BEZPIECZEC
STWO POŻAROWE
Kondygnacyjny system oddymiania budynków
Prof. dr hab. Bogdan Mizieliński, Politechnika Warszawska,
prof. dr hab. Jerzy Wolanin, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa,
dr inż. Jacek Hendiger, Politechnika Warszawska
1. Wprowadzenie cjonalny do ilości materiału, który Moc pożaru stanowi jeden z naj-
ulega spalaniu. Dlatego jego war- ważniejszych parametrów pożaru.
Koncepcja nowego systemu oddy- tość nie jest charakterystyczna Jego kluczowa rola polega na tym,
miania budynku wielokondygna- dla danego materiału palnego. że wartość tego parametru jest
cyjnego opiera się na założeniu, W związku z tym wprowadzono, pierwotna w stosunku do innych
że każda kondygnacja wyposażo- analogicznie jak to miało miejsce parametrów pożaru. Moc poża-
na będzie w samodzielny system w przypadku masowej szybkości ru jest parametrem wpływają-
oddymiania. Działania zmierzają- spalania, parametr zwany gęsto- cym na wszystkie procesy towa-
ce do przewidywanego zmniej- ścią mocy pożaru Qp. Gęstość rzyszące pożarowi. W pożarach
szenia skutków pożarów powinny mocy pożaru określa strumień cie- wewnętrznych duże znaczenie
się zacząć już od fazy projekto- pła wydzielanego w ciągu sekundy ma wymiana gazowa, szczególnie
wania budynku. Projektant okre- z jednostki powierzchni pożaru. w drugiej i trzeciej fazie pożaru.
śla przewidywane rozpływy dymu Istnieje ścisły związek pomiędzy W pierwszej i drugiej fazie poża-
w budynku, traktowanym jako mocą pożaru a gęstością mocy ru moc pożaru wzrasta. Wzrost
obiekt hydraulicznych połączeń, pożaru i właściwą masową szybko- ten odbywa się w sposób cią-
przez klatki schodowe, szyby wind, ścią spalania. gły, dynamizując wszystkie pro-
korytarze, szachty instalacyjne cesy pożarowe. Ale już przejście
, a
i przewody wentylacyjne. Przy róż- od drugiej fazy do trzeciej może
nych lokalizacjach z
ródła pożaru się odbywać na dwa różne sposo-
i jego intensywności ustali się układ by. Pierwszy z nich charakteryzuje
ciśnienia, który zadecyduje o kie- gdzie: się tym, że maksymalna wartość
runkach przepływu dymu w budyn- �  współczynnik niecałkowitego mocy pożaru osiągnięta w dru-
ku. Istotne znaczenie w doborze spalania, charakteryzujący stopień giej fazie równa się (z pewnymi
prawidłowego rozwiązania projek- spalania się materiału palnego. wahaniami) wartości mocy pożaru
towego ma ocena przewidywanej Na ogół przyjmuje się, że � ~ charakteryzującej cały okres trwa-
mocy pożaru i jego lokalizacji. 0,7 0,9, nia fazy trzeciej. Jest to łagodne
Moc pożaru charakteryzuje stru- Qs  ciepło spalania w J/kg, przejście od fazy drugiej do trze-
mień ciepła wydzielanego w strefie ��  właściwa masowa szybkość ciej. Przejście to może mieć także
spalania w ciągu jednostki czasu. spalania kg/m2s, charakter skokowy i nastąpi wtedy,
Parametr ten jest wprost propor- Fp  powierzchnia pożaru w m2. gdy cały materiał palny ulega jed-
noczesnemu zapaleniu. Zjawisko
skokowego przejścia od drugiej
[temperatura]
do trzeciej fazy nazywa się rozgo-
�C
rzeniem (flashover).
1200 (Q'p)1 Umownie, ze względu na wielkość
gęstości mocy pożaru, można do-
konać następującego podziału:
(Q'p)2
 pożary małe, o gęstości mocy
800
do 15 kW/m2,
 pożary średnie, o gęstości mocy
(Q'p)3 od 15 kW/m2 do 200 kW/m2,
400
 pożary duże, o gęstości mocy
powyżej 200 kW/m2.
Wpływ gęstości mocy na dynamikę
[czas]
l min.
5 s 10 s 20 s
pożaru zilustrowano na rysunku 1.
Na rysunku 1 dynamika poża-
Rys. 1. Wpływ gęstości mocy na dynamikę rozwoju pożaru
ru scharakteryzowana jest przez
69
PRZEGL
D BUDOWLANY 7-8/2007
A R T Y K U A
Y P R O B L E M O W E
BEZPIECZEC
STWO POŻAROWE
zmiany temperatury w czasie. Dla klimatyzacji, nawet te, które usy- dowieniem i zastosowaniem odpo-
większej gęstości mocy pożaru tuowane są na piętrach technicz- wiedniej amortyzacji wytłumiają-
następuje szybszy wzrost tempera- nych, zajmują znaczną kubaturę cej drgania oraz izolacji przeciw
tury pożaru. Ruch dymu i gorących wewnętrzną budynku, a także dz
więkowej.
gazów w pożarach wewnętrznych powodują duże zużycie energii Zastosowanie systemu klimatyzacji
jest określony dwoma czynnikami: na przetłaczanie powietrza piono- obsługującego tylko jedną kondy-
 swobodną ruchliwością dymu, wymi kanałami na drodze kilkuna- gnację ma wiele zalet: zwiększa
związaną z tym, że gęstość gazów stu pięter. W takich rozwiązaniach, niezawodność działania, jednostki
powstających w strefie spalania wentylatory posiadają dużą wydaj- wentylacyjne są stosunkowo małe
jest mniejsza od gęstości otaczają- ność i znaczne wymiary geome- i łatwiej jest instalację wyciszyć,
cego powietrza, tryczne, co powoduje konieczność występują mniejsze straty na prze-
 cyrkulację powietrza w budynku, dokładniejszego wytłumienia drgań tłaczanie powietrza, można zasto-
która nie ma wpływu na moc poża- i ograniczenia hałasu przenoszące- sować mniejsze przekroje przewo-
ru, ale powoduje rozprzestrzenia- go się przez konstrukcję budynku. dów, nie ma połączeń pomiędzy
nie się dymu. Przykładowo, ocenić można zapo- piętrami, co w znacznym stopniu
Przy analizie problemów związa- trzebowanie powietrza dla jednej uszczelnia kondygnację. W nawią-
nych z powstawaniem dymu należy kondygnacji budynku biurowego zaniu do opisanych rozważań, przy-
także rozważyć gęstość zadymie- o wymiarach 94 x 20 m i użytko- jęto koncepcję rozszerzenia tego
nia, który to parametr związany jest wej wysokości kondygnacji 3 m. typu rozwiązania o instalację oddy-
z widzialnością, a ta z kolei okre- Przy założeniu 6 wymian powie- miającą obsługującą pojedynczą
śla warunki ewakuacji i możliwości trza na godzinę, strumień objętości kondygnację (rys. 3).
prowadzenia akcji gaśniczej. powietrza wyniesie:
V = 94 x 20 x 3 x 6 w/h = 33840 m3/h 3. Kondygnacyjny system
2. Układ klimatyzacji w poje- Przy piętrze technicznym obsłu- oddymiania
dynczym piętrze gującym 11 kondygnacji, łączny
strumień powietrza będzie wynosił W Instytucie Ogrzewnictwa i Wen-
W budynkach wielokondygnacyj- 372 240 m3/h. Jest to bardzo duża tylacji Politechniki Warszawskiej
nych o bardzo dużych powierzch- ilość powietrza, której przetłocze- podjęto pracę badawczą finan-
niach poszczególnych kondygnacji, nie do 11 kondygnacji wymaga sowaną przez Komitet Badań
coraz częściej stosuje się system przewodów o dużych przekro- Naukowych związaną z opracowa-
klimatyzacji obsługujący pojedyn- jach. Ponadto, umieszczenie 4 niem nowego  Kondygnacyjnego
cze piętro (rys. 2). Obserwacje wentylatorów o wydajności około Systemu Oddymiania . Zespół pra-
z praktycznego projektowania 100 000 m3/h każdy, wymaga nie- cowników naukowych Politechniki
i użytkowania dużych budynków łatwego rozwiązania problemów Warszawskiej wspomagany przez
wykazały, że tradycyjne systemy technicznych, związanych z posa- zespół kierowany przez profeso-
Rys. 2. Układ instalacji klimatyzacyjnej w budynku wielokondygnacyjnym. Oddzielna instalacja na każdym piętrze
70
PRZEGL
D BUDOWLANY 7-8/2007
A R T Y K U A
Y P R O B L E M O W E
BEZPIECZEC
STWO POŻAROWE
utrzymanie kierunku ruchu od klatki
schodowej. Rejon w pobliżu klatki
schodowej powinien być oddymio-
ny w pierwszej kolejności, aby osią-
gnięta była drożność ewakuacyjna
podstawowej drogi ucieczki, jaką
jest klatka schodowa.
Powietrze kompensacyjne wypy-
chane nadciśnieniem w klatce
schodowej będzie przepływa-
ło korytarzem od klatki schodo-
wej do krat wywiewnych oddy-
miających, zlokalizowanych pod
stropem korytarza. Liczba krat
wywiewnych uzależniona jest
od długości korytarza i ich lokali-
Rys. 3. Rzut maszynowni klimatyzacyjnej na pojedynczym piętrze. Centrala
klimatyzacyjna nawiewna, z czerpnią usytuowaną od strony północnej. Centrala zacji oraz związana jest z odciąga-
klimatyzacyjna wywiewna, z wyrzutną usytuowaną od strony wschodniej niem dymu w każdym z możliwych
przypadków wystąpienia z
ródła
ra Jerzego Wolanina ze Szkoły która jest dzielona na pomiesz- pożaru w pomieszczeniach obsłu-
Głównej Służby Pożarniczej. Jako czenia dopiero przez użytkownika, giwanych przez rozpatrywany kory-
pierwszą wersję analizowano sys- to ujęcia dymu zlokalizowane są tarz. Wyraz
ny ruch zadymionego
tem oddymiania samodzielny w korytarzu. Przykładowe układy powietrza w korytarzu osiąga się
(niepowiązany z systemem klima- przewodów oddymiających dla przy ilościach wymian od 10 do 30
tyzacji) obsługujący pojedynczą dwóch różnych rozwiązań architek- odniesionych do kubatury kory-
kondygnację. Ponieważ coraz czę- tonicznych pokazano na rysunkach tarza. Często przyjmowana liczba
ściej budynki biurowe buduje się 4 i 5. Podstawową zasadą organiza- wymian 10 w stosunku do koryta-
z tak zwaną  otwartą przestrzenią , cji przepływu dymu w korytarzu jest rza o wymiarach np. 1,50 m szer.
i 2,70 m wysokości powoduje zbyt
małą prędkość przepływu powie-
trza.
Przewody instalacji oddymiają-
cej prowadzone są pod stropem
do wydzielonego pomieszcze-
nia maszynowni klimatyzacyjnej,
gdzie usytuowany jest także wen-
tylator oddymiający lub do wydzie-
lonego pomieszczenia przezna-
czonego wyłącznie dla ustawienia
wentylatora oddymiającego. Wybór
optymalnego miejsca na kondy-
gnacji powinien zapewniać jak
najmniejsze zagrożenie wtórnym
zadymieniem sąsiednich kondy-
Rys. 4. Przykładowy układ przewodów oddymiających, wariant A
gnacji. Jak pokazano na rysunku 6
przejście przewodu magistralnego
przez ścianę pomieszczenia z wen-
tylatorem oddymiającym zabezpie-
czone jest klapą pożarową.
Przykładowy scenariusz zadziała-
nia systemu byłby następujący:
 sygnał wykrywający pożar
na rozpatrywanym piętrze urucha-
mia wentylator oddymiający i jed-
nocześnie wyłącza cały system kli-
matyzacji, zarówno nawiewny, jak
Rys. 5. Przykładowy układ przewodów oddymiających, wariant B
i wywiewny. Na kondygnacji chro-
71
PRZEGL
D BUDOWLANY 7-8/2007
A R T Y K U A
Y P R O B L E M O W E
BEZPIECZEC
STWO POŻAROWE
wej. Niektóre odcinki przewodów
W
KP N
CK
8
wymagają izolacji termicznej, doty-
D
KP
czy to przyłączenia do klap pożaro-
W
wych lub przejścia przez pomiesz-
KP N
CK
7
D
KP
czenia o szczególnym zagrożeniu
pożarowym. Sposób prowadzenia
W
KP N
przewodów musi przewidywać
CK
6
D
KP
+ 20 Pa
niezbędną kompensację, aby przy
wyższej temperaturze nie nastąpiło
W
N
KP
CK
5
D wypaczenie, a następnie zniszcze-
KP
nie i rozszczelnienie przewodów.
W
N
KP CK
4
D
KP
+ 20 Pa
4. Wyrzutnie dymu
W
KP N CK
Pomieszczenie, w którym usytu-
3
D
KP
owany jest wentylator oddymiają-
W cy może mieć niewielkie wymiary
N
KP CK
2
gabarytowe. Wymagane jest tylko
D
KP
zachowanie niezbędnych odległo-
W
ści od ścian (ze względów mon-
N
CK
KP
1
D
KP
tażowych i serwisowych) oraz
swobodna przestrzeń do monta-
W
KP N
CK
żu przewodów oddymiających.
D 0
KP
Wentylatory pracujące dla poje-
dynczej kondygnacji są mniejsze,
co ułatwia ich amortyzację i prost-
Rys. 6. System  kondygnacyjny oddymiania budynku (KP  klapa pożarowa,
sze jest zabezpieczenie przed
CK  centrala klimatyzacyjna N  instalacja nawiewna, W  instalacja wywiewna,
przenoszeniem drgań na konstruk-
D  wyrzutnia pochodniowa)
cję budynku.
nionej powstaje podciśnienie; jednocześnie zadania systemu Jednym z najważniejszych proble-
 na piętrach sąsiednich wyłączane oddymiającego. mów do rozwiązania jest bezpiecz-
są centrale klimatyzacyjne wywiew- Opisywany system oddymiania ne i efektywne usuwanie dymu
ne, działają tylko centrale nawiewne musi być wykonany przy zachowa- na zewnątrz budynku. Na wybór
wywołujące nadciśnienie w stosun- niu niezbędnych wymagań pracy rodzaju wyrzutni ma wpływ układ
ku do kondygnacji objętej pożarem. w podwyższonej temperaturze. architektoniczny budynku, jego
W zależności od rodzaju budynku Przewody oddymiające powin- usytuowanie w stosunku do ota-
i sposobu jego użytkowania, mogą ny być wykonane z materiałów czającej zabudowy, stron świata
być zastosowane inne scenariusze o odpowiedniej odporności ognio- oraz przeciętnie występujących
działania systemu, jak na przykład:
a
 system oddymiania włączy się
jednocześnie na kondygnacji
dym
objętej pożarem oraz na jednej
z sąsiednich kondygnacji;
 jednocześnie z włączeniem
systemu na kondygnacji objętej
pożarem włączą się wentylatory
oddymiające na dwóch sąsiednich
b
kondygnacjach;
 jeżeli z
ródła pożaru pojawią się
na różnych piętrach, to na dowol-
nej liczbie kondygnacji mogą uru-
chomić się systemy oddymiania;
dym
 w niektórych przypadkach
po odpowiednim przystosowaniu
i wyposażeniu w wentylator odpor-
Rys. 7. Wyrzutnie dymu (a  wyrzutnia żaluzjowa, b  wyrzutnia w postaci dyszy
ny na temperaturę, układ klima-
dalekiego zasięgu)
tyzacji wywiewnej może spełniać
72
PRZEGL
D BUDOWLANY 7-8/2007
A R T Y K U A
Y P R O B L E M O W E
BEZPIECZEC
STWO POŻAROWE
warunków pogodowych, a szcze-
12
gólnie wiatru (rys. 7).
Przy zastosowaniu wyrzutni ścien-
nej (rys. 7a), dym wyrzucany jest
10
na niewielką odległość od budyn-
ku, przy małej prędkości wypły-
8
wu. Wybór miejsca usytuowania
wyrzutni ma zasadniczy wpływ
6
na efektywność i bezpieczne
jej użytkowanie. Najkorzystniejsze
4
usytuowanie tego typu wyrzut-
ni byłoby na stronie zawietrznej
2
budynku oraz w ścianie zewnętrz-
nej, bez okien. W praktyce jedno-
czesne spełnienie tych warunków 0
0 10 20 30 40 50 60
jest bardzo trudne. Jeżeli uda się
Odległość od nawiewnika [m]
umieścić wyrzutnię w ścianie bez
okien lub w ścianie z nieotwiera-
Rys. 8. Rozkład prędkości osiowej, dysza � 300 mm, V=3000 m3/h
nymi oknami i z dala od innych
budowli, to będzie to rozwiązanie
korzystne. Wpływ wiatru powinien
18
być uwzględniony po analizie tzw.
 róży wiatrów dla analizowanej 16
okolicy. Niewłaściwe usytuowanie
14
wyrzutni ściennej może zagrażać
skutecznemu usuwaniu dymu
12
i powodować wtórne zadymienie
10
wyższych kondygnacji.
Aby w znacznym stopniu unie-
8
zależnić się od wpływu wia-
6
tru i uzyskać większą swobodę
w lokalizacji wyrzutni dymu, stosu-
4
je się wyrzutnie  dyszowe (rys. 8).
Z wyrzutni  dyszowej zadymione 2
powietrze wypływa z dużą pręd-
0
kością. W badaniach, jakie prowa-
0 20 40 60 80
dzono w Instytucie Ogrzewnictwa
Odległość od nawiewnika [m]
i Wentylacji Politechniki War-
Rys. 9. Rozkład prędkości osiowej, dysza � 300 mm, V=4000 m3/h
szawskiej dla wyrzutni o średnicach
300 i 400 mm, prędkości wypływu
z dyszy zawierały się w zakresie od ści wiatru, można uznać, że stru- 35 m (rys. 9). Wybór średnicy dyszy
8 do 16 m/s w płaszczyz
nie wylotu mień jest odporny na zakłócenia. dostosowany jest do strumienia
z dyszy. Jest to wystarczająca odległość objętości usuwanego zadymio-
Dla dyszy o średnicy 300 mm roz- od ściany zewnętrznej do rozpro- nego powietrza, przy zachowaniu
kład prędkości w osi strumienia szenia dymu, a podkreślić nale- odpowiedniej prędkości wypływu
pokazano na rysunku 8. Prędkość ży, że jest to rozrzedzenie około z dyszy dostosowanej do warun-
początkowa wynosia 12,2 m/s przy 10 12-krotne. Takie wartości osią- ków ochrony najbliższego otocze-
strumieniu objętości powietrza ga indukcja wywołująca podsy- nia, tj. konstrukcji i wystroju budyn-
3000 m3/h. Jak wynika z rysun- saniem powietrza otaczającego, ku, przewidywanego oddziaływa-
ku 8, prędkość 0,2 m/s strumień co powoduje powiększanie objęto- nia na otaczające budowle i zakłó-
osiąga w odległości 35 m i z tą ści strumienia. cenia wpływem wiatru.
samą prędkością przemieszcza się Przy strumieniu objętości
dalej, aż do 45 m. W przypadku 4000 m3/h nawiewanym z tego 5. Podsumowanie
gdy strumień, w odległości 25 m, samego nawiewnika, prędkość
osiąga prędkość 0,4 m/s, wystar- wylotowa z dyszy wynosi 16 m/s, Opisany system jest szczególnie
czająco odporną na zakłócenia dla a prędkość w strumieniu 0,4 m/s interesujący dla wielokondygna-
przeciętnie występującej prędko- osiągana jest w odległości około cyjnych budynków o rozległych
73
PRZEGL
D BUDOWLANY 7-8/2007
A R T Y K U A
Y P R O B L E M O W E
Prędkość os iowa [m/s]
Prędkość osiowa [m/s]
BEZPIECZEC
STWO POŻAROWE
poszczególnych kondygnacjach.  łatwiej ukierunkować przepływ Wady:
Wstępne badania wykazują, że sys- dymu na kondygnacji, bo unieza-  większa liczba małych wentyla-
tem  kondygnacyjny ma wiele leżniamy się od grawitacyjnego torów, co zwiększa koszt instalacji,
zalet pod względem technicznym, rozkładu ciśnienia w budynku, ale jednocześnie zwiększa pew-
ale występują także wady, o któ-  zmniejszona liczba klap poża- ność działania systemu (w przy-
rych należy wspomnieć. rowych i innych elementów wypo- padku awarii wentylatora oddymia-
sażenia instalacji zmniejsza kosz- jącego dotyczy to tylko jednego
Zalety: ty inwestycyjne, piętra, pozostałe układy na pię-
 każde piętro jest samodzielnie  system  kondygnacyjny charak- trach są sprawne),
oddymiane, co pozwala utrzymać teryzuje się mniejszą bezwładno-  przy jednoczesnym zastosowa-
dużą szczelność pomiędzy pię- ścią, ze względu na krótszą drogę niu w budynku różnych systemów
trami, od ujęcia dymu do wentylatora, oddymiania, zachodzi konieczność
 system może obejmować tylko  układ oddymiania jest bardziej zsynchronizowania współpracy
kilka (ważniejszych dla ochrony elastyczny, łatwiejsze jest stero- i uwzględnieniu wpływu ciśnienia
pożarowej) kondygnacji wybra- wanie włączaniem instalacji oddy- grawitacyjnego na funkcjonowanie
nych po analizie techniczno-eko- miających na poszczególnych układu mieszanego,
nomicznej oraz stopnia zagroże- kondygnacjach, jeżeli zachodzi  niezbędne jest zaprojektowanie
nia ludzi. Pozostałe kondygnacje taka konieczność związana z roz- kompensacji w układzie sieci prze-
mogą być zaprojektowane tra- wijającym się pożarem, wodów,
dycyjnie. Np. dla budynku 35-  możliwe jest wykorzystanie wen-  bardzo dokładnie należy określić
-kondygnacyjnego: od 1 do 14 tylatora wywiewnego z układu kli- warunki usuwania dymu z kon-
kondygnacji układ tradycyjny, matyzacji do pracy w funkcji oddy- dygnacji w aspekcie warunków
od 15 do 19 samodzielny system miania, przy spełnieniu wymaganej zewnętrznych wraz z doborem
 kondygnacyjny , od 20 do 35 odporności na temperaturę, odpowiedniej wyrzutni,
kondygnacji układ tradycyjny,  przewody wentylacji ogólnej  określenia wymaga strumień
 przewody wentylacji pożarowej mogą być przystosowane do pracy powietrza kompensacyjnego i dro-
nie łączą sąsiednich kondygnacji, w warunkach oddymiania. gi jego dopływu.
dukowana do 60 mm dla wszystkich
klas odporności ogniowej. System
System CONLIT PLUS
przeznaczony jest dla przewodów
usytuowanych pionowo lub pozio-
jednowarstwowa izolacja kanałów wentylacyjnych i oddymiających
mo wykonanych z blachy stalo-
System CONLIT PLUS przezna- ciach ogniowych. System CONLIT wej o maksymalnych wymiarach
czony jest do wykonywania zabez- PLUS składa się z płyt CONLIT PLUS 1250 x 1000 mm lub przewodów
pieczeń ogniochronnych prosto- o grubości 60 mm i kleju CONLIT o przekroju poprzecznym nie więk-
kątnych kanałów wentylacyjnych, GLUE. szym niż 1,25 m2, pod warunkiem
klimatyzacyjnych i oddymiających CONLIT PLUS to twarda płyta ze wykonania usztywnień wewnątrz
z blachy stalowej w budownictwie skalnej wełny mineralnej z dodat- przewodów.
mieszkaniowym, przemysłowym kiem granulatu wodorotlenku Zalety systemu:
i użyteczności publicznej. Przewody magnezu, zwiększającego właści- " uniwersalność  jeden system
mogą być prowadzone przez: stropy wości ogniochronne płyty, pokrytej do przewodów wentylacyjnych, kli-
masywne, ściany murowane i ścia- jednostronnie zbrojona folią alumi- matyzacyjnych i oddymiających,
ny działowe z płyt gipsowo-karto- niową. Dzięki takiemu rozwiązaniu " prosty dobór  jedna warstwa izo-
nowych o odpowiednich odpornoś- grubość zabezpieczenia została zre- lacji dla wszystkich klas odporności
ogniowej,
" łatwość montażu  jedna grubość,
jedna warstwa izolacji, jeden wymiar
akcesoriów mocujących,
" pewność rozwiązania  potwierdzo-
na badaniami skuteczność zabezpie-
czenia przy grubości tylko 60 mm.
System CONLIT PLUS posiada
Aprobatę Techniczną ITB AT-15-
-6856/2007.
74
PRZEGL
D BUDOWLANY 7-8/2007
A R T Y K U A
Y P R O B L E M O W E