BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2003
dr inż. MAGDALENA GALWAS-ZAKRZEWSKA
doc. dr hab. ZBIGNIEW MAKLES
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Biopaliwa w polityce ekologicznej Unii Europejskiej
olityka rządów krajów europej- plarnianych, a zwłaszcza ditlenku węgla,
Polityka ekologiczna w UE
skich wobec ropy naftowej ma metanu, podtlenku azotu, heksafluorku
W krajach UE, gdzie strategia ochro-
wiele odcieni, spośród których siarki, hydrofluorowęglowodorów (HFCs)
ny środowiska jest stosunkowo restryk-
ekonomiczny, bezpieczeństwa i ekolo- i perfluorowęglowodorów (PFCs).
giczny są najważniejsze. Wynika to z na- Inicjatywa zawarta w Protokóle z Ky- cyjna, emisja gazów wywołujących efekt
cieplarniany ma być do 2010 r. niższa
stępujących faktów: oto z grudnia 1997 r., podpisanym przez
" ropa jest z
ródłem wielkich sum wpły- 110 spośród 165 uczestniczących w kon- o 4,7% w stosunku do końca lat dziewięć-
dziesiÄ…tych. W Kyoto Unia Europejska
wających do budżetów państw, rządy kra- ferencji państw świata przewiduje,
postawiła sobie za cel redukcję emisji
jów europejskich uzyskują dodatkowo aż że wiodąca część państw  sygnatariuszy
75% jej wartości, m.in. przez opodatko- obniży do roku 2010 emisję gazów cie- gazów z silników spalinowych o przynaj-
mniej 8%. Jednak dotrzymanie przez
wanie benzyny i innych produktów prze- plarnianych poniżej poziomu z roku 1990.
robu ropy Protokół z Kyoto jest częścią Konwen- Wspólnotę przyjętych zobowiązań stoi
" bezpieczeństwo krajów, w tym ener- cji Ramowej ONZ o zmianach klimatycz- pod znakiem zapytania m.in. z powodu
getyczne, wojskowe i ekonomiczne, musi nych na Ziemi, przyjętej w Nowym Jor- stosunkowo szybkiego wzrostu gospodar-
czego w krajach kandydackich Europy
być kreowane przez odpowiednią polity- ku w 1992 roku. Wymaga on, by kraje
Środkowej. Tylko w latach dziewięćdzie-
kę energetyczną krajów  członków Unii uprzemysłowione obniżyły w latach 2008
siątych liczba samochodów wzrosła tu aż
Europejskiej  2012 emisję gazów cieplarnianych
" ochrona środowiska wydaje się być o mniej więcej 5% w stosunku do pozio- o 61%, a są one odpowiedzialne za 1/3
główną siłą sprawczą, popychającą do mu z roku 1990. W ramach tego ogólne- część emisji szkodliwych związków do
aktywnych działań polityków, pracowni- go zobowiązania, różne kraje  sygnata- atmosfery [3].
Koszty działań ekologicznych, mają-
ków nauki i technologów. riusze Protokółu z Kyoto (z wyjątkiem
cych na celu redukcję emisji gazów z sil-
Zagadnienie produkcji i wykorzysty- USA, które wycofały się z porozumienia
ników spalinowych, poniesie przede
wania biopaliw w transporcie nabrało w roku 1997) będą mogły zredukować
szczególnego znaczenia po szczycie Unii emisję we własnym kraju, a także skorzy- wszystkim przemysł samochodowy i ra-
fineryjny. WychodzÄ…c naprzeciw tej po-
Europejskiej w Goeteborgu w 2001 roku. stać z tzw. mechanizmów elastycznych
trzebie, stowarzyszenie europejskich firm
Podczas szczytu uzgodniono kierunki (m.in. handel emisjami, ulgi za zalesianie
działań w sferze ochrony środowiska oraz terenów nierolniczych), jak również od- przemysłu samochodowego ACEA (As-
sociation des Constructeurs Européens
przyjęto następujące postanowienia: liczyć od swych zamierzonych celów
" Unia Europejska spełni zobowiąza- węgiel absorbowany w tzw. pochłania- d Automobiles) zobowiązało się dobro-
wolnie do 25-procentowej obniżki emisji
nia wynikające z Protokółu z Kyoto, do- czach, takich jak lasy i tereny rolnicze.
ditlenku węgla z samochodów osobo-
tyczące m.in. redukcji emisji do atmosfe- Protokół z Kyoto wejdzie w życie
wych, ze średniej 186 g/km do 140 g/km
ry tzw. gazów cieplarnianych. z chwilą ratyfikacji przez minimum 55
w nowych modelach produkowanych od
" Unia będzie nalegać na to, aby inne państw odpowiedzialnych za 55% emisji
kraje uprzemysłowione na świecie speł- ditlenku węgla w państwach uprzemysło- 2008 r. i być może 120 g/km w modelach
produkowanych od 2012 r. [4]. Członka-
niły zobowiązania z Kyoto. wionych (według poziomu emisji z 1990
Wśród środków, które mają doprowa- roku). Liczba państw jest obecnie wystar- mi stowarzyszenia są między innymi ta-
dzić do osiągnięcia wymienionych celów czająca. Aby spełnić drugi warunek, ko- kie koncerny samochodowe, jak: BMW
AG, FIAT Auto SPA, Ford of Europe Inc.,
i mają być zastosowane na poziomie pra- nieczna jest ratyfikacja Protokółu przez
wodawstwa wspólnoty, znalazły się alter- Rosję. Rosyjska Duma, po wyrażeniu po- General Motors Europe AG, Renault SA
czy też AB Volvo.
natywne z
ródła energii z uwzględnieniem zytywnego stanowiska przez prezydenta
Oczywistymi konsekwencjami tej
biopaliw. Komisja Europejska została zo- i premiera, ma podjąć decyzję co do jego
bowiązana do przedstawienia odpowied- ratyfikacji w bieżącym roku. Jednak Phi- wspólnej akcji światowej jest dążenie do
zmniejszenia zużycia paliw węglowo-
niej dyrektywy jeszcze w 2001 r. [1, 2]. lippe Busquin, komisarz ds. nauki Unii,
dorowych i zwrot ku energii odnawialnej,
Potencjalnie najważniejsze globalne zaapelował o zawarcie już teraz nowego
a w konsekwencji do ochrony środowi-
skutki dla ratowania środowiska ma przy- porozumienia, bowiem poprzednie nie ma
ska naturalnego.
nieść ograniczenie emisji gazów cie- szans na realizację.
40
BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2003
Według prognoz, za 10 lat będzie się Przewiduje się również, że do 2020 r.
zużywać dwa razy tyle oleju napędowe- produkcja energii ze z
ródeł odnawialnych
go co benzyny. Popyt na średnie destyla- (hydroenergia, spalanie biomasy, energia
ty rośnie w tempie 2% rocznie, a na ben- słoneczna i wiatrowa) ma wzrosnąć o 50%,
zyny spada o 1% w ciÄ…gu roku. Szacuje w tym o 80% w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™.
się, że w 2005 r. wśród nowych samocho- Obok powszechnych zachwytów wo-
dów 42% stanowić będą pojazdy z silni- bec biopaliw, w tym biodiesla, istnieją
kami Diesla. W 2010 r. będzie potrzebne jednak także negatywne raporty [7, 8].
30 mln ton więcej oleju napędowego, Mimo szybkiego wzrostu stosowania eta-
a o 10 mln ton mniej benzyn rocznie [5]. nolu jako dodatku do paliw węglowodo- " dyrektywa 2003/17/EC Unii Euro-
Bezpieczeństwo energetyczne i walka rowych, nauka wskazuje na brak ekono- pejskiej o zmianie dyrektywy 98/70/EC
odnoszącej się do jakości paliw przyjęta
z efektem cieplarnianym skłaniają spo- miki. Np. do otrzymywania bezwodnego
przez Parlament i RadÄ™ Europy 3 marca
łeczność świata ku paliwom alternatyw- bioetanolu zużywa się więcej energii niż
2003 r.
nym, najlepiej odnawialnym. Biała Księ- otrzymuje z jego spalania, co powoduje,
ga Komisji Europejskiej z 1998 r. ustala że produkcja tego paliwa wymaga poważ- Jako odpowiedz
na wytyczne Rady
Europejskiej, Komisja Europejska
cel produkcji  183 mln ton równoważni- nych dotacji. Etanol próbuje się dodawać
przygotowała propozycję dyrektywy
ka ropy (TOE), czyli 11,55% potrzeb kra- nie tylko do benzyn, ale także do oleju
jów UE w 2010 r. [6]. napędowego. Jednak związki tlenowe (al- ukierunkowanej na upowszechnienie
Temat biopaliw budzi w wielu kręgach kohole, estry, etery) wydają się mieć tak- wykorzystania biopaliw w transporcie
dużo emocji. Jest to związane m.in. z nad- że zalety, chociażby w postaci zmniejszo- 2001/0265/COD [2]. W projekcie dyrek-
tywy ustanowiono minimalny procent
produkcją rolną w kilku bogatych krajach, nej emisji zanieczyszczeń. Proponowany
a w efekcie wprowadzeniem w życie pro- przez włoski koncern ENI, tzw. oxy-die- zużycia paliw konwencjonalnych, które
gramu związanego z przetwarzaniem nie- sel z pochodnymi metanolu i formaldehy- to zużycie należy zastąpić wykorzystując
których zbóż i płodów rolnych na paliwo du, czy też w Japonii promowany eter di- biopaliwa w każdym z państw członkow-
skich. Zaproponowano również definicje:
samochodowe. Obecnie najmodniejszy metylowy (DME), są tego przykładem.
jest tzw. biodiesel, do produkcji którego Dokumenty, które mają największy
" BIOPALIWA  płynne lub gazowe pa-
liwa dla transportu, produkowane z bio-
zużywa się najczęściej olej rzepakowy, wpływ na kształt obecnego i przyszłego
masy
słonecznikowy, sojowy i palmowy. Ole- rynku biopaliw w Unii Europejskiej to [2,
je te poddane procesom transestryfikacji 5, 8-10]:
" BIOMASA  biodegradowalne frakcje
metanolem czy etanolem tworzą odpo- produktów, odpadów i pozostałości
" Biała Księga Komisji Europejskiej
z działalności rolniczej, leśnej i pokrew-
wiednie estry kwasów tłuszczowych, któ- Energia dla Przyszłości  Odnawialne
nych gałęzi gospodarki, a także biodegra-
rych właściwości energetyczne są zbliżo- y
ródła Energii przyjęta przez Parlament
dowalne frakcje odpadów komunalnych
ne do tradycyjnego paliwa dieslowskie- i RadÄ™ Europy w listopadzie 1997 r.
i przemysłowych.
go, przy mniejszej do 90% emisji gazów (COM/97/599)
toksycznych w spalinach. Jednak biopa-
" Zielona Księga Komisji Europej- Do biopaliw zaliczono: bioetanol, bio-
liwo jest znacznie droższe od tradycyjne- skiej, Strategia Bezpieczeństwa Energe- diesel, biogaz, biometanol, biodimetylo-
go. W Europie obniża się jego cenę za- tycznego przyjęta przez Komisję Euro- eter, bioolej i bioETBE (etylo-tert-buty-
lowy eter)  wytwarzany na bazie bioeta-
niechaniem opodatkowania, zaÅ› w innych
pejskÄ… w listopadzie 2000 r. (COM/2000/
nolu.
krajach dodaje siÄ™ biodiesla do paliw z cie- 769) zmodyfikowana w czerwcu 2002 r.
Projekt dyrektywy mówi, iż państwa
kłych węglowodorów w celu zmniejsze- (COM(2002) 321)
członkowskie powinny zagwarantować,
nia emisji tlenków azotu i siarki w gazach
" projekt dyrektywy 2001/0265(COD)
spalinowych pojazdów.
o promocji używania paliw alternatyw- aby minimalny udział biopaliw w krajo-
W 2000 r. w Unii Europejskiej było tyl- nych w transporcie drogowym z listopa- wym rynku paliw do transportu (benzy-
ny i oleje napędowe) wynosił do końca
ko 968 tys. ton biopaliw, co stanowiło mniej
da 2001 r. (COM/2001/547)
niż 0,8% tego komponentu w ogólnym roku 2005 r. 2% wg kryterium wartości
" projekt dyrektywy 2001/0266(CNS)
energetycznej, a następnie wzrastał, tak
zużyciu ciekłych węglowodorów. Komi- o poprawie dyrektywy 92/81/EEC,
aby osiągać minimalne poziomy miesza-
sja Europejska chce, by udział paliw nie- umożliwiającej zastosowanie obniżonej
nin. Według Komisji Europejskiej, bio-
konwencjonalnych, w stosunku do wszyst- stawki podatku akcyzowego dla paliw
paliwa mają być dostępne w następują-
kich paliw silnikowych, w kolejnych latach mineralnych zawierajÄ…cych biopaliwa
począwszy od 2005 r. osiągnął wielkości cych postaciach:
oraz dla biopaliw z listopada 2001 r.
przedstawione w tabeli:
(COM/2001/547)
" jako czyste biopaliwa
" jako biopaliwa zmieszane z produk-
tami przerobu ropy naftowej
" jako płyny pochodzące z takich bio-
paliw, jak ETBE.
Założono, że Państwa Członkowskie
wprowadzą w życie najpóz
niej do końca
2004 r. przepisy i procedury administra-
cyjne, które są niezbędne do spełnienia
wymagań określonych w dyrektywie.
41
BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2003
[5] McManus G. European Biodiesel Market.
Mówią one m.in. o procento-
" zmniejszyć zależność krajów Unii
Raport No. 3959-01-00-00-00 Frost & Sullivan,
wym wzroście zawartości bio- Europejskiej od energii pochodzącej
23.10.2001
paliw w tradycyjnych paliwach z importu
[6] European Commission. White Paper for
naftowych.
" zapewnić ochronę własnych zaso-
a Community Strategy and Action Plan Energy
W 1998 r. w Unii Europej- bów energetycznych
for the Future: Renewable Sources of Energy.
(COM/97/599); Brussels, listopad 1997
skiej wyprodukowano 452 tys.
" przyczynić się do ekonomicznego
ton biopaliw płynnych. Porów- i socjalnego rozwoju gospodarczego kra- [7] UBA Germany. Analyses of the implementa-
tion of a Protocol to the UNFCCC: impacts of
nując to z całkowitym zużyciem produk- jów Wspólnoty.
activities and regulations of the EU on the emis-
tów naftowych w tym właśnie roku, od-
sion of green house gases. Report by Ecologic
PIÅšMIENNICTWO
powiada to 0,15%. Natomiast udział bio-
for UBA Germany, czerwiec 1998
[1] UNFCCC, Kyoto protocol to the United Na-
paliw płynnych w rynku oleju napędowe-
[8] EEB. Biofuels not as green as they sound.
tions Framework Convention on Climate Chan-
European Environmental Bureau Position Pa-
go (dieslowskiego) wynosił w 1998 r.
ge. FCCC/CP/1997/L.7/Add.1, grudzień 1997
per on the Draft Directive on the promotion of
0,3%. Tak niski poziom pokazuje, że po-
[2] European Commission. Opinion of the Eco-
the use of biofuels for transport and the Draft
trzebne sÄ… rozwiÄ…zania na poziomie
nomic and Social Committee on the  Proposal
Directive amending Directive 92/81/EEC with
wspólnotowym, m.in. w postaci odpo- for the Directive of the European Parliament and
regard to the mineral oils containing biofuels and
of the Council on the promotion of the use of
wiedniej dyrektywy.
on biofuels. COM(2001) 547, Brussels, maj 2002
biofuels for transport , and the  Proposal for
Pierwotnym celem produkcji biopa- [9] European Commission. Final report on the
the Council Directive amending Directive 92/81/
Green Paper  Towards a European strategy for
liw płynnych, określonym w tzw. Białej
EEC with regard to the possibility of applying
the security of energy supply . COM(2002) 321
Księdze był poziom 18 mln ton
a reduced rate of excite duty on certain mineral
final, Brussels, czerwiec 2002
(uwzględniający także biopaliwa płyn- oils containing biofuels and on biofuels
[10] Directive 2003/17/EC of the European Par-
(COM(2001)547 final  2001/265(COD)  2001/
ne wytwarzane nie z roślin energetycz-
liament and of the Council of 3 March 2003
266(CNS)). Official Journal of the European
nych, ale np. masy drzewnej, zużytych
amanding Directive 98/70/EC relating to the
Communities (2002/C 149/03), kwiecień 2002
quality of petrol and diesel fuels. Official Jour-
olejów z gastronomii i biogazu jako pa-
[3] Bielicki J. TrujÄ…cy wzrost gospodarki. Rzecz-
nal of the European Union, marzec 2003
liwa silnikowego) [6]. Odpowiada to 5-
pospolita, Ekonomia i Rynek, 13.03.2003
[11] ALTENER. Non-technological EU pro-
procentowemu zużyciu energii w trans-
[4] ACEA, Website (http://www.acea.be/ACEA),
gramme aimed at promoting the use of renewa-
porcie w przyjętym scenariuszu, obej-
Association des Constructeurs Européens d Au- ble energy sources. The Altener Programme
mujÄ…cym okres do 2010 r. tomobiles (European Automobile Manufacturers
Website, 2003. (http://europa.eu.int/
Association), Brussels1998
Pośredni cel  zużycie 5 mln ton płyn- comm/energy/en/pfs_altener_en.html)
nych biopaliw w transporcie do 2005 r.
został nakreślony w programie rozwoju
energetyki alternatywnej ALTENER [11].
Cele do zrealizowania
Energia ze z
ródeł odnawialnych za-
cznie odgrywać znaczącą rolę w urozma-
icaniu z
ródeł energetycznych oraz ochro-
nie środowiska w krajach Wspólnoty Eu-
ropejskiej. Na mocy decyzji Rady i Par-
lamentu Europejskiego z dnia 28 lutego
2000 r. ujętej w programie ALTENER
przewiduje siÄ™ promocjÄ™ odnawialnych
z
ródeł energii w krajach Unii Europejskiej
przez:
stoper
" stworzenie warunków prawnych,
socjalno-ekonomicznych oraz administra-
cyjnych do wdrażania wspólnotowego
planu działań w dziedzinie odnawialnych
z
ródeł energii
" zachęcanie do inwestycji wspierają-
cych wytwarzanie oraz umożliwiających
korzystanie z energii pochodzÄ…cej ze
z
ródeł odnawialnych w sektorze prywat-
nym i publicznym.
Zrealizowanie tych zadań pozwoli:
" ograniczyć emisję ditlenku węgla
" zwiększyć udział odnawialnych
z
ródeł energii w ogólnym bilansie ener-
getycznym państw Wspólnoty przez osią-
gnięcie do 2010 r. 12% udziału energii
pochodzÄ…cej z tych z
ródeł w zużyciu ener-
gii brutto
42