Skrypt z prawa finansów publicznych A Borodo 2010

POLSKIE PRAWO FINANSOWE. ZARYS OGÓLNY WYD. 2010 -
ANDRZEJ BORODO
Spis treści:
POLSKIE PRAWO FINANSOWE. ZARYS OGÓLNY WYD. 2010 ............................................................ 1
ANDRZEJ BORODO ............................................................................................................................... 1
Skróty: .................................................................................................................................................. 1
Rozdział I: Zagadnienie ogólne publicznej gospodarki finansowej i prawa finansowego .................. 2
Rozdział II: Prawo budżetowe państwa ............................................................................................... 4
Rozdział III: Prawo budżetowe samorządu terytorialnego ................................................................ 13
Rozdział IV: Prawo o wydatkach państwa i samorządu terytorialnego ............................................. 17
Rozdział V: Dochody publiczne i prawo podatkowe ......................................................................... 20
Rozdział VI: Pozycja i ustrój finansowo-prawny przedsiębiorstw publicznych ............................... 25
Rozdział VII: Prawo o dochodach jednostek samorządu terytorialnego ........................................... 26
Rozdział VIII: Dług publiczny państwa i samorządów terytorialnych .............................................. 31
Rozdział IX: Publiczne prawo bankowe, prawo walutowe i dewizowe ............................................ 35
Rozdział X: System finansowy ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych ........................................ 38
Rozdział XI: Finanse Unii Europejskiej. Związki finansowe Polski z Unią Europejską .................. 40
Skróty:
adm. administracja, KF Krajowy Fundusz ufp ustawa o finansach
administracyjna itp. KKS Kodeks Karny publicznych
BGK Bank Gospodarstwa Skarbowy us ubezpieczenia społeczne
Krajowego m-d międzynarodowy US urząd skarbowy
eu europejskie, europejska itp. NSA Naczelny Sąd woj. województwo
F - fundusz Administracyjny ws. w sprawie
GUS Główny Urząd Pl Polska wyk. wykonanie,
Statystyczny publ. publiczna, publiczne wykonywanie itp.
in. inne, innych itp. itp.
jst jednostka samorządu RIO regionalna izba
terytorialnego obrachunkowa
K konstytucja SP Skarb Państwa
st samorząd terytorialny
1
Rozdział I: Zagadnienie ogólne publicznej gospodarki finansowej i
prawa finansowego
- potrzeby zaspokajane indywidualnie lub zbiorowo przez działalność indywidualną lub działalność
władz publ.
- gospodarka finansowa państwa uzyskiwanie środków pieniężnych i ich podział kierowanie na
poszczególne cele i zadania; jej przedmiotem jest przymusowe z reguły przejmowanie dochodów i
dokonywanie wydatków związanych ze świadczeniem usług i dóbr zaspokajających potrzeby o
charakterze publ.; dochody jej płyną z przymusowego i jednostronnego okrajania dochodów
gospodarstw prywatnych,
- właściwości publ. gospodarki finansowej:
- państwowa własność zasobów finansowych
- zaspokajanie publ. potrzeb
- przymus państwowy lub nadrzędność państwa
- adm., polityczny i parlamentarny proces podejmowania decyzji ws. finansowych
- charakterystyczna jest dla niej metoda budżetowa usługa świadczona przez podmioty
sektora publ. nie jest określona przez zysk lecz w trybie politycznej i adm. procedury; jej
przesłanką jest polityczno-administracyjny proces a nie osiąganie zysków przeciwieństwo
zasady rynku
- finanse stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków
pieniężnych
- funkcje i zadania publ. gospodarki finansowej
- funkcja fiskalna dostarczanie państwu lub jst środków pieniężnych potrzebnych na
wykonanie zadania
- funkcja redystrybucyjna przejmowanie środków od jednych podmiotów i przekazywanie
ich innym
- funkcja oddziaływania na stosunki społeczne i gospodarcze
- funkcja kontrolna badanie, porównywanie i ocena procesów gromadzenia dochodów i
dokonywania wydatków pieniężnych przez sektor publ.; rozwiązania z zakresu
rachunkowości i sporządzanie sprawozdań
- podmioty prowadzące publiczną gospodarkę finansową:
*państwo jego organy, urzędy i instytucje;
*wspólnoty terytorialne;
*instytucje ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, samorządy zawodowe (tu: izby lekarskie),
związki zawodowe, związki pracodawców, organizacje pożytku publ., fundacje, stowarzyszenia
- decentralizacja administracji publ. przekazanie zadań i odpowiadających im kompetencji ze
sfery adm. rządowej do danego szczebla samorządu terytorialnego;
2
jej formami są: wyodrębnione prawnie zakłady publ., publ. szkoły wyższe, fundacje,
stowarzyszenia, organizacje pożytku publ.
- przysługujące danym podmiotom adm. publ. kompetencje do podejmowania decyzji i realizacji
zadań są potencjałem działalności adm.
- koncentracja lub dekoncentracja kompetencji dotyczy pozycji i znaczenia organów
funkcjonujących w ramach jednej adm.
- koncentracja w administracji rządowej skupienie kompetencji w ręku centralnych organów
tejże adm.
- dekoncentracja umieszczenie kompetencji wśród organów rządowych średniego i najniższego
stopnia
- majątek publiczny dysponuje nim państwo; tu: środki pieniężne, akcje, udziały, wierzytelności,
budynki, drogi publ., budowle, nieruchomości, ruchomości
- Skarb Państwa państwo w płaszczyznie majątkowej działa jako SP; złożona osoba prawna
reprezentująca państwo w stosunkach majątkowych z osobami fizycznymi i prawnymi; jego
organizację i sposób zarządzania określa ustawa; reprezentowany głównie przez ministra SP i
ministra finansów; ma władcze i właścicielskie uprawnienia
- Prokuratoria Generalna SP utworzona w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów
SP; zadania:
*zastępstwo procesowe SP przed sądami obowiązkowe gdy wartość przedmiotu sprawy
przewyższa 1 mln zł, wykonują radcowie PG
*wydawanie opinii prawnych w sprawach dot. ważnych praw lub interesów SP, opiniuje projekty
umów, których stroną jest lub ma być SP.
- zasada posiłkowości / subsydiarności publ. zadania powierza się wspólnocie terytorialnej
niższego szczebla, której jednostki i przedsiębiorstwa powinny wykonać zadania efektywnie pod
względem ekonomicznym i politycznym
- prawo finansowe regulacje prawne odnoszące się do działalności finansowej organów państwa i
samorządu oraz publ. instytucji i jednostek organizacyjnych; należy do niego prawo budżetowe,
podatkowe i finansowe st, a także niektóre elementy prawa bankowego, ubezpieczeń społecznych
i zdrowotnych; wyróżniamy płaszczyznę ustrojową (powołanie organów finansowych państwa i
urzędów zajmujących się gospodarką finansową, określenie ich pozycji i zadań), materialnoprawną
(szczegółowe konstrukcje prawne poszczególnych instytucji; ukształtowanie odpowiednich
uprawnień, obowiązków, form działania) i proceduralną (możliwość funkcjonowania instytucji
prawa materialnego)
- ogólne założenia prawa finansowego RP: wolność działalności gospodarczej, własność prywatna,
solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych
- dwie administracje publ.: adm. rządowa i samorząd terytorialny
- dualizm w systemie finansowoprawnym RP: obok dochodów, wydatków, budżetu i majątku
Państwa dochody, wydatki, budżet i majątek jst
3
- formy prawne działalności finansowej administracji rządowej i st: stanowienie przepisów prawa,
wydawanie aktów indywidualnych, wydawanie uchwał przez organy samorządowe, czynności
materialno-techniczne
- polskie ustawodawstwo podatkowe: ogólne ustawy podatkowe i szczególne ustawy podatkowe
- odpowiedzialność prawna: ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publ. i
ustawa KKS
- w polityce finansowej właściwe są 3 główne rodzaje środków działania: stanowienie prawa,
ustalanie planów i praktyczna realizacja prawa i planów
- z eko punktu widzenia polityka finansowa realizowana jest w 3 sferach: stabilizacji gospodarki,
alokacji czynników produkcji i redystrybucji dochodów między grupami społecznymi
- nauki finansowe: nauki opisowe, nauki historyczne, teoretyczne nauki finansowe, nauka prawa
finansowego, nauka o polityce finansowej
Rozdział II: Prawo budżetowe państwa
- budżet państwa roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów uchwalany w
formie ustawy budżetowej, stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa; jest on załącznikiem
do ustawy budżetowej
- zasady budżetowe trwałe właściwości budżetu, związane z jego istotą; postulaty nauki
skierowane pod adresem budżetu
- zasada zupełności ma on obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa
- zasada równowagi zachowanie odpowiedniego stosunku między dochodami a
wydatkami budżetowymi; wydatki należy dostosować do możliwości dochodowych
- zasada jedności budżetu ma występować 1 budżet stanowiący jedną całość
organizacyjno-prawną, ujęty w jednym akcie prawnym; ma być podstawą gospodarki finansowej
państwa
- zasada szczegółowości budżetu ma być on szczegółowy, podzielony w uporządkowany
sposób na szereg pozycji wydatkowych i dochodowych
- zasada specjalizacji budżetu wydatki budżetowe powinny być przeznaczone na
szczegółowo ustalone cele
- zasada jawności budżetu jawność debaty budżetowej i debaty nad sprawozdaniem z
wykonania budżetu państwa, opublikowanie ustawy budżetowej oraz sprawozdań z wykonania
budżetu, przedstawienie wykazu kwot dotacji udzielonych z budżetu, ogłaszanie danych
dotyczących długu publ.
- zasada uprzedniości budżetu powinien być uchwalony do końca roku poprzedzającego
rok budżetowy
- zasada rocznego okresu budżetowego uchwalany jest na 1 rok kalendarzowy
- art. 219 ust. 3 K: w wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż
rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym (z zasady są to 3 miesiące); ta ustawa
ustanawia budżet prowizoryczny ograniczony do danego okresu i zawierający tylko niezbędne dla
funkcjonowania państwa ustalenia dot. dochodów i wydatków; traci moc z chwilą wejścia w życie
zwykłej ustawy budżetowej
- ustawa budżetowa nie wprowadza podatków
- wydatki budżetowe powinny mieć swoją podstawę prawną, tytuł prawny do wprowadzenia
wydatku budżetowego w ramy ustawy budżetowej; podstawa prawna wydatku ustalonego w
4
ustawie budżetowej powinna być wyznaczona w ustawie szczególnej (ustawa budżetowa sama w
sobie nie stanowi podstawy prawnej do wprowadzenia wydatków)
- państwowe jednostki sektora finansów publicznych:
- jednostki budżetowe jednostki organizacyjne sektora finansów publ., które pokrywają
swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwowego, a pobrane dochody odprowadzają na
rachunek dochodów budżetu państwa; są one ujęte w ramach budżetu, wszystkimi swoimi
dochodami i wydatkami, na zasadzie budżetowania brutto; one nie prowadzą działalności
gospodarczej nie sprzedają usług publ.; ich wydatki (osobowe, rzeczowe, inwestycyjne) są
wydatkami budżetu państwa przekazanymi do ich dyspozycji; mogą one dokonywać
wydatków tylko do wysokości zakreślonej dla nich w obowiązującym budżecie i planie
finansowym jak nie: to będzie to naruszenie dyscypliny finansów publ.; podstawą
ich gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków, który ma być zbieżny z ustawą
budżetową; tworzą je, łączą, przekształcają i likwidują ministrowie, kierownicy urzędów
centralnych i wojewodowie oraz in. organy; powinna mieć swój statut; wyposażona jest w
mienie przekazywane jej przez zarząd; nie mają osobowości prawnej; np.: sądy, jednostki
wojskowe, urzędy państwowe, jednostki organizacyjne prokuratury, policji, ośrodki pomocy
społecznej;
- państwowe fundusze celowe powołane tylko w drodze ustawy; jego przychody (osiągają
przychody a nie dochody) pochodzą ze środków publ.; zastosowanie funduszowego
mechanizmu finansowania: wyodrębnienie zadań, wydzielenie dochodów i wydatków z
budżetu ogólnego; nie posiada osobowości prawnej; jest wyodrębnionym rachunkiem
bankowym, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz;
niektóre z nich mogą działać jako osoby prawne; są zależną od budżetu instytucją; jego
niewykorzystane środki przechodzą jako pozostałości na następny rok i mogą być
wydatkowane w kolejnym roku; tu: F Pracy, F Rozwoju Kultury Fizycznej, KF Drogowy, F
Modernizacji Sił Zbrojnych, F Reprywatyzacji, F Restrukturyzacji Przedsiębiorców, F
Pomocy Postpenitencjarnej, FSP, F Nauki i Technologii Polskiej, F Ochrony Gruntów
Rolnych, KF Mieszkaniowy, Państwowy F Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, F
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, F Wsparcia Policji
- agencje wykonawcze państwowe osoby prawne powołane na podstawie odrębnych
ustaw w celu realizacji zadań państwowych; kontrola parlamentu nad ich działalnością jest
ograniczona; ich działalność oparta jest na środkach publ.; tu: Agencja Rynku Rolnego, A
Nieruchomości Rolnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, A Mienia
Wojskowego, Wojskowa A Mieszkaniowa, A Rezerw Materiałowych, Polska A Rozwoju
Przedsiębiorczości, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju
- uczelnie publiczne osoby prawne finansowane z dotacji z budżetu państwa, z opłat za
usługi edukacyjne, badawcze i specjalistyczne, z działalności gospodarczej i in. zródeł
- instytucje kultury osoby prawne tworzone przez państwo lub st prowadzące działalność
kulturalną; ich przychody (osiągają przychody a nie dochody) to wpływy z działalności,
dotacje z budżetu, darowizny i in. wpływy; prowadzą gospodarkę finansową na zasadach
odpłatności; tu: teatry, opery, filharmonie, orkiestry, biblioteki, muzea, domy kultury
5
- zakłady opieki zdrowotnej ich gospodarka finansowa może być prowadzona w formie
samodzielnego zakładu tworzonego przez państwo lub st; posiada osobowość prawną; jego
przychodami są wpływy z kontraktów z NFZ, dotacje z budżetów, wpływy za odpłatne
świadczenie usług medycznych i in. przychody
- fundacja ustanowiona dla realizacji celów społecznie bądz gospodarczo użytecznych;
nie można jej jednak utworzyć ze środków publ.; tworzy je państwo na podstawie
odrębnych ustaw, a nie w trybie ustawy o fundacjach;
- instytucja gospodarki budżetowej tworzona przez ministrów lub inne władze państwowe
dla realizacji zadań publ.; odpłatnie wyk. zadania i pokrywa koszty swego działania z
uzyskiwanych przychodów własnych; z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego
uzyskuje osobowość prawną; jej działalność może przynosić zyski; może otrzymywać
dotacje z budżetu państwa; jest efektem likwidacji gospodarstw pomocniczych działających
przy państwowych jednostkach budżetowych
- samorządowe zakłady budżetowe odpłatnie wyk. wyodrębnione zadania i pokrywają
koszty swej działalności z przychodów własnych; wykonują zadania własne st z zakresu:
gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi, dróg, ulic, mostów,
placów i organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji,
usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku
oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych,
zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego,
targowisk i hal targowych, zieleni gminnej i zadrzewień, kultury fizycznej i sportu,
utrzymywania różnych gatunków zwierząt, cmentarzy; tj. działalność odpłatna; nie
posiadają osobowości prawnej; ich mienie jest własnością SP; powinny sprzedawać
wytworzone usługi, aby pokryć koszty swej działalności; mogą być dotowane z budżetu
(dotacja nie może przekraczać 50% kosztów jego działalności); powiązane z budżetem
wynikowo metodą netto wpłatami nadwyżek lub dotacjami pokrywającymi niedobory;
tworzą je, łączą, przekształcają i likwidują organy stanowiące jst; reprezentowane przez
gminę; posiadają odrębny rachunek bankowy; likwidacji ulegają państwowe zakłady
budżetowe, pozostają więc tylko samorządowe; tu: centralny ośrodek sportu, przedszkola,
miejskie zakłady komunikacji, zakłady gospodarki mieszkaniowej, zakłady wodociągów i
kanalizacji
- gospodarstwa pomocnicze wyodrębniona pod względem organizacyjnym i finansowym
część podstawowej działalności lub działalność uboczna jednostki budżetowej; pokrywała
koszty swej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych; ich działalność realizowana
była przez produkcję i sprzedaż towarów oraz usług; powinny służyć realizacji zadań
wykonywanych przez jednostkę budżetową; mogły być im przyznane dotacje
przedmiotowe; zasadniczo powinny osiągać zysk, który w połowie odprowadzany jest do
budżetu; działały przy urzędach (tu: zakłady poligraficzne, stołówki, bufety), zakładach
karnych (tu: gospodarstwa rolne), szkołach (tu: warsztaty szkolne w szkołach
ponadpodstawowych); uległy likwidacji
- rachunek dochodów własnych na nich jednostki budżetowe mogły gromadzić opłaty i
środki; dochody własne jednostki budżetowej były przeznaczone na finansowanie
niektórych jej wydatków bieżących i inwestycyjnych; uległy likwidacji
- fundusze motywacyjne środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki
budżetowa na wyodrębnionych rachunkach bankowych z części dochodów budżetu państwa
uzyskanych z przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych z ujawnienia przestępstw i
wykroczeń przeciw mieniu oraz skarbowych; przeznaczane na nagrody dla pracowników,
6
żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania
w/w dochodów; występowały w jednostkach organizacyjnych Policji, Straży Granicznej,
urzędach i izbach skarbowych, urzędach kontroli skarbowej, organach służby celnej, ŻW,
ABW; zniesione w 2010;
- do sektora finansów publ. zalicza się: organy władzy publ., organy adm. rządowej, organy
kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, państwowe i samorządowe jednostki
budżetowe, państwowe fundusze celowe, agencje wykonawcze, uczelnie publiczne, samodzielne
publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe i samorządowe instytucje kultury, państwowe
instytucje filmowe, samorządowe zakłady budżetowe, ZUS, Kasa Rolniczego US, NFZ, PAN
i in. państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu
wyk. zadań publ.
- do sektora finansów publ. nie zalicza się: przedsiębiorstw państwowych, jednostek badawczo
rozwojowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego w tym jednoosobowych spółek SP;
są to po prostu podmioty publiczne posiadające osobowość prawną.
- klasyfikacje budżetowe w budżecie państwa system jednostek / podziałek budżetowych, w
ramach których ujmowane są poszczególne kwoty rocznych dochodów i wydatków budżetowych
oraz przychodów i rozchodów budżetu; jednostki klasyfikacji budżetowej to dziedziny działalności
publ. (oświata i wychowanie, wymiar sprawiedliwości, zwalczanie narkomanii), grupy jednostek
organizacyjnych (komendy powiatowe Policji, zakłady dla nieletnich, biblioteki), zródła dochodów
budżetu (podatek akcyzowych, od gier), rodzaje i formy wydatków budżetowych (dotacje celowe,
stypendia); występuje też klasyfikacja wydatków strukturalnych ponoszonych przez jednostki
sektora finansów publ. na cele określone w przepisach o funduszach strukturalnych UE, jest ona
formą realizacji prawa UE w związku z wykorzystywaniem środków z budżetu UE;
Minister Finansów w drodze rozporządzenia określa szczegółową klasyfikację dochodów,
wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków z uwzględnieniem Polskiej Klasyfikacji
Działalności; obecne rozporządzenie z 2.03.2010;
- części budżetu państwa ustalone dla działów adm. rządowej kierowanych przez
ministrów oraz dla urzędów nadzorowanych przez Prezesa RM; niektóre z nich mają
charakter przedmiotowy lub funkcjonalny, dot. danej dziedziny finansów państwa, więc nie
ustalają dochodów i wydatków podmiotu, wtedy w takich częściach ujmuje się:
*rezerwę ogólną,
*rezerwy celowe,
*obsługę długu SP,
*środki własne UE,
*finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
*subwencje ogólne dla st;
Części budżetowe występują tylko w budżecie państwa (nie dot. budżetu st); z nich wynika,
jakie środki są w dyspozycji ministra, kierownika urzędu centralnego czy wojewody, którzy
to są dysponentami części budżetowych
- działy budżetowe dziedziny / rodzaje działalności obejmujące 1 lub kilka dziedzin; jest
ich ponad 30; zbudowane przedmiotowo; w nich powinny być ujęte dochody budżetowe na
7
finansowanie tego działu; np.: Nauka, Obrona Narodowa, Bezpieczeństwo publ. i ochrona
przeciwpożarowa, Wymiar sprawiedliwości, Szkolnictwo wyższe, Transport i łączność
- rozdziały budżetowe zbudowane podmiotowo lub przedmiotowo; nawiązują szczegółowo
do danych zadań i kompetencji państwa wynikających z ustaw; są następstwem
wprowadzanych zadań i jednostek organizacyjnych; np.: w dziale Obrona Narodowa
Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna; w dziale: Transport i łączność
Infrastruktura kolejowa, Infrastruktura portowa, Drogi publiczne krajowe; w dziale Kultura
i ochrona dziedzictwa narodowego Muzea, Teatry, Biblioteki, Działalność radiowa i
telewizyjna, Instytucje kinematografii
- paragrafy szczegółowo ujęte rodzaje dochodów, wydatków, środków, przychodów i
rozchodów budżetowych; dochodów (np. podatek dochodowy, od towarów i usług, grzywny,
mandaty, wpływy ze składek do funduszy celowych), wydatków (podzielona na grupy:
dotacje i subwencje, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki bieżące jst, wydatki
majątkowe, obsługa długu publ.; tu: poszczególne dotacje, wynagrodzenia osobowe
pracowników jednostek budżetowych, świadczenia społeczne, stypendia, wynagrodzenia
sędziów i prokuratorów, uposażenia żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy, zakup
pomocy naukowych, energii, podróże służbowe krajowe i zagraniczne, odsetki od
skarbowych papierów wartościowych), związane z długiem publ. i finansowaniem
pożyczkowych potrzeb budżetu: paragrafy przychodów (ze sprzedaży bonów skarbowych, z
prywatyzacji) i rozchodów (wykup bonów skarbowych, spłaty pożyczek i kredytów,
przelewy na rachunek lokat)
- ustawa budżetowa
- nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy
- nie wprowadza podatków, opłat i innych dochodów do obowiązującego porządku
prawnego
- sama zasadniczo nie jest samodzielną podstawą prawną do wprowadzenia wydatku
- wpływa na in. ustawy kreując finansowe możliwości ich realizacji
- ujęte w niej wydatki stanowią nieprzekraczalny limit; przekroczenie go to naruszenie
dyscypliny finansów publ. skutkujące sankcjami; ich dokonywanie ma się odbywać zgodnie
z planowanym przeznaczeniem w sposób celowi i oszczędny; wydatki na obsługę długu SP
dokonywane są przed in.; wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności
wynikają z tytułów wykonawczych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez
względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel
- mogą być dokonywane przeniesienia wydatków dysponenci części budżetowych
mogą ich dokonywać między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków
- niezrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego; jednak
najpózniej do 15.12 RM może ustalić w drodze rozporządzenia wykaz i plan
finansowy wydatków, które nie wygasają ostateczny termin ich dokonania - do
31.03, dot. to gł. wydatków inwestycyjnych i tych z programów wieloletnich
- blokowanie planowanych wydatków następuje w przypadku stwierdzenia
niegospodarności w danych jednostkach, opóznień w realizacji zadań, nadmiaru
posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej; jest to okresowy lub
obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych
8
wydatków; taką decyzję podejmuje Minister Finansów i dysponenci części
budżetowych
- ujęte w niej dochody stanowią tylko prognozę ich wielkości; nie mają charakteru limitów,
nieprzekraczalnych granic
- uchwalanie ustawy budżetowej:
- art. 221 K ą� wyłączna inicjatywa ustawodawcza dla RM w zakresie ustawy
budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy
o zaciąganiu dług publ. i ustawy u udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo
- najpózniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (czyli do 30.09) RM
przedkłada Sejmowi projekt ustawy budżetowej z uzasadnieniem zawierającym m.in.
główne cele polityki społecznej i gospodarczej, założenia makroekonomiczne,
kierunki polityki fiskalnej, przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok
poprzedni, omówienie projektowanych dochodów, wydatków, przychodów
i rozchodów, wielkości deficytu i długu publ.
- Minister Finansów włącza (tryb obligatoryjny) do w/w projektu: dochody i
wydatki Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP, SN, TK,
sądownictwa powszechnego i adm,, NIK, IPN, Krajowego Biura Wyborczego rząd
nie opracowuje projektów budżetowych tychże władz, bowiem nie należą one do
adm. rządowej, lecz je przyjmuje i wprowadza bez zmian; podkreśla to niezależność
budżetową władz ustawodawczych, sądowniczych i kontrolnych państwa oraz to, iż
ich budżetu nie określa rząd;
- gdy budżet nie zostanie uchwalony przez parlament przed początkiem okresu
budżetowego, to podstawą prawną gospodarki budżetowej będzie wtedy ustawa o
prowizorium budżetowym, ustalenia budżetu uchwalonego na okres poprzedni
(prorogacja / przedłużenie budżetu) lub projekt budżetu przedstawiony przez rząd
- materiały do projektu uchwały budżetowej opracowują i przedkładają Ministrowi
Finansów dysponenci części budżetowych ministrowie, wojewodowie
- Sejm rozpatruje jej wniosek w 3 czytaniach; prawo wnoszenia poprawek podczas
rozpatrywania przysługuje posłom i RM; główną rolę odgrywa Komisja Finansów
Publ.
- Sejm uchwala ją zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów (`za` > `przeciw`; wstrzymanie się nie uwzględniane)
- art. 220 ust. 1 K ą� zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów
planowanych przez RM nie może spowodować ustalenia przez Sejm większego
deficytu niż przewidziany w projekcie
- Marszałek Sejmu przekazuje ustawę Senatowi, który ma 20 dni (a nie 30 jak
zazwyczaj); uchwała Senatu odrzucająca ustawę (ale ustawy budżetowej Senat nie
może odrzucić) albo poprawka zaproponowana przez Senat w formie uchwały może
9
być odrzucona przez Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów
- Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę Prezydentowi RP, który ma 7 dni
na podpisanie a potem zarządza jej ogłoszenie w Dz. U. RP; jednak Prezydent może
wystąpić do TK z wnioskiem ws. zgodności z K, to wystąpienie wstrzymuje bieg 7-
dniowego terminu podpisania; nie może jednak odmówić podpisania ustawy uznanej
przez TK za zgodną z K; Prezydentowi nie przysługuje prawo przekazania jej do
ponownego rozpatrzenia przez Sejm (nie przysługuje prawo weta)
- art. 225 K ą� jeżeli w ciągi 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu nie
zostanie ustawa przedstawiona Prezydentowi do podpisu, może on w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu
- ustawa budżetowa obowiązuje po ogłoszeniu w Dz.U., wchodzi w życie z dniem ogłoszenia,
jednak z mocą od dnia 1 stycznia danego roku budżetowego
- jej wykonawcami są:
*RM,
*Minister Finansów (do zakresu działalności którego należą: budżet, finanse publ.,
instytucje finansowe),
*dysponenci części budżetowych ministrowie, wojewodowie, kierownicy urzędów
centralnych,
* państwowe jednostki budżetowe;
& te ostatnie pełnią funkcje bezpośrednich realizatorów budżetu; zaś pozostali funkcje
kierownicze, kontrolne, nadzorcze, oceniające; środki budżetowe na realizację wydatków
przekazywane są dysponentom niższego stopnia przez dysponentów wyższego stopnia z
rachunków bankowych;
- centralnym rachunkiem budżetu państwa zarządza Minister Finansów, a jest on
prowadzony przez NBP
- 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przekazują
jednostkom podległym informacje o kwotach ich dochodów i wydatków, i tak jednostki te
sporządzają swoje plany finansowe będące rozwinięciem ustawy budżetowej
- Minister Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych opracowuje
harmonogram realizacji budżetu państwa
- RM w terminie 5 miesięcy po upływie roku budżetowego przedkłada Sejmowi
sprawozdanie z wyk. ust. budżetowej z informacją o stanie zadłużenia państwa; Sejm
rozpatruje przedłożenie sprawozdanie, po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu
90 dni uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia RM absolutorium akceptacje wyk.
budżetu państwa w płaszczyznie legalności, gospodarności, celowości i rzetelności
wykonania; to sprawozdanie powinno zawierać: dochody, wydatki i nadwyżkę / deficyt
sektora finansów publ., dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu
państwa, przychody i koszty państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, in.
10
podmiotów, informację o realizacji wydatków, które nie wygasły z upływem roku
budżetowego oraz informacja o wyk. wydatków w układzie zadaniowym
- niezależnie od w/w parlamentarnej kontroli wykonania budżetu, prowadzona jest kontrola
finansowa w poszczególnych jednostkach organizacyjnych sektora finansów publ.; na nią
składają się:
*ustalenie stanu wymaganego obowiązującego stanu prawnego,
*ustalenie stanu faktycznego wykonania, porównanie tych dwóch i wyjaśnienie przyczyn
stwierdzonej zgodności lub niezgodności między nimi;
- klasyfikacja kontroli finansowej:
*wewnętrzna (przez organy znajdujące się wewnątrz struktury organizacyjnej danej
jednostki, np. inspekcję resortową ministerstwa finansów, głównego księgowego, dział
kontroli)
*zewnętrzna (przez odrębne i niezależne od kontrolowanych jednostek państwowe organy
kontroli, np. NIK, organy podatkowe, regionalne izby obrachunkowe),
*wstępna i następna,
*kameralna i wykonywana na miejscu,
*funkcjonalna i instytucjonalna,
*faktyczna i dokumentalna,
*merytoryczna i formalna,
*pełna, odcinkowa, wyrywkowa,
*ciągła, dorazna,
*planowa i pozaplanowa
- kontrola zarządcza w jednostkach sektora finansów publ. działania podejmowane dla
zapewniania realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i
terminowy; powiązana z realizacją budżetu w układzie zadaniowym
- audyt wewnętrzny w jednostkach sektora finansów publ. jego celem jest wspieranie
ministra kierującego działem lub kierownika jednostki w realizacji celów i zadań przez
systematyczną ocenę kontroli zarządczej i czynności doradcze; obecne są w nim aspekty
oceny całego systemu funkcjonowania jednostki, elementy efektywności, gospodarności,
analizy, budowania prawidłowego modelu działalności finansowej; prowadzony
w jednostkach wyszczególnionych w ustawie i tych, które gromadzą znaczne środki lub
dokonują znacznych wydatków > 40 mln zł; prowadzą go audytorzy wewnętrzni;
przeprowadzany na podstawie rocznego planu audytu wewnętrznego jednostki sektora
finansów publ.; w drodze rozporządzenia szczegółowo określa go Minister Finansów,
którego to zadaniem jest też jego koordynacja
- budżet zadaniowy / budżet państwa w układzie zadaniowym zestawienie wydatków budżetu
państwa lub kosztów jednostki sektora finansów publ. sporządzone wg funkcji państwa będących
poszczególnymi obszarami działań państwa oraz wg zadań budżetowych grupujących wydatki wg
celów i podzadań budżetowych; wprowadza on ustalenia i mierniki rzeczowe, ilościowe, zbliżone w
niektórych elementach do planów i programów gospodarczych; instrument służący wykonawcom
budżetu do oceny efektywności pracy podległych jednostek; Minister Finansów i dysponenci części
11
budżetowych sprawują kontrolę efektywności i skuteczności realizacji budżetu i planów
finansowych w układzie zadaniowym na podstawie mierników stopnia realizacji celów
- mierniki stopnia realizacji celów na ich podstawie bada się realizację celów i zadań, np.
liczba decyzji adm., przeprowadzonych szkoleń, imprez kulturalnych, wypadków
drogowych, interwencji policji, świadczeniobiorców, odsetek załatwionych spraw, ilość
utworzonych miejsc pracy, oddanych do użytku km dróg, wskaznik dynamiki przestępstw
- Wieloletni Plan Finansowy Państwa plan dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów
państwa sporządzany na 4 lata; nawiązuje do budżetu zadaniowego; powinien być sporządzony w
układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej
funkcji; uwzględnia on cele średniookresowej strategii rozwoju kraju i kierunki polityki społeczno-
gospodarczej rządu; podstawa przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok;
- Minister Finansów przedstawia go RM, która go uchwala i ogłasza w Dz.U. RP Monitor Polski
i w Biuletynie Informacji Publicznej;
- aktualizowany jest przez RM corocznie w drodze uchwały w terminie 2 miesięcy od ogłoszenia
ustawy budżetowej; aktualizacja polega na doprowadzeniu danych zawartych w nim do zgodności z
ustawą budżetową i zastosowania w nim ewentualnych zmian; do 15. kwietnia ministrowie
przedkładają Ministrowi Finansów informację o jego realizacji; ma charakter wytycznej działania
dla władz publ., charakter indykatywny nie dyrektywny zawiera wskazówki i wytyczne; nie
powinien zawierać upoważnień
- odpowiedzialność związana z dyscypliną finansów publicznych właściwa dla
odpowiedzialności funkcjonującej w prawie finansowym i niezależna od odpowiedzialności
określonej in. przepisami; ponoszona za umyślne i nieumyślne naruszenie dyscypliny finansów
publ.
- podlegają jej:
*osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki
sektora finansów publicznych (np. burmistrz, kierownik budżetowej),
*jednostki niezaliczane do w/w sektora otrzymujące środki publiczne (np. stowarzyszenia,
fundacje),
* zarządzający mieniem jednostek w/w sektora,
*kierownicy jednostek w/w sektora,
*pracownicy jednostek w/w sektora, którym powierzono obowiązki w zakresie gospodarki
finansowej lub czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych (np.
członkowie komisji przetargowej),
*osoby gospodarujące środkami publ. przekazanymi jednostkom niezaliczanym do w/w
sektora (np. podmioty uzyskujące dotacje z budżetu)
- naruszenie dyscypliny finansów publicznych to np.: przekazanie dotacji w razie
niezachowania zasad lub trybu jej udzielania, nierozliczenie otrzymanej dotacji,
nierozliczenie przekazanej dotacji, nieustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi,
dokonanie wydatku ze środków publ. bez upoważnienia, przyznanie środków z funduszy UE
bez zachowania procedur, zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia, udzielenie
zamówienia publ. wykonawcy, kt. nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o
zamówieniach publ., wydatkowanie dotacji niezgodne z przeznaczeniem
12
- kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:
*upomnienie,
*nagana,
*kara pieniężna w wysokości od jednokrotności do trzykrotności miesięcznego
wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie,
*zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publ. na 1-5 lat (dot. np.
kierownika, członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego)
- organy orzekające w I instancji:
*resortowe komisje orzekające przy ministrach kierujących działem lub działami admin,
rządowej,
*komisja orzekające przy Szefie Kancelarii Prezesa RM,
*wspólna komisja orzekająca dla organów państwa nie należących do adm. rządowej (np.
dla NIK, SN),
*regionalne komisje orzekające przez regionalnych izbach obrachunkowych (właściwe w
sprawach jst, ich związków i stowarzyszeń, sam. jednostek organizacyjnych, w sprawach
realizacji budżetu wojewody, jednostek podległych i nadzorowanych przez wojewodę,
innych jednostek otrzymujących środki publiczne przekazywane z budżetu jst lub
wojewody)
- organ II instancji: Główna Komisja Orzekająca
- rzecznik dyscypliny finansów publicznych i jego zastępcy to organy właściwe do
prowadzenia postępowania wyjaśniającego ws. o naruszenie tejże dyscypliny i wypełnienia
funkcji oskarżyciela w I instancji; zaś funkcję oskarżyciela w II instancji pełni Główny
Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych i jego zastępcy
- dwuinstancyjne postępowanie ws. o naruszenie w/w dyscypliny: postępowanie
wyjaśniające, postępowanie przed komisją orzekającą i podstępowanie odwoławcze przed
Główną Komisją Orzekającą, która orzeka na rozprawie lub posiedzeniu w składzie 3 osób
- komisja orzekająca wydaje orzeczenia o: odpowiedzialności za naruszenie w/w
dyscypliny, uniewinnieniu, umorzeniu postępowania
- przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu adm., gdyż kary wymierzane przez nie mają
charakter kar adm.
- na orzeczenie sądu wojewódzkiego przysługuje skarga kasacyjna do NSA
Rozdział III: Prawo budżetowe samorządu terytorialnego
- budżet jednostek samorządu terytorialnego (jst) uchwalany w formie uchwały budżetowej na
rok budżetowy, roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jst; uchwała
ta stanowi podstawę prawną prowadzenia rocznej gospodarki finansowej przez organy i jednostki st
oraz upoważnienie do prowadzenia tejże gospodarki; akt zarządzania finansowego;
jego adresaci to: zarząd, samorządowe jednostki budżetowe, samorządowe zakładu budżetowe,
jednostki pomocnicze
- zamieszczone w nim dochody z danych zródeł lub wydatki na dane cele nie stanowią
podstawy roszczeń lub zobowiązań jst wobec osób trzecich ani osób trzecich wobec jst, te
bowiem wynikają z ustaw szczególnych
13
- uchwała budżetowa określa: planowane dochody bieżące i majątkowe, wydatki bieżące i
majątkowe, kwotę planowanego deficytu lub nadwyżki, kwotę przychodów i rozchodów,
limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów, pożyczek i emitowanych papierów
wartościowych, wydatki z tytułu poręczeń i gwarancji, szczególne zasady wyk. budżetu,
uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki budżetowej, in.
postanowienia i upoważnienia udzielone zarządowi
- zasady budżetowe są analogiczne do tych z budżetu państwa w/w, z tym że co do zasady
jawności wójt ogłasza uchwałę i sprawozdania z wyk. budżetu w trybie przewidzianym dla
aktów prawa miejscowego
- uchwalenie: organ wykonawczy jst (zarząd jst) do 15.11 sporządza i przedkłada projekt
uchwały budżetowej (z uzasadnieniem i in. materiałami) organowi stanowiącemu jst i
regionalnej izbie obrachunkowej; organ stanowiący nie może w toku swoich prac
wprowadzić zmian powodujących pomniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i
jednocześnie deficytu budżetu samorządowego; do uchwalenia uchwały (najpózniej do
31.01 podstawą gospodarki finansowej st jest projekt uchwały); w przypadku nieuchwalenia
do 31.01 budżetu RIO do końca lutego ustala budżet jst w zakresie zadań własnych i
zleconych; w ramach budżetu samorządowego opracowywany jest plan finansowy dla zadań
z zakresu adm. rządowej
- wykonanie: w gminie to obowiązek wójta / burmistrza / prezydenta miasta (organ
wykonawczy) wyłączne prawo zaciągania zobowiązań, prawo dokonywania wydatków
budżetowych, dysponowania rezerwami budżetu i blokowania środków budżetowych
(jednostki organizacyjne gminy nie posiadają osobowości prawnej działają na podst.
pełnomocnictwa udzielonego przez wójta);
wykonywanie budżetu, zasady: wydatki w granicach kwot określonych w budżecie, z
uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień, zgodnie z planowanym,
przeznaczeniem, w sposób celowy, oszczędni, zlecanie zadań na zas. wyboru
najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem prawa zamówień publicznych.
Wykonawcy budżetu jst: organ wykonawczy (przy pomocy urzędu jst), samorządowe
jednostki organizacyjne (na czele kierownicy zatrudnieni przez organ wykonawczy,
posiadający pełnomocnictwo)
21 dni od uchwalenia uchwały budżetowej organ wykonawczy przekazuje jednostkom
organizacyjnym informację o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków oraz wysokości
dotacji i wpłat z budżetu, a także opracowuje plan finansowy zadań z zakresu adm. rządowej
i in. zadań zleconych; jednostki organizacyjne st dostosowują projekty swoich planów
finansowych do uchwały budżetowej; możliwe jest dokonywanie zmian budżetu w roku
budżetowym; dokonuje ich organ stanowiący jst (może upoważnić organ wykonawczy do
dokonywania niektórych zmian w planie wydatków bez przeniesień między działami i
przekazania tych upr. jedn. organizacyjnym st); organ wykonawczy może samodzielnie
dokonać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu st związanych ze zmianą kwot
dotacji lub uzyskaniem nowych; nie zrealizowane kwoty wydatków zamieszczonych w
budżecie jst wygasają z upływem roku budżetowego, zostają zwrócone na rachunek
podstawowy budżetu jst (wyjątkowy, ostateczny termin wykorzystania niektórych
wydatków to 30.06); organ wykonawczy może podjąć decyzję o blokowaniu planowanych
wydatków budżetowych w przypadkach analogicznych do tych z budżetu państwa (patrz:
rozdział II)
14
- bankowa obsługa budżetu jst bank wybrany zgadnie z przepisami o zamówieniach
publicznych; polega na prowadzeniu podst. rachunku jst, rachunków jedn. org. i innych
rach.
- skarbnik główny księgowy budżetu, wykonuje dyspozycje ws. wydatków, jego podpis
niezbędny do skuteczności czynności prawnej; on kontroluje legalność czynności prawnej i
jej budżetowe zabezpieczenie
- nadwyżka budżetowa stanowi majątek finansowy st; jest przychodem budżetowym
- kontrola wykonania: rada gminy kontroluje; w tym celu powołuje komisję rewizyjną,
która opiniuje wykonanie budżetu i występuje z wnioskiem do rady gminy ws. udzielenia
bądz nieudzielenia absolutorium wójtowi; rozpatrywanie sprawozdanie z wykonania
budżetu i uchwała w w/w sprawie to wyłączna właściwość rady gminy; w/w uchwała zapada
bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady;
nieudzielenie wójtowi absolutorium ą� inicjatywa przeprowadzenia referendum ws. jego
odwołania (oczywiście po zapoznaniu się z opinią RIO), uchwała ta zapada bezwzględną
większością głosów w głosowaniu imiennym; kontrola wyk. budżetu to też kontrola wyk.
zadań samorządowych;
*w powiecie i woj. zarząd odwoływany jest nie w drodze referendum a w drodze uchwały
rady powiatu (większością 3/5 ustawowego składu rady) lub sejmiku województwa
(większością co najmniej 3/5 ustawowego składu sejmiku w głosowaniu tajnym);
& organ wykonawczy jst do 31.03 przedstawia organowi stanowiącemu oraz RIO
sprawozdanie roczne z wyk. budżetu (+ zestawienie dochodów i wydatków wynikające z
zamknięć rachunków budżetu oraz sprawozdanie z wyk. planów finansowych jst); do 30.06
organ stanowiący jst podejmuje uchwałę ws. absolutorium dla organu wykonawczego
po zapoznaniu się ze sprawozdaniem z wyk. budżetu, sprawozdaniem finansowym, opiniami
o tychże sprawozdaniach, informacją o stanie mienia samorządu, stanowiskiem komisji
rewizyjnej;
- NIK może kontrolować działalność jst pod względem legalności, gospodarności i
rzetelności
- jednostki samorządowego sektora finansów publicznych:
*samorządowe jednostki budżetowe (struktura jak w przypadku państwowych jednostek
budżetowych omówionych powyżej, z tym że są powiązane one z budżetem st a nie budżetem
państwa; tworzą, łączą, przekształcają i likwidują je organy stanowiące st; np.: urzędy
samorządowe, szkoły podstawowe, licea ogólnokształcące, ośrodki pomocy społecznej);
*samorządowe zakłady budżetowe;
*samorządowe instytucje kultury;
*publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
*fundacje;
*gospodarstwa pomocnicze (działały do końca 2010);
*rachunek dochodów własnych jednostki budżetowej
(wszystkie one omówione zostały w rozdziale II)
*samorządowe fundusze celowe utworzone w drodze ustawy, organ st ustala ich przychody i
wydatki, mają osobowość prawną, np.: NF Ochrony Środowiska i wojewódzkie fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej (powiatowe i gminne włączone do budżetu jst), F Gospodarki
Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym to fundusz centralny (powiatowe i gminne włączone do
budżetu jst), F Ochrony Gruntów rolnych, f. centralny i f. terenowe - wojewódzkie i powiatowe (w
2010 terenowe także włączone do budżetu jst)
15
- dochody majątkowe budżetu jst: zródło finansowania zadań inwestycyjnych tu: dotacje i środki
przeznaczone na inwestycje, w tym środki z UE, dochody ze sprzedaży majątku, dochody z tytułu
przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności
- dochody bieżące budżetu jst: podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach dochodowych,
subwencje, dotacje na działalność bieżącą
- wydatki majątkowe budżetu jst: na inwestycje i zakupy inwestycyjne, w tym programy
finansowane ze środków UE, zakup i objęcie akcji lub udziałów, wniesienie wkładów do spółek
prawa handlowego
- wydatki bieżące budżetu jst: wydatki jednostek budżetowych, dotacje na zadania bieżące,
świadczenia na rzecz osób fizycznych, wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji, obsługę długu; m
uszą mieć pokrycie w dochodach bieżących, nie mogą być finansowane z przychodów
budżetowych, np. z kredytów czy pożyczek
- klasyfikacja budżetowa w samorządach: brak części budżetowych; najwyższą podziałką są działy
budżetowe (struktura jak w budżecie państwa; tyle że w budżecie jst mogą być następujące działy-
rodzaje działalności: Gospodarka komunalna i ochrona środowiska, Gospodarka mieszkaniowa,
Oświata i wychowanie, Pomoc społeczna, Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i
wodę, Transport i łączność); dalej: rozdziały budżetowe (j/w; rozdziały w budżecie jst: w dziale
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska mamy następujące rozdziały: Gospodarka ściekowa i
ochrona wód, Oczyszczanie miast i wsi, Oświetlenie ulic, placów i dróg, Schroniska dla zwierząt; w
dziale Oświata i wychowanie: Przedszkola, Szkoły podstawowe, Gimnazja, Dowożenie uczniów do
szkół, Licea ogólnokształcące, Stołówki szkolne i przedszkolne); dalej: paragrafy dochodów (np.
podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych, dochody z najmu i dzierżawy składników
majątkowych jst, dotacje celowe jst) paragrafy wydatków (np. dotacje, świadczenia na rzecz osób
fizycznych, wydatki bieżące samorządowych jednostek budżetowych, wydatki majątkowe) oraz
paragrafy przychodów i rozchodów budżetu związane z finansowaniem długu publ.
i pożyczkowych potrzeb budżetu samorządowego
- wieloletnia prognoza finansowa jst obejmuje okres roku budżetowego i co najmniej 3 kolejnych
lat (4 lata); powinna określać dla każdego roku: dochody bieżące i wydatki bieżące, dochody
majątkowe i wydatki majątkowe, wynik budżetu, przeznaczenie nadwyżki budżetowej lub sposób
finansowania deficytu, przychody i rozchody budżetu samorządowego, kwotę długu samorządu,
jego stosunek do dochodów i wydatków, sposób jego sfinansowania, objaśnienia przyjętych
wartości i danych; jej projekt przygotowuje organ wykonawczy, przedstawia go wraz z projektem
rocznego budżetu RIO; uchwałę w jej sprawie podejmuje organ stanowiący co roku; ma
oczywiście ona charakter wskazówek i wytycznych
- Regionalne Izby Obrachunkowe państwowe organy nadzoru i kontroli ws. finansowych
samorządu; sprawują nadzór nad działalnością jst i dokonują kontroli gospodarki finansowej i
zamówień publ.;
- organem RIO jest kolegium: przewodniczący prezes RIO (powołany przez Premiera na
wniosek ministra właściwego ds. adm. publ. w drodze konkursu) + członkowie (powołani
przez Premiera w specjalnym trybie) - są oni niezawiśli, podlegają tylko ustawom;
- kolegium wykonuje kompetencje nadzorcze:
*ustala budżety jst w przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej do 31.01
16
*orzeka o nieważności uchwał i zarządzeń organów jst; bada zgodność z prawem uchwał i
zarządzeń organów samorządowych ws.: procedury uchwalania budżetu i jego zmian,
budżetu i jego zmian, zaciągania zobowiązań, zasad i zakresu przyznawania dotacji z
budżetu samorządowego, podatków i opłat lokalnych, absolutorium; jego rozstrzygnięcia
nadzorcze (w formie uchwał kolegium izby) zawierają uzasadnienie faktyczne i prawne oraz
pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu adm.; organ wykonawczy
obowiązany jest do przedłożenia RIO uchwał i zarządzeń w ciągu 7 dni od ich podjęcia, a
ona orzeka w terminie nie dłuższym niż 30 dni od doręczenia;
& uchwały kolegium zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej �
liczby członków;
- składy orzekające złożone z 3 członków; wydają opinie ws. finansowych samorządu np.
o możliwościach spłaty kredytu, pożyczki, o sfinansowaniu deficytu budżetowego, o
wnioskach komisji rewizyjnych ws. absolutorium, o przedkładanych sprawozdaniach z wyk.
budżetu, o przedkładanych projektach budżetów; opinie nie są rozstrzygnięciami
nadzorczymi
- inspektorzy wyk. zadania kontrolne gospodarki finansowej jst, sporządzają protokoły,
korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publ.; kontrolują
gospodarkę finansową na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności
dokumentacji ze stanem faktycznym; z przeprowadzonej kontroli sporządzają protokół,
podpisują go inspektor, kierownik kontrolowanej jednostki i skarbnik główny księgowy
Rozdział IV: Prawo o wydatkach państwa i samorządu
terytorialnego
- prawo Wagnera wydatki państwa rosną wraz z stałym wzrostem działalności publicznej;
- zobowiązania państwa wynikające z jego zadań, zawarte w ustawach to nie zobowiązania w
rozumieniu przepisów cywilnoprawnych, ale mogą być podstawą roszczeń prawnych wnoszonych
w drodze sądowej (np. roszczenia emerytalne); niewywiązywanie się ze zobowiązań? potrzeba
racjonalizacji zadań i wydatków;
- wydatki budżetowe są upoważnieniem, nie zaś płatnością za konkretne działania; ustalenia
ustawy budżetowej występujące po stronie wydatków nie mówią o sumach, lecz o upoważnieniu do
wydatkowania w ustalonych granicach; finansowe odbicie rozwiązań przyjętych w ustawach i
umowach m-d; finansowo opisany koszt wykonania zadania publ. określonego w przepisach
prawnych; główne formy: wynagrodzenie pracowników państwowych, dotacje budżetowe, wydatki
na zakup towarów i usług, wydatki inwestycyjne, wydatki na obsługę długu
- przeznaczenie wydatków z budżetu państwa: utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy
publicznej, zadania wykonywane przez adm. rządową, subwencje ogólne dla jst, dotacje dla jst,
wpłaty do budżetu UE, subwencje dla partii politycznych, dotacje na zadania określone ustawami,
obsługa długu publ., wkład krajowy na realizację programów finansowych z udziałem środków eu.
17
- wydatki osobowe wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, a także in.
świadczenia przekazywane z budżetu państwa na rzecz osób fizycznych;
- wydatki stałe / sztywne wynikają z ustawodawstwa, są niezbędne dla funkcjonowania organów
państwowych, instytucji życia publ. i grup ludności;
- wydatki na obsługę długu SP wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od
skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek, wpłat
związanych z udzielonymi przez SP poręczeniami i gwarancjami
- rezerwa ogólna stanowi nie więcej niż 0,2% wydatków budżetu
- rezerwa celowa ich suma w zasadzie nie powinna przekraczać 3% wydatków budżetu
- państwowa sfera budżetowa tu: zatrudnieni w państwowych jednostkach budżetowych i
państwowych szkołach wyższych, żołnierze pełniący zawodową służbę wojskową, funkcjonariusze
Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej, ABW, Agencji Wywiadu, Służby
Więziennej i Służby Celnej
Obliczanie wynagrodzeń systemem mnożnikowym:
- kwota bazowa prognozowane przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej;
ustala się ją w ustawie budżetowej, podstawa do obliczania
- mnożniki ustalane w ustawach, rozporządzeniach RM lub Prezydenta dla każdego rodzaju
stanowiska, powiększają kwotę bazową.
- dotacje z budżetu państwa transfery przekazywane z budżetu na finansowanie zadań
publicznych; tu: celowe dla jst, przedsiębiorstw, przedmiotowe, podmiotowe, dopłaty
do oprocentowania kredytów bankowych; przekazywane w następujących formach prawnych:
decyzja adm., umowa (dotyczy tylko jednostek mających osobowość prawną), czynności
materialno-techniczne (przekazanie na podst. decyzji budżetowej)
- wydatki majątkowe budżetu państwa: wydatki inwestycyjne państwowych jednostek
budżetowych, dotacje celowe, wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek
prawa handlowego;
- dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji
- dotacje przedmiotowe środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub
usług kalkulowane wg stawek jednostkowych; określane w rozporządzeniach;
- dotacje podmiotowe środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie na dofinansowanie
działalności bieżącej tego podmiotu
- prawo zamówień publ. ustala zasady i tryb udzielania zamówień publ., środki ochrony prawnej
przysługującej uczestnikom postępowania, kontrolę udzielania zamówień publ. oraz organy
właściwe w sprawach zamówień publ.; podstawowymi trybami udzielania zamówienia publ. są:
*przetarg nieograniczony wszyscy zainteresowani wykonawcy,
*przetarg ograniczony,
*negocjacje z ogłoszeniem,
*dialog konkurencyjny,
*negocjacje bez ogłoszenia,
*zamówienia z wolnej ręki,
*zapytanie o cenę,
*licytacja elektroniczna;
18
& ogłoszenia przekazywane są Urzędowi Zamówień Publ. i Urzędowi Oficjalnych Publikacji
Wspólnot Europejskich, publikowane są w Biuletynie Zamówień Publicznych i w Dzienniku
Urzędowym UE
- zamówienia publ. umowy odpłatne zawierane między zamawiającym a wykonawcą, których
przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane
- powołanie komisji przetargowej, jeśli wartość zamówienia przekracza określona kwotę
- zawarcie umowy ws. zamówienia publ. określają przepisy kc
- Prezes Urzędu Zamówień Publicznych to centralny organ adm. rządowej
- odwołanie wnosi się do PUZP, rozpatruje je krajowa izba odwoławcza, która orzeka w wyroku; na
orzeczenie Izby przysługuje skarga do sądu okręgowego właściwego dla miejsca
zamieszkania/siedziby zamawiającego.
- wydatki jst: na zadania własne (finansowane w oparciu o własne dochody i subwencje), zadania
własne obowiązkowe, zadania zlecone wynikające z ustaw i z porozumienia z organami adm.
rządowej (finansowane w oparciu o dotacje celowe lub ze środków ustalonych w porozumieniu)
- wydatki jst: bieżące (służą związanej z bieżącą działalnością, codziennej pracy gminy; dotacje
udzielane z budżetu samorządowego, wynagrodzenia pracowników jst i składki od nich naliczane,
in. świadczenia na rzecz osób fizycznych, zakupy towarów i usług) i inwestycyjne (służą
powiększeniu majątku jst lub in. samorządowych osób prawnych, w ich następstwie możliwy jest
rozwój społeczny i gospodarczy jst); osobowe głównie na wynagrodzenia pracowników
samorządowych
- przeznaczenie wydatków jst:
*zadania własne,
*zadania z zakresu adm. rządowej i in. zlecone ustawami,
*zadania przyjęte przez jst do realizacji w drodze umowy / porozumienia,
*zadania realizowane wspólne z in. jst,
*pomoc rzeczowa lub finansowa dla in. jst,
*programy finansowane z udziałem środków UE
- z budżetu jst mogą być udzielane dotacje celowe (na cele publ. i na dofinansowanie inwestycji
związanych z realizacją zadań samorządu), przedmiotowe (dla samorządowych zakładów
budżetowych i in. podmiotów; określają je organy jst) oraz podmiotowe o ile przewidują je
odrębne ustawy
- wydatki na obsługę długu jst wydatki budżetu samorządowego z tytułu oprocentowania od
samorządowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek
- wydatki majątkowe jst wydatki inwestycyjne samorządowych jednostek budżetowych oraz
dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji
- ustawy o zamówieniach publ. nie stosuje się, gdy jst powierza wykonanie zadań własnych własnej
spółce, specjalnie powołanej przez samorząd do wyk zadań użyteczności publ.
- rezerwy celowe budżetu jst na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji
budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowania budżetu; ich suma nie może
przekroczyć 5% wydatków budżetu
- rezerwa ogólna budżetu jst nie może być większa niż 1% wydatków budżetu
19
Rozdział V: Dochody publiczne i prawo podatkowe
- rodzaje dochodów publicznych:
- podatki obowiązkowe płatności na rzecz SP lub samorządu, będące wyrazem
przymusowego przejmowania środków przez sektor publ. na rzecz finansowania zadań
publ., zaspokajających potrzeby, których obywatel własnym działaniem nie jest w stanie
sam zaspokoić; ogólna odpłatność podatku u nas występuje z całości wpływów
podatkowych finansowane są istotne dla obywateli przedsięwzięcia; około 10 ustaw
podatkowych, około 20 podatków; ich poborem zajmują się rządowe organy podatkowe i
organy st;
- opłaty publ. przymusowa płatność o charakterze świadczenia odpłatnego; w przypadku
jej wniesienia organ publ. świadczy określoną przepisami pranymi usługę lub podejmuje
odpowiednią czynność (np. sąd rozpocznie postępowanie, organ adm. publ. wyda
zaświadczenie, paszport, prawo jazdy); sądowe i skarbowe; zasada ekwiwalentności
wysokość opłaty ma odpowiadać kosztom świadczonych usług; za korzystanie ze
środowiska tu: za pobór wody, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, składowanie odpadów,
reguła: zanieczyszczający płaci, ustawa z 2001 Prawo ochrony środowiska
- składki o charakterze przymusowym / obowiązkowym pobierane przez państwo, np. na
ubezpieczenia; są przychodami państwowych funduszy celowych (FUS, NFZ)
- cła przymusowe płatności przewidziane w ustawodawstwie celnym pobierane przez
organy celne od podmiotów przywożących towary z zagranicy na polski obszar celny;
pobierane przy wprowadzaniu towarów na obszar UE są obliczane i przekazywane w 75%
na rzecz budżetu wspólnotowego
- dochody z działalności gospodarczej państwa lub samorządu dochody z przedsiębiorstw
państwowych, spółek SP, spółek komunalnych dywidendy i podatki;
- dochody z monopoli fiskalnych dochody z przedsiębiorstw państwowych, gdzie państwo
ma wyłączność w zakresie produkcji lub sprzedaży danego towaru; opłaty monopolowe jako
forma opodatkowania konsumpcji przekształcone w podatki akcyzowe; w Pl: jedyny
monopol - monopol loteryjny;
- wpłaty z zysku wnoszone przez NBP uzyskany w związku z lokatami bankowymi,
czynnościami kredytowymi, depozytowymi i usługowymi oraz działalnością emisyjną NBP
- dochody majątkowe wynikają z posiadanego przez SP lub jst mienia: ziemi, budynków,
środków pieniężnych; zalicza się tu: czynsze, opłaty za korzystanie z mienia, odsetki od
lokat bankowych, darowizny, spadki, odsetki od udzielonych przez SP lub samorząd
pożyczek, odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych lub sjt, wpływy ze
sprzedaży mienia państwowego lub jst, wpływy z prywatyzacji przedsiębiorstw publ.
- dochody o charakterze ubocznym: grzywny i kary pieniężne
- dochody zwrotne zaciągane przez państwo lub jst kredyty i pożyczki, wpływy ze
sprzedaży bonów skarbowych i obligacji skarbowych lub samorządowych; uzyskanie
wpływów zwrotnych służy finansowaniu potrzeb pożyczkowych państwa lub jst; są one
nazywane przychodami budżetowymi a nie dochodami budżetowymi
- środki publiczne całość różnego rodzaju środków będących w dyspozycji państwa:
*dochody publ.,
*środki z budżetu UE i in. zródeł zagranicznych,
20
*przychody budżetu państwa lub jst na sfinansowanie potrzeb pożyczkowych,
*przychody sektora finansów publ. z prowadzonej przez nie działalności
- 29.08.1997 Ordynacja podatkowa
- podatek publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na
rzecz SP / woj. / powiatu / gminy wynikające z ustawy podatkowej; jego wierzycielem i poborcą
jest państwo lub jst; określa je ustawa; prawo podatkowe to element prawa publ., regulacje
podatkowe wprowadzane są przy zastosowaniu metod administracyjno-prawnych;
- elementy jego konstrukcji:
- przedmiot (zdarzenie, sytuacja, działalność, w związku z którą ustawodawca
nakłada obowiązek podatkowy, np. osiągnięcie dochodu, otrzymanie spadku czy
darowizny, posiadanie gospodarstwa rolnego bądz nieruchomości; właśnie te
zdarzenia są przedmiotem opodatkowania)
- podmiot
- podstawa opodatkowania (przedmiot podatku odpowiednio skonkretyzowany, ujęty
wartościowo w jednostkach pieniężnych lub ilościowo w jednostkach
naturalnych, np. m2, ha, sztukach)
- stawki podatkowe procentowe (odnoszą się do podstawy opodatkowania wyrażonej wartościowo;
mogą być one ukształtowane jako stawki stałe / liniowe lub zmienne, które tworzą skalę podatkową
progresywną im większa podstawa opodatkowania tym wyższe stawki, degresywną im
mniejsza podstawa tym niższe stawki - lub regresywną im mniejsza podstawa tym wyższe stawki)
lub kwotowe (podstawa opodatkowania wyrażona w jednostkach naturalnych)
- zwolnienia podatkowe o charakterze podmiotowym (zwolnienie z opodatkowania dotyczy
określonych kategorii podmiotów)
lub przedmiotowym (dotyczy określonych sytuacji) bądz mieszane
- ulgi podatkowe wywołuje zmniejszenie wysokości podatku, wiąże się ze zmniejszeniem
podstawy opodatkowania, obniżeniem stawek podatkowych lub bezpośrednim obniżeniem kwoty
podatku; niektóre ulgi i zwolnienia podatkowe oceniane są jako szczególne wydatki budżetowe
- terminy i sposoby płatności uzależnione od charakteru podatku; np. podatek dochodowy
płacony zaliczkowo, w formie miesięcznych zaliczek, ma charakter roczny; raty stosuje się w
przypadku znanej z góry kwoty podatku; płatność jednorazowa dotyczy jednorazowego zdarzenia,
np. spadek, darowizna
- funkcja fiskalna przynoszą odpowiednie wpływy do budżetu państwa lub jst
- funkcja pozafiskalna oddziaływania i wpływania na zachowanie przedsiębiorców i ludności
- podział podatków:
- podatki państwowe: od towarów i usług, akcyzowy, cła, dochodowy od osób fizycznych i
prawnych, od gier i dopłaty związane z grami
hazardowymi, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
- podatki samorządowe: od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, od
spadków i darowizn, karta podatkowa, od czynności cywilnoprawnych, opata skarbowa,
opłaty za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, opłata eksploatacyjna,
od posiadania psów, targowa, miejscowa, uzdrowiskowa, opłaty adiacenckie, od wzrostu
wartości nieruchomości, za korzystanie z dróg publ., samoopodatkowanie mieszkańców;
21
- podatki przychodowe od całości wpływów z prowadzonej działalności
- podatki dochodowe od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania
- dochód:
*wg teorii zródeł wpływy, których zródło jest stałe, regularne, związane z
zasady z działalnością gospodarczą;
*wg teorii czystego przyrostu majątkowego czysty przyrost majątkowy w
danym czasie powstały niezależnie od zródła i warunków pozyskania;
*wg teorii dochodu rynkowego - wypracowany i zrealizowany czysty
przyrost majątkowy powstały w obrocie gospodarczym;
- podatki majątkowe
- podatki konsumpcyjne odpowiednia podatkowa część ceny
- podatki pośrednie ujęty w cenie sprzedawanych produktów, tu: konsumpcyjny
obciążają one dochody osób fizycznych lub prawnych pośrednio w wyniku zakupu
przez nie towarów i usług już obciążonych podatkiem;
- podatki bezpośrednie obciążające wprost dochód lub majątek podatnika; tu: od spadków
i darowizn, od nieruchomości
- podatki związane z prowadzeniem ksiąg rachunkowych lub podatkowych ksiąg
przychodów i rozchodów
- podatki realne w jego konstrukcji nie uwzględnia się osobistej sytuacji właściciela lub
posiadacza; tu: od nieruchomości; płacimy podatek od czegoś, od podstawy opodatkowania
i tyle)
- podatki personalne tu: dochodowy od osób fizycznych
- podatki w sferze działalności gospodarczej tu: od towarów i usług, akcyzowe, od
dochodów przedsiębiorców
- podatki w sferze stosunków prawnych tu: od spadków i darowizn, od czynności
cywilnoprawnych
- podatki majątkowe obciążają majątek lub przyrost majątku podatnika; podatki osobiste,
dotykające bezpośrednio podatnika na podstawie posiadanego przez niego majątku; ogólne
(obciążają cały majątek podatnika) i częściowe (obciążają część majątku, np. grunty, place
budowlane); podatki majątkowe ogólne straciły znaczenie i przekształciły się w podatki dochodowe
- prawo bilansowe prowadzenie ksiąg rachunkowych na podstawie dowodów księgowych i
sporządzanie sprawozdań finansowych
- obowiązek podatkowy wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność
przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych
ustawach; mają ogólny i abstrakcyjny charakter jak to normy ustawowe
- zobowiązanie podatkowe efekt konkretyzacji ustawowego obowiązku podatkowego; wynikające
z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz SP / st podatku w
wysokości, terminie i miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego
- powstanie: z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie
takiego zobowiązania, po prostu z mocy prawa (one przeważają) lub z dniem doręczenia
decyzji organu podatkowego ustalającego wysokość tego zobowiązania
- termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji
- organ podatkowy może na wniosek podatnika i ze względu na jego ważny interes bądz
interes publ. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć ją na raty
22
- wygasanie: wskutek zapłaty podatku, pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta,
potrącenia zobowiązania podatkowego z wierzytelności podatnika wobec SP lub jst,
zaliczenia nadpłaty na poczet zaległości podatkowych, zaniechania poboru podatku,
przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe,
umorzenia zaległości podatkowych, przedawnienia
- bieżące i zaległe zobowiązania podatkowe podlegają potrąceniu z wzajemnej, bezspornej i
wymagalnej wierzytelności podatnika wobec SP lub samorządowej jednostki budżetowej
- przedawnia się ono z upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął
termin płatności podatku; w przypadku zobowiązań powstających w wyniku decyzji
decyzja doręczona 3 lata po upływie roku, w którym powstał obowiązek podatkowy;
- odpowiedzialność: podatnik odpowiada całym swym majątkiem; odpowiedzialność
podatnika obejmuje: majątek wspólny podatnika i jego małżonka, małżonkowie objęci
wspólnością majątkową ponoszą odpowiedzialność z majątku wspólnego; całym swym
majątkiem odpowiadają ponadto płatnik za podatek niepobrany lub pobrany a nie
wpłacony oraz inkasent za pobrany a nie wpłacony podatek; za zaległości podatkowe
odpowiadają także następcy prawni podatnika; spadkobiercy podatnika przejmują
przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki
spadkodawcy; osoby trzecie także mogą odpowiadać całym swym majątkiem;
- podatnik osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej
podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu;
- płatnik podatku podmiot obowiązany na mocy prawa podatkowego do obliczenia i pobierania
od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu, np. zakład
pracy;
- inkasent podatku podmiot obowiązany na mocy prawa podatkowego do pobrania od podatnika
podatku i wpłacenia go do organu podatkowego; on nie oblicza podatku, tylko go pobiera i wpłaca;
np. sołtys
- poborem podatków i ceł zajmują się organy podatkowe i organy celne
- rządowe organy podatkowe: naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, dyrektor
izby skarbowej, dyrektor izby celnej, Min. Finansów;
*organami I instancji są naczelnicy oraz czasami dyrektorzy w/w izb; w/w naczelnicy i dyrektorzy
zobowiązani są do wymiaru i poboru głównych podatków państwowych;
- organy celne właściwe są ws. poboru ceł, podatku akcyzowego oraz podatków od towarów i usług
z tytułu importu towaru
- samorządowe organy podatkowe I instancji: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta,
marszałek województwa, oni prowadzą kontrolę podatkową u podatników, płatników, inkasentów i
ich zastępców prawnych; właściwe ws. wymiaru i poboru podatków i opłat samorządowych;
istnieją ponadto samorządowe kolegia odwoławcze
- Minister Finansów sprawuje ogólny nadzór ws. podatkowych i dąży do zapewnienia jednolitego
stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe i organy kontroli skarbowej
- postępowanie podatkowe to postępowanie adm.; w przepisach ordynacji podatkowej znajdziemy
unormowania dot. 3 postępowań podatkowych: jurysdykcyjnego (postępowanie podatkowe),
kontrolnego i prowadzonego w ramach czynności sprawdzających
23
- obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają osoby fizyczne, prawne i in. podmioty będące
podatnikami; one otrzymują numery identyfikacji podatkowej; nadanie NIP następuje w drodze
decyzji naczelnika urzędu skarbowego; podatnicy zobowiązani są do dokonania zgłoszenia
identyfikacyjnego; Krajowa Ewidencja Podatników prowadzona przez Min. Fin. służy
gromadzeniu i weryfikacji danych wynikających ze zgłoszeń identyfikacyjnych i aktualizacyjnych
podatników;
- kontrola skarbowa: kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz
prawidłowości obliczania i wpłacania podatków, kontrola zródeł pochodzenia majątku i dochodu,
kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami publ. i pochodzącymi z UE
oraz m-d instytucji finansowych, kontrola w zakresie wykorzystywania i rozporządzania mieniem
państwowym;
*prowadzą ją organy kontroli skarbowej: Minister Finansów, Generalny Inspektor Kontroli
Skarbowej, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej;
*czynności związane z zadaniami wspomnianych organów wykonują inspektorzy kontroli
skarbowej, pracownicy kontroli i pracownicy wywiadu skarbowego; od decyzji przysługuje
odwołanie
- postępowanie egzekucyjne:
- podmioty:
*wierzyciel (podmiot uprawniony do żądania wykonania należnego świadczenia
pieniężnego),
*organ egzekucyjny (naczelnik US, dyrektor oddziału ZUS, dyrektor izby celnej) -
wszczyna egzekucję na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego
tytułu wykonawczego;
*zobowiązany,
& podstawą prawną prowadzenia egzekucji w sprawie należności podatkowej jest sama
ustawa podatkowa oraz decyzja określająca zobowiązanie podatkowe; czynności
egzekucyjne wykonuje poborca skarbowy;
- środki egzekucyjne: egzekucje z pieniędzy, z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z
zaopatrzenia emerytalnego i z us, z rachunków bankowych, z in. wierzytelności
pieniężnych, z praw z papierów wartościowych i pozostałych praw majątkowych, z
ruchomości i z nieruchomości;
- zajęcie egzekucyjne w jego wyniku część wynagrodzenia ma być przez zakład pracy
przekazywana na rzecz organu egzekucyjnego; czynność organu egzekucyjnego, w wyniku
której nabywa on prawo rozporządzania składnikiem majątkowym zobowiązanego; zajęciu a
potem sprzedaniu mogą podlegać też ruchomości i nieruchomości;
- Kodeks Karny Skarbowy z 10.09.99: przepisy karnoskarbowe wprowadzają sankcje za naruszenia
regulacji z zakresu prawa podatkowego, celnego, dewizowego, dot. gier losowych, prywatyzacji
majątku SP, dotacji, subwencji; zabezpieczają respektowanie norm prawa finansowego przy użyciu
środków represji karnej:
- 3 tytuły:
I Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,
II Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,
III Postępowanie wykonawcze w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia
skarbowe
24
- odpowiedzialności karnej za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe podlega ten, kto
popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod grozbą kary przez ustawę;
- kary za przestępstwa skarbowe: grzywna w stawkach dziennych, ograniczenia i
pozbawienie wolności; ponadto stosuje się środki karne (dobrowolne poddanie się do
odpowiedzialności, przepadek przedmiotów bądz osiągniętych korzyści majątkowych, zakaz
prowadzenia określonej działalności gospodarczej) i zabezpieczające;
- kary za wykroczenia skarbowe: grzywka określona kwotowo; także środki karne, np.:
dobrowolne poddanie się do odpowiedzialności, przepadek przedmiotów;
- przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciw: obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z
tytułu dotacji lub subwencji, obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu towarami i
usługami, obrotowi dewizowemu, organizacji gier losowych i zakładów wzajemnych,
prywatyzacji mienia SP
- ws. o przestępstwa i wykroczenia skarbowe orzekają sądy powszechne lub wojskowe
- organy dochodzenia ws. o przestępstwa i wykroczenia skarbowe: US, inspektor kontroli
skarbowej, urząd celny, Straż Graniczna, Policja, ABW, Żandarmeria Wojskowa;
Rozdział VI: Pozycja i ustrój finansowo-prawny przedsiębiorstw
publicznych
- przedsiębiorstwa publ. instrument realizacji zadań publ.; prowadzone są w dziedzinach:
infrastruktury, komunikacji, transportu, usług pocztowych, bankowości i ubezpieczeń, energetyki,
gospodarki mieszkaniowej, radia i TV, gospodarki, komunalnej, przemysłu, przedsiębiorstw
badawczych
- do sektora finansów publ. nie zalicza się: przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych,
spółek prawa handlowego, mimo iż są one podmiotami publ.
- przedsiębiorstwo państwowe: samodzielne, samorządne i samofinansujące się przedsiębiorstwo
posiadające osobowość prawną; może być tworzone jako działające na zasadach ogólnych i
przedsiębiorstwo użyteczności publ.; organami założycielskimi są głównie naczelne i centralne
organy adm. państwowej; podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego; zarządza
nim dyrektor powołany przez radę pracowniczą lub organ założycielski, który wyposaża je w
kapitał państwowy i sprawuje nad nim nadzór; prowadzi rachunkowość, a na jej podstawie
sporządza bilans; gospodaruje wydzielonym mu i nabytym mieniem, działa na zasadach
samofinansowania pokrywając z posiadanych środków i uzyskanych dochodów koszty działalności
i zobowiązania; ogólną wartość jego majątku odzwierciedlają fundusz założycielski (wartość
wydzielonej mu części mienia ogólnonarodowego) oraz fundusz przedsiębiorstwa (wartość majątku
dodatkowego przedsiębiorstwa powstałego w wyniku jego pracy); SP pobiera od nich obowiązkowe
wpłaty z zysku na rzecz budżetu państwa w wysokości 15% zysku netto, te wpłaty pobierają urzędy
skarbowe w formie zaliczek kwartalnych lub miesięcznych; przedsiębiorstwa państwowe to np.
Porty Lotnicze, PKP SA, Poczta Polska SA, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (ich
jedynym akcjonariuszem jest SP)
- komercjalizacja przekształcenie przedsiębiorstw państwowych z dotychczasowej formy
przedsiębiorstwa w formę prawną spółki prawa handlowego; przekształcenie w spółkę SP
mającą formę prawną spółki akcyjnej lub sp. z o.o.; do przekształconych podmiotów stosuje
się przepisy kodeksu spółek handlowych; dziś: 444 jednoosobowych spółek SP, 76 spółek z
większościowym udziałem SP, 529 z mniejszościowym, tylko 52 przedsiębiorstwa
państwowe; dokonuje jej Minister SP, podstawą jest akt komercjalizacji (tj. cywilnoprawne
25
oświadczenie ministra); wspomniany minister ma decydujący wpływ na ukształtowanie
organów tejże spółki; pracownicy komercjalizowanych przedsiębiorstw mają prawo do
nieodpłatnego nabycia 15% akcji spółki; wpływy z prywatyzacji to przychody budżetowe,
stanowią też podstawę tworzenia państwowych funduszy celowych, np. Funduszu
Reprywatyzacji, F Restrukturyzacji Przedsiębiorstw, FSP, F Nauki i Technologii Polskiej
- prywatyzacja pośrednia sprzedaż akcji spółki państwowej powstałej z przekształconego
przedsiębiorstwa państwowego
- prywatyzacja bezpośrednia przeobrażenie prywatyzacyjne realizowane przez
bezpośrednią sprzedaż lub in. zagospodarowanie składników majątkowych tego
przedsiębiorstwa;
- jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa główny organ to walne zgromadzenie; jej
kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej; Minister SP podejmuje decyzję
ws. podziału zysku i wypłaty całości lub części tego zysku (tzw. dywidendy) Skarbowi Państwa; jej
kapitały (zakładowy, zapasowy, rezerwowy) odzwierciedlają wartość jej majątku, są podstawą jej
działalności gospodarczej, są pasywami ulokowanymi w majątek trwały i obrotowy spółki czyli w
aktywa; powstały zysk jest obciążony podatkiem dochodowym od osób prawnych 19%, po jego
zapłaceniu powstaje zysk netto, ponadto muszą one opłacić wpłatę z zysku i dywidendę na rzecz
właściciela SP
- gospodarka komunalna zadania o charakterze użyteczności publ., której celem jest bieżące i
nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie
dostępnych; związana jest z wykonywaniem przez samorząd zadań własnych;
- działalność w zakresie gospodarki samorządu: w zakresie użyteczności publ. (prowadzona w
formie samorządowego zakładu budżetowego lub w formie spółki prawa handlowego) i
gospodarkę poza tą strefą (prowadzona w formie spółki prawa handlowego) lub prowadzona w
formie jednostek budżetowych (tu: zadania oświatowe, socjalne, kulturalne)
- polskie samorządy mogą tworzyć:
*własne instytucje bankowe w formie komunalnych kas oszczędnościowych (w Pl nie występują),
*fundusze poręczeń kredytowych (forma spółek prawa handlowego),
*związki międzygminne/komunalne i porozumienia gmin lub powiatów (głównie w dziedzinach:
ochrona środowiska, zaopatrzenie w wodę czy energię, utrzymanie czystości, komunikacja
zbiorowa, gospodarowanie odpadami),
*partnerstwo publiczno-prawne współpraca podmiotu publ. jednostka sektora finansów publ. i
partnera prywatnego przedsiębiorcy dla wspólnej realizacji przedsięwzięcia, wiążą one w tym
celu spółkę kapitałową;
Rozdział VII: Prawo o dochodach jednostek samorządu
terytorialnego
- obecnie mamy system rozgraniczenia zródeł podatkowych między państwo a samorząd; dana jst
przejmuje wpływ z przydzielonego jej zródła podatkowego na własne potrzeby;
26
- systemy podziału zródeł podatkowych między państwo i samorządy terytorialne:
- system konkurencji podatkowej: każda wspólnota terytorialna może opodatkować wg
własnego uznania i nie patrząc na interesy in. wspólnot dowolne zródła podatkowe
- system dodatków do podatków: jst pobiera dochody w wyniku powiększenia kwoty
podatku płynącego na rzecz państwa o odpowiedni dodatek; formy komunalnego dodatku do
podatku państwowego: dodatek o jednakowej wysokości, dodatek o maksymalnej granicy
lub o nieokreślonej górnej granicy; związany ściśle z podatkiem głównym; z zasady pobór
podatku głównego i dodatku do niego realizuje jeden państwowy organ podatkowy
- system udziałów podatkowych: wspólnoty terytorialne mają ustalone procentowo udziały
we wpływach z danego podatki, mają więc wspólny podatek, z którego korzystają; ułatwia
prowadzenie jednolitej polityki finansowej, ale ogranicza samodzielność podatkową
wspólnot terytorialnych; 2 formy: udział we wpływach podatkowych inkasowanych tylko na
obszarze danej wspólnoty lub procentowy udział ogółu wspólnot we wpływach
ogólnokrajowych z poboru podatku w całym kraju;
- dziś w ramach systemu wyposażenia finansowego państwa i in. wspólnot terytorialnych
występują elementy systemu rozgraniczenia zródeł podatkowych (odrębne podatki
państwowe i samorządowe) oraz systemu udziałów podatkowych; ustawa z 01.01.2004 o
dochodach jst zwiększyła procentowe udziały jst w podatkach dochodowych;
- art. 167 K: dochody jst to dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe
- dochody własne podstawa wyposażenia finansowego st, służą finansowaniu zadań
własnych st; tu: podatki komunalne przekazane ustawowo do dyspozycji st, udziały w
podatkach, opłaty, dochody majątkowe
- zródło dochodów określony typ dochodu publ. przewidziany przez ustawodawcę
danego kraju, który skierowany jest na finansowanie zadań państwa lub st
- subwencje ogólne przeznaczone na finansowanie zadań własnych; szczegółowa,
złożona konstrukcja finansowo-prawna, one należą się automatycznie, wynikają z
przyjętego w przepisach prawnych wzoru, st ma roszczenie prawne o ich przekazanie
- dotacje celowe na finansowanie zadań własnych i zleconych; finansowanie określonego
celu lub grupy celów; przy nich zachodzą zaś elementy oceny i uznania ze strony organu
rządowego
- konstytucyjna zasada adekwatności przydzielonych samorządom dochodów do
nałożonych na jst zadań publ.
- art. 168 K -> st mogą samodzielnie w zakresie określonym przez ustawy kształtować
przydzielone im zródło dochodowe w postaci podatku lub opłaty
- publiczno-prawne dochody jst przypadają jst na podstawie stosunku prawnego o charakterze
publ., prawo do korzystania z nich wypływa z ustaw
- prywatno-prawne dochody jst osiągane przy wykorzystaniu mienia należącego do jst, gdyż to
ona jest jego właścicielem
- Europejska Karta Samorządu Lokalnego Strasburg, 15.10.1985; RP przyjęła ją w 1993
- kompetencje podatkowe st
- do przejmowania i wykorzystywania na własne potrzeby wpływów podatkowych
wydatkowane na zadania publ. realizowane przez jst
27
- do wydawania przepisów prawnych w zakresie podatków te kompetencje posiadają rady
gminy; są to ograniczone uprawnienia w zakresie stanowienia przepisów podatkowych,
głównie do stanowienia własnych podatków; w Pl: ustalenie stawek podatkowych w
zakresie niektórych podatków płynących na rzecz gmin, wprowadzenie zwolnień
podatkowych w podatkach lokalnych, ustalenie in. elementów konstrukcji w podatkach
lokalnych; znaczenie uchwały podatkowej rady gminy jako przepisu prawnego powszechnie
obowiązującego w gminie;
- do administrowania w zakresie poszczególnych podatków odpowiednie organy st
wykonują czynności kontroli podatkowej oraz wymiaru i poboru podatków - udziały
podatkowe zródłem dochodów jst
- podatek dochodowy od osób fizycznych: ustalamy tenże udział mnożąc ogólnokrajową
kwotę wpływów z tego podatku przez udział ogółu jst i wskaznik danej jst; udział
gmin (w 2011 r.): 37,12%, powiatu: 10,25%, województwa: 1,6%
- podatek dochodowy od osób prawnych: urzędy skarbowe przekazują określoną sumę na
rachunek gmin;
udział gmin: 6,71%, powiatu: 1,4%, województwa: 14,75%;
& dotyczy to także sytuacji, gdy osoby prawne mają zakłady lub oddziały położone w in.
gminach niż tam, gdzie znajduje się ich siedziba, wtedy dochody z tegoż tytułu są
przekazywane do budżetu tychże gmin, na obszarze których położony jest też tenże oddział
proporcjonalnie do liczby osób w nich zatrudnionych na podstawie umowy o pracę;
- subwencje ogólne jako dochody gminy
- ustalane wg zobiektywizowanych kryteriów określonych w ustawie; Minister Finansów
określa wysokość i rozdziela je; płyną one z budżetu państwa
- świadczenie zazwyczaj o charakterze ogólnym, kierowane na finansowanie ogółu zadań
własnych; o jej przeznaczeniu decyduje organ stanowiący jst
- jej uzyskanie zależy od spełnienia określonych ustawowo warunków
- subwencja wyrównawcza podstawowa część subwencji ogólnej; dla gmin słabszych eko;
wskazniki pomagające jej ustalenie: wskaznik G (dochody podatkowe danej gminy w
przeliczeniu na 1 mieszkańca tej gminy; kwota dochodów podatkowych gminy w roku
ubiegłym podzielona przez liczbę mieszkańców gminy ustaloną przez Prezesa GUS) i
wskaznik Gg (dochody podatkowe wszystkich gmin podzielone przez liczbę mieszkańców
kraju); przyznawana, gdy wskaznik G jest mniejszy od 92% od wskaznika Gg, czyli gminy,
których roczne własne dochody podatkowe na 1 mieszkańca lokują się na poziomie niższym
o 8% od średniej krajowej; obliczana kilkoma metodami; podział gmin na 3 grupy:
I grupa: G e" 40% Gg,
II grupa: 40% Gg < G < 75% Gg,
III grupa: 75% Gg < G < 92% Gg;
Minister Finansów przekazuje gminom kwotę wyrównawczą w 12 równych ratach
miesięcznych do 15. dnia każdego miesiąca
- subwencja uzupełniająca przeznaczona dla gminy, w której gęstość zaludnienia jest
niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju; wysokość tejże subwencji oblicza się jako
iloczyn: 17% Gg x liczba mieszkańców gminy (L) x wskaznik określający niską gęstość
zaludnienia w danej gminie
28
(w liczniku: różnica średniej gęstości zaludnienia kraju `a` a gęstością zaludnienia w danej
gminie - `b`, zaś w mianowniku: średnia gęstość kraju - `a`);
wzór: Su = L x 17% Gg x (a-b) : a
- subwencja równoważąca ogólna łączna kwota tychże subwencji powstaje z wpłat gmin
finansowo silnych; przydzielana dla niektórych mocniej obciążonych lub słabszych
finansowo gmin; z jej ogólnej kwoty wydziela się trzy części:
50% dla gmin miejskich,
25% dla gmin wiejskich,
25% dla gmin miejsko-wiejskich
- subwencje ogólne jako dochody powiatu
- subwencja wyrównawcza: składa się na nią:
- kwota podstawowa: dla powiatu, w którym wskaznik dochodów podatkowych na 1
mieszkańca (wskaznik P = kwota dochodów podatkowych danego powiatu : liczba
mieszkańców tegoż powiatu) jest niższy niż wskaznik dochodów podatkowych dla
wszystkich powiatów w Polsce (wskaznik Pp = suma dochodów podatkowych
wszystkich powiatów w kraju : liczba mieszkańców kraju);
ogólny wzór: Sw = L x 90% (Pp P),
gdzie L liczba mieszkańców danego powiatu
- kwota / subwencja uzupełniająca: dla powiatu, w którym wskaznik bezrobocia, obliczony
jako stosunek stopy bezrobocia w tym powiecie do stopy bezrobocia w kraju jest wyższy od
1,10; stopa bezrobocia ustalana jest przez Prezesa GUS
- subwencja równoważąca dla powiatów w wysokości tworzonej przez wpłaty powiatów
silnych finansowo; ogólna jej suma tworzona jest przez wpłaty wyrównawcze powiatów o
wysokim wskazniku P; ogólna jej kwota podzielona na pięć części:
*7% na zadania z zakresu powiatowego urzędu pracy,
*9% na zadania powiatów dotyczące rodzin zastępczych,
*30% na drogi powiatowe,
*30% na drogi wojewódzkie i krajowe znajdujące się w granicach miast na prawach
powiatu,
*24% na niższa planowane dochody powiatu
- dochody miast na prawach powiatu składają się z dwóch części: jako dochody gmin i
miast; są więc odbiorcami gmin. i powiatowych udziałów w podatkach dochodowych oraz
gmin. i powiatowych subwencji wyrównawczych, równoważących i oświatowych; ich
budżety są ujmowane w dwóch płaszczyznach: gospodarki finansowej miasta i powiatu
- subwencje ogólne jako dochody województwa:
- subwencja wyrównawcza: składa się na nią:
- kwota podstawowa służy wzmocnieniu finansowemu woj.; otrzyma ją woj., w
którym wskaznik dochodów podatkowych na 1 mieszkańca w woj. (wskaznik W)
jest niższy niż przeciętny wskaznik dochodów podatkowych dla wszystkich woj.,
będący średnią krajową (wskaznik Ww); woj. uzyskuje częściowe (72%)
29
wyrównanie do średniego poziomu, nie jest to i nie powinno być wyrównanie
całkowite;
- subwencja / kwota uzupełniająca dla woj., w których liczba mieszkańców nie
przekracza 3 mln, czyli np. dla woj. opolskiego, lubuskiego
- subwencja regionalna powstaje w oparciu o środki / wpłaty przekazywane przez silne
finansowo woj.; konstrukcja skomplikowana zbliża ją do dotacji celowej; ogólna jej kwota
podzielona zostaje na 5 części:
*20% dla woj. w zależności od poziomu bezrobocia,
*40% w zależności od powierzchni dróg wojewódzkich,
*10% w zależności od PKB w woj. i kraju,
*15% w zależności od wydatków na regionalne kolejowe przewozy pasażerskie,
*15% w zależności od dochodów tychże woj. z tytułu subwencji wyrównawczej i
regionalnej
- wyrównania poziome forma poziomego podziału dochodów między gminami w Pl
przekazywania zgodnie z regułami ustawowymi środków przez gminy silne finansowo na rzecz in.
gmin; te wpłaty tworzą pewną pulę środków, która w formie subwencji równoważącej
przekazywana jest gminom; wpłaty te przekazywane są do budżetu państwa; jest to zgodne z ideą
względnie jednakowych warunków życiowych na terenie całego kraju i względnie jednakowego
wyposażenia finansowego samorządów w środki finansowe na wyk. zadań ustawowych; wpłaty
wyrównawcze zobowiązane są wnosić gminy, których G > 150% Gg; podobne regulacje dot.
powiatów i woj.: wpłaty są dokonywane, gdy: P > 110% Pp oraz W > 110% Ww; jst dokonują
tychże wpłat na rachunek dochodów budżetu państwa w 12 równych ratach do 15. każdego
miesiąca;
- subwencja oświatowa zródło finansowania oświaty, wydatek budżetu państwa; Minister ds.
Oświaty i Wychowania określa w drodze rozporządzenia sposób jej podziału; przekazywana na
realizację zadań szkolnych (prowadzenie szkół podstawowych, gimnazjów, ponadpodstawowych,
specjalnych) i zadania pozaszkolne (prowadzenie przedszkoli specjalnych, ośrodków
wychowawczych, kolonii, obozów, burs, internatów, schronisk młodzieżowych); ogólnie kierowana
jest na finansowanie zadań bieżących; głównym elementem algorytmu, wg którego ją się
przyznaje, jest przeliczeniowa liczba uczniów i wychowanków liczba rzeczywista powiększona o
fikcyjną (uczniowie z terenów wiejskich, niepełnosprawni, mniejszości narodowe, klasy sportowe);
Minister Finansów przekazuje ją w ratach miesięcznych do 25. dnia miesiąca poprzedzającego
miesiąc wypłaty wynagrodzeń;
- dotacje celowe dla jst świadczenie pieniężne SP z budżetu państwa na realizację określonego
zadania publ.; ich przeznaczenie:
*zadania z zakresu adm. rządowej i in. zadania zlecone ustawami,
*zadania realizowane na mocy porozumień z organami adm. rządowej lub in. jst,
*usuwanie zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publ. oraz skutków klęsk żywiołowych,
*finansowanie zadań inwestycyjnych,
*dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim,
*finansowanie zadań własnych głównie z zakresu oświaty,
*realizację zadań powiatowych straży i inspekcji,
30
*zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury,
*budowa i utrzymanie obiektów sportowych i rozwijanie sportu,
*przebudowa, budowa i remonty dróg powiatowych i gminnych,
*zagospodarowanie nieruchomości SP przejętych od wojsk Federacji Rosyjskiej i przekazanych jst,
*zadania finansowane ze środków uzyskiwanych z funduszy celowych
- dotacje celowe na zadania zlecone z zakresu adm. rządowej z budżetu państwa;
zapewniają realizację tychże zadań; zazwyczaj przekazywane przez wojewodów; jst
przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia wraz z odsetkami w postępowaniu
sądowym;
- dotacje celowe na finansowanie zadań własnych ST z budżetu państwa; mogą być
udzielone na dofinansowanie zadań inwestycyjnych szkół i placówek oświatowych w
wysokości do 50% planowanych wydatków; także na budowę i remont dróg powiatowych i
gmin. oraz obiektów sportowych, a także rozwijanie sportu wśród dzieci, młodzieży i
niepełnosprawnych; na zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury;
na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ., na usuwanie
skutków powodzi i osuwisk ziemnych i skutków in. klęsk żywiołowych; na zadania własne
objęte kontraktem wojewódzkim;
- środki z budżetu UE mają konstrukcję prawną zbliżoną do państwowych dotacji celowych o
charakterze inwestycyjnym / rozwojowym
Rozdział VIII: Dług publiczny państwa i samorządów
terytorialnych
- dług publiczny suma zobowiązań SP i in. instytucji sektora publ. z zakresu: wyemitowanych
papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, zaciągniętych kredytów i
pożyczek, wymagalnych zobowiązań wynikających z odrębnych ustaw; musi być < 3/5, czyli nie
może przekroczyć 60% PKB;
- oszacowanie PKB: rozmiary działalności produkcyjnej, końcowy rezultat działalności
produkcyjnej i suma tzw. dochodów pierwotnych; wartość rocznego PKB oblicza Prezes GUS i
ogłasza w drodze obwieszczenia w Monitorze Polskim do 15 maja;
- zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować
ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy
budżetowej art. 220 ust. 1 K; choć Sejm uchwala ustawę budżetową to rząd decyduje o wysokości
deficytu
- NBP nie może udzielać pożyczek SP na finansowanie wydatków budżetowych
- granice zadłużenia:
*deficyt 3% w stosunku do rocznego PKB,
*dług publiczny - 60% rocznego PKB;
& do polskiego ustawodawstwa włączono tylko to ograniczenie dotyczące długu;
- przychody budżetowe środki publ. skierowane na sfinansowanie deficytu i długu publ.; tu:
sprzedaż papierów wartościowych, otrzymane pożyczki i kredyty, spłaty kredytów i pożyczek
udzielonych wcześniej ze środków publ., prywatyzacja majątku SP;
31
- rozchody budżetowe spłaty otrzymanych kredytów i pożyczek, wykup skarbowych papierów
wartościowych, udzielone pożyczki i kredyty, płatności, których zródłem finansowania są
przychody z prywatyzacji majątku SP;
- potrzeby pożyczkowe budżetu państwa zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do
sfinansowania deficytu budżetowego państwa i spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, a także
do sfinansowania udzielanych przez SP pożyczek i kredytów oraz wykonywania in. operacji
finansowych związanych z długiem SP;
- obsługa długu głównie płatności odsetkowe
- główne sposoby sfinansowania deficytu budżetowego: emitowanie skarbowych papierów
wartościowych nabywanych przez podmioty nie bankowe i banki komercyjne, kredyty w bankach
komercyjnych, kredyty w m-d instytucjach finansowych, kredyt w banku centralnym (?),
emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez bank centralny;
- skarbowy papier wartościowy papier wartościowy, w którym SP stwierdza, iż jest dłużnikiem
właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia o
charakterze pieniężnym (emitowane tylko przez Ministra Finansów) lub niepieniężnym
(emitowane przez Ministra SP w porozumieniu z Ministrem Finansów); mają termin wykupu
mniejszy (bony skarbowe) lub większy niż rok (obligacje skarbowe); tu także skarbowy papier
oszczędnościowy oferowany do sprzedaży głównie osobom fizycznym i organizacjom
pozarządowym
- bon skarbowy krótkoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku
pierwotnym; papier wartościowy na okaziciela; emitowana na okres 1-52 tygodni; wartość
nominalna jednego bonu = 10 tys. zł; sprzedawany w drodze przetargów organizowanych przez
NBP
- obligacja skarbowa papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą,
oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek
- obligacje detaliczne obligacje skarbowe adresowane do osób fizycznych
- list emisyjny poprzez niego Minister Finansów określa szczegółowe warunki emisji
skarbowych papierów wartościowych; podanie go do publ. wiadomości to podstawa dojścia emisji
do skutku
- aktywne papiery papiery rynkowe, np. bony i obligacje skarbowe kierowane przez emitenta na
rynek finansowy; przynoszą rzeczywiste wpływy, które SP może przeznaczyć na potrzeby
budżetowe
- pasywne papiery forma zobowiązań SP w wyniki operacji dokonanych poza rynkiem
finansowym
Procedury ostrożnościowe i sanacyjne
� uruchamiane wraz z przekroczeniem przez zadłużenie kolejnych progów określonych w
u.f.p., wynoszących:
ż� 50 d" 55% PKB
�� na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym
relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być
wyższa niż w roku bieżącym, wynikająca z ustawy budżetowej.
32
ż� 55 < 60% PKB
�� nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom
różnicy dochodów i wydatków zapewniający, że relacja długu Skarbu
Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego
dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji długu Skarbu Państwa do
PKB ogłoszonej przez Ministra Finansów;
�� brak wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej;
�� ograniczenie waloryzacji rent i emerytur;
�� zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa;
�� ograniczenia wzrostu wydatków podmiotów z art. 139 ust. 2,
�� Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa
finansowanych z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów
wieloletnich,;
�� Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu
obniżenie relacji państwowego długu publicznego do PKB;
�� ograniczenia wysokości wydatków budżetu jednostki samorządu
terytorialnego .
ż� 60 % PKB i powyżej
�� stosuje się odpowiednio ograniczenia z progu 55 < 60% (z wyj. dwóch
ostatnich punktów);
�� RM najpózniej po upływie miesiąca od ogłoszenia relacji PDP/PKB
przedstawia Sejmowi program sanacyjny;
�� wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego na kolejny rok nie mogą
być wyższe niż dochody;
�� poczynając od siódmego dnia po ogłoszeniu relacji PDP/PKB jednostki
sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji
- program sanacyjny:
- wskazanie przyczyn kształtowania się niewłaściwej relacji państwowego długu publ. do
PKB
- program przedsięwzięć ograniczających relację długu publ. do PKB uwzględniający
propozycje rozwiązań mających wpływ na poziom wydatków i rozchodów
- 3-letnia prognoza dot. relacji państwowego długu publ. do PKB z przewidzianym
rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju
- dług jst obejmuje zobowiązania z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych opiewających
na wierzytelności pieniężne oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek, a także te wynikające z ustaw,
orzeczeń sądów lub decyzji adm. oraz z tytułu udzielonych przez samorząd gwarancji i poręczeń;
- długi komunalne: administracyjne związane ze zwykłą działalnością samorządu,
bieżącymi zakupami oraz finansowe związane z gromadzeniem środków na określone
przedsięwzięcia w drodze odrębnego zawarcia umowy kredytu, pożyczki, emisji obligacji;
- długi opłacalne / rentowne w oparciu o środki uzyskane w ich ramach finansowane są
przedsięwzięcia inwestycyjne, które mogą być zródłem dodatkowych dochodów na spłatę
zadłużenia w przyszłości oraz nieopłacalne / nierentowne należy je spłacić w całości
33
lub częściowo z ogólnych wpływów budżetowych jst; bezpośrednio nie tworzą
dodatkowych dochodów jst
- przychody budżetowe jst głównie wpływy z otrzymanych pożyczek i kredytów, ze sprzedaży
emitowanych przez st papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku jst, ze spłat na rzecz st
pożyczek, udzielonych uprzednio ze środków publ. st; powinny być skierowane na finansowanie
deficytu i spłaty pożyczek i kredytów oraz wykupienie obligacji samorządowych; finansują deficyt
danego roku i spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań; tu też nadwyżka budżetowa;
- rozchody budżetowe jst spłaty otrzymanych przez jst kredytów i pożyczek, wykup papierów
wartościowych, udzielone pożyczki i płatności, których zródłem finansowania są przychody z
prywatyzacji majątku samorządowego;
- planowany deficyt roku: wydatki dochody = przychody rozchody
- wydatki budżetowe jst kwoty odsetek od kredytów, pożyczek, obligacji; na obsługę długu
samorządowego
- kredyt udzielany tylko przez bank; umowa kredytowa regulowana w ustawie Prawo bankowe,
przewiduje wykorzystanie go na określony cel
- pożyczka może być udzielana przez bank i in. podmioty; umowa pożyczki uregulowana w k.c.,
ma bardziej uniwersalny charakter
- finansowanie przejściowych potrzeb finansowych samorządu w trakcie roku budżetowego:
krótkoterminowe kredyty, pożyczki, przychody z papierów wartościowych są to kredyty kasowe;
umożliwiają one zachowanie bieżącej płynności w trakcie roku budżetowego, a nie finansują
planowanych zadań budżetowych
- obligacje są papierami wartościowymi emitowanymi przez samorząd
- ograniczenia ustawodawcy nałożone na samorządy przy zaciąganiu kredytów, pożyczek, emisji
obligacji i udzielaniu poręczeń:
- łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym spłat rat nie może przekroczyć
15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jst
- łączna kwota długu jst na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60%
wykonanych dochodów
- jst mogą zaciągać jedynie takie zobowiązania finansowe, których koszty obsługi są
ponoszone co najmniej raz do roku
- jst nie mogą zaciągać zobowiązań finansowych, których wartość nominalna należna do
zapłaty w dniu wymagalności nie została określona w dniu zawierania transakcji;
- regionalne izby obrachunkowe przedstawiają opinie o możliwościach finansowych jst;
- ufp przewiduje pożyczki z budżetu państwa dla jst w ramach postępowań naprawczych lub
ostrożnościowych; wniosek o pożyczkę jst składa do Ministra Finansów lub BGK, do wniosku
załączany jest program postępowania naprawczego
34
Rozdział IX: Publiczne prawo bankowe, prawo walutowe i
dewizowe
- prawo bankowe całokształt norm prawnych regulujących strukturę, organizację i działalność
banków; obejmuje zagadnienia cywilnoprawne i publicznoprawne w obszarze bankowości;
przedmiotem regulacji są stosunki zobowiązaniowe, zagadnienia tworzenia i likwidacji banków
oraz funkcjonowania nadzoru nad ich działalnością
- publ. prawo bankowe normy prawne zawierające ustalenia dotyczące zasad tworzenia,
organizacji, finansowania banków oraz sprawowania wobec nich kontroli i nadzoru
bankowego; przepisy też określające status prawny i zadania banku centralnego;
- prywatne prawo bankowe regulacje oparte na równorzędnych stosunkach banku z
klientami, podstawą tych stosunków są umowy;
- bank osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działa na podstawie zezwoleń
uprawniających do wyk czynności bankowych obciążonych ryzykiem za środki powierzone pod
jakimkolwiek tytułem zwrotnym; pozyskuje środki / wkłady za odpowiednim wynagrodzeniem /
oprocentowaniem oraz kieruje zgromadzone kapitały w przedsięwzięcia, dające odpowiednie
przychody; posiada też odpowiednie kapitały własne wykorzystywane w celu udzielania kredytów,
na zakup papierów wartościowych lub in. lokaty; obowiązany do utrzymania płynności płatniczej;
- przychody banku wpływy z tytułu oprocentowania udzielonych kredytów, odsetki od lokat w
papiery wartościowe, opłaty i prowizje za czynności usługowe;
- zysk banku przychody pomniejszone o koszty; podstawowy cel działalności banku
komercyjnego
- czynności bankowe: przedmiot działalności banków; tu: przyjmowanie wkładów pieniężnych oraz
prowadzenie rachunków tych wkładów, prowadzenie in. rachunków bankowych, udzielanie
kredytów, udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych, emitowanie bankowych papierów
wartościowych, przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, wydawanie pieniądza
elektronicznego monopol bankowy na te czynności; też: udzielanie pożyczek pieniężnych i
kredytów konsumenckich, operacje czekowe i wekslowe, wydawania kart płatniczych i
wykonywanie operacji przy ich użyciu, nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych, wykonywanie czynności zleconych,
pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym;
- formy prawne banków:
- bank państwowy utworzony przez RM w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra
SP zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Finansowego;
w Polsce głównym bankiem państwowym jest Bank Gospodarstwa Krajowego utworzony
w 1924 rozporządzeniem Prezydenta RP, obecna podstawa prawna: ustawa o BGK z 2003;
jego cele: wspieranie rządowych programów społeczno-gospodarczych i programów
samorządności lokalnej i rozwoju regionalnego, prowadzenie odpowiednich programów
rządowych i obsługa sektora finansów publ., rządowego i samorządowego, obsługa
funduszy i programów państwowych utworzony, powierzonych lub przekazanych BGK;
obsługuje następujące fundusze: Krajowy Fundusz Mieszkaniowy, KF Poręczeń
Kredytowych, F Dopłat, F Kredytu Technologicznego, F Pożyczek i Kredytów Studenckich,
KF Drogowy, KF Kolejowy
35
- bank spółdzielczy (ok. 600) utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru
Finansowego wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów na wniosek założycieli,
którymi mogą być tylko osoby fizyczne max 10; z reguły prowadzi działalność na terenie
powiatu; zobowiązany do łączenia w strukturę banku zrzeszającego; funkcje bankowe i
społeczne na rzecz społeczności lokalnej; uniwersalny w zasadzie komercyjny bank lokalny
nastawiony głównie na usługi bankowe dla mniejszych przedsiębiorców; może wykonywać
obsługę bankową jst;
- bank w formie spółki akcyjnej (ok. 60) utworzony na podstawie zezwolenia KNF; forma
spółki akcyjnej typowa dla banku komercyjnego; większość nich w Polsce oparta jest na
kapitale zagranicznym; utworzenie oddziału banku zagranicznego w kraju następuje na
podstawie zezwolenia KNF
- bank hipoteczny tworzony wyłącznie w formie spółki akcyjnej; udzielanie kredytów
zabezpieczonych hipoteką, nabywanie wierzytelności in. banków, emitowanie hipotecznych
i publ. listów zastawnych;
- komunalne kasy oszczędnościowe rodzaj banków lokalnych należących do systemu st; w
Pl nie występują; za jego zobowiązania odpowiada całym majątkiem ta jst, która go
powołała
- spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe do nich stosuje się ustawę Prawo
spółdzielcze; ich celem jest gromadzeniem środków pieniężnych tylko swoich członków,
udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzania na ich zlecenie rozliczeń finansowych;
prowadzą działalność niezarobkową; zrzeszają się w Krajowej Spółdzielczej Kasie
Oszczędnościowo-Kredytowej;
- pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe działają w zakładach pracy, w oparciu o
przepisy ustawy o związkach zawodowych;
- Komisja Nadzoru Finansowego powierzono jej w Polsce wykonywanie nadzoru bankowego;
centralny organ adm. rządowej; jej uchwały mają charakter decyzji adm.; przy wydawaniu uchwał
stosuje przepisy kpa; na jej decyzje przysługuje skarga do sądu adm.; organ kolegialny
7 członków;
- czynności w ramach nadzoru bankowego:
*badanie wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki,
*badanie zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych poręczeń;
*badanie sprawozdań finansowych banków przez biegłych rewidentów;
- utworzenie banku jest możliwe gdy:
*zapewniono wyposażenie banku w fundusze własne o odpowiedniej wielkości, pomieszczenia
bankowe posiadające właściwe urządzania techniczne,
*gdy założyciele i osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu dają
rękojmię właściwego prowadzenia działalności oraz posiadają odpowiednie wykształcenie i
doświadczenie;
36
- Wniosek do KNF o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać: określenie
nazwy i siedziby, określenie czynności bankowych, dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej
działalności, dane dotyczące założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk
członków zarządu, dane dotyczące kapitału założycielskiego; wnoszony kapitał założycielski nie
może być niższyod 5 mln Ź ;
- wartość nominalna: wartość prezentowana przez pieniądz w obrocie, nadana mu przez państwo i
wyrażona na samym pieniądzu w odpowiednim napisie lub znaku
- funkcje płatnicze spełniają: pieniądze, czeki, weksle, obligacje;
- zasada nominalizmu ustalona przez kc; gdy przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania
jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej;
- NBP ma wyłączne prawo emitowanie znaków pieniężnych RP; główne zadanie w tym zakresie
ma Prezes NBP w drodze zarządzenia
- emisja pieniądza emisja znaków pieniężnych, tworzenie pieniędzy bezgotówkowych
- NBP państwowa osoba prawna, odrębna od SP;
*bank centralny RP; nie można ogłosić jego upadłości; nie podlega RM i Ministrowi Finansów;
prowadzi niezależną politykę pieniężną ponosi za to odpowiedzialność prawną, prezes NBP
ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed TS; prowadzi politykę pieniężną, zaś politykę
budżetową, podatkową prowadzi rząd;
*bank banków oddziałuje na ich działalność, prowadzi rachunki bieżące in. banków i dokonuje
rozrachunków międzybankowych;
*bank rządu prowadzi rachunki budżetu państwa oraz jednostek i instytucji państwowych,
organizuje sprzedaż skarbowych papierów wartościowych;
- instrumenty polityki pieniężnej stosowane przez NBP:
*gromadzenie rezerw obowiązkowych banków (określonej procentowo części wkładów bankowy,
które mają być przekazywane do NBP),
*ustalanie stopy redyskontowej weksli przejmowanych przez NBP od banków komercyjnych,
*udzielaniem bankom kredytu refinansowego i ustalanie jego oprocentowania;
*nie emituje obligacji skarbowych to do SP, zaś własne papiery wartościowe;
*realizuje politykę walutową ustaloną przez RM w porozumieniu z RPP
- Prezes NBP powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP,
kadencja: 6 lat, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej i Zarządowi NBP, reprezentuje
NBP; prowadzi Dziennik Urzędowy NBP
- Rada Polityki Pieniężnej w/w prezes + 9 członków; ustala coroczne założenia polityki
pieniężnej, do maja składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej
- rezerwy obowiązkowe przymusowe przekazanie bankowi centralnemu części wkładów
zgromadzonych przez banki komercyjne bez prawa wykorzystywania tych środków przez bank
przekazujący; ustala je Zarząd NBP;
- kredyt refinansowany udzielany bankom komercyjnym przez NBP w celu uzupełnienia ich
zasobów pieniężnych;
- dyskonto bankowe weksla nabycie go przez bank przed terminem jego płatności za kwotę niższą
od tej, na jaką weksel opiewa;
37
- redyskonto przyjęcie / nabycie weksla, który został już wcześniej zdyskontowany;
- prawo dewizowe zespół przepisów regulujących zasady posiadania i posługiwania się w obrocie
obcą walutą i in. środkami uznanymi za dewizowe; jego regulacje stanowią ograniczenie zasady
swobody zawierania umów, ingerują w prawo własności;
- obrót dewizowy z zagranicą
- zawarcie umowy / dokonanie in. czynności prawnej -> dokonywanie między rezydentem a
nierezydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między rezydentem a nierezydentem
własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, wykonywanie takich
umów lub czynności;
- zawarcie umowy / dokonanie in. czynności prawnej -> przeniesienie między rezydentami
rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizowym z zagranicą,
wykonywanie takich umów
- dokonywanie wywozu, przekazywanie i wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub
krajowych środków płatniczych, dokonywanie ich przywozu, przekazywania i nadsyłania z
zagranicy do kraju
- wartości dewizowe zagraniczne środki płatnicze oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa
- dewiza papiery wartościowe i in. dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w
walutach obcych;
- minister finansów udziela w drodze rozporządzenia ogólnych zezwoleń dewizowych;
- Prezes NBP udziela w drodze decyzji adm. indywidualnych zezwoleń dewizowych;
- działalność kantorowa regulowana działalność gospodarcza polegająca na kupnie i sprzedaży
wartości dewizowych i pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży;
- kursy walut są ogłaszane przez NBP w tabelach kursów w postaci: kursu kupna (stosowanego
przez NBP przy skupie walut i dewiz), kursu sprzedaży (stosowanego przez NBP przy sprzedaży
walut i dewiz) oraz kursu średniego (ustalonego przez NBP na poziomie między kursem kupna i
kursem sprzedaży)
Rozdział X: System finansowy ubezpieczeń społecznych i
zdrowotnych
- ustawa z 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych -> ubezpieczenia:
*emerytalne,
*rentowe,
*chorobowe,
*wypadkowe
- zadania z zakresu us wykonują: ZUS, otwarte fundusze emerytalne, płatnicy składek głównie
pracodawcy;
- metoda repartycyjna bieżące finansowanie świadczeń bezpośrednio z gromadzonych składek;
dotyczy finansowania świadczeń w ramach us prowadzonych przez ZUS;
- stopy procentowe składek:
38
- na ubezpieczenia emerytalne: 19,52 % podstawy wymiaru; połowę płacimy my, a połowę
nasi pracodawcy
- na ubezpieczenie rentowe: 6% podstawy wymiaru; 1,5% płacimy my, 4,5% - pracodawcy /
płatnicy
- na ubezpieczenie chorobowe: 2,45% podstawy wymiaru; całość sami płacimy
- na ubezpieczenie wypadkowe: 0,67% - 3,33% podstawy wymiaru; całość finansują
płatnicy
- roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracownika nie może
być wyższa w danym roku od kwoty równej trzydziestokrotności prognozowanego na ten rok
kalendarzowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej;
- ZUS państwowa jednostka organizacyjna, posiada osobowość prawną, w zakresie prowadzonej
działalności przysługują mu środki prawne właściwe organom adm. państwowej; organy: Prezes
Zarządu, Zarząd, Rada Nadzorcza Zakładu
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych nim zarządza ZUS; powołany w celu realizacji zadań z
zakresu us; w jego ramach wyodrębnia się fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy,
rezerwowe; państwowy fundusz celowy oparty jest jednak na metodzie ubezpieczeniowej a nie
budżetowej, w ramach której występowałoby opłacanie podatków kierowanych na ogół zadań publ.,
tu bowiem występuje opłacanie składek powiązanych ze świadczeniami emerytalnymi, rentowymi,
chorobowymi; może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, mają być one przeznaczane na
uzupełnienie środków na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo; może zaciągać
kredyty bankowe
- waloryzacja pomnożenie kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaznik
waloryzacji; przystosowanie wysokości rent i emerytur do rosnących zarobków i cen; metody
waloryzacji: cenowe, płacowe i mieszane
- środki Funduszu Rezerwy Demograficznej mogą być wykorzystywane tylko na uzupełnienie
niedoboru funduszu emerytalnego, który wynika z przyczyn demograficznych;
- fundusz emerytalny osoba prawna; jego działalnością kieruje towarzystwo emerytalne;
związany z metodą kapitałową środki pochodzące ze składek są inwestowane w celu
zgromadzenia kapitału na przyszłe świadczenia emerytalne; przedmiotem jego działania jest
gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom
funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego;
- otwarte fundusze emerytalne uzupełnienie w stosunku do FUS, drugi filar systemu us; ze
środków zgromadzonych w nich przysługuje okresowa lub dożywotnia emerytura kapitałowa; jego
działalnością kieruje towarzystwo emerytalne, ono organizuje fundusz, zarządza nim i reprezentuje,
prowadzi działalność w formie spółki akcyjnej; środki kumulowane przez nie są lokowane głównie
w skarbowe papiery wartościowe, akcje, depozyty bankowe; powiązania ofe i budżetu państwa
występują w 2 dziedzinach: lokat funduszów i wpłat do ofe z budżetu;
- podział składki emerytalnej między ZUS i ofe jest obowiązkowy dla urodzonych po 31.12.1968
39
- dobrowolne systemy emerytalne trzeci filar systemu emerytalnego; łączy się z działalnością
pracowniczych programów emerytalnych i indywidualnych kont emerytalnych;
- pracownicze programy emerytalne ich cel to gromadzenie środków z dobrowolnych
składek na rachunkach uczestników programu w 1 z 3 form:
*pracowniczym funduszu emerytalnym,
*funduszu inwestycyjnym,
*zakładzie ubezpieczeń z przeznaczeniem do wypłaty po osiągnięciu przez uczestnika
programu wieku emerytalnego;
- indywidualne konta emerytalne prowadzone przez banki; odsetki od środków
gromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym są zwolnione z podatku
dochodowego od osób fizycznych;
- ubezpieczenie społeczne rolników: ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie oraz
emerytalno-rentowe;
- systemy ochrony zdrowia
- budżetowy system finansowania ochrony zdrowia działał w Polsce do 1998; finansowany
z budżetu, jednostki ochrony zdrowia funkcjonują jako państwowe jednostki budżetowe
- ubezpieczeniowy system opieki zdrowotnej ubezpieczeni opłacają obowiązkowe składki
pobierane przez instytucje ubezpieczeniowe, które zobowiązane są dostarczyć
ubezpieczonym świadczenia zdrowotne;
- komercyjny i rynkowy system ochrony zdrowia finansowany z opłat wnoszonych przez
zainteresowanych uzyskaniem świadczenia zdrowotnego; podmioty ze sfery usług
medycznych działają w sposób zbliżony do przedsiębiorstw;
- ubezpieczenia zdrowotne są obowiązkowe i oparte na zasadach: solidarności społecznej,
samorządności, samofinansowania, prawa wolnego wyboru lekarza i Kasy Chorych, zapewnienia
równego dostępu do świadczeń, działalności Kas Chorych nie dla dysku, gospodarności i
celowości działania; składkę na nią ustalono na 7,5% podstawy wymiaru składki
- mamy scentralizowany system ubezpieczeń zdrowotnych
- NFZ powstał w miejsce regionalnych kas chorych; państwowa jednostka organizacyjna
posiadająca osobowość prawną; centrala + oddziały wojewódzkie; zakres działań:
*przeprowadzanie konkursów ofert,
*rokowań i zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej,
*monitorowanie i rozliczanie świadczeń opieki zdrowotnej;
Rozdział XI: Finanse Unii Europejskiej. Związki finansowe Polski z
Unią Europejską
- UE międzyrządowa organizacja międzynarodowa, działa w oparciu o traktat m-d, do którego
stosuje się art. 5 wiedeńskiej konwencji o prawie traktatów z 23.05.1969
- prawo wtórne: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia, opinie
- organy / instytucje UE: Parlament Europejski, Rada UE, Komisja Europejska, Europejski
Trybunał Sprawiedliwości, Sąd I Instancji, Trybunał Obrachunkowy w Luksemburgu
- organy doradcze UE: Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów
- organy / instytucje finansowe UE: Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków
Centralnych, Europejski Bank Inwestycyjny
40
- poza w/w: Rada Europejska szefowie państw lub rządów państw członkowskich
- zasada pomocniczości dotyczy podziału zadań między UE a państwa członkowskie; art. 5
Traktatu o UE; Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa
Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów, wszelkie kompetencje
nieprzyznane UE w Traktach należą do Państw Członkowskich;
- dochody / zasoby własne UE opłaty, premie, kwoty dodatkowe lub wyrównawcze, in.
dodatkowe opłaty, cła pobierane na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej i in. cła; udziały w sprzedaży
związanej z podatkiem VAT przekazywane przez państwa członkowskie (zazwyczaj stawka ta to
0,3% sprzedaży); kwoty przekazywane przez państwa członkowskie zależne od PKB
- budżet UE akt prawny uchwalany na każdy rok przez Parlament Europejski i Radę Unii
Europejskiej, ustanawiany w Ź , zaadresowany do organów Unii, które upoważnia do dokonywania
wydatków; zasady budżetowe: zupełność, jedność, uprzedniość, roczny okres, specjalizacja,
równowaga, gospodarność, uniwersalność, jasność, jawność; wymóg równowagi budżetowej
- uchwalanie: każda instytucja UE sporządza do 1 lipca swój preliminarz wydatków,
Komisja Europejska, która opracowuje projekt budżetu, łączy w/w preliminarze, potem do
1 września przedkłada projekt budżetu Parlamentowi i Radzie; Rada przyjmuje stanowisko
ws. i przekazuje je Parlamentowi najpózniej 1 pazdziernika; Parlament może zaproponować
poprawki do projektu; powoływany jest komitet pojednawczy członkowie Rady i
Parlamentu; przewodniczący Parlamentu stwierdza ostateczne przyjęcie budżetu; jest on
publikowany w Dz. U. UE
- wykonanie: to obowiązek Komisji Europejskiej, in. instytucji unijnych i Państw
Członkowskich;
- Komisja przedstawia corocznie Parlamentowi i Radzie rozliczenia za poprzedni rok
budżetowy; Parlament, uwzględniając stanowisko Rady, udziela Komisji absolutorium z
wykonania budżetu; Rada i Parlament badają rachunki i bilans finansowy, roczne
sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego;
- kontrola dochodów przeprowadzana jest na podstawie założeń dochodowych i płatności
przekazanych UE
- kontrola wydatków przeprowadza jest na podstawie podjętych zobowiązań i
dokonywanych wpłat
- finansowany całkowicie z zasobów własnych
- finanse państwa narodowego opierają się na władztwie finansowym państwa, zaś finanse
UE to finanse międzypaństwowe oparte na traktach między państwami członkowskimi;
- środki budżetowe: zobowiązania dotyczą wydatków przypadających na dany rok
budżetowy z tytułu zobowiązań prawnych związanych z finansowaniem operacji
realizowanych w okresie dłuższym niż rok oraz oraz płatności zatwierdzone w danej
kwocie wydatki faktycznie dokonane w danym roku;
- wydatki: na finansowanie wspólnej polityki rolnej (45% budżetu UE; dokonywane są z
Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej), w ramach funduszy
strukturalnych (35% budżetu UE; dokonywane z EFOiGR, EF Rozwoju Regionalnego, EF
Społecznego, Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa; z nich finansowana jest
polityka przemian strukturalnych- dotyczących struktur eko i społ w krajach UE),
administracyjne (6% budżetu UE; na utrzymanie instytucji UE i płace jej funkcjonariuszy)
41
- Europejski Bank Inwestycyjny prowadzi działalność inwestycyjną UE, ma on osobowość
prawną, jego członkami są Państwa Członkowskie; cel: doprowadzenie do zrównoważonego i
stałego rozwoju wspólnego rynku w interesie UE, nie dąży do osiągnięcia zysków, udziela pożyczek
i gwarancji sprzyjających finansowaniu projektów we wszystkich sektorach gospodarki;
- Unia Walutowa:
- etapy tworzenia: 1.07.90 liberalizacja przepływu kapitału we Wspólnocie; 1.01.94
zbliżenie i koordynacja polityki pieniężnej i finansowej państw, praca Europejskiego Instytutu
Walutowego we Frankfurcie nad Menem; 2.05.98 wprowadzenie Ź w 11 państwach (od
01.01.2010 też w Grecji); 31.12.98 ustalenie przez Radę Wspólnoty Europejskiej kursów
zamiany walut narodowych na Ź
- Ź funkcjonuje od 1.01.99 w zakresie płatności bezgotówkowych; od 1.01.2002 Ź
funkcjonuje też w charakterze pieniądza gotówkowego
- w ramach państw UW od 1.01.99 obowiązuje jednolita polityka pieniężna prowadzona
przez Europejski Bank Centralny; polityka finansowa i gospodarcza zadanie państw
- wyłączne prawo do emisji banknotów Ź ma EBC i podległe mu banki krajowe; Państwa
Członkowskie UW mogą emitować monety Ź za zgodą EBC;
- kryteria konwergencji określone w Układzie z Maastricht; państwo, które je spełnia,
może być członkiem UW; są to: niska stopa inflacji, niskie stopy procentowe, stabilny kurs
walutowy, solidne finanse publ. (tu 2 warunki: deficyt budżetowy sektora publ. nie może
przekraczać 3% PKB, stan zadłużenia publ. nie może przekroczyć 60% PKB)
- Europejski System Banków Centralnych EBC + krajowe banki centralne; instytucje
niezależne
- Układ Europejski ustanowił stowarzyszenie RP i Wspólnot Europejskich; Bruksela, 16.12.91;
wprowadzono strefę wolnego handlu, liberalizacja w zakresie ceł i wymiany handlowej, zasady
swobodnego przepływu kapitału, płatności dewizowych, konkurencji gospodarczej, ułatwienia w
zakładaniu przedsiębiorstw; RP członkiem unii celnej;
- wydatki RP na rzecz UE: cła, wpłata obliczana na podstawie PKB, wpłata nawiązująca do
podatku od towaru i usług, opłaty rolne
- środki publ. uzyskiwane przez RP z budżetu UE: przeznaczone na realizację programów
przedakcesyjnych, z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i EF Rybołówstwa, EF
Orientacji i Gwarancji Rolnej, EF Rolniczego Gwarancji, F Rozwoju Obszarów Wiejskich; są one
gromadzone na rachunkach bankowych prowadzonych w Ź , których obsługę prowadzi NBP lub
BGK; najpierw środki europejskie przekazywane są w Ź do NBP, a potem w zł do BGK; są one
dochodami RP dopiero po przekazaniu ich w zł na rachunek budżetu państwa w BGK; są one
składnikiem ustawy budżetowej; Minister Finansów odpowiada za obsługę płatności w ramach
programów finansowanych z udziałem środków eu; 3 formy płatności: zaliczkowa, zaliczkowo-
refundacyjna, refundacyjna; wkład funduszy w finansowane działania może wynosić 85%;
Komisja Europejska decyduje o udzieleniu pomocy publ.
- polityka rozwoju zespół działań podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i
zrównoważonego rozwoju kraju, spójności społeczno-gospodarczej, regionalnej i przestrzennej,
podnoszenia konkurencyjności gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej,
regionalnej i lokalnej; prowadzą ją RM, samorząd województwa, powiatu i gminy
42
- programy operacyjne dokumenty planistyczne przyjęte wg danej procedury i w odpowiedniej
formie prawnej służące wykonaniu ustaleń zawartych
w strategiach rozwoju kraju, sektora lub woj.
- kontrakt wojewódzki instytucja ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju; umowa
Ministra Rozwoju Regionalnego z zarządem województwa o dofinansowanie regionalnego
programu operacyjnego środkami pochodzącymi z budżetu państwa lub ze zródeł zagranicznych;
43

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zarys finansów publicznych i prawa finansowego
Finanse publiczne skrypt z wykładów
Zarys finansów publicznych i prawa finansowego(1)
Informacja prasowa) 11 2010 Reforma emerytalna a finanse publiczne w Polsce
Finanse publiczne dr T Budzyński
Finanse Rynek finansowy publiczny obrót papierami wartościowymi (str 61)
NAUKA O FINANSACH PUBLICZNYCH

więcej podobnych podstron