Justyna Drop
Charakterystyka geologicznych dziejów Polski
PREKAMBR
W prekambrze najstarszym okresie,
obejmującym 85% dziejów Ziemi wydzielono
dwa eony: archaik i proterozoik.
W tym czasie zachodziły kilkakrotne ruchy
górotwórcze uaktywniające procesy
wulkaniczne. Z tego okresu pochodzą głównie
skały magmowe i przeobrażone, np: granity,
gnejsy, Å‚upki krystaliczne.
W Polsce na skały prekambru natrafiono:
w Sudetach (na powierzchni)
A
upek krystaliczny
m.in. W Górach Izerskich, Górach Sowich,
Skały te reprezentowane są przez m.in. łupki
metamorficzne, granity, wapienie krystaliczne,
gnejsy, kwarcyt.
w Polsce północno-wschodniej
zachodnia część platformy
wschodnioeuropejskiej. Utwory prekambru
występują tu na głębokości 250-5000 m. W
budowie geologicznej tego regionu wyróżniają
się, centralnie położone, archaiczne elementy
strukturalne fundamentu krystalicznego 
reprezentuje je granit, występują tu także
kwarcyty
Granit monzonitowy, porfirowy
Era paleozoiczna w Polsce
" Podczas tej ery, trwającej około 375 mln lat, skorupa ziemska ulegała przeobrażeniom. Dwukrotnie
zachodziły ruchy górotwórcze: starsze kaledońskie i młodsze  hercyńskie.
" W Polsce podczas orogenezy kaledońskiej powstało najstarsze i najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich
 A
ysogóry a także niektóre masywy Sudetów ( Góry Kaczawskie, G. Orlickie, G. Bystrzyckie i Masyw
Śnieżnika.)
A
ysogórskie
gołoborza
" W okresie tym nasiliły się zjawiska wulkaniczne. Spowodowały one powstawanie grubych serii skał
wulkanicznych budujących dziś m.in. Góry Wałbrzyskie i Kamienne i G. Kaczawskie w Sudetach. W
karbonie panowały u nas warunki klimatyczne, podobne do tych, jakie występują obecnie w strefie
klimatu równikowego (wysoka temperatura i duża wilgotność powietrza przez cały rok).
" Podczas orogenezy hercyńskiej na obszarze Dolnego Śląska powstały liczne intruzje granitów. Są to:
batolity: Strzegom  Sobótka, Strzegom  Niemczański, Kudowy, Karkonoszy. Z granitowych intruzji
pozostały wyniosłości terenu i masywy górskie, np. Karkonosze i Tatry.
" W kambrze, sylurze i dewonie miały miejsce największe transgresje morskie  osady morskie występują
na całej powierzchni, ale zwykle są przykryte młodszymi utworami. Są to głównie: łupki ilaste,
piaskowce, zlepieńce i wapienie m.in. Góry Świętokrzyskie; Kielce, Chęciny  wapienie; Wyżyna
Śląska  zlepieńce i piaskowce.
Główne surowce mineralne i skały w
paleozoiku
W karbonie, gdzie panował klimat
równikowy wybitnie wilgotny. Z
bujnej roślinności typu: skrzypy,
widłaki, paprocie wytworzyły się
pokłady węgla kamiennego.
W dewonie i permie panował klimat
Węgiel kamienny
suchy. Na większości terenów Polski
występowały pustynie. Z tego
okresu pochodzą skały osadowe o
czerwonym i wiśniowym
zabarwieniu  piaskowce i zlepieńce
( G. Wałbrzyskie, Pogórze
Wałbrzyskie).
Zlepieniec permski z
W permie w wysychajÄ…cych
kamieniołomu
morzach powstały pokłady soli
Zygmuntówka
kamiennej okolic KÅ‚odawy i
Inowrocławia na Kujawach.
Sól kamienna
Proces powstawania węgla
ð Jednym z najważniejszych bogactw mineralnych w Polsce jest
węgiel kamienny.
ð Ta skaÅ‚a osadowa pochodzenia organicznego powstaÅ‚a z
rozkładających się szczątków widłaków, skrzypów, paproci
porastajÄ…cych bagienne obszary naszego kraju w karbonie.
ð Proces powstania wÄ™gla nazywany jest karbonizacjÄ…. Polega on na
wzbogacaniu szczątków organicznych w pierwiastek węgiel w
wyniku działania wysokiej temperatury i ciśnienia przy
jednoczesnym braku tlenu.
ð PokÅ‚ady wÄ™gla na przestrzeni dziejów poddawane byÅ‚y procesom
kompresji, fałdowania i przemieszczania w wyniku działania
poziomych i pionowych ruchów skorupy ziemskiej.
ð PokÅ‚ady wÄ™gla kamiennego przykrywane byÅ‚y innymi pokÅ‚adami
skał pochodzenia organicznego.
ð Surowiec ten wydobywany jest na Wyżynie ÅšlÄ…skiej i w ZagÅ‚Ä™biu
Lubelskim
Era mezozoiczna
" Era mezozoiczna trwała ok. 160 mln lat.
" W triasie znaczny obszar zajmowała nadal pustynia. Tworzyły się przede wszystkim czerwone i
czerwonofioletowe piaskowce, występujące obecnie w G. Świętokrzyskich i Sudetach. Pod koniec triasu
nastąpiła transgresja morska; również na południu na terenie dzisiejszych Tatr pojawiło się morze; w
górnym triasie morze ustąpiło tylko z terenów północnej Polski, natomiast pozostało na obszarze Tatr i
na południe od nich. Na dnie morza osadziły się warstwy wapieni i dolomitów o znacznej grubości,
spotykane dziś na Wyżynie Śląskiej. Serie skalne zawierają rudy cynku, ołowiu z domieszką srebra.
Nazywa się je dolomitami kruszconośnymi.
" W jurze w Polsce zapanował ciepły i wilgotny klimat podzwrotnikowy; na początku jury morze było
jedynie na południu Polski, ale w jurze środkowej zalało ono większą część obszaru Polski; Jedynie
Sudety i niewielkie obszary wschodniej części Polski były wyspami. Powstały w tym czasie m.in.
Wapienie budujące Wyżynę Krakowsko  Częstochowską oraz Pieniny.
Amonity jurajskie
Zamek w Olsztynie
W Kredzie po krótkiej regresji w dolnej kredzie morze ponownie zalało niemal całą Polskę; w
górnej kredzie ponad morzem wznosiły się jedynie Górny Śląsk, fragmenty Sudetów i masyw
małopolski, wtedy też w środkowej Polsce utworzył się Wał Środkowopolski, ciągnący się od
okolic Kołobrzegu po Lubelszczyznę i obejmujący Góry Świętokrzyskie, które w tym czasie
zostały podniesione wzdłuż strefy uskoków; u schyłku kredy morze wycofało się.
" W kredzie powstawały pokłady wapieni, margli, kredy piszącej, występujące na Wyżynie
Lubelskiej
" Przez całą prawie erę mezozoiczną w miejscu dzisiejszych Karpat znajdowało się zagłębienie
wypełnione wodą, nazwane geosynkliną karpacką. Zgromadziły się tu kilkumetrowej miąższości
pokłady piasków, żwirów, mułów, z których powstały piaskowce, zlepieńce, iłowce i mułowce.
Stanowią one flisz, który buduje Karpaty Zewnętrzne.
"
Era kenozoiczna
Najmłodsza era w dziejach Ziemi, która
zaczęła się 65 milionów lat temu i trwa nadal.
Zaczęte w mezozoiku alpejskie ruchy
górotwórcze w neogenie  trzeciorzędzie ( 20
mln lat temu) przechodziły największe
natężenie. W tej orogenezie powstały Karpaty
a Sudety i G. Świętokrzyskie zostały
wydz
wignięte i uległy spękaniu.
W trzeciorzędzie morze z północnej części
Polski ustąpiło, ale pozostały na jego miejscu
ogromne jeziorzyska, w których gromadził się
Gubałówka zbudowana z
materiał znoszony przez rzeki; pozostałością
ówczesnych bagien są eksploatowane dziś
fliszu podhalaoskiego
pokłady węgla brunatnego; na południu
Polski sfałdowane zostały Beskidy (Karpaty
Zewnętrzne)
Wśród skał z trzeciorzędu można wymienić:
Na Podhalu flisz podhalański: łupki i
piaskowce;
oraz bursztyny pochodzące ze świetlistych,
suchych lasów - paleogen
piaski, żwiry, wapienie, gipsy; na
południowych stokach Gór Świętokrzyskich;
na Niżu zaś: iły poznańskie; - neogen
Bursztyn trzeciorzędowy z inkluzją jaszczurki sprzed 40
milionów lat
czwartorzęd
W czwartorzędzie na teren Polski od północy
kilkakrotnie nasunął się lądolód; ocieplenia klimatu
powodowały topnienie i wycofywanie się lądolodu,
w okresach zimniejszych lądolód posuwał się na
południe
na początku holocenu klimat był jeszcze zimny i
suchy, przejściowo panowała roślinność tundrowa;
na północy Polski w ciągu kilku tysięcy lat
Cyrk polodowcowy
ukształtowało się Morze Bałtyckie, na rozległych
powierzchniach piaszczystych pozostawionych
przez lądolód powstawały wydmy; jednak klimat
stopniowo się ocieplił i formy terenu ukształtowane
przez lądolód i lodowce w górach zaczęły ulegać
powolnemu niszczeniu;
Rzez
ba gór w Polsce jest wynikiem działania
lodowców, erozji wywołanej wodami i wietrzenia.
Ostatnie lodowce ustąpiły ok. 10 000 lat temu.
Typowymi formami polodowcowymi w górach są
U-kształtne doliny oraz np. cyrki lodowcowe, żłoby
i mutony.
Rzez
ba Tatr Zachodnich
Wielkie jednostki geologiczno-tektoniczne w Polsce
Na obszarze Polski stykajÄ… siÄ™
trzy zasadnicze jednostki
struktury geologicznej
kontynentu:
" platforma
wschodnioeuropejska,
" paleozoiczna strefa fałdowa ,
" alpejskie pasmo fałdowao.
Platforma prekambryjska
Kompleksy skalne
górotwórczości hercyoskiej
Monokliny platformy paleozoicznej
Wały i niecki platformy paleozoicznej
Intruzje granitowe różnego pochodzenia na
powierzchni
Pokrywa osadowa (mezozoik) orogenezy alpejskiej Kompleksy skalne orogenezy kaledooskiej
przekształcone podczas fałdowao hercyoskich
Fliszowe kompleksy skalne (
kreda-miocen), o. alpejska
Zapadliska kenozoiczne orogenezy alpejskiej
Podział Polski na jednostki
geologiczno-tektoniczne
a)jednostki platformy wschodnio-europejskiej
-wzniesienie A
eby
-obniżenie perybałtyckie
-niecka Brzez
na
-wzniesienie mazursko-suwalskie
-obniżenie podlaskie
-wzniesienie podlaskie (SÅ‚awatycz)
-obniżenie nadbużańskie
b)jednostki tektoniczne platformy paleozoicznej
-wał kujawsko-pomorski
-niecka łódzka
-niecka miechowska
-niecka mogileńska
-niecka szczecińska
-monoklina przedsudecka
-monoklina śląsko-krakowska
c)obszary fałdowań alpejskich
-zapadlisko przedkarpackie
-Karpaty
-Pieniny
-Tatry
Platforma wschodnioeuropejska
ð Jest najstarszÄ… i najwiÄ™kszÄ… jednostkÄ… Europy
ð W Polsce obejmuje obszar od linii Koszalin, Bydgoszcz, Warszawa, RadzyÅ„ Podlaski,
Zamość po wschodnią i północna granicę Polski
ð Zbudowana jest z prekambryjskich skaÅ‚ metamorficznych i magmowych ( głównie
gnejsy, granity i Å‚upki krystaliczne). Na cokole platformy spoczywa pokrywa
utworzona z paleozoicznych i mezozoicznych skał osadowych( wapienie, piaskowce,
gliny, piaski). Powierzchnia cokołu platformy wschodnioeuropejskiej jest
zróżnicowana, tworzą ją wzniesienia i obniżenia. Przykładem wzniesień są: Sławatycz i
wyniesienie mazursko- suwalskie. Natomiast do obniżeń należą : podlaskie,
nadbużańskie i nadbałtyckie.
ð Na poÅ‚udniowym zachodzie podÅ‚oże platformy zapada siÄ™ kilkoma uskokami. Jest to
strefa głębokiego rozłamu w skorupie ziemskiej. Ta dyslokacja stanowi geologiczną
granicę pomiędzy najstarszymi prekambryjskimi skałami Europy a młodszymi
kaledońskimi i hercyńskimi strukturami kontynentu. Dyslokacja ta nazywa się strefą
Teisseyre a  Tornquista (T - T).
Strefa paleozoiczna fałdowań górskich
ð Obejmuje północno  zachodniÄ… i Å›rodkowÄ… PolskÄ™ oraz pas gór (Sudety i Przedgórze Sudeckie)
oraz wyżyny.
ð Zachodnia część Polski zostaÅ‚a uformowana w paleozoiku. Stanowi ona platformÄ™ paleozoicznÄ….
Ma znacznie bardziej skomplikowaną budowę niż platforma prekambryjska
(wschodnioeuropejska). Obejmuję strefę fałdowań kaledońskich i hercyńskich.
ð Na terenie Polski struktury kaledoÅ„skie odsÅ‚aniajÄ… siÄ™ w bardzo niewielu miejscach i sÄ… silnie
zdegradowane:
w Sudetach sÄ… najwyraz
niejsze (głównie G. Kaczawskie i okolice Kłodzka)
w G. Świętokrzyskich (głównie południowej ich części)
ð Na obszarze Polski w orogenezie hercyÅ„skiej:
powstały Sudety wraz z zapadliskiem górnośląskim
sfałdowane zostało podłoże krystaliczne Przedgórza Sudeckiego i Wielkopolski
nastąpiło morfologiczne odmłodzenie Gór Świętokrzyskich
ð Ruchy górotwórcze doprowadziÅ‚y do powstania głównych jednostek geologicznych Polski
północno - zachodniej i środkowej. Są nimi:
ð waÅ‚ kujawsko - pomorski zwanym czÄ™sto Å›rodkowopolskim (wzdÅ‚uż linii KoÅ‚obrzeg-Bydgoszcz-
Włocławek-Opoczno), który w trzeciorzędzie został poddany silnej denudacji, stąd nie widać go w
dzisiejszej rzez
bie terenu
ð system niecek obrzeżajÄ…cych waÅ‚ (niecka brzeżna, poÅ‚ożona wzdÅ‚uż północno-wschodniego stoku
wału oraz niecka szczecińsko-mogileńsko-łódzko-miechowska położona wzdłuż południowo-
zachodniego stoku wału)
ð monoklina przedsudecka
ð Wszystkie wyżej wymienione jednostki sÄ… obecnie przykryte osadami kenozoiku.
Fałdowania alpejskie
ð SÄ… najmÅ‚odszymi jednostkami geologicznymi na terenie Polski
ð Orogeneza alpejska w Polsce :
ð Tatry
ð niecka Podhala
ð Pieniny
ð Karpaty ZewnÄ™trzne (fliszowe) - Beskidy wraz z pogórzami
oraz Bieszczady
ð Zapadlisko Przedkarpackie
ð doszÅ‚o do odmÅ‚odzenia Sudetów i kolejnego odmÅ‚odzenia G.
Świętokrzyskich.
Położenie Polski na tle budowy geologicznej Europy
vð Archeoeuropa
ð Część Polski leżąca w obrÄ™bie platformy wschodnioeuropejskiej
żð Od linii Koszalin, Bydgoszcz, Warszawa, Zamość po wschodniÄ… i północnÄ… granicÄ™ Polski
vð Platforma paleozoiczna
qð Paleoeuropa
żð Część Sudetów
żð Góry Kaczawskie, Blok Izerski, Blok Åšnieżnika
żð PoÅ‚udniowa część Gór ÅšwiÄ™tokrzyskich
qð Mezoeuropa
żð G. ÅšwiÄ™tokrzyskie
żð Sudety
żð Zapadlisko Å›lÄ…sko-krakowskie
żð Tereny leżące na północ od wyżej wymienionych jednostek nie wchodzÄ…ce do archeoeuropy
vð Neoeuropa
żð Karpaty
żð Zapadlisko przedkarpackie
Era Okres Czas w mln lat Główne wydarzenia w Polsce
Geologiczne dzieje Polski
geologiczny
Zlodowacenia, które ukształtowały rzez
bÄ™ obecnej powierzchni kraju,
kenozoiczna czwartorzęd 2 do dziś
ukształtowało się Morze Bałtyckie
Alpejskie ruchy górotwórcze, powstały Karpaty i Zapadlisko
trzeciorzęd 65-2
Przedkarpackie; powstanie złóż węgla brunatnego, siarki, ropy naftowej i
gazu ziemnego,
Powstały pokłady wapieni, margli i kredy piszącej, wypiętrzenie Wału
mezozoiczna kreda 140-65
pomorskiego-kujawskiego
Transgresje i regresje morskie, ciepły klimat, powstała Jura Krakowsko 
jura 195-140
Częstochowska, Pieniny
Znaczny obszar Polski zajmowała pustynia
trias 230-195
Hercyńskie ruchy górotwórcze, powstanie złóż soli kamiennej, ropy
paleozoiczna perm 290-230
naftowej i gazu ziemnego, rud cynku i miedzi
Hercyńskie ruchy górotwórcze, powstanie złóż węgla kamiennego,
karbon 360-290
powstawanie Sudetów Zachodnich oraz kolejne wypiętrzenia Gór
Świętokrzyskich, Karkonosze
Hercyńskie ruchy górotwórcze, sfałdowane zostało podłoże krystaliczne
dewon 395-360
Przedgórza Sudeckiego i Wielkopolski
Kaledońskie ruchy górotwórcze, powstawanie Sudetów Wschodnich i
sylur 435-395
fałdowanie niektórych części Gór Świętokrzyskich, sfałdowanie Gór
Kaczawskich oraz wydz
wignięcie granitowo-gnejsowe Gór Izerskich,
ordowik 500-435
Bystrzyckich, Orlickich i Masywu Śnieżnika.
Kaledońskie ruchy górotwórcze
kambr 570-500
Powstanie atmosfery z tlenem, formowanie się Gór Sowich w Sudetach
Prekambr( Era archaiczna i 2600-570
proterozoiczna)
Początki Ziemi  brak śladów życia
4600-2600
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą byd wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęd dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizowad na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęd dydaktycznych.