| Kształcenie i doskonalenie
Rozwijanie wrażliwości
przedszkolaków
na humor
Przedszkole kojarzy się zazwyczaj z miejscem zabawy.
Powinno kojarzyć się również ze stanem rozbawienia,
miejscem rozbrzmiewającym śmiechem, świadczącym
o radości dzieciństwa.
Jolanta Olkusz terapię śmiechem. Badacze zajmują-
cy się zagadnieniem humoru, śmie-
chu wymieniają różne ich funkcje,
ze szczególnym uwzględnieniem:
Humor jest filozofią
działania relaksującego;
pogodnego usposobienia.
korzystnego wpływu na ogólne sa-
Stefan Szuman
mopoczucie fizyczne i psychiczne;
odblokowania emocji;
omizm, humor, dowcip, poczu- redukcji stresu;
Kcie humoru, postawa humo- polepszenia relacji interpersonal-
Rysunek Kasi z Publicznego Przedszkola nr 5
ru  to terminy nietożsame, choć nych z otoczeniem;
w Opolu. Kaczka-dziwaczka idzie do doktora
w potocznym rozumieniu traktuje się pobudzenia rozwoju.
wystrojona w kapelusik.
je jako zbliżone znaczeniowo. Pojęcia Zdolność dostrzegania rzeczy
te były i są nadal przedmiotem licz- śmiesznych, wrażliwość na komizm,
nych rozważań filozofów, estetyków, zwracanie uwagi na pozytywne stro- Przedszkole kojarzy się nam zazwy-
socjologów, psychologów, literaturo- ny rzeczywistości, życzliwa postawa czaj z miejscem zabawy. Powinno
znawców, językoznawców czy peda- wobec siebie i świata to ważne właści- kojarzyć się również ze stanem rozba-
gogów1. Wśród nich nadrzędne jest wości usposobienia, a także przejawy wienia, miejscem rozbrzmiewającym
pojęcie komizmu, które ma dziesiątki sprawności intelektualnej człowieka śmiechem, świadczącym o radości
definicji świadczących o złożoności określane jako postawa humoru. Jej dzieciństwa, o tym, że dziecko spędza
tego zjawiska estetycznego. Odnosi elementem jest poczucie humoru codziennie dużo czasu w  wesołym
się ono do osób, sytuacji, zdarzeń, postrzegane współcześnie jako istotna przedszkolu , w pełni sprzyjającym
przedmiotów wywołujących śmiech wartość, w którą należy wyposażyć jego wszechstronnemu rozwojowi.
jako reakcję na zawarte w nich ele- dziecko. Zdaniem Marii Dudzikowej, Dzieci w wieku przedszkolnym
menty komiczne. kształtowanie postawy humoru i roz- na ogół charakteryzuje duże poczu-
Jak pisze Irena Słońska, dzieci lubią wijanie poczucia humoru dzieci cie humoru (zarówno w rozumieniu
się śmiać i my lubimy patrzeć, gdy się powinno przebiegać równolegle z rozwi- odbioru komizmu, jak i jego tworze-
śmieją. Uśmiech, wesołość świadczą o ich janiem ich inteligencji ogólnej, zaintere- nia), choć nie jest ono na jednakowym
zadowoleniu z życia, dobrym samopo- sowań, wzbogacaniem i spotęgowaniem poziomie u wszystkich, podobnie
czuciu psychicznym i zdrowiu2. Cytat całego wewnętrznego życia, uczuć moral- jak zróżnicowane mogą być reakcje
ten przywołuje na myśl z jednej stro- nych itp.3 W kontekście tego stwierdze- na różne rodzaje komizmu. Świadczą
ny stare powiedzenie śmiech to zdro- nia śmiech i humor powinny zatem o tym wyniki badań prowadzonych
wie, a z drugiej jedną z nowszych być traktowane na równi z innymi np. przez Marię Ligęzę i Irenę Sucha-
dziedzin nauki  gelotologię, czyli potrzebami okresu dziecięcego. nek, dotyczących percepcji humoru
1 Zob. m.in.: E. Adamczuk, Uczymy się przez humor, Lublin 1997; H. Bergson, Śmiech. Esej o komizmie, Warszawa 1995; J. Bystroń, Komizm, Wrocław
1960; D. Buttler, Polski dowcip językowy, Warszawa 2001; I. Dudzikowa, Osobliwości śmiechu uczniowskiego, Kraków 1996; B. Dziemidok, O komizmie,
Warszawa 1967; S. Garczyński, Anatomia komizmu, Poznań 1989; S. Garczyński, Śmiechu naszego powszedniego, Poznań 1981; M. Gołaszewska,
Śmieszność i komizm, Warszawa 1987; J. Pacławski, M. Kątny, Komizm i humor w literaturze dla dzieci, Kielce 1996; S. Szuman, Wesołość, humor, żart
i psota w życiu małego dziecka [w:] Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1947; J. Tomczuk-Wasilewska, Psychologia humoru, Lublin
2009; K. Żygulski, Wspólnota śmiechu. Studium socjologiczne komizmu, Warszawa 1976.
2 I. Słońska, Dzieci i książki, Warszawa 1959, s. 102.
3 M. Dudzikowa, O potrzebie i możliwościach uszlachetniania humoru uczniowskiego,  Nowa Szkoła 2002, nr 6, s. 6.
Wychowanie w Przedszkolu nr 5 | maj 2013 11
Kształcenie i doskonalenie |
przez przedszkolaki4. Irena Suchanek czych, od których zależy budowanie zna- w życiu potrzebne są pozytywne emocje;
stwierdza, że: Przedszkole jest miejscem, czeń i odkrywanie znaczeń wypowiedzi poczucie humoru daje człowiekowi energię,
gdzie dzieci mogą przeżywać komizm rozmówcy11. W sposób bezpośredni dobre nastawienie do siebie i wszystkie-
bez pośpiechu, z korzyścią dla własne- do dziecięcej wspólnoty śmiechu go, co go otacza; poczucie humoru uczy
go rozwoju psychicznego. Częsty kontakt zachęcają zadania uczące percepcji dystansu do swoich i cudzych wad; uczy
z technikami humoru, możliwość podziele- komizmu w kontakcie ze sztuką tea- optymistycznego nastawienia do życia;
nia się refleksjami, konfrontacja z innymi tralną (dziecko dostrzega humor słowny zmniejsza agresję; musimy dawać dziec-
odbiorcami komizmu mogą doprowadzić i sytuacyjny zawarty w przedstawie- ku poczucie, że z każdej sytuacji, nawet
do ukształtowania się postawy humoru5. niach12) i literaturą (dziecko rozpoznaje najgorszej, jest jakieś wyjście. Humor, żart,
O śmiechu jako technice pracy, zadaniu nastrój utworu13; słuchanie rymowanek, dowcip w tym też pomaga; dziecko, każdy
edukacyjnym w dokumentach związa- wierszy opisujących nierealne miejsca, człowiek z poczuciem humoru jest bardziej
nych z wychowaniem w przedszkolu postacie, zdarzenia; wymienianie zawar- akceptowany w grupie; dzieci, rodzice lubią
wprost mówi się niewiele. tych w nich nonsensów14) oraz zabawy wesołe, uśmiechnięte panie; dzieci są bar-
Lektura podstawy programo- typu Co by było, gdyby& rozwijające dziej śmiałe, otwarte i radosne.
wej i kilku wybranych programów twórcze myślenie15. Ta argumentacja przekonu-
wychowania przedszkolnego6 poka- Przegląd programów wychowania je, że warto budować w dzieciach
zuje, że kształtowanie poczucia przedszkolnego pozwala wyciągnąć poczucie humoru jako ważną kate-
humoru dzieci i ich postawy humo- wniosek, że humor jako technika pracy gorię emocjonalną, intelektualną
ru to przesłania, których realizacji spełniająca funkcję zabawową, tera- i estetyczną, dbać o ich edukację
można domyślać się w oparciu o takie peutyczną, poznawczą i wychowawczą także w tym zakresie. Z pewnością
sformułowania, jak np.: [dziecko] roz- niezbyt często wpisuje się w przed- nie jest to stwierdzenie nowatorskie,
poznaje emocje takie jak: radość, smu- szkolną codzienność. Faktu tego nie ale korespondujące z poglądami
tek, złość, i określa sytuacje będące ich kryją nauczycielki przedszkoli (47 osób m.in. Czesława Matusewicza, który
z
ródłem7; określanie samopoczucia: kiedy uczestniczących w badaniu sondażo- uważa, że humor wpływa na obniże-
czuję się dobrze (& ), co mnie cieszy (& ), wym), przyznając, że starają się wyko- nie lęków, agresywności, uodparnia
co bawi8; określanie sytuacji wywołują- rzystać humor o charakterze sponta- na stres, poprawia relacje interperso-
cych różne emocje, np. radość, złość, smu- nicznym, niezaplanowanym. Nie nalne16, natomiast stosowanie humoru
tek, strach9. Są one zawarte w obsza- organizują natomiast specjalnie sytu- w wychowaniu i nauczaniu jest wyrazem
rach dotyczących rozwoju emocjo- acji edukacyjnych z wprowadzanymi pewnej filozo życia, filozo pogodnego
nalnego i społecznego oraz obecne do nich celowo elementami humoru. optymizmu17.
we wszystkich programach. Sugestie Jednocześnie nauczycielki przyzna- Jakie są zatem możliwości wyko-
dotyczące przyzwyczajania dzie- ły, że lubią śmiać się z dziećmi (100%), rzystania humoru jako środka dydak-
ci do dostrzegania komizmu można że poczucie humoru jest ważne zarów- tycznego w pracy z przedszkolakami?
odnalez
ć w obszarze z zakresu rozwi- no w życiu (95,7%), jak i w edukacji y
ródłem twórczej refleksji, inspiracji
jania ich zdolności lingwistycznych, przedszkolnej (85,1%), ponieważ m.in. do działań edukacyjnych, wzboga-
np. słuchanie zdań prawdziwych i fał- miło jest przebywać w pozytywnej atmo- conych o humor, mogą być artyku-
szywych, ocenianie ich wartości logicz- sferze; to poprawia atmosferę w grupie; bez ły w czasopismach adresowanych
nej (np. przez wykonywanie określonych poczucia humoru ciężej jest znosić różne do nauczycielek przedszkoli, doty-
ruchów10; rozwijanie zdolności poznaw- problemy; świat staje się weselszy, lepszy; czące tego zagadnienia18. Proponuje
4 I. Suchanek, Humor i dowcip w wychowaniu,  Wychowanie w Przedszkolu 1996, nr 2, s. 90 93; M. Ligęza, Przejawy skłonności twórczych dziecka w recepcji
utworów humorystycznych [w:] Dziecko jako odbiorca literatury, pod red. M. Kielar-Turskiej, M. Przetacznik-Gierowskiej, Warszawa 1992, s. 111 135.
5 I. Suchanek, op. cit., s. 93.
6 B. Bilewicz-Kuz
nia, T. Parczewska, Ku dziecku. Program wychowania przedszkolnego, Lublin 2009; R. Czekalska, A. Gaj, B. Lauba, Odkryjmy Montessori
raz jeszcze& Program wychowania przedszkolnego, A
ódz
2009; M. Kwaśniewska, W. Żaba-Żabińska, Nasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej
wspomagający aktywność dzieci, Warszawa 2009; J. Pytlarczyk, W kręgu zabawy. Program wychowania przedszkolnego, Warszawa 2009; E. Tokarska,
J. Kopała, Zanim będę uczniem. Program wychowania przedszkolnego, Warszawa 2009; M. Rościszewska-Woz
niak, Dobry start przedszkolaka. Program
wychowania przedszkolnego, Warszawa 2009; M. Walczak-Sarao , D. Kręcisz, Wesołe przedszkole i przyjaciele. Program wychowania i edukacji przedszkolnej,
Warszawa 2009.
7 E. Tokarska, J. Kopała, op. cit., s. 25.
8 M. Walczak-Sarao , D. Kręcisz, op. cit., s. 24.
9 M. Kwaśniewska, W. Żaba-Żabińska, op. cit., s. 15.
10 Ibidem, s. 37.
11 B. Bilewicz-Kuz
nia, T. Parczewska, op. cit., s. 12.
12 E. Tokarska, J. Kopała, op. cit., s. 68.
13 R. Czekalska, A. Gaj, B. Lauba, op. cit., s. 56.
14 M. Kwaśniewska, W. Żaba-Żabińska, op. cit., s. 37.
15 M. Rościszewska-Woz
niak, op. cit., s. 30.
16 C. Matusewicz, Humor, dowcip, wychowanie, Warszawa 1976, s. 68 69, 106, 127 i 128.
17 Ibidem, s. 7.
18 Zob. m.in.: I. Dudzińska, Wesoło nam,  Wychowanie w Przedszkolu 1991, nr 9; Z. Marcinek, Humor na co dzień,  Wychowanie w Przedszkolu
2000, nr 8; E. Mendyk, Co by było, gdyby?,  Wychowanie w Przedszkolu 1987 nr 7/8; K.L. Michałek, Humor i dowcip jako technika,  Wychowanie
w Przedszkolu 1995, nr 2; J. Olkusz, Literackie żarty i zabawy językowe,  Wychowanie w Przedszkolu 2011, nr 2; J. Olkusz, Humor w utworach
Ludwika Jerzego Kerna jako postawa wobec rzeczywistości,  Wychowanie w Przedszkolu 2012, nr 6; L. Smółka, O humorze dziecięcym,  Wychowanie
w Przedszkolu 1987, nr 3; E. Sosnowska, Humor jest dobry na wszystko,  Wychowanie w Przedszkolu 2006, nr 5; J. Storczyńska, A. Ucińska,
Tydzień uśmiechu,  Wychowanie w Przedszkolu 2012, nr 11; I. Suchanek, Humor i dowcip w wychowaniu,  Wychowanie w Przedszkolu 1996, nr 2;
I. Suchanek, Gapiszon u sześciolatków,  Wychowanie w Przedszkolu 1996, nr 4; E. Szefler, Historyjki o Gapiszonie,  Wychowanie w Przedszkolu 2013, nr 1.
12 Wychowanie w Przedszkolu nr 5 | maj 2013
Jak zaprzyjaz
nić dziecko z książką?
Agnieszka Woz
ny
Dzieci są z natury ciekawe świata  wszystko je interesuje, wszystkiego chcą dotknąć, zobaczyć, spróbować.
Ta ciekawość świata powinna być mądrze ukierunkowana przez rodziców i wychowawców. Jeśli rodzice chcą,
by dziecko chętnie sięgało po książki  należy nimi dziecko zainteresować, pokazywać je, czytać do snu. Książka
powinna być w domu obecna.
Nauka i zabawa  jednocześnie
Najlepszym pomysłem na to, by zaciekawić dziecko książką, jest zabawa. Seria książek Wydawnictwa GREG Zabawa
i nauka to idealna pozycja do tego, by pracować razem z dzieckiem, bawić się, malować, rozwiązywać różnego typu
łamigłówki. Seria książeczek podzielona jest na pięć części dostosowanych do wieku dzieci. Co ważne, we wskazówkach
dla rodzica zamieszczone zostały propozycje tematów do rozmów z maluchem w oparciu o dane ćwiczenie, pomysły
na zabawy i dodatkowe zadania. Zabawa i nauka to doskonały pomysł na spędzenie z dzieckiem czasu.
Malowanki z wierszykami
Dzieci uwielbiają kolorować. Malowanki są bardzo tradycyjną rozrywką dla dzieci, jednak ich popularność wśród
najmłodszych nie maleje. Podczas deszczowej pogody czy zwykłej nudy  nie trzeba przekonywać dziecka, by wzięło
kredki czy pisaki i pokolorowało rysunek. Dzieci mają swoje ulubione malowanki  niektóre lubią zwierzęta,
inne samochody czy postacie z bajek i księżniczki. Malowanki z najnowszej serii Wydawnictwa GREG  Zabawne
obrazki, Wesołe malowanki, Magiczne rysunki posiadają dodatkowo zabawne, rymowane wierszyki i zagadki,
które spodobają się każdemu dziecku. Książeczka przypomina blok rysunkowy  kartki łatwo można wyrwać,
a jednostronicowy zadruk i gruby papier sprawiają, że malowanie jest bardzo wygodne.
Czytać samodzielnie
Nic tak nie sprawia dziecku frajdy, jak możliwość samodzielnego czytania. Metodycy
i nauczyciele już dawno odkryli metodę sylabową jako praktycznie bezproblemową, szybką
i skuteczną. Metoda uczy dziecko rozpoznawania poszczególnych liter i sylab bez głoskowania
 czytanie więc staje się naturalne, tak jak mowa. Mój pierwszy elementarz to pozycja
przygotowana dla najmłodszych dzieci. Kolejność wprowadzania literek i cyferek jest ściśle
określona i zgodna z zasadami metody, stopniowo wprowadzane słowa i zdania pozwalają
rozwijać i doskonalić umiejętność czytania. Książka ta jest idealna na prezent dla każdego
malucha!
Artykuł promocyjny
Kształcenie i doskonalenie |
Rysunek Amelki z Publicznego Przedszkola nr 5 w Opolu (grupa  Mrówki prowadzona przez mgr Ewę A
ysoń). Balbinka chce nakarmić ptaki. Bierze
z półki miskę z jabłkami, myśląc, że ptaki to zjedzą. Ucieszona idzie do karmnika. Ptak zobaczył Balbinkę, a Balbinka nie wiedziała, że ptaki jabłek
nie jedzą.
się w nich różne zabawy (np. w żar- łują w nich potrzebę znalezienia przyczyny kategorią pojawiającą się często
tobliwe przebieranie, w wymyślanie sytuacji, zjawiska, serii komicznych przy- w twórczości wielu pisarzy adresu-
śmiesznie brzmiących zestawień gód. Obok szczerego, spontanicznego śmie- jących swe teksty do dzieci. Sięgają
wyrazów, rymowanek, żarty pri- chu (& ) dzieci skupią uwagę na dowcip- oni po różne sposoby budowania ko-
maaprilisowe, wskazywanie niepa- nych transformacjach, czyimś gapiostwie, mizmu w utworze, świadczące
sujących elementów, wymyślanie niezrozumiałym zachowaniu, znakomitym zawsze o znajomości dziecięcych po-
różnych sytuacji typu Co by było, fortelu, co będzie pożądanym treningiem trzeb i psychiki.
gdyby& ), zorganizowanie  Tygodnia umysłowym  intelektualną przygodą21. Przedszkolaki doskonale bawią się
uśmiechu ,  Dnia żartów , kącika Humorystyczne opowieści w formie walorami fonicznymi języka. Ma-
humoru, rysowanie wesołych obraz- 2 i 4 obrazków może nie od razu roz- teriałem śmiechotwórczym, skupiają-
ków, ustawianie  na opak zaba- śmieszą dzieci, które muszą przecież cym uwagę przedszkolaków na dz
wię-
wek i różnych przedmiotów, sięga- dostrzec i zrozumieć zawarty w nich kach, mogą więc być:
nie po wesołe historyjki obrazkowe element komiczny. Z czasem jednak wyrazy dz
więkonaśladowcze, któ-
i utwory literackie. zainspirują do wymyślania własnych rych nie brakuje np. w wierszach
Znakomitym materiałem o treś- rysunków z przygodami Gapiszona lub Lokomotywa, Ptasie radio Juliana
ciach komicznych są znane kilku poko- Balbinki. Tuwima, Katar, Zegarek Jana
leniom dzieci cykle historyjek obraz- W wyzwalaniu poczucia humoru Brzechwy, Stary zegar Bogdana
kowych z Gapiszonem19, autorstwa istotną rolę odgrywa również litera- Brzezińskiego, Skoczek Hanny
Bohdana Butenki, oraz cykl o Gąsce tura  skarbnica komizmu dostęp- Januszewskiej, Deszcz Marii
Balbince20 Marii Terlikowskiej i Anny nego dziecięcej percepcji. Różno- Czeskiej-Mączyńskiej, Co słychać
Hoffmann. Materiały te nic nie straciły rodność i bogactwo form komizmu, na wsi? Wandy Chotomskiej,
ze swego uroku. Te przesympatyczne przy jednoczesnych jego walorach w zbiorze opowiadań o charakte-
postacie i ich perypetie, rozmaite psoty zabawowych, poznawczych i wycho- rze bajek ludowych Wesołe historie
i żarty obok rozbawiania dzieci wywo- wawczych, powodują, że jest on Ewy Szelburg-Zarembiny, w wier-
19 B. Butenko, Gapiszonowe co nieco, Warszawa 1999; B. Butenko, Bałwanka Gapiszona, Warszawa 2001; B. Butenko, To ja, Gapiszon, Warszawa 2003;
B. Butenko, Gapiszon, krokodyl i& , Warszawa 2004; B. Butenko, Gapiszon i tajemnica pierniczków, Toruń 2008; B. Butenko, Gapiszon i Korniszon,
Warszawa 2009; B. Butenko, Gapiszon i Zuzia, Warszawa 2009.
20 M. Terlikowska, Gąska Balbinka, il. A. Hoffmann, Warszawa 2010.
21 I. Suchanek, Humor i dowcip& , op. cit., s. 92.
14 Wychowanie w Przedszkolu nr 5 | maj 2013
UWAGA
KONKURS!!!
Dzieci  humor  literatura
Jak wprowadzać elementy humoru w życie przedszkolaków, korzystając z literatury dziecięcej?
Od dawna wiadomo, że ludziom pogodnym, wesołym i z wyrobionym we wczesnym dzieciństwie poczuciem humoru żyje się
łatwiej i lepiej, są oni akceptowani przez otoczenie i rówieśników. Istotne wydaje się częste wprowadzanie elementów humoru
do edukacji przedszkolaków, a niezastąpionym ich z
ródłem jest literatura dziecięca. Humor słowny i sytuacyjny zawarty
w wielu tekstach słynnych pisarzy: Tuwima, Brzechwy, Szelburg-Zarembiny, Chotomskiej, Kerna, Bechlerowej, Kulmowej,
Ficowskiego, Wawiłow, Kasdepkego, Strzałkowskiej, Świrszczyńskiej i wielu, wielu innych  może być inspiracją do wesołych
zabaw słownych, plastycznych i ciekawych zajęć.
Zapraszamy do opisania tych działań i udziału w konkursie. Artykuł powinien zawierać opis wybranych przykładów z praktyki
pedagogicznej, ukazujących, w jaki sposób na podstawie tekstów literackich (wierszy i prozy) nauczyciele starają się rozwijać
u dzieci postawę humoru wobec otaczającego świata. Objętość pracy nie powinna przekraczać 10 stron maszynopisu (czcionka
12, interlinia 1,5).
Do tekstu prosimy załączyć materiał ilustracyjny  zdjęcia przedstawiające przebieg zabaw i zajęć oraz prace plastyczne dzieci.
Prace powinny być oryginalne, nigdzie dotychczas nie publikowane, a autorzy posiadać do nich (do tekstu i zdjęć) prawa autor-
skie.
Materiały konkursowe prosimy przesyłać w formie elektronicznej na adres: [e-mail] z dopiskiem  Konkurs.
Dzieci  humor  literatura .
Termin przesyłania prac konkursowych upływa 15 września 2013 roku.
Dla autorów konkursowych prac przygotowaliśmy:
Trzy nagrody pieniężne (po 500 złotych każda) ufundowane przez  Wychowanie w Przedszkolu .
30 książek Wydawnictwa ARKADY (wyróżnienia).
Dyplomy za udział dla wszystkich uczestników.
Rozstrzygnięcie konkursu będzie przedstawione na łamach czasopisma
 Wychowanie w Przedszkolu w numerze 10/2013, na stronie internetowej
www.wychowaniewprzedszkolu.com.pl oraz na naszym profilu na FB
Kształcenie i doskonalenie |
szach Wesołe i smutne okrzyki Jana przyczepił Lucyny Krzemienieckiej, Ryszarda Przymusa, Beksalala, Zaproś
Huszczy i Wronka Lucyny Krze- Baj Kazimiery Iłłakowiczówny, krówkę na majówkę, Chore kotki Wiesła-
mienieckiej; Bajka o gęsim jaju, raku Nieboraku, wa Drabika, Panna Fontanna Wandy
zabawne imiona bohaterów, kogucie Piejaku, kaczce Kwaczce, kocie Chotomskiej.
jak np. w utworach Kozucha Mruczku i o psie Kruczku, O kurce Zasada kontrastu to kolejna kate-
Kłamczucha Janiny Porazińskiej, Złotopiórce i kogutku Szałaputku goria komizmu, łatwo rozpoznawal-
O wróbelku Elemelku, Rak-czupirak Ewy Szelburg-Zarembiny. na przez dzieci, które lubią wszelkiego
i rybka złośnica Hanny A
ochockiej, Wśród humorystycznych tekstów typu niespodzianki i nieoczekiwane puen-
Kaczka Dziwaczka22 Jana Brzechwy, literackich dużo miejsca zajmują pre- ty, a zderzenie elementów przeciwstaw-
120 przygód Koziołka Matołka, zentacje negatywnych zachowań nych i niewspółmiernych z reguły wywo-
Awantury i wybryki małej małpki bohaterów. Galerię komicznych figur łuje reakcję śmiechu23. Stąd niekłama-
Fiki-Miki Kornela Makuszyńskiego tworzą postacie, których zachowanie ną radość dzieci i chęć zabawy budzą
i Mariana Walentynowicza, Bajka stanowi egzemplifikację określonych np. Dwa Michały J. Tuwima.
o gęsim jaju, raku Nieboraku, kogu- przywar: lenistwa, zarozumialstwa, Do pierwszej refleksji nad językiem
cie Piejaku, kaczce Kwaczce, kocie niedbalstwa, niegrzecznego zachowa- oraz serdecznego śmiechu pobudzają
Mruczku i o psie Kruczku Ewy nia, bałaganiarstwa. Mimo elementów starsze przedszkolaki gry słowne i dow-
Szelburg-Zarembiny, Mili-lili-lawi komizmu satyrycznego, zastosowanej cipy językowe, będące kolejnym lite-
Emilii Waśniowskiej, Trobolali ironii wady i niewłaściwe postępo- rackim środkiem komizmotwórczym.
Mariusza Niemyckiego; wanie bohaterów autorzy krytykują Do ich zrozumienia niezbędne jest
zabawnie brzmiące wyrazy, w sposób delikatny i wyrozumiały, na pewno bogate doświadczenie języ-
których często nie ma w języku ale i czytelny dla odbiorcy, który czę- kowe i życiowe dziecka, a czasem dodat-
codziennym, obecne w wierszach sto utożsamia się z główną postacią. kowo wyższy poziom jego sprawności
Wandy Chotomskiej Hipopotam Humorystyczna krytyka wad i błędów umysłowej. Odnosi się to zwłaszcza
lubi błoto, Juliana Tuwima Pan bohaterów przybliża dziecku w spo- do wierszy, w których wykorzystany
Tralaliński; sób życzliwy i mało natrętny pozytyw- jest  jako zabieg wywołujący humor
nagromadzone podobne brzmie- ny wzorzec postępowania, a równo-  rym homofoniczny. Ma to miejsce
nia, trudne do wyartykułowania cześnie uczy je wyrozumiałości oraz np. w wierszach Dwa Bytaki Magda-
zestawienia dz
więków (tzw. ła- tolerancji wobec innych. Świadomość leny Samozwaniec, Figielek Juliana
mańce językowe), pojawiające się wielkiej roli śmiechu w wyzwalaniu Tuwima, Dziwna rymowanka, Bajdurka,
np. w wierszach Chrząszcz, Nie i pobudzaniu naturalnej skłonności Nieporozumienie Jerzego Ficowskiego,
pieprz Pietrze, Grzebień i szczot- dziecka do humoru, z jednoczesnym Tata rak Wandy Grodzieńskiej, Jerzy
ka Jana Brzechwy, Czarna krowa, docenieniem wychowawczej i terapeu- i jeż Wincentego Fabera, Kłopoty z imio-
Ma Agatka& ma Balbina& tycznej funkcji komizmu, widoczna nami Mieczysławy Buczkówny, Zebra
ma Barbarka Hanny A
ochockiej, jest w takich utworach, jak np. Ste- z Zegrza Igora Sikiryckiego.
Żuru gar, Perz się szerzy, Drab i grab, fek Burczymucha, Na zasadzce, Muchy Innym przykładem lubianych przez
Kura, rura i tarantula Agnieszki samochwały Marii Konopnickiej, Leń, dzieci żartów słownych jest powoływa-
Frączek, Bąk, Chrząszcz, Rumak, Kwoka, Samochwała, Skarżypyta, Kłam- nie do życia magicznego języka, zrozu-
Żaba, Lula, Gimnastyka Małgorzaty czucha Jana Brzechwy, Dyzio marzyciel, miałego tylko dla wtajemniczonych,
Strzałkowskiej, Rabarbar Barbary, Zosia Samosia, Ptasie plotki, O Grzesiu tak jak ma to miejsce np. w Mysiej
Leszcz i kleszcz, Mama mima A
ukasza kłamczuchu i jego cioci, Rycerz Krzykal- mowie i Kaczce tłumaczce W. Chotom-
Dębskiego, Wiersz, w którym syczy ski Juliana Tuwima, Piotruś i powietrze, skiej.
przez cały czas Ludwika Jerzego Mądra poduszka, Paw i Bolek, Kupiła Dużą dawkę humoru niosą utwory,
Kerna, Zebra z Zegrza Igora kaczka taczkę, Znam pewnego kawale- w których żart oparty jest na homo-
Sikiryckiego, Ementaler Haliny ra Ludwika Jerzego Kerna, Cekulada nimii. Wykorzystywanie wyrazów
Szayerowej; Magdaleny Samozwaniec, Chory kotek o podobnym brzmieniu, ale innym zna-
powtórzenia na zasadzie refrenu Stanisława Jachowicza, Zuch Jerzego czeniu pozwala skonstruować sytua-
typowego dla piosenek i wierszy Kiersta, Zoologiczny talent, Pracuś Igora cje, w których dochodzi do nieporo-
inspirowanych twórczością ludo- Sikiryckiego, O Felku, który nigdy nie zumienia między nadawcą a odbior-
wą, np. Wycinanki, Malowane miski, kładł niczego na swoje miejsce Karola cą komunikatu słownego. Kopiowane
O kusym kogutku, Po drabinie Janiny Szpalskiego i Mariana Załuckiego, są w ten sposób rzeczywiste pomyłki
Porazińskiej, Wkoło A
odzi bocian O pewnym chłopczyku Jana Huszczy, zdarzające się w sytuacjach codzien-
chodzi Ludwika Jerzego Kerna, Kto winien?..., Chwalipięta, Przed lustrem, nych i wynikające z wieloznaczności
Na straganie, Pomidor, Chrzan Jana Obrażalska, Nie, Naj& , Dyrdymałki, pewnych słów. Zjawisko odmiennego
Brzechwy, Rzepka, Warzywa Juliana Rosną ząbki na gołąbki& Ireny Sucho- od intencji nadawcy interpretowania
Tuwima, Jak się rzep do psiego ogona rzewskiej, Jak Jurek wybierał się na grzyby treści wyrazu (kotki, babka) wyzyskała
22 Dzieci po narysowaniu własnej wizji Kaczki Dziwaczki proponują różne jej imiona, adekwatne do treści rysunku, np. Kaczka Czupiraczka, Kaczka
Kapeluszaczka, Kaczka Dziubaczka, Kaczka Czteronóżaczka, Kaczka Straszaczka, Kaczka Kokardaczka, Kaczka Czubaczka.
23 Z. Adamczykowa, Literatura dziecięca. Funkcje  kategorie  gatunki, Warszawa 2004, s. 76.
16 Wychowanie w Przedszkolu nr 5 | maj 2013
| Kształcenie i doskonalenie
np. Helena Bechlerowa w wierszu Kotki stanowczą orientację w świecie. Jak gdyby
oraz w powieści odcinkowej o sympa- poddawało próbie swoje walory umysłowe
tycznym króliczku Groszku, zatytu- i niezmiennie wychodziło z próby zwycię-
łowanej Wesołe lato (rozdział Jak kotki sko, co znacznie wzmaga jego szacunek
przyniosły babkę). Ten rodzaj humo- do siebie, pewność własnego intelektu, tak
ru rodzi się w sytuacji jednoznaczne- konieczną, aby nie zgubić się w tym chao-
go rozumienia sensu wyrazu, który tycznym świecie. (& ) Motywacja przewrot-
zainteresowane osoby słyszą pierwszy ności przez głupotę w pełni satysfakcjonuje
raz w innym użyciu, ale odnoszą go dziecko: odczuwa ono przewagę umysłową
do przedmiotów dobrze sobie zna- nad tymi, którzy ujawniają tak głęboką
nych, mówią o tym samym, ale myślą nieznajomość otaczającego świata25.
o czymś innym24. Powyższy schemat Zaprezentowany przegląd utworów
wykorzystany jest także w wierszu zawierających humorystyczne treści
Świnka Danuty Wawiłow, Nieporozu- nie wyczerpuje oczywiście wszyst-
mienie, Niby-ptaki Jerzego Ficowskiego, kich ich form obecnych w tekstach
Pączki Joanny Kulmowej oraz w zbio- poetyckich i prozatorskich dla dzieci.
rze zabawnych historyjek Grzegorza Wskazuje jednak, że dominuje w nich
Kasdepkego Co to znaczy& (rozdział komizm sytuacyjny i słowno-intelek-
Biały kruk). tualny, który jest najbardziej czytelny
Szczególnie lubiane przez dzieci i zrozumiały dla dzieci w wieku przed-
są utwory, w których operuje się nie- szkolnym. Dokumentuje także trafność
dorzecznością, nieprawdopodobnymi słów Juliusza Kleinera, że humor pogod-
sytuacjami i w których świat zbudowa- ny, mądry i wielki to wzniesienie świata
ny jest  na opak . Wiersze z wywróco- zwykłego, pozornie szarego, na wyżyny
nym porządkiem już dla trzy- lub cztero- ożywczo zasilone i rozświetlone ciepłem
latków są nie tylko z
ródłem zabawy, ale serca26.
także istotnym sposobem sprawdzania Postawa humoru jako kategoria kul-
oraz utrwalania wiedzy o świecie. Taka turowa, trwała postawa wobec rzeczy-
zabawa myślami i pojęciami, gra absur- wistości, cecha osobowości rozbudzo-
du podejmowana jest w wielu utworach, na w dzieciństwie utrzymuje się przez
których autorzy na równi stawiają cel całe życie człowieka (przykładem lite-
rozrywkowy z poznawczym. rackiego wzorca może być dla przed-
Takie wiersze, jak: Ryby śpiewają, szkolaków pogodna i radosna boha-
Dziwy Tadeusza Kubiaka, Kaczka Dzi- terka opowiadania O wesołej Ludwiczce
waczka, Na wyspach Bergamutach, Klej, Anny Świrszczyńskiej). Kształcenie
Sroka, Androny Jana Brzechwy, Cuda poczucia humoru jest ściśle związa-
i dziwy Juliana Tuwima, Prima apri- ne ze wspomaganiem wielostronne-
lis Emilii Waśniowskiej, Rozmowa śnie- go rozwoju dziecka i jego poglądów
gowych bałwanków Tadeusza Śliwiaka, na świat. Ważne zatem wydaje się jak
Daktyle Danuty Wawiłow, Gęgał słoń najczęstsze wprowadzanie elementów
Tadeusza Fangrata, Kurka, Za górami, humoru w edukacji dzieci przedszkol-
za lasami Wandy Chotomskiej, Szukan- nych, dostarczanie im w tym zakresie
ka Juliana Kornhausera, Prima aprilis stosownych wzorców oraz wskazywa-
Julii Duszyńskiej, Przedziwny dzionek nie właściwych sposobów reagowa-
Wiktora Woroszylskiego, Co to było?, nia śmiechem na określone sytuacje.
Pożar, Kornela Czukowskiego, A gdzie W tym obszarze znacznie mogą pomóc
wróżka rośnie Jana Izydora Sztaudynge- i rodzice, i nauczyciele przeświadczeni,
ra, Bez piątej klepki Janusza Minkiewicza, że poczucie humoru jest celem wychowa-
pozwalają odbiorcy nie tylko beztrosko nia, a humor jako przeżycie jest środkiem
się cieszyć, gdyż za każdym  na opak realizacji tego celu27.
dziecko odczuwa,  jak trzeba , wszelkie
odstępstwo od normy umacnia w dziec- dr Jolanta Olkusz
ku normę i jeszcze wyżej ocenia ono swoją Uniwersytet Opolski
24 Zob.: J. Bystroń, op. cit., s. 120; D. Buttler, Komizm językowy w poezji dla dzieci,  Wychowanie
w Przedszkolu 1981, nr 1, s. 13.
25 K. Czukowski, Od dwóch do pięciu, tłum. W. Woroszylski, Warszawa 1962, s. 252.
26 J. Kleiner, Z zagadnień komizmu [w:] W kręgu historii i teorii literatury, pod red. J. Kleinera,
Warszawa 1981, s. 683.
27 Cyt. za: S. Garczyński, op. cit., s. 46.
Wychowanie w Przedszkolu nr 5 | maj 2013 17