Instrukcja
Głównego Lekarza Weterynarii
z dnia 30 lipca 2003r.
w sprawie postępowania przy zgłaszaniu i zwalczaniu wścieklizny zwierząt
domowych i dzikich.
Nr GIWz. II. 400/W - 28/2003
Na podstawie art. 39a ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997r. o zwalczaniu chorób
zakaz
nych zwierząt, badaniu zwierząt rzez
nych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej
(Dz. U. z 1999r. Nr 66, poz. 752, z 2001r. Nr 29, poz. 320, Nr 123, poz. 1350, Nr 129, poz.
1438, z 2002r. Nr 122, poz. 976 oraz z 2003r. Nr 52, poz. 450), Główny Lekarz
Weterynarii określa sposób postępowania Inspekcji Weterynaryjnej przy zgłaszaniu
i zwalczaniu wścieklizny zwierząt domowych i dzikich.
I. WST
P
Wścieklizna jest chorobą zakaz
ną, wywoływaną przez wirus powodujący zmiany zapalne
w ośrodkowym układzie nerwowym i kończącą się zawsze zejściem śmiertelnym.
Na zakażenie wirusem wścieklizny wrażliwe są wszystkie zwierzęta stałocieplne, a także
człowiek. Transmisja zakażenia następuje zazwyczaj poprzez pogryzienie, bowiem wirus
znajduje się w ślinie chorego zwierzęcia. Chorobę wywołuje wirus neurotropowy należący do
rzędu Mononegavirales, rodziny Rhabdoviridae i rodzaju Lyssavirus. Na podstawie reakcji
z przeciwciałami monoklonalnymi, rodzaj Lyssavirus podzielono na 5 odrębnych serotypów:
1. serotyp 1  klasyczny wirus wścieklizny
2. serotyp 2  Lagos bat virus
3. serotyp 3 - Mokola virus
4. serotyp 4 - Duvenhage virus
5. serotyp 5 - European Bat Lyssavirus (EBLV).
Występujące w obrębie rodzaju Lyssavirus szczepy wirusowe izolowane od nietoperzy
europejskich, sklasyfikowano jako serotyp 5. Zastosowanie metod biologii molekularnej
umożliwiło wyróżnienie 6 genotypów z których 4 pierwsze odpowiadają kolejnym
serotypom, natomiast serotyp 5 podzielono na dwa genotypy: EBLV 1 i EBLV 2, gdzie
EBLV 1 stanowi genotyp 5, a EBLV 2 genotyp 6. Szczepy wirusa wścieklizny izolowane
w Australii od nietoperzy owoco- i owadożernych, sklasyfikowano jako genotyp 7 w obrębie
rodzaju Lyssavirus.
Wścieklizna jest chorobą o zasięgu globalnym, występuje na całym świecie z wyjątkiem tych
krajów, czy obszarów, które mają większą możliwość izolacji, dzięki swojemu naturalnemu
położeniu geograficznemu oraz wprowadzeniu ostrych rygorów sanitarnych, które nie
pozwalają na zawleczenie zarazka.
Choroba utrzymuje się w środowisku naturalnym w dwóch formach epidemiologicznych:
- wścieklizna naturalna, czyli tzw. leśna, występująca u zwierząt wolno żyjących,
- wścieklizna uliczna, występująca u bezpańskich psów oraz kotów.
Wścieklizna leśna występuje na całym świecie i jest problemem także w tych krajach, które
poprzez szczepienia psów wyeliminowały chorobę u tego gatunku. Krążenie wirusa
w środowisku naturalnym podtrzymywane jest przez zwierzęta różnych gatunków, które
mogą stanowić zarówno wektor, jak i rezerwuar wirusa wścieklizny. Zwierzęta takie
charakteryzują się dużą wrażliwością na zakażenie oraz zdolnością do transmisji wirusa na
inne zwierzęta. Należy wyodrębnić te gatunki zwierząt, które są także wrażliwe na zakażenie
wirusem wścieklizny, a które stanowią ślepe ogniwo w łańcuchu transmisji choroby (ze
zwierząt wolno żyjących: sarna, jeleń; domowych: bydło)
W Europie większość przypadków wścieklizny zwierząt stwierdzana jest u lisów wolno
żyjących, wśród zwierząt domowych  u kotów, a spośród zwierząt gospodarskich  u bydła.
Wirus wścieklizny wykazuje stosunkowo dużą odporność na działanie czynników
fizycznych i chemicznych oraz na gnicie. W gnijących i podlegających autolizie zwłokach
zwierząt, zarazek zachowuje zakaz
ność przez kilka tygodni, a w powierzchniowych
warstwach ziemi przez 2  3 miesiące. Płynna ślina zawierająca wirus może zakażać nawet po
24 godzinach, a wysuszona  po 14 godzinach. Glicerol wpływa na wirus konserwująco 
rdzeń przedłużony chorego zwierzęcia przetrzymywany w glicerolu w chłodni, zachowuje
zakaz
ność do 900 dni. Wirus wścieklizny jest wrażliwy na eter, chloroform i inne
rozpuszczalniki tłuszczów oraz na kwaśny odczyn środowiska  w pH 3 ginie po
30 minutach, natomiast w pH 4 dopiero po 24 godzinach. Roztwory 2-5% zwykle
stosowanych środków odkażających, niszczą wirus w ciągu kilku minut. Wirus jest
szczególnie wrażliwy na formalinę, fenol, ług sodowy, alkohol etylowy i roztwory mydła (ma
to duże znaczenie przy dezynfekcji ran). W temperaturze 600C wirus wścieklizny ginie po
5 minutach, a w temperaturze 1000C  po 2 minutach. W wyniku działania promieni
słonecznych wirus traci zjadliwość po 2 godzinach.
II. PATOGENEZA I OKRES INKUBACJI CHOROBY
Do zakażenia dochodzi głównie w wyniku pogryzienia przez chore lub będące w okresie
inkubacji zwierzęta i przedostania się wirusa znajdującego się w ślinie przez uszkodzoną
skórę lub błony śluzowe. Tą drogą do organizmu może także wniknąć wirus znajdujący się
w moczu. Notowane są także przypadki zakażenia drogą aerogenną. W ślinie zwierzęcia
wirus wścieklizny może pojawiać się na 6-14 dni przed wystąpieniem objawów klinicznych
choroby, a największą koncentrację osiąga po wystąpieniu klinicznych objawów choroby.
Wydalany jest również przez chore zwierzę z moczem.
Okres inkubacji choroby jest różny w zależności od: ilości wprowadzonego do organizmu
wirusa, jego zjadliwości, wrót zakażenia (miejsca zranienia) i charakteru (rozległości) ran
oraz gatunku i wieku wrażliwego zwierzęcia (ogólnie okres inkubacji u zwierząt młodych jest
krótszy niż u dorosłych). Przyjmuje się, że okres ten wynosi odpowiednio:
u psów  7  150 dni (najczęściej ok.. 30 dni);
u kotów  10  260 dni (najczęściej ok. 30 dni);
u bydła i koni  30  90 dni;
u małych przeżuwaczy i świń  14  42 dni;
u człowieka  15  150 dni i dłużej (najczęściej 20  80 dni);
u lisów  dotychczasowe wyniki badań nad patogenezą wścieklizny wskazują, że okres
inkubacji, zakaz
ność śliny i czas trwania choroby są podobne jak u psów i kotów 
najczęściej okres inkubacji choroby wynosi ok. 30 dni.
III. OBJAWY KLINICZNE WŚCIEKLIZNY
PSY  choroba trwa od wystąpienia pierwszych objawów klinicznych zwykle 1-7 dni, rzadko
dłużej, prowadząc zawsze do zejścia śmiertelnego. Z uwagi na przebieg i występujące objawy
kliniczne, wyróżnić można ogólnie dwie postaci choroby: gwałtowną (szałową) i porażenną
(cichą).
Postać gwałtowna (szałowa)
Rozpoczyna się następującymi zmianami w zachowaniu się zwierząt:
- zwierzęta wykazują niepokój i ogólną nadmierną pobudliwość, podejmują próby
ucieczki;
- szczekają bez wyraz
nej przyczyny;
- chore osobniki zjadają przedmioty niejadalne;
- niekiedy pojawia się wzmożony popęd płciowy;
- zwierzęta atakują przeszkody pojawiające się na drodze, pojawiają się napady szału.
Po tym stadium pojawiają się różnego rodzaju porażenia, które mogą objawiać się
następująco:
- zwierzęta wydają ochrypłe dz
więki;
- pojawia się ślinotok, zwierzęta mogą się krztusić;
- może wystąpić opadanie żuchwy z wypadaniem języka;
- zez;
- niedowłady kończyn prowadzące często do zalegania.
Postać porażenna (cicha)  trwa średnio 2-4 dni (1-10 dni) i cechuje się szybkim przejściem
początkowych objawów w stadium porażenne bez okresu pobudzenia i ataków szału.
KOTY  przebieg choroby jest podobny jak u psów, częściej występuje postać szałowa,
można zaobserwować następujące objawy:
- zwierzęta chowają się, uciekają;
- nieustannie miauczą;
- przy podrażnieniu zachowują się agresywnie;
- śmierć zwierzęcia poprzedzona jest zwykle porażeniem kończyn.
ZWIERZ
TA GOSPODARSKIE  u zwierząt gospodarskich wyróżnić można również
postaci choroby porażenną i szałową, z różnym nasileniem każdej z nich.
Bydło - nietypowy przebieg początkowej fazy choroby, może powodować trudności
w rozpoznaniu choroby w jej początkowym stadium: przeważnie obserwuje się wtedy
niestrawność i obniżone łaknienie, atonię żwacza, wzdęcie, zaparcie lub biegunkę.
W póz
niejszym okresie stwierdza się:
- różnego stopnia drgawki poszczególnych grup mięśni;
- parcie na prostnicę;
- ślinotok;
- ciągłe ryczenie, ziewanie, tępy wzrok;
- nienaturalne położenie głowy lub ogona;
- chwiejność i porażenia kończyn tylnych;
W przypadku przewagi postaci szałowej zwierzęta wpadają na ściany, ryją ziemię, przy czym
często dochodzi do złamań kończyn.
Świnie  występuje podniecenie i lękliwość, ochrypłe chrząkanie, kurczowe ruchy głowy
i gryzienie ściółki.
Owce i kozy  wykazują niepokój, wzmożony popęd płciowy, ochrypłe beczenie, nagłe
porażenia i upadki. Przeważa postać cicha choroby.
Konie  u koni przeważa postać szałowa choroby. Zwierzęta wpadają na ściany stajni,
wykazują drgawki mięśniowe i objawy kolkowe, występuje częste oddawanie moczu.
Ptaki  mogą być zakażane eksperymentalnie, lecz nie ma żadnego udokumentowanego
przypadku terenowego w okresie ostatnich 20 lat lub więcej, od kiedy przeprowadza się
globalny monitoring wścieklizny, a metody diagnostyczne uległy udoskonaleniu.
W przypadkach wścieklizny wywołanej eksperymentalnie obserwuje się nastroszenie piór,
niespokojne i bezcelowe bieganie, ptaki mogą atakować zwierzęta i ludzi. Pojawia się
senność i porażenia.
ZWIERZ
TA DZIKIE  podstawowym objawem wścieklizny zwierząt dzikich jest utrata
ich wrodzonego lęku. Pojawiają się w dzień w miejscach zamieszkałych, często dochodzi do
pogryzienia psów przez chore zwierzęta, natomiast ludzi atakują rzadko, ale utrata wrodzonej
bojaz
liwości stwarza dogodne warunki do bezpośredniej ekspozycji człowieka na kontakt
z zarażonym zwierzęciem, a co za tym idzie z wirusem.
NIETOPERZE  u chorych nietoperzy obserwuje się:
- porażenie aparatu ruchu (zwierzę traci zdolność do lotu, ale potrafi chodzić po ziemi),
- często zwierzę jest brudne wychudzone i na posklejane futro, zdarza się, że ma
w pyszczku ziemię,
- nadpobudliwość na dotyk lub nagły hałas (zwierzę po dotknięciu pałąkowato wygina
grzbiet i głośno  skrzeczy ), poza tym zazwyczaj występuje apatia i bezruch,
- tendencję do nagłego, spontanicznego lub indukowanego bodz
cami dotykowymi lub
dz
więkowymi przewracania się zwierzęcia na grzbiet,
- zamknięte lub silnie przymknięte oczy,
- kłopoty z przełykaniem  w początkowym okresie choroby nietoperz próbuje pić
i jeść, ale z biegiem czasu zwykle przestaje cokolwiek połykać,
- obserwowano również gwałtowne rzucanie się na pokarm i rozszarpywanie go bez
normalnego gryzienia i połykania,
- w końcowym stadium choroby nietoperz słabo reaguje na jakiekolwiek bodz
ce,
- aktywność dzienna, niespotykana u zdrowych osobników.
IV. ROZPOZNANIE WŚCIEKLIZNY.
Jakkolwiek wyróżnia się zasadniczo dwie postaci choroby, jednakże często notuje się
przypadki o mniej charakterystycznym przebiegu, dlatego w diagnozowaniu wścieklizny
należy uwzględnić zawsze aktualną sytuację epidemiologiczną, a w wywiadzie  możliwość
zakażenia zwierzęcia. W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę inne choroby,
którym towarzyszą zmiany zapalne w ośrodkowym układzie nerwowym, np. BSE,
toksoplazmoza, choroba Aujeszky ego. Ponadto objawy przypominające wściekliznę mogą
występować w zaburzeniach przemiany materii (niedobór tiaminy u kotów), w przypadku
obecności ciał obcych w jamie ustnej i przełyku, bólu w jamie brzusznej, silnej inwazji
pasożytniczej, zatruć, a u psów w nerwowej postaci nosówki. U lisów należy uwzględnić
zapalenie mózgu.
Rozpoznanie choroby powinno opierać się o zespół informacji zebranych z wywiadu,
sytuację epizootyczną na danym terenie, objawy kliniczne, zmiany anatomopatologiczne oraz
o wynik badania laboratoryjnego.
Zmiany anatomopatologiczne przy wściekliz
nie są mało charakterystyczne, jednak
nienaturalna zawartość żołądka sekcjonowanego zwierzęcia może nasuwać podejrzenie
wścieklizny. Mimo charakterystycznych objawów klinicznych, zasadnicze znaczenie przy
rozpoznaniu wścieklizny odgrywa badanie laboratoryjne. Występowanie większości
przypadków choroby u zwierząt wolno żyjących stwarza sytuację, że do placówek służby
weterynaryjnej trafiają zwykle zwierzęta padłe. W tych przypadkach rozpoznanie stawia się
głównie na podstawie badań laboratoryjnych, przeprowadzanych metodą
immunofluorescencji, testu izolacji wirusa w hodowli komórek neuroblastomy lub testu
izolacji wirusa na wrażliwych myszkach (MIT).
Należy przy tym pamiętać, że materiał przesyłany do badań powinien być świeży,
odpowiednio pobrany i zapakowany oraz zabezpieczony przed zepsuciem, uszkodzeniem
i możliwością zakażenia nim ludzi.
V. ZWALCZANIE WŚCIEKLIZNY
A. ZASADY OGÓLNE ZWALCZANIA WŚCIEKLIZNY U ZWIERZ
T
1. Po otrzymaniu zawiadomienia lub jakiejkolwiek innej informacji o wystąpieniu lub
podejrzeniu wystąpienia wścieklizny u zwierzęcia, powiatowy lekarz weterynarii
lub urzędowy lekarz weterynarii przez niego upoważniony ma obowiązek
natychmiast zbadać sytuację na miejscu, dokonując badania klinicznego zwierzęcia
oraz ustalić odpowiedni tok postępowania.
2. W przypadku stwierdzenia wścieklizny lub jej podejrzenia, powiatowy lekarz
weterynarii powinien wdrożyć postępowanie administracyjne, wydając w razie
potrzeby odpowiednie decyzje, stosownie do art. 22 ustawy z dnia 24 kwietnia
1997r. o zwalczaniu chorób zakaz
nych zwierząt, badaniu zwierząt rzez
nych
i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 1999r. Nr 66, poz. 752, z 2001r.
Nr 29, poz. 320, Nr 123, poz. 1350, Nr 129, poz. 1438, z 2002r. Nr 122, poz. 976
oraz z 2003r. Nr 52, poz. 450), zwanej dalej ustawą weterynaryjną.
3. Zwierzęta chore i podejrzane o zakażenie podlegają w drodze decyzji
powiatowego lekarza weterynarii odosobnieniu i obserwacji, w sposób
zapewniający ich pełną izolację od innych zwierząt oraz od ludzi.
W przypadku zwierząt chorych i podejrzanych o zakażenie dopuszcza się ich
zabicie na podstawie decyzji powiatowego lekarza weterynarii, o ile wiadomo, że
nie doszło do skaleczenia (pogryzienia, zadrapania) czy oślinienia człowieka przez
chore zwierzę. Zwłoki zabitych zwierząt należy, po uprzednim pobraniu materiału
do badań, w całości (wraz ze skórą) przekazać do zakładu utylizacyjnego.
W przypadku pojedynczych zwłok zwierząt, dopuszczalne jest ich zniszczenie
w bezpieczny sposób, poprzez spalenie lub zagrzebanie, po uprzednim zalaniu ich
środkiem dezynfekcyjnym.
4. W przypadku zwierzęcia padłego na terenie gospodarstwa, należy na miejscu
przeprowadzić sekcję jego zwłok oraz pobrać w odpowiedni sposób materiał do
badań laboratoryjnych. Miejsce, w którym wykonywana była sekcja zwłok należy
poddać dezynfekcji.
5. Materiał do badań laboratoryjnych należy pobierać i przesyłać zgodnie z Instrukcją
Nr 37/2003 Głównego Lekarza Weterynarii z dnia 25 czerwca 2003r.
Nr GIWz.VII.420/lab-14/2003, dotyczącą przeprowadzania badań laboratoryjnych
w kierunku rozpoznawania wścieklizny. W przypadku bydła należy wykonać
badanie w kierunku wścieklizny oraz badanie w kierunku BSE (u sztuk w wieku
powyżej 24 miesięcy). Zwłoki małych zwierząt mogą być przesyłane do badań
laboratoryjnych w całości.
6. Miejsca znalezienia, przetrzymywania zwłok w gospodarstwie oraz jakikolwiek
sprzęt, który mógł mieć kontakt z materiałem zakaz
nym podlegają oczyszczeniu
i odkażeniu. Decyzję o przeprowadzeniu oczyszczenia i odkażenia ww. miejsc
wydaje powiatowy lekarz weterynarii.
7. Z przeprowadzonych czynności należy sporządzić protokół dochodzenia
epizootycznego i badań zwierząt [zgodnie z zał. nr 3 do rozporządzenia Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 stycznia 2003r. w sprawie postępowania przy
zwalczaniu chorób zakaz
nych zwierząt (Dz. U. Nr 18, poz. 163)].
8. Ustalenie obszaru zagrożonego wścieklizną następuje w drodze rozporządzenia,
wydawanego przez właściwego terytorialnie wojewodę, na wniosek właściwego
wojewódzkiego lekarza weterynarii. Powiatowy lekarz weterynarii na podstawie
poczynionych ustaleń formułuje i przesyła do wojewódzkiego lekarza weterynarii
propozycję wniosku, o którym mowa powyżej, zawierającą informacje o zakresie
terytorialnym uregulowań planowanych rozporządzeniem oraz informacje na temat
środków, które powinny być podjęte dla zwalczania choroby, zgodnie z katalogiem
środków, przewidzianych w art. 23 ustawy weterynaryjnej. Propozycja wniosku
jest następnie weryfikowana przez wojewódzkiego lekarza weterynarii.
Do obszaru zagrożonego powinny być zaliczone miejscowości, w których
zwierzęta chore lub podejrzane o zakażenie mogły się swobodnie przemieszczać
oraz wszystkie miejscowości w promieniu minimum 5 km od miejsca wystąpienia
przypadku wścieklizny. Na obszarze zagrożonym wścieklizną, psy powinny być
trzymane na uwięzi, a w przypadku ich wyprowadzania  prowadzone na smyczy
i w kagańcu. Koty nie powinny być swobodnie wypuszczane. Rygory ustalone
na obszarze zagrożonym powinny obowiązywać w przypadku psów i kotów przez
okres co najmniej 3 miesięcy, w odniesieniu do zwierząt wolno żyjących 
1 miesiąc od daty stwierdzenia choroby. W przypadku zwierząt gospodarskich
rygory powinny obowiązywać przez okres 3 miesięcy, z wyjątkiem gospodarstw,
w których stwierdzono wściekliznę  w tych gospodarstwach rygory powinny
obowiązywać od 3 do 6 miesięcy.
9. Uchylenie rozporządzenia wojewody, wydanego w związku z wystąpieniem
wścieklizny lub bezpośrednim zagrożeniem jej wystąpienia na danym terenie,
następuje na wniosek wojewódzkiego lekarza weterynarii. Powiatowy lekarz
weterynarii na podstawie poczynionych ustaleń formułuje i przesyła do
wojewódzkiego lekarza weterynarii propozycję wniosku, o którym mowa powyżej.
Rozporządzenie wojewody może zostać uchylone, w przypadku gdy znikną
przesłanki, określone we wniosku o jego wydanie.
10. O wystąpieniu wścieklizny na terenie danego powiatu, powiatowy lekarz
weterynarii powinien powiadomić powiatowych lekarzy weterynarii w powiatach
sąsiednich.
11. Jeżeli obszar zagrożony obejmuje część sąsiedniego powiatu, należy powiadomić
o tym fakcie właściwego powiatowego lekarza weterynarii, który powinien
wdrożyć postępowanie zgodnie z niniejszą instrukcją.
12. Na obszarze zagrożonym należy przeprowadzać perlustrację, z której należy
sporządzić protokół, w celu ewentualnego wykrycia dalszych ognisk choroby,
zwierząt chorych i podejrzanych o zakażenie, a także kontrolę szczepień psów
przeciwko wściekliz
nie z ustaleniem właścicieli szczepionych psów.
13. W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia wścieklizny, powiatowy lekarz
weterynarii powinien powiadomić o tym fakcie oraz nawiązać współpracę
z właściwym miejscowo Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym,
w celu uzgodnienia wspólnego postępowania i likwidacji ogniska choroby.
B. ZWIERZ
TA GOSPODARSKIE.
a) postępowanie przy stwierdzeniu lub podejrzeniu wścieklizny w gospodarstwie.
1. W przypadku podejrzenia wścieklizny u zwierząt gospodarskich należy przeprowadzić
dochodzenie epizootyczne oraz badanie kliniczne w celu wykluczenia innych chorób,
przebiegających z podobnymi do wścieklizny objawami, np. BSE u bydła, względnie
zbliżonych objawów występujących w przypadku zadławienia, ostrego wzdęcia, rui,
itd. W toku dochodzenia epizootycznego należy w szczególności ustalić:
- gospodarstwo pochodzenia zwierzęcia,
- czas trwania choroby (kiedy i jakie zauważono pierwsze objawy nasuwające
podejrzenie choroby),
- z
ródło zakażenia (możliwość kontaktu ze zwierzętami wolno żyjącymi),
- możliwość przeniesienia się choroby na inne zwierzęta,
- kontakt zwierzęcia chorego lub podejrzanego z człowiekiem,
- czy zwierzę było szczepione przeciwko wściekliz
nie.
W przypadku wystąpienia u bydła objawów nerwowych, nie wskazujących
jednoznacznie na podejrzenie wścieklizny, powiatowy lekarz weterynarii wszczyna
postępowanie zgodnie z Instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii z dnia 10 grudnia
2002r. w sprawie postępowania przy zgłaszaniu i zwalczaniu BSE,
Nr GIWz. I. 401/BSE  1/2002.
2. Zwierzęta gospodarskie, u których stwierdzono kliniczne objawy wścieklizny,
powinny być w drodze decyzji administracyjnej, wydanej przez powiatowego lekarza
weterynarii, jak najszybciej zabite na miejscu, a ich zwłoki, po uprzednim pobraniu
próbek do badań laboratoryjnych w kierunku wścieklizny i BSE, przekazane do
wyznaczonych zakładów przetwarzających materiał wysokiego i szczególnego ryzyka.
3. Zwierzęta podejrzane o zakażenie należy niezwłocznie poddać odosobnieniu
i obserwacji w drodze decyzji powiatowego lekarza weterynarii. Okres obserwacji
koni i bydła powinien wynosić 6 miesięcy, a świń, kóz i owiec  3 miesiące.
Pozostałe zwierzęta w stadzie można, również na podstawie decyzji wydanej przez
powiatowego lekarza weterynarii, poddać szczepieniom interwencyjnym w okresie
3 do 10 dni od daty powzięcia podejrzenia wścieklizny w gospodarstwie, stosując
dawki szczepionki zalecone przez producenta.
4. Zwierząt chorych lub podejrzanych o zakażenie nie wolno szczepić, leczyć ani
kierować do uboju sanitarnego.
5. Zwierząt gospodarskich, u których nie została wykluczona wścieklizna, nie wolno
dobijać w celu ratowania wartości rzez
nej.
6. Mleko pozyskane od zwierząt gospodarskich chorych i podejrzanych o zakażenie nie
może być dopuszczone do spożycia i obrotu. Mleko od tych zwierząt należy zniszczyć
pod nadzorem powiatowego lekarza weterynarii lub osoby przez niego wyznaczonej,
po uprzednim zagotowaniu lub unieszkodliwieniu przez zalanie środkiem
dezynfekcyjnym. Zwierzęta podejrzane o zakażenie powinny być dojone
indywidualnie. Sposób postępowania z mlekiem pochodzącym od zwierząt
gospodarskich chorych i podejrzanych o zakażenie, powinien zostać określony w
decyzji powiatowego lekarza weterynarii.
7. Mleko od zwierząt poddanych szczepieniom interwencyjnym, ze względu na
możliwość ich wcześniejszego zakażenia wirusem wścieklizny, w okresie 3 tygodni
od rozpoczęcia szczepienia, podlega gotowaniu w miejscu pozyskania i może być, na
podstawie decyzji powiatowego lekarza weterynarii, wykorzystane jako karma dla
zwierząt w ramach zapowietrzonego gospodarstwa. Szczepienia interwencyjne
zwierząt w gospodarstwie należy rozpocząć jak najwcześniej, również w celu
skrócenia okresu warunkowej przydatności mleka od tych sztuk.
8. Mleko od zwierząt gospodarskich, poddanych szczepieniom profilaktycznym
przeciwko wściekliz
nie, może być dopuszczone do obrotu bez ograniczeń w terminie
zgodnym z zaleceniami producenta szczepionki.
b) postępowanie przy stwierdzeniu lub podejrzeniu wścieklizny w rzez
ni.
1. Lekarz weterynarii, który w badaniu przedubojowym stwierdzi lub podejrzewa
wystąpienie wścieklizny u zwierzęcia rzez
nego powinien niezwłocznie:
a) odizolować zwierzę chore lub podejrzane o zakażenie;
b) wstrzymać ubój;
c) zawiadomić właściwego powiatowego lekarza weterynarii o stwierdzeniu lub
podejrzeniu przypadku wścieklizny u zwierzęcia w rzez
ni;
d) zakazać wstępu i opuszczania terenu rzez
ni do chwili przyjazdu powiatowego
lekarza weterynarii;
e) w przypadku zejścia śmiertelnego zwierzęcia  zabezpieczyć zwłoki do
przyjazdu powiatowego lekarza weterynarii.
2. Powiatowy lekarz weterynarii lub urzędowy lekarz weterynarii przez niego
upoważniony po otrzymaniu zgłoszenia, powinien niezwłocznie udać się do rzez
ni,
w której stwierdzono lub podejrzewa się wściekliznę oraz wszcząć postępowanie
administracyjne, wydając w razie potrzeby odpowiednie decyzje, zgodnie z art. 22
ustawy weterynaryjnej.
3. Powiatowy lekarz weterynarii przeprowadzając dochodzenie epizootyczne powinien
w szczególności ustalić:
- gospodarstwo pochodzenia zwierzęcia;
- czas trwania choroby, kiedy i jakie zauważono pierwsze objawy choroby;
- możliwość przeniesienia się choroby na inne zwierzęta (określić partię zwierząt
pochodzących z tego samego transportu, kojca, co zwierzę chore lub podejrzane);
- możliwość kontaktu zwierząt z ludz
mi,
- czy zwierzę było szczepione przeciwko wściekliz
nie.
4. W drodze decyzji powiatowego lekarza weterynarii należy nakazać odosobnienie
i obserwację zwierząt chorych lub podejrzanych o zakażenie oraz zakazać osobom
nieupoważnionym wstępu do pomieszczeń, gdzie prowadzona jest obserwacja.
C. PSY I KOTY
1. W przypadku stwierdzenia wścieklizny lub jej podejrzenia u psa/kota należy
przeprowadzić dochodzenie epizootyczne, w toku którego należy
w szczególności ustalić:
czy zwierzę to w ostatnim okresie (ok. 1 miesiąca), przebywało poza bezpośrednim
nadzorem posiadacza, a jeżeli tak, to, w jakim rejonie oraz czy miało możliwość
kontaktu ze zwierzętami wolno żyjącymi,
w przypadku psów, należy ustalić dane posiadacza podejrzanego psa oraz datę
ostatniego szczepienia (jeżeli zwierzę było szczepione - na podstawie zaświadczenia
o przeprowadzeniu szczepienia psa przeciwko wściekliz
nie, rejestru psów
zaszczepionych i informacji uzyskanej od lekarza przeprowadzającego szczepienie),
- czas trwania choroby (kiedy i jakie zauważono pierwsze objawy nasuwające
podejrzenie choroby),
- z
ródło zakażenia,
- możliwość przeniesienia się choroby na inne zwierzęta,
- kontakt zwierzęcia chorego lub podejrzanego z człowiekiem.
2. Psy i koty podejrzane o zakażenie podlegają obserwacji na podstawie decyzji
powiatowego lekarza weterynarii. Zwierzęta te powinny być izolowane w zamkniętym
pomieszczeniu i obserwowane przez okres 3 miesięcy. Powiatowy lekarz weterynarii
lub lekarz przez niego wyznaczony prowadzący obserwację, zobowiązany jest do
czterokrotnego badania klinicznego obserwowanego zwierzęcia: w pierwszym
miesiącu obserwacji co 2 tygodnie, w póz
niejszym okresie  co miesiąc). Obserwację
można przeprowadzić u posiadacza zwierzęcia, pod warunkiem istnienia warunków,
gwarantujących ochronę zdrowia publicznego, uniemożliwiających ucieczkę
obserwowanego zwierzęcia lub jakikolwiek jego kontakt z innymi zwierzętami oraz
z ludz
mi.
3. W przypadkach szczególnie uzasadnionych, obserwowanego psa można, na podstawie
decyzji powiatowego lekarza weterynarii, poddać szczepieniu interwencyjnemu
przeciwko wściekliz
nie. Nie zwalnia to jednak z 3 - miesięcznego okresu obserwacji
zwierzęcia.
4. W sytuacji, gdy przeprowadzenie obserwacji zwierzęcia jest niemożliwe, psy i koty
chore lub podejrzane o zakażenie można, na podstawie decyzji powiatowego lekarza
weterynarii, poddać uśpieniu, a następnie pobrać próby do badań laboratoryjnych.
Usypiania psów i kotów należy dokonywać tylko w zamkniętym pomieszczeniu oraz
pod nieobecność osób nieletnich.
5. W przypadku, gdy pies/kot skaleczył (pogryzł, zadrapał) lub oślinił człowieka,
zwierzę to nie może być uśpione natychmiast. Należy poddać je odosobnieniu,
w sposób uniemożliwiający mu ucieczkę i możliwość kontaktu z innymi zwierzętami
oraz z człowiekiem i poddać obserwacji. Obserwacja powinna trwać minimum 15 dni
od daty pogryzienia człowieka. Badania zwierzęcia powinno się dokonywać co
najmniej 1, 5, 10 i 15 dnia obserwacji, w celu ustalenia rozpoznania wścieklizny.
Jeżeli w tym czasie nie uda się ustalić rozpoznania, obserwacja może być przedłużona
do 21 dni.
6. Informacje o zwierzętach poddawanych obserwacji należy przekazać właściwemu
Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu.
D. ZWIERZ
TA FUTERKOWE
1. W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia wścieklizny na fermie zwierząt
futerkowych należy przeprowadzić dochodzenie epizootyczne, w toku którego należy
w szczególności:
- ustalić z
ródło zakażenia;
- ustalić stopień rozprzestrzenienia się choroby na fermie;
- czas trwania choroby (kiedy i jakie zauważono pierwsze objawy nasuwające
podejrzenie choroby),
- możliwość przeniesienia się choroby na inne zwierzęta,
- kontakt zwierzęcia chorego lub podejrzanego z człowiekiem.
- czy zwierzę było szczepione przeciwko wściekliz
nie.
2. Zwierzęta chore i podejrzane o zakażenie, należy, na podstawie decyzji powiatowego
lekarza weterynarii, poddać uśpieniu, pobrać materiał do badań laboratoryjnych,
a zwłoki przesłać do zakładu utylizacyjnego. Pozostałe zwierzęta na fermie można, na
podstawie decyzji PLW, poddać szczepieniu interwencyjnemu. Szczepienia
interwencyjne należy wykonać wg. ogólnie obowiązujących zasad, stosując się do
zaleceń producenta szczepionki.
3. Skóry zwierząt futerkowych podejrzanych o zakażenie wirusem wścieklizny mogą być
warunkowo dopuszczone do obrotu, pod warunkiem ich wysuszenia w temperaturze
pokojowej przez okres 28 dni lub przetrzymywania przez 10 dni w temperaturze
37 0C. Podczas zdejmowania i preparowania skór należy zachować szczególną
ostrożność, z uwagi na możliwość zakażenia. Dla ochrony rąk należy używać
nieuszkodzonych gumowych rękawic, a do ochrony twarzy  ekranu ochronnego.
4. Skóry zwierząt futerkowych szczepionych profilaktycznie mogą być dopuszczone do
obrotu bez ograniczeń.
E. ZWIERZ
TA WOLNOŻYJ
CE
1. Podstawą zwalczania wścieklizny u zwierząt wolno żyjących jest zagwarantowanie
spokoju i porządku na obszarze zagrożonym w celu doprowadzenia do
samowygasania choroby na tym obszarze oraz niedopuszczenie do rozprzestrzeniania
się jej na dalsze rejony.
2. Głównym rezerwuarem wścieklizny zwierząt wolno żyjących są lisy
i prawdopodobnie jenoty. Zwierzęta wolno żyjące chore na wściekliznę lub
podejrzane o zakażenie trafiają do placówek służby weterynaryjnej z reguły padłe lub
odstrzelone, dlatego rozpoznanie stawia się na podstawie badań laboratoryjnych oraz
danych epizootycznych.
3. W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia wścieklizny u zwierząt wolno żyjących,
powiatowy lekarz weterynarii przeprowadzający dochodzenie epizootyczne powinien
w szczególności ustalić:
a) rejon przebywania zwierzęcia chorego lub podejrzanego o chorobę;
b) gatunki i orientacyjną liczbę zwierząt wrażliwych na wściekliznę, bytujących
na danym terenie;
c) charakterystykę rejonu, pod względem ukształtowania terenu;
d) orientacyjną liczbę oraz gatunki ptaków drapieżnych bytujących na danym
terenie;
e) orientacyjną liczbę drobnych gryzoni polnych w tym rejonie.
4. Należy ustalić obszar zagrożony wścieklizną, uwzględniając przy tym tryb życia
gatunku zwierzęcia, u którego stwierdzono wściekliznę jak i innych gatunków
wrażliwych na chorobę, naturalne przeszkody uniemożliwiające przemieszczanie się
zwierząt, takie jak rzeki, jeziora, góry, zamknięte obszary leśne. Każdy przypadek
należy traktować indywidualnie i przy ustalaniu okręgu unikać szablonów. Można
przyjąć, że promień obszaru zagrożonego powinien wynosić minimum 5 km.,
z uwzględnieniem warunków geograficznych i topograficznych terenu.
5. Określenie obszaru uznanego za zagrożony oraz rygory w nim obowiązujące określa,
na wniosek wojewódzkiego lekarza weterynarii, właściwy wojewoda w drodze
rozporządzenia.
W okręgu zagrożonym należy w szczególności:
a) zagwarantować całkowity spokój, zakazując wstępu do okręgu osobom
nieupoważnionym przez powiatowego lekarza weterynarii,
b) zakazać urządzania polowań i odłowów, z wyjątkiem odstrzałów sanitarnych
zwierząt, zgodnie z art. 33a, ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r.
o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 111, poz. 724 z póz
n. zm.), zwanej dalej
ustawą o ochronie zwierząt;
c) zezwolić na indywidualne odstrzały sanitarne zwierząt, wśród których szerzy
się wścieklizna, szczególnie zwierząt wykazujących objawy chorobowe
i opuszczających swoje ostoje, zgodnie z art. 33a, ust 1 i 2 ustawy o ochronie
zwierząt. Należy przy tym zakazać używania do tego celu psów.
d) zakazać otwierania zwłok i zdejmowania skór ze zwierząt padłych
i pochodzących z odstrzałów sanitarnych;
e) zakazać pozostawienia zwierząt gospodarskich na pastwiskach i wybiegach
bez nadzoru;
f) zakazać wywozu psów i kotów z okręgu bez zezwolenia powiatowego lekarza
weterynarii;
g) zakazać urządzania wycieczek do lasu i ograniczyć ruch osobowy na tym
terenie do niezbędnego minimum;
h) nakazać trzymanie psów na uwięzi, a kotów w zamknięciu;
i) dążyć do ograniczenia populacji zwierząt wolno żyjących przez zmniejszenie
naturalnej bazy żywieniowej, jaką są dla lisów drobne gryzonie polne.
Sprzymierzeńcami w tych działaniach są ptaki drapieżne, które w tych
rejonach należy otoczyć szczególną opieką.
6. W zależności od sytuacji epidemiologicznej, należy dokonać perlustracji tego okręgu
przez osoby upoważnione przez powiatowego lekarza weterynarii, w celu wyszukania
sztuk padłych.
7. Dodatkowo, w celu określenia czy wścieklizna nie rozprzestrzenia się wśród zwierząt
wolno żyjących, można przeprowadzić wyrywkowe badania monitoringowe zwierząt
pochodzących z odstrzałów sanitarnych. Ujemne wyniki tych badań, m.in. mogą
stanowić podstawę do uchylenia rozporządzenia wojewody.
8. Przy zwalczaniu wścieklizny u zwierząt wolno żyjących, niezbędna jest ścisła
współpraca ze służbą leśną i Polskim Związkiem A
owieckim, w celu dokonania
na obszarze zagrożonym orientacyjnej ewidencji zwierząt wrażliwych, ustalenia
lokalizacji lisich nor oraz ewentualnego wykonania odstrzałów sanitarnych oraz
wyszukania zwierząt padłych. Znalezione zwierzęta padłe oraz zwierzęta pochodzące
z odstrzału sanitarnego należy zgłosić do badania Inspekcji Weterynaryjnej,
zabezpieczając je do czasu przybycia urzędowego lekarza weterynarii w sposób
wykluczający możliwość zakażenia ludzi lub zwierząt.
VII. PROFILAKTYKA
W zakresie działań profilaktycznych, zmierzających do ograniczenia występowania
przypadków wścieklizny u zwierząt należy w szczególności dążyć do:
1. kontroli przestrzegania obowiązkowych ochronnych szczepień psów i lisów wolno
żyjących przeciwko wściekliz
nie, zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997r.
o zwalczaniu chorób zakaz
nych zwierząt, badaniu zwierząt rzez
nych i mięsa oraz
o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 1999r. Nr 66, poz. 752 z póz
n. zm.) oraz
rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 grudnia 2002r.
w sprawie przeprowadzenia ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko
wściekliz
nie (Dz. U. Nr 8, poz. 100). Szczepienia psów przeciwko wściekliz
nie
powinny być rejestrowane zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju
Wsi z dnia 12 grudnia 2002r. w sprawie rejestru psów zaszczepionych przeciwko
wściekliz
nie oraz wzoru zaświadczenia o szczepieniu (Dz. U. Nr 223, poz. 1878).
2. jak najszybszego likwidowania z
ródeł choroby;
3. ograniczenia, we współpracy z władzami gminy, liczby bezpańskich kotów  zwierząt
najbardziej wrażliwych na zakażenie spośród zwierząt domowych, z uwagi na ich
półudomowiony sposób bytowania i możliwość kontaktu ze zwierzętami wolno
żyjącymi;
4. ścisłej współpracy ze służbą leśną i Polskim Związkiem A
owieckim w zakresie
kontroli stanu liczebnego zwierząt wolno żyjących oraz wykrywania i tłumienia
ognisk choroby.
5. uświadamiania ludzi odnośnie niebezpieczeństwa dla człowieka, wynikającego
z występowania wścieklizny u zwierząt, głównie wolno żyjących oraz kotów, ze
wskazaniem na fakt, że chore na wściekliznę zwierzęta dzikie tracą naturalną dla nich
bojaz
liwość i mogą przebywać na terenie zabudowanych osiedli ludzkich.