6) był wolny od ekskomuniki, także mniejszej, suspensy, depozycji i nie został ukarany poz-
bawieniem prawa podjęcia funkcji chrzestnego.
Do godziwości wymaga się ponadto ukooczenia wieku przepisanego prawem partyku-
larnym i prowadzenia życia zgodnego z wiarą i odpowiadające funkcji, jaką ma się pełnid.
- 46 -
Konferencja Biskupów Polski przypomniała (IChD, n. 5:
wybór chrzestnych należy do rodziców dziecka, natomiast duszpasterz sprawdza, czy przedstawieni
kandydaci spełniają warunki określone przez Kościół i gdy okaże się, że tak, zatwierdza wybór rodziców.
(...) Chrzestni powinni ukooczyd 15 lat; chrzestni mają byd katolikami wyznającymi swą wiarę życiem
zgodnym z nauką Kościoła - nie wolno np. dopuszczad do pełnienia tej funkcji osób żyjących w niesakra-
mentalnym związku małżeoskim oraz młodzieży nie uczęszczającej na katechizację (żądad odpowiednich
zaświadczeo). Duszpasterze niech doradzają rodzicom, aby szukali chrzestnych wśród bliższej rodziny i
sąsiadów. Należy przeciwstawiad się zdarzającym się zwyczajom zapraszania na rodziców chrzestnych
ludzi przygodnych, dobrze sytuowanych, którzy jak można przypuszczad nie będą się interesowali
wychowaniem religijnym chrześniaka. Duszpasterz powinien żądad od rodziców chrzestnych, których nie
zna, odpowiedniego świadectwa kwalifikacyjnego z parafii, w której mieszkają. (...) Wierny Kościoła
Prawosławnego może byd powołany na chrzestnego jeśli:
a) życzą sobie tego rodzice dziecka dla uzasadnionych powodów,
b) wychowanie dziecka w wierze katolickiej jest zapewnione,
c) na pierwszego chrzestnego powołany jest katolik (mężczyzna lub kobieta),
d) kandydat został ochrzczony w Kościele prawosławnym, którego wiarę wyznaje i ukooczył 15 lat.
Wymagania te uszczegółowiają niektóre bardzo praktyczne z punktu widzenia duszpas-
terstwa sytuacje. Warto wreszcie zauważyd, że szafarz chrztu może jedynie wyznaczyd chrzest-
nego w sytuacji, gdy zaniedbali tego rodzice lub opiekunowie dziecka lub sam dorosły kandydat
do chrztu oraz może dopuścid do funkcji chrzestnego osobę w wieku poniżej lat 15, która
spełnia pozostałe warunki. W pozostałych sytuacjach należy zwracad się z prośbą o dyspensę
do biskupa diecezjalnego (por. kan. 87 KPK i kan. 1537, 1538 ż 1 KKKW). Nie ma również w
obecnym prawie zakazu pełnienia funkcji chrzestnego przez duchownych, alumnów i zakon-
ników, chociaż w przypadku zakonników mogą ograniczad to konstytucje.
Prawodawca dopuszcza również możliwośd asystowania przy chrzcie chrześcijanina nie-
katolika, który nie należy do żadnego Kościoła wschodniego akatolickiego, pod warunkiem, że
wyznaje wiarę Wspólnoty, w której został ochrzczony. W takim przypadku jednak zawsze
chrzestnym musi byd katolik. Warunki powołania na świadka chrztu są takie jak  mutatis
mutandis  przy dopuszczeniu chrzestnych z prawosławia (IChD, n. 5).
Jeśli chodzi o możliwośd pełnienia funkcji chrzestnego przez katolika poza Kościołem
katolickim, Dyrektorium ekumeniczne postanawia (NDyr, n. 98 a,b):
Katolik może spełniad (& ) rolę (chrzestnego) wobec osoby mającej przyjąd chrzest w innej Wspólnocie
eklezjalnej. Rolę chrzestnego w chrzcie udzielanym w prawosławnym Kościele wschodnim może pełnid
katolik, o ile został zaproszony. W tym przypadku obowiązek czuwania nad wychowaniem chrześcijaoskim
spoczywa w pierwszym rzędzie na chrzestnym (lub chrzestnej) będącym członkiem Kościoła, w którym
dziecko zostało ochrzczone.
Prawodawca nie zabrania, by funkcję chrzestnego podjąd przez pełnomocnika. Pełno-
mocnik winien okazad pełnomocnictwo sporządzone według formy przepisanej prawem Kano-
nicznym lub świeckim, zawierające dane personalne mocodawcy (chrzestnego) i pełnomocnika
oraz imię i nazwisko kandydata do chrztu. Do pełnomocnictwa winno byd dołączone zaświad-
czenie dotyczące spełnienia przez kandydata na chrzestnego odpowiednich wymagao kano-
nicznych. Pełnomocnik oznajmia w imieniu swojego mocodawcy, że przyjmuje on zobowiązania
o charakterze religijnym i jest jednocześnie świadkiem chrztu, stąd też winien byd katolikiem
lub przynajmniej ochrzczonym niekatolikiem. Nazwisko pełnomocnika należy wpisad do aktu
chrztu.
- 47 -
 W pewnych sytuacjach duszpasterskich powstaje pytanie, czy można dokonad zmiany
chrzestnego. Dotyczy to takich okoliczności jak np. apostazja lub schizma dokonana przez
chrzestnego, zaprzestanie praktykowania życia sakramentalnego, wejścia w związek niekano-
niczny, czy bardziej ogólnie, gdy chrzestny utraci swoje kwalifikacje religijne czy moralne do
pełnienia tej funkcji. Prawodawca milczy na ten temat. Wydaje się, że zmiana chrzestnego w
takiej sytuacji jest możliwa. Dokonad tego można po starannym zbadaniu sprawy, za zgodą
ordynariusza miejsca, następnie nowy chrzestny winien złożyd stosowne oświadczenie o przyję-
ciu zobowiązao, natomiast pożądane byłoby, aby poprzedni chrzestny został poinformowany o
tym fakcie.
11. Stwierdzenie i zapisanie przyjętego chrztu
KPK KKKW
Kan. 875  Udzielający chrztu powinien zatroszczyd Kan. 688  Szafarz sakramentu chrztu powinien zat-
się, jeśli nie ma chrzestnego, ażeby był przynajmniej roszczyd się, aby, jeśli nie ma chrzestnego, był przy-
jeden świadek, który by mógł stwierdzid udzielenie najmniej świadek, który by mógł potwierdzid udzie-
chrztu. lenie chrztu.
Kan. 876  Do udowodnienia chrztu, jeśli to nie Kan. 691  Do udowodnienia chrztu, jeśli to nie
przynosi nikomu szkody, wystarczy oświadczenie przynosi nikomu szkody, wystarczy oświadczenie
jednego wiarygodnego świadka albo przysięga sa- jednego wiarygodnego świadka albo oświadczenie
mego ochrzczonego, gdy przyjmował chrzest jako samego ochrzczonego potwierdzone pewnymi argu-
dorosły. mentami, zwłaszcza jeśli przyjmował on chrzest po
wyjściu z wieku dziecięcego.
Kan. 877  ż 1. Proboszcz miejsca udzielenia chrztu Kan. 689  ż 1. Proboszcz miejsca udzielenia chrztu
powinien bezzwłocznie i dokładnie zapisad w powinien bezzwłocznie i dokładnie zapisad w
księdze ochrzczonych nazwisko ochrzczonego, czy- księdze ochrzczonych nazwisko ochrzczonego, czy-
niąc wzmiankę o szafarzu, rodzicach, chrzestnych niąc wzmiankę o szafarzu, rodzicach, chrzestnych
oraz o świadkach, jeśli występują, jak również o oraz o świadkach, jeśli są obecni, o miejscu i dacie
miejscu i dacie udzielonego chrztu, podając również udzielonego chrztu, podając również miejsce uro-
datę i miejsce urodzenia. dzenia oraz Kościół sui iuris, do którego ochrzczony
został przypisany.
ż 2. Jeśli idzie o dziecko zrodzone z matki niezamęż- ż 2. Jeśli chodzi o dziecko zrodzone z matki nieza-
nej, należy wpisad nazwisko matki, gdy fakt jej ma- mężnej, należy wpisad nazwisko matki, gdy fakt jej
cierzyostwa jest publicznie stwierdzony albo ona sa- macierzyostwa jest publicznie stwierdzony albo ona
ma z własnej woli o to prosi na piśmie lub wobec sama dobrowolnie o to prosi na piśmie lub wobec
dwóch świadków. Należy wpisad także nazwisko oj- dwóch świadków. Należy także wpisad nazwisko oj-
ca, gdy jego ojcostwo potwierdza jakiś dokument ca, gdy jego ojcostwo potwierdza jakiś dokument
publiczny, albo oświadczenie złożone przez niego publiczny albo oświadczenie złożone przez niego
wobec proboszcza i dwóch świadków. W pozosta- wobec proboszcza i dwóch świadków. W pozosta-
łych wypadkach wpisuje się ochrzczonego, bez żad- łych wypadkach wpisuje się nazwisko ochrzczonego
nej wzmianki o ojcu lub rodzicach. bez żadnej wzmianki o ojcu lub rodzicach.
ż 3. W wypadku dziecka adoptowanego należy wpi- ż 3. W wypadku dziecka adoptowanego należy wpi-
sad nazwiska adoptujących oraz - przynajmniej jeśli sad nazwiska adoptujących oraz  przynajmniej jeśli
tak czyni się w akcie cywilnym regionu - nazwiska czyni się tak w akcie cywilnym regionu  nazwiska
rodziców naturalnych, zgodnie z żż 1 i 2, przy uwz- rodziców naturalnych, zgodnie z ż 1 i 2, przy
ględnieniu przepisów Konferencji Episkopatu. uwzględnieniu przepisów prawa partykularnego.
Kan. 878  Jeśli chrzest nie był udzielony przez pro- Kan. 690  Jeśli chrzest nie był udzielany przez pro-
boszcza ani też w jego obecności, wtedy szafarz boszcza ani też w jego obecności, wtedy szafarz
chrztu, kimkolwiek jest, ma obowiązek powiadomid chrztu powinien powiadomid o tym fakcie probosz-
proboszcza parafii, na terenie której udzielono cza miejsca.
chrztu, aby mógł zapisad chrzest, zgodnie z kan. 877
ż 1.
- 48 -
 Na proboszczu miejsca udzielenia chrztu spoczywa obowiązek zapisania go w specjalnej
księdze ochrzczonych, która musi byd prowadzona w każdej parafii (kan. 535 ż 1-3 KPK i kan.
296 ż 1-3 KKKW). Zgodnie z zasadą: ubi factus  ibi actus, tzn. tam, gdzie udzielono chrztu  w
tej parafii należy sporządzid akt chrztu. Za treśd aktu odpowiada osobiście proboszcz, nieza-
leżnie od tego, kto faktycznie był szafarzem sakramentu i kto faktycznie wykonywał czynności
kancelaryjne.
W akcie chrztu, według prawa kodeksowego oraz Instrukcji o chrzcie dzieci (IChD, n. 5),
powinny znalez
d się następujące informacje:
1) imiona i nazwisko ochrzczonego;
2) imiona i nazwiska rodziców ochrzczonego oraz ich wyznanie i obrządek;
3) imiona i nazwiska chrzestnych oraz ich wyznanie (to samo dotyczy ewentualnych świad-
ków);
4) miejsce i data urodzenia ochrzczonego;
5) miejsce i data chrztu;
6) imię i nazwisko szafarza chrztu;
7) Kościół sui iuris, do którego został przypisany ochrzczony.
Poszczególne dane należy spisywad w formie i brzmieniu tak jak w dokumencie cywil-
nym, tzn. w odpisie metryki urodzenia z USC; imiona dziecka należy spisad w brzmieniu i kolej-
ności, jak w tym dokumencie, chodby nie były to imiona świętych i błogosławionych Kościoła.
Akt chrztu podpisują rodzice, chrzestni (świadkowie) oraz proboszcz. Rodzice i chrzestni mogą
złożyd podpisy w księgach zaraz po spisaniu aktu lub w innym terminie, najpóz
niej jednak zaraz
po liturgii chrztu.
Akt chrztu sporządza się w dwóch egzemplarzach, tzw. unikacie (przechowywanym w
archiwum parafialnym) i tzw. duplikacie (przechowywanym w archiwum kurii). Wszelkie zmia-
ny w akcie chrztu można dokonywad jedynie za zgodą ordynariusza miejsca na wniosek pro-
boszcza lub osoby zainteresowanej za pośrednictwem proboszcza. W akcie chrztu należy od-
notowywad wszystkie informacje dotyczące stanu kanonicznego osoby (tzn. o bierzmowaniu,
małżeostwie, święceniach, ślubach zakonnych, ewentualnych wyrokach stwierdzających nie-
ważnośd małżeostwa lub święceo lub dyspens oraz o zmianie przynależności do Kościoła sui
iuris  kan. 37 KKKW). Wypisy dokonywane z aktu chrztu (metryki lub świadectwa) muszą za-
wierad wszystkie dane dotyczące osoby i jej stanu kanonicznego. Mają też byd podpisane przez
proboszcza lub jego delegata i opatrzone pieczęcią parafialną. Wszelkie zmiany w już sporzą-
dzonym akcie chrztu mogą byd dokonywane jedynie za zezwoleniem ordynariusza miejsca na
udokumentowany (np. odpisem zupełnym aktu urodzenia) wniosek zainteresowanych osób i za
pośrednictwem proboszcza.
Delikatną kwestią jest udokumentowanie w akcie chrztu przysposobienia (adopcji)
dokonanego już po chrzcie. W tym zakresie KPK odsyła do prawa partykularnego i upoważnia
Konferencje Biskupów do wydania stosownych przepisów odpowiadających lokalnemu prawu
cywilnemu. Konferencja Episkopatu Polski nie wydała jak dotąd takich przepisów. W tym przy-
padku można przyjąd jako uzasadnione sporządzenie (za zezwoleniem ordynariusza miejsca)
nowego aktu chrztu w parafii aktualnego zamieszkania ochrzczonego, z wpisaniem danych per-
sonalnych rodziców, którzy dokonali przysposobienia, ewentualnie nowych chrzestnych, którzy
jednak winni złożyd stosowne oświadczenia przed proboszczem lub upoważnionym przez niego
- 49 -
kapłanem lub diakonem. Ordynariusz miejsca powinien również wydad zarządzenie, w którym
zabroni wydawania jakichkolwiek wypisów o pierwotnym akcie chrztu. Adnotacja o tym zakazie
winna byd umieszczona na marginesie aktu chrztu.
Inną nie do kooca jasno uregulowaną kwestią jest dokonywanie zmian w akcie chrztu
po dokonaniu tzw. zmiany płci. Wydaje się, że w tym ostatnim przypadku można wybrad jedno
z trzech rozwiązao:
1) nie dokonywad żadnych adnotacji;
2) nie dokonywad zmian danych personalnych, jedynie umieścid adnotację, że taki fakt
nastąpił;
3) dokonad zmian danych personalnych wraz umieszczeniem klauzuli zabraniającej zawar-
cia małżeostwa (z podaniem przyczyny).
Księga ochrzczonych podlega corocznej kontroli ze strony dziekana i musi byd przez nie-
go opieczętowana (np. stat. 97 I Synodu Diecezji Lubelskiej).
- 50 -