ARCH. MED. S
D. KRYM., 2007, LVII, 111-114 SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI
Czesław Chowaniec, Agnieszka Nowak, Christian Jabłoński, Stanisława Neniczka
Trwałe, istotne zeszpecenie  uwagi o możliwości weryfikacji
kryteriów w opiniowaniu sądowo-lekarskim w sprawach karnych
i cywilno-odszkodowawczych
Permanent essential defacement  remarks on the possibilities of verification
of the accepted criteria in medico-legal certification in criminal and civil law
proceedings
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Zofia Olszowy
Pomimo wypracowanych zasad opiniowania sądowo- need for discussing a possible modification of the
lekarskiego w sprawach karnych i cywilno-odszkodo- presently obligatory criteria. Apart from the assessment
wawczych, istnieją obszary, które budzą kontrowersje, of posttraumatic changes, an important problem is posed
a przez to wymagają modyfikacji. Dotyczy to między by defining the notion of  a part of the body customarily
innymi pojęcia  trwałego, istotnego zeszpecenia . Za- open to the view  . Additionally, the authors bring up for
chodzące w społeczeństwie zmiany obyczajowe oraz discussion the issue of experts taking into consideration
subiektywnie mocno zróżnicowane pojmowanie wartości the age and sex of the victims while assessing damages.
estetycznych  zdaniem autorów stanowi przyczynek A separate problem lies in difficulties in assessing the
do podjęcia dyskusji nad możliwościami weryfikacji degree of detriment to health because of defacement due
dotychczasowych kryteriów funkcjonujących w orzecz- to the fact that official tables for evaluating permanent
nictwie medyczno-sądowym. Oprócz oceny stopnia or long-term detriment to health do not include relevant
ciężkości następstw pourazowych istotną kwestią jest information.
pojęcie  zwyczajowo odsłoniętych części ciała . Ponadto
autorzy poddają pod dyskusję fakt, iż przy ocenie kwa- Słowa kluczowe: zeszpecenie, opiniowanie karne
lifikacji obrażeń bierze się pod uwagę płeć i wiek osoby i cywilno-odszkodowawcze
pokrzywdzonej. Key words: defacement, formulating criminal and
Oddzielnym problemem są trudności w ocenie uszczer- civil expert opinions
bku na zdrowiu uwarunkowane występującym zeszpe-
ceniem, ze względu na brak odpowiednich pozycji
w tabelach oceny stałego lub długotrwałego uszczerbku Artykuł 155 kodeksu karnego z 1969 roku za
na zdrowiu. przestępstwo przeciwko zdrowiu i życiu uznawał
m.in. takie działanie sprawcy, którego skutkiem był
Despite the fact that some criteria of medico-legal ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci  trwałego,
certification in criminal and civil proceedings have poważnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała .
been established, there are still some topics which are Zapis taki, ze względu na duże uogólnienie, brak
controversial and thus require modification. This is also ścisłych wytycznych, skutkował dużą dowolnością
true of the notion of  permanent essential defacement . In interpretacyjną, a co za tym idzie wywoływał wiele
the opinion of the authors, changes in social conventions problemów opiniodawczych. Z dniem 01.09.1998
that are occurring nowadays, as well as a highly diversified, roku wszedł w życie nowy kodeks karny, a wraz
subjective perception of esthetic values indicate the z nim zmiana brzmienia art. 155 k.k. z  trwałego,
112 Czesław Chowaniec, Agnieszka Nowak, Christian Jabłoński, Stanisława Neniczka Nr 1
poważnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała W literaturze medyczno-sądowej przez istotne
na  trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie zeszpecenie ciała rozumie się szkodę estetyczną [7],
ciała . Część komentatorów kodeksu karnego [8] naruszenie ogólnie przyjętego poczucia estetyki [2],
uznała, że zmiana zapisu w art. 155 k.k. na art. 156 stan, który jest wyraz
nie sprzeczny z ogólnie przyjęty-
w nowym kodeksie karnym ma  charakter czysto mi pojęciami o prawidłowym estetycznym wyglądzie,
redakcyjny .  Z drugiej jednak strony do przepi- stan, który w sposób wyraz
nie rażący powoduje od-
sów prawa karnego nie wprowadza się zmian bez chylenia w wyglądzie części ciała ludzkiego, stając
przyczyn wskazujących na taką konieczność. Czy się powodem ujemnych bodz
ców estetycznych dla
zatem nie dokonano tej zmiany, traktując  poważne innych osób. Tak więc w zasadniczej kwestii samej
zeszpecenie jako kategorię obiektywną, a  istotne definicji zeszpecenia stanowisko to jest zgodne. Sku-
ze względu na ich znaczenie dla konkretnej ofiary tek w postaci zeszpecenia (np. keloidowo przerosłe,
przestępstwa? (...) W takim rozumieniu tej zmiany pozaciągane, przebarwione rozległe blizny, poraże-
zakres poważnych zeszpeceń ciała ludzkiego uleg- nia nerwu twarzowego z zaburzeniami mimiki twarzy
łby zawężeniu ze względu na konkretne sytuacje itp.) musi powodować u osób drugich (a nie tylko
odnoszące się do konkretnych ofiar . u osoby pokrzywdzonej) uczucie wstrętu, odrazy,
W słowniku języka polskiego [5] pod pojęciem negatywnych doznań estetycznych. W przypadkach
poważny znajdujemy zapis:  mający zasadnicze wątpliwych słusznym wydaje się stanowisko przyjęte
znaczenie, ważny, niebagatelny, znaczny, niemały , przez autorów podręcznika dla studentów medycyny
a pod pojęciem istotny  główny, podstawowy, waż- [3], że  należy ograniczyć się do opisu zmian morfo-
ny, zasadniczy, rzeczywisty, przewodni, faktycznie logicznych i ich trwałości, pozostawiając sądowi osta-
istniejący . Pomiędzy tak zdefiniowanymi pojęciami teczne rozstrzygnięcie co do tego, czy opisywane
nie dostrzega się większej różnicy. Jednak w życiu zeszpecenie należy zaliczyć do istotnych . Ponadto,
codziennym chcąc dobitniej wyrazić jakąś myśl co jeszcze raz podkreślamy, wskazanie, że to u osób
raczej użyjemy sformułowania  istotny problem , drugich, a nie tylko u samego zainteresowanego,
niż  poważny problem . Tak więc pomimo tej na skutek w postaci zeszpecenia ma wywołać ujemne
pozór  czysto redakcyjnej zmiany brzmienie art. bodz
ce estetyczne, pozwala na większą obiektywi-
156 w tym zakresie, w opinii autorów, uzyskało zację zaistniałych zmian. Opieranie się jedynie na
bardziej dobitne znaczenie. Być może ustawodawca odczuciach osoby pokrzywdzonej/poszkodowanej,
chciał w ten właśnie sposób nieco bardziej zaost- co do rozległości blizny, stopnia jej zeszpecenia, jak
rzyć zasady przyjmowania kwalifikacji następstw wynika z praktyki orzeczniczej jest nieobiektywne,
doznanych obrażeń ciała z tego właśnie artykułu, bowiem w większości przypadków wpływ na opinię
bo przecież mieszczą się w nim najpoważniejsze, tych osób mają emocjonalne, negatywne przeżycia,
najcięższe następstwa pourazowe określane kodek- a nie rzeczywisty rozmiar doznanych obrażeń ciała.
sowo w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Nie ma również różnicy w poglądach odnośnie
Tak więc zrównanie z nimi zapisu opartego na  trwałości zeszpecenia. W tej kwestii wszyscy są
kryterium estetycznym wymaga możliwie jasnego zgodni, tj. że na uznanie zeszpecenia za trwałe nie
i jednoznacznego sprecyzowania jakiego rodzaju ma wpływu możliwość przywrócenia poprzedniego
i o jakim stopniu ciężkości następstwa (zeszpecenie wyglądu przez przeprowadzanie operacji. Autorzy
lub zniekształcenie ciała) będą spełniać wymogi pracy stoją ponadto na stanowisku, że na uznanie
tego artykułu. zeszpecenia za trwałe rzutuje przede wszystkim
Prezentowane przez autorów stanowisko postrzega pierwotny charakter zaistniałego skutku. Trwałość
problem z punktu widzenia biegłego lekarza-medyka powinna być rozważana bez względu na możliwości
sądowego. Stanowisko nasze opiera się na szeroko terapeutyczne, jakie niesie zE sobą współczesna
rozumianej wiedzy medycznej, dlatego też w pew- medycyna. W związku z powyższym uzasadnione
nych kwestiach może być odmienne od stanowiska wydaje się pytanie, czy ma sens utrzymanie zapisu
prawnika (prokuratora, sędziego), do którego należy tego artykułu w dotychczasowej formie. Być może
ostateczna decyzja o kwalifikacji czynu z art. 156 k.k. zasadnym byłoby wycofanie z zapisu cechy trwało-
Jednak lekarz opiniujący musi mieć świadomość, że ści, ponieważ w ocenie autorów zmiany dokonywa-
to od jego opinii w dużej mierze zależy przyjęcie kwa- ne w kodeksie karnym nie  nadążają za postępem
lifikacji następstw doznanych obrażeń ciała z art. 156 i możliwościami terapeutycznymi współczesnej
k.k tj., co w konsekwencji rzutuje na wysokość kary medycyny.
jaką zagrożony jest czyn zabroniony. W rozważaniach różnych autorów oprócz uwzględ-
Dlatego też tak ważne wydaje się ujednolicenie nienia cechy trwałości i istotności zeszpecenia wprowa-
stanowiska lekarzy opiniujących w tej sprawie dla dzone zostają cechy stanowiące o jego względności
potrzeb wymiaru sprawiedliwości. odnośnie wieku, płci, stanu matrymonialnego, wykony-
Nr 1 TRWAłE ISTOTNE ZESZPECENIE 113
wanego zawodu i umiejscowienia obrażeń, co z punktu 18.12.2002 roku (poz. 1974) oceny procentowej
widzenia wymiaru sprawiedliwości czyni ofiary czynów stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
zabronionych nierównymi wobec prawa. Oznacza to, O ile znajdujemy zapis dotyczący występowania
że spowodowanie skutku w postaci trwałego, istotnego rozległych, ściągających blizn i ubytków będących
zeszpecenia na twarzy młodej, niezamężnej kobiety skutkiem uszkodzenia powłok czaszki (pkt 1a),
powinno być inaczej traktowane niż zaistnienie takiego twarzy (pkt 19), klatki piersiowej (pkt 56), rąk (136,
samego skutku u 60-cio letniej mężatki. Idąc dalej moż- 138, 141) powodujące ograniczenie funkcji, to już
na podjąć dyskusję, że sprawca dokonując czynów nie znajdziemy takiego zapisu odnośnie ramienia
zabronionych ze skutkiem istotnego zeszpecenia na i przedramienia, powłok brzucha, obręczy biodro-
starszych kobietach jest uprzywilejowany względem wej, kończyn dolnych oraz zapisów dotyczących
prawa, od sprawcy dokonującego takiego samego zeszpecenia (szpecących blizn) nie powodujących
czynu na osobie młodej. Obowiązywanie nadal do upośledzenia funkcji. Pytaniem otwartym pozosta-
takiego stanowiska wydaje się niesłusznym i krzywdzą- je więc wysokość uszczerbku na zdrowiu, gdzie
cym. Zwrócić bowiem należy uwagę na fakt, iż wraz w ramach wypadku przy pracy górników, podczas
ze zmianami ustrojowymi, dostępem do informacji, wybuchu metanu w kopalni doszło do rozległych,
zmianami gospodarczymi, w społeczeństwie doszło różnie umiejscowionych oparzeń ciała, skutku-
do swoistej rewolucji kulturowej. Osoby osiągające jących ostatecznie nieprawidłowym wygojeniem
wiek emerytalny w dalszym ciągu pozostają aktywne (z przebarwieniem, keloidem), jednak bez zaburzeń
zarówno zawodowo, jak i prywatnie (uprawiają sporty, funkcji. W świetle rozporządzenia Ministra Pracy
turystykę, zawierają nowe związki partnerskie). Coraz i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych za-
częściej stałymi klientami salonów kosmetycznych i fry- sad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerb-
zjerskich są mężczyz
ni. Rozkwit przeżywa medycyna ku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu
estetyczna mająca na celu szeroko rozumianą popra- tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jed-
wę wyglądu ciała ludzkiego. W tym świetle zawężanie norazowego odszkodowania, zgodnie z wytycznymi
kryteriów zeszpecenia do zwyczajowo odkrytych czę- ustawy z dnia 30.10.2002 roku o ubezpieczeniu
ści ciała, u młodych, niezamężnych kobiet wydaje się społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
w chwili obecnej anachronizmem. Czy można bowiem zawodowych [4, 6], kuriozalnym wydaje się fakt
przyjąć, że zeszpecenie w zakresie pasa barkowego niemożności bezpośredniej oceny uszczerbku na
u 65-letniej kobiety nie jest ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu wynikającego z zaistniałego wypadku przy
zdrowiu, a jedynie naruszeniem czynności narządu pracy, z powodu braku odpowiedniego zapisu.
ciała i rozstrojem zdrowia, innym niż określonym
w art. 156 par. 1? Albo czy rozległe, pozaciągane
blizny, na zwyczajowo zakrytych częściach ciała na WNIOSKI
ciele u mężczyzn (górników) będących następstwem
oparzenia w wyniku wybuchu metanu nie stanowią W podsumowaniu powyższych uwag jeszcze raz
istotnego zeszpecenia? powtórzyć należy, że lekarz opiniujący dla potrzeb
Dla porównania stanowisko prawników w tej wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych,
kwestii od dawna jest bardziej jednoznaczne. Część w tym również w kategorii trwałego istotnego ze-
z nich stoi bowiem na stanowisku, że  zeszpecenie szpecenia, z jednej strony powinien mieć świado-
może obejmować najrozmaitsze części ciała, (& ) mość skutków prawnych wydanej opinii/kwalifikacji
które w toku codziennego życia nie są publicznie doznanych przez osobę pokrzywdzoną następstw
odsłaniane, a których odsłonięcie jest przewidywa- obrażeń ciała (a więc orzekanie z tego artykułu,
ne w szczególnych sytuacjach . zgodnie z jego założeniami, opierając się na kryte-
Co do kryterium jakim jest zniekształcenie ciała, to rium estetycznym, powinno być szczególnie ostroż-
stanowisko lekarzy-medyków sądowych i prawników nie). Z drugiej strony biegły lekarz jest tylko osobą
jest zbieżne. Zgodnie uznają oni bowiem, że znie- powołaną do wydania opinii i to nie on decyduje
kształcenie ciała to spowodowanie u kogoś zmian o kwalifikacji, jaka ostatecznie zostanie przyjęta.
ciała odbiegających w widoczny sposób od norm Tak więc  trwałe, istotne zeszpecenie w opinii
anatomicznych. Ponadto zniekształcenie może, ale autorów, to takie obrażenia ciała, które muszą
nie musi łączyć się ze zeszpeceniem ciała. u osób drugich powodować uczucie wstrętu, od-
Oddzielnym problemem są trudności w ocenie razy, negatywnych doznań estetycznych, gdzie
uszczerbku na zdrowiu uwarunkowanego wy- istotny jest pierwotny charakter zaistniałego skutku
stępującym zeszpeceniem, ze względu na brak (kategoria ta powinna być rozważana bez względu
odpowiednich pozycji w załączniku do rozporzą- na możliwości terapeutyczne, jakie niesie ze sobą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia współczesna medycyna) oraz gdzie wiek, płeć
114 Czesław Chowaniec, Agnieszka Nowak, Christian Jabłoński, Stanisława Neniczka Nr 1
i wykonywany zawód nie powinny mieć wpływu na 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Spo-
przyjęcie tej kwalifikacji. łecznej z dnia 18.12.2002 roku w sprawie szczegó-
Biorąc pod uwagę szczególny charakter tego ro- łowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym
dzaju następstw pourazowych tj. zaburzeń estetycz- uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy
nych, nierzadko bardzo rozległych defektów kos- ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania
metycznych zwłaszcza o charakterze zeszpecenia, o wypłatę jednorazowego odszkodowania Dz.U.
należałoby wprowadzić odpowiednie przepisy, które Nr 234, poz. 1974.
umożliwiłyby przyznanie uszczerbku na zdrowiu 5. Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa
z tego powodu. Uszczerbek ten byłby uwarunko- 1978.
wany samym faktem istnienia szpecących blizn 6. Ustawy z dnia 30.10.2002 roku o ubezpie-
pomimo braku upośledzenia funkcji, względnie na- czeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
ruszenia sprawności organizmu czy też narządu. i chorób zawodowych Dz.U. Nr 199, poz. 1673.
7. Wachholz L.: Medycyna Sądowa, Nakład
Gebethnera i Wolfa, Warszawa 1933
PIśMIENNICTWO 8. Zoll A.: Kodeks Karny  część szczegółowa,
Komentarz, Zakamycze 1999.
1. Parkitna-Cegła Z., świątek B.: Postępy Me-
dycyny Sądowej i Kryminologii, Tom IV, Wrocław
2001. Adres pierwszego autora:
2. Popielski B.: Medycyna i prawo, PZWL, War- Katedra i Zakład Medycyny Sądowej
szawa 1968. śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
3. Raszeja S., Nasiłowski W., Markiewicz J.: Me- 40-752 Katowice
dycyna sądowa, Podręcznik dla studentów, PZWL ul. Medyków 18
1990. e-mail: [e-mail]