Ekonomika transportu
dr Agnieszka Skala
104 SzB
[e-mail]
[e-mail]
www.lore.com
BJRNRY
Konsultacje: poniedziałki 11-12
Sobota po 17.10
Ekonomia&
& to nauka o tym, jak ludzie decydujÄ… o
wykorzystaniu ograniczonych zasobów
w celu wytwarzania różnych dóbr i jak
dzielą efekty między siebie oraz między
pokolenia obecne i przyszłe.
(T. Żylicz)
Rynek - podstawowe pojęcia
Rzadkość dóbr  podstawowa cecha gospodarki rynkowej
Oznacza, że nie występuje sytuacja nieograniczonego
dostępu do dóbr przy zerowej cenie na te dobra.
Rynek&
& to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu między
kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług
& to wzajemna gra popytu (konsumentów) i podaży
(sprzedawców), każdorazowo przesądzająca o ilości
wytwarzanych dóbr i cenie, po jakiej są one sprzedawane
Rynek - podstawowe pojęcia
Procesy rynkowe prowadzą do podjęcia decyzji przez:
" gospodarstwa domowe odnośnie konsumpcji,
ALOKACJA
" przedsiębiorstw odnośnie produkcji oraz
ZASOBÓW
" pracowników odnośnie tego, dla kogo pracować
Popyt to ilość dobra, którą nabywcy gotowi są zakupić przy
różnym poziomie ceny
Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować
(sprzedać) przy różnym poziomie ceny
Rynek w punkcie równowagi
Podaż S
Cena
P
E
PE
Popyt
D
QE
Ilość
Q
S  podaż; D  popyt; E  punkt równowagi; PE  cena
równowagi; QE  ilość dobra wytwarzana w punkcie równowagi
Rynek - podstawowe pojęcia
Przesunięcia wzdłuż krzywych popytu i podaży
wynika z przystosowań uczestników rynku do zmian
cen Ä…ð nadwyżka popytu lub nadwyżka podaży
Rynek  nadwyżka popytu, nadwyżka
podaży
Podaż
Cena
S
P
nadwyżka podaży
C D
P2
E
PE
A B
P1
nadwyżka popytu
Popyt
D
QA QC QE QBD
Ilość
Q
S  podaż; D  popyt; E  punkt równowagi; PE  cena
równowagi; QE  ilość dobra wytwarzana w punkcie równowagi;
AB  nadwyżka popytu; CD  nadwyżka podaży
Rynek  nadwyżka popytu, nadwyżka
podaży
Przesunięcia wzdłuż krzywych popytu i podaży
wynikają z przystosowań uczestników rynku
do zmian cen
czynnik wewnętrzny
Rynek  nadwyżka popytu, nadwyżka
podaży
Podaż
Cena
S
P
nadwyżka podaży
C D
P2
E
PE
A B
P1
nadwyżka popytu
Popyt
D
QA QC QE QBD
Ilość
Q
S  podaż; D  popyt; E  punkt równowagi; PE  cena
równowagi; QE  ilość dobra wytwarzana w punkcie równowagi;
AB  nadwyżka popytu; CD  nadwyżka podaży
Rynek - podstawowe pojęcia
& ale mogą się też zmieniać warunki zewnętrzne,
inne niż cena
reakcją na zmiany na rynku czynników zewnętrznych
(tj. innych niż cena) jest
przesunięcie krzywych podaży lub/i popytu
i prowadzi do ustalenia
nowego punktu równowagi rynkowej
Rynek  przesunięcie krzywej popytu
Podaż
Cena
S
P
E1
PE1
E
PE
D1
D
QE1
QE
Ilość
Q
PrzesuniÄ™cie krzywej popytu D Ä…ð D1 spowoduje
ustalenie nowego punktu równowagi na rynku:
" ceny PE1
" wielkości produkcji QE1
Rynek  przesunięcie krzywej podaży
S1
S
Cena
P
E2
PE2
E
PE
Popyt
D
QE2 QE
Ilość
Q
PrzesuniÄ™cie krzywej podaży S Ä…ð S1 spowoduje
ustalenie nowego punktu równowagi na rynku:
" ceny PE2
" wielkości produkcji QE2
Rynek  przesunięcia krzywych popytu/podaży
Dla krzywej popytu za czynniki zewnętrzne uznaje się:
" dochody konsumentów
" ceny dóbr pokrewnych (substytucyjnych lub komplementarnych)
" gusty i przyzwyczajenia
" oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej,
Dla krzywej podaży za czynniki zewnętrzne uznaje się:
" technologiÄ™ (innowacje),
" ceny czynników produkcji
" zakres regulacji rynku przez państwo (np. zmiana
wysokości subwencji rządowych, zmiana wysokości
podatków )
Elastyczność cenowa popytu
Popyt elastyczny
względem ceny
Podaż
Podaż
S
S
Cena
P
P1
P2
Popyt
D
Q1
Q2
Ilość
Q
Elastyczność cenowa popytu
Popyt nieelastyczny
względem ceny
Podaż
Podaż
S
S
Cena
P
P1
P2
Popyt
D
Q1 Q2
Ilość
Q
Elastyczność cenowa popytu
"P
P-popyt
P
C-cena
Ec = Ec < 0
"C
C
Przykłady:
żywność
Ec = -0,4 czyli 0 < | Ec | < 1
rozrywka
Ec = -1,6 czyli | Ec | > 1
chleb
Ec = 0,3 czyli Ec > 0
Ec = -0,4 oznacza, że wzrost ceny o 1% Ä…ð
Ä…ð spadek popytu o 0,4%
Elastyczność cenowa popytu
Popyt elastyczny
Popyt
względem
dochodu
Ec > 0
|Ec| > 1
Popyt nieelastyczny
względem dochodu
|Ec| < 1
Popyt
proporcjonalny
względem dochodu
|Ec| = 1
Cena
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność cenowa popytu
Cena
P
P2
Czynnik czasu
P1
Popyt
D2
Popyt
D1
Q3
Q2 Q1
Cena P
Popyt o rozkładzie
nieliniowym
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność dochodowa popytu
Cena
Cena constans
P
PE
D1
D2
D
Q
Q1 Q2
Ilość
Q
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność dochodowa popytu
"P
P-popyt
P
D-dochód
Ed = Ed > 0
"D
D
Przykłady:
żywność
Ed = 0,4 czyli 0 < Ed < 1
rozrywka
Ed = 1,6 czyli Ed > 1
tania odzież
Ed =-0,3 czyli Ed < 0
Ed = 1,6 oznacza, że wzrost dochodu o 1% Ä…ð
Ä…ð wzrost popytu o 1,6%
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Determinanty cenowej elastyczności popytu
" Poziom ceny: przy niskiej cenie określona zmiana ceny, np. podwyżka ceny o
5%, powoduje na ogół słabszą reakcję nabywców niż analogiczna podwyżka
przy wysokiej już cenie.
" Wysokość dochodu: ludzie ubożsi na ogół silniej reagują na zmiany ceny,
zwłaszcza dóbr droższych.
" Dostępność substytutów: dostępność bliskich substytutów zwiększa
wrażliwość nabywców na podwyżkę ceny danego dobra.
" Gusty nabywców: przywiązanie do konsumpcji określonych dóbr zmniejsza
reakcję na podwyżkę ceny.
" Rodzaj dobra: popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny na zmiany
cen aniżeli popyt na dobro luksusowe.
" Szerokość kategorii dobra: popyt na owoce jest mniej elastyczny niż popyt
na konkretny gatunek owoców, gdyż w obrębie szerszej grupy towarowej
istnieją większe możliwości wyboru (substytucji).
" Długość okresu: w dłuższym okresie reakcja popytu na zaistniałą zmianę
ceny jest pełniejsza niż w okresie krótkim (możliwość pełniejszego
dostosowania się nabywców do zmienionej ceny - np. przez wykorzystanie
substytutów).
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność dochodowa popytu
Popyt elastyczny
Popyt
względem
Popyt
dochodu
proporcjonalny
Ed > 1
względem dochodu
Ed = 1
Ed < 0
Popyt nieelastyczny
względem dochodu
Ed < 1
Dochód
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność popytu - podsumowanie
Rodzaj dóbr Elastyczność Reakcja popytu na wzrost Przykład
o 1% (ceny lub dochodu)
Normalne 0 < | Ec | < 1 Spadek o mniej niż 1%
pierwszej
0 < Ed < 1 Wzrost o mniej niż 1% żywność
potrzeby
Normalne | Ec | > 1 Spadek o więcej niż 1%
gastronomia
wyższego rzędu
Ed > 1 Wzrost o więcej niż 1%
rekreacja
Dobra luksusowe Ec > 0 (>1) Wzrost (o więcej niż 1%) rezydencje
Ed >> 1 Wzrost wielokrotny elitarne
sporty
Niższego rzędu Ec > 0 Wzrost chleb
Ed < 0 Spadek paliwo
tytoń
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność mieszana popytu
Dobra Dobra
substytucyjne komplementarne
Wzajemny wpływ cen na popyt
"Px
P-popyt
Px
Emxy =
C-cena
"Cy
Cy
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność mieszana popytu 
substytucja i komplementarność
Emxy = 0,8 oznacza, że wzrost ceny y o 1% Ä…ð
Ä…ð wzrost popytu na x o 0,8%
DOBRA SUBSTYTUCYJNE
Emxy = -0,8 oznacza, że wzrost ceny y o 1% Ä…ð
Ä…ð spadek popytu na x o 0,8%
DOBRA KOMPLEMENTARNE
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Gałęzie transportu - substytucja
wysoka
Wielkość
substytucyjność
przewozów
gałęzią Y
niska
substytucyjność
Cena
przewozu
gałęzią X
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Gałęzie transportu - komplementarność
wysoka
komplementarność
Wielkość
przewozów
gałęzią Y
niska
komplementarność
Cena
przewozu
gałęzią X
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Elastyczność popytu a przychody ze sprzedaży
Cena
P
_
+
Przychód R
Popyt D
Rmax
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu Cena
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu P
Popyt a przychody ze sprzedaży
Cena
P
Popyt elastyczny
Cena
P
Popyt nieelastyczny
Popyt D
Popyt D
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Wykorzystanie elastyczności cenowej
popytu w analizie rynku
1. Zachowanie się sumy utargów przy zmianach ceny - zestawienie
przedstawia zmiany utargu (U) przy zmianach ceny (P) dla każdego
poziomu elastyczności cenowej popytu (Ec).
P
áðP âðP
Ec
|Ec| < 1 áðU âðU
|Ec| > 1 âðU áðU
2. O ile zmienić cenę, aby przywrócić równowagę?
Na przykład, aby zlikwidować niedobór jakiegoś towaru szacowany na
10%, przy elastyczności cenowej =  2, należy podnieść cenę o 5%.
W odwrotnej sytuacji, aby upłynnić niesprzedany zapas towaru, należy
obniżyć cenę o 5%.
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Ekonomika transportu  podstawowe pojęcia
Transport jest to technicznie, organizacyjnie i ekonomicznie wydzielone
z innych czynności, celowe przemieszczanie wszelkich ładunków i osób
[M.Madeyski]
Działalność transportowa polega na jak najpełniejszym zaspokajaniu
potrzeb transportowych zgłaszanych na tym rynku przy równoczesnym
zachowaniu (lub dążeniu do) maksymalnej efektywności
ekonomicznej
Transport jako dział gospodarki narodowej (sektor) obejmuje ogół
środków i czynności bezpośrednio lub pośrednio warunkujących dokonanie
procesów transportowych
Efektywne funkcjonowanie sektora jest uwarunkowane istnieniem
harmonijnych powiązań i proporcji pomiędzy:
" przemysłem środków transportu
" infrastrukturÄ…
" sferą przewozów (transport indywidualny, transport niezarobkowy i
zarobkowy)
" usługami pomocniczymi
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Ekonomika transportu  podstawowe pojęcia
System to wyodrębniony z otoczenia zbiór elementów, mających
wzajemne powiązania wewnętrzne oraz zewnętrzne z otoczeniem,
w ramach którego i na rzecz którego dany system działa
To, jak elementy systemu sÄ… uporzÄ…dkowane i rozmieszczone tak,
by spełniały swoje funkcje, stanowi organizację systemu
System transportowy to całokształt środków technicznych,
ludzkich i organizacyjnych zatrudnionych w celu wykonywania
usług transportowych, którego zasadniczym celem jest
wytwarzanie i dostarczanie użytkownikom usług transportowych
Dokonanie przemieszczenia ładunków lub pasażerów za pomocą
środków transportowych wymaga dokonania czynności
organizacyjnych i wykonawczych składających się na proces
transportowy.
Najważniejszym elementem procesu transportowego jest proces
przewozowy
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Ekonomika transportu  podstawowe pojęcia
Obrót ładunków/pasażerów to ogólna masa ładunków lub
liczba pasażerów przewożonych na odcinku drogi lub przez
określony punkt na tej drodze, bez względu na kierunek
przewozu.
Ogólna masa ładunków/ liczba pasażerów przewożonych
w jednym kierunku to potok ładunków/pasażerów
Potencjał przewozowy to maksymalna wielkość ładunków, jaką
można równocześnie przemieszczać danym środkiem transportu
(jego ładowność w tonach lub pojemność w liczbie pasażerów),
zakładając optymalne wykorzystanie wszystkich elementów
wpływających na proces transportowy
Zdolność przewozową rozumiemy planowaną pracę
przewozową w danej jednostce czasu, a więc pracę
uwzględniającą konkretne warunki
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Konkurencja niedoskonała
Konkurencja
konkurencja
Cecha
doskonała
oligopol monopol
monopolisty-
czna
Liczba firm
wiele wiele kilka jedna
Wpływ
producenta na
brak ograniczony znaczny pełny
cenÄ™
Bariery wejścia
brak brak znaczne pełne
Dostęp
konsumenta do
pełny pełny średni brak
informacji
Substytucyjność
pełna ograniczona ograniczona brak
produktu
Marka,
wyróżnienie
brak znaczne znaczne znaczne
produktu
kolejowe
przewozy
krajowe przewozy transport
Przykład mat.niebezpiecznych,
przewozy
drogowe
lotniczy
niestandardowe
pasażerskie
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Konkurencja doskonała
" Na rynku występuje duża liczba kupujących i
sprzedajÄ…cych
" Każdy z producentów wytwarza znikomą część łącznej
produkcji
" Producenci nie mają wpływu na ceny  cena kształtuje
się na rynku pod wpływem gry podaży i popytu
" Kupujący i sprzedający posiadają doskonałą znajomość
rynku (dysponują pełną informacją)
" Oferowane na sprzedaż towary mają jednakowe
(zbliżone) cechy użytkowe Ä…ð reklama i marka nie
odgrywają żadnej roli
" Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (czyli:
swobodny ich przepływ między poszczególnymi
gałęziami produkcji) oraz swoboda zakładania nowych
przedsiębiorstw, czyli nie ma ograniczeń wejścia do
danej gałęzi dla innych firm
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Oligopol
" Na rynku występuje niewielka liczba producentów
oraz duża liczba kupujących
" Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona pod
względem technologicznym lub ekonomicznym
(bariery wejścia)
" Produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwa w
oligopolu mogą być zróżnicowane ale są dość bliskimi
substytutami
" Każdy z producentów ma znaczÄ…cy udziaÅ‚ w rynku Ä…ð
każda z firm musi brać pod uwagę działania innych
firm, nie może ignorować decyzji podejmowanych
przez konkurentó Ä…ð decyzje firm oligopolistycznych
sÄ… zdeterminowane reakcjami i zachowaniami ich
rywali
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Konkurencja monopolistyczna
" Na rynku działa wielu producentów i nabywców;
" Istnieje swoboda wejścia na rynek danej gałęzi;
" Produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwa nie są
jednorodne, wręcz przeciwnie  są zróżnicowane pod
względem cech użytkowych, oprócz tego mają bliskie
substytuty;
" Producenci i konsumenci mają doskonałe informacje
o rynku;
" Dla konkurencji monopolistycznej charakterystyczna
jest konkurencja niecenowa (np. wprowadzanie
zmian jakościowych produktów, popularyzacja marki
firmowej, uatrakcyjnienie form sprzedaży etc.);
" Przykłady firm działających w warunkach konkurencji
monopolistycznej: małe sklepiki osiedlowe,
restauracje zróżnicowane pod względem wystroju
wnętrza i atrakcyjności potraw itd.
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Monopol
" Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu
kupujÄ…cych;
" Nie ma możliwości wejścia na rynek z przyczyn technicznych
(wymagany patent), ekonomicznych (wysokie nakłady finansowe
na budowę nowej firmy, np. fabryki samochodów) lub
administracyjno-prawnych (ustalony przez państwo monopol
spirytusowy itp.).
" Produkty są zróżnicowane, nie mają bliskich substytutów.
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
 OFERENT
NABYWCA
JEDEN NIELICZNI WIELU
JEDEN Monopol Ograniczony Monopson:
bilaterialny monopol po monopol po
stronie popytu stronie popytu
NIELICZNI Ograniczony Oligopol Oligopson:
monopol po bilaterialny oligopol po
stronie podaży stronie popytu
WIELU Monopol po Oligopol po Polipom
stronie podaży stronie podaży
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Cechy usług:
" niematerialność
" nierozdzielność usługi z jej wykonawcą
- dobra materialne: produkcja Ä…ð sprzedaż Ä…ð konsumpcja
- dobra niematerialne: sprzedaż Ä…ð Å›wiadczenie + konsumpcja
" nierozdzielność procesu wytwarzania i konsumpcji
- zbieżność miejsca i czasu wytwarzania i konsumowania
" heterogeniczność, niejednorodność, różnorodność
" nietrwałość
" niemożność nabycia praw własności
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Specyficzne cechy usług
transportowych
" jednoczesność produkcji i konsumpcji
" przestrzenna nierównomierność wykorzystania
potencjału przewozowego
" znaczne wahania popytu w czasie
" obligatoryjny charakter części przewozów Ä…ð
funkcja użyteczności publicznej transportu
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Cechy transportu
" Transport przyczynia siÄ™ do globalizacji...
" ... ale sam też jest jej przedmiotem
" Cechuje go wewnętrzna substytucyjność...
" ... i zewnętrzna komplementarność
" Brak wewnętrznej koordynacji i integracji ujemnie
wpływa na konkurencyjność transportu
" Oferta transportowa decyduje o dostępności
dóbr...
" ... co w efekcie wpływa na poziom
konkurencyjności przedsiębiorstw i całej gospodarki
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu
Infrastruktura
" stworzone przez człowieka
" trwale zlokalizowane
" liniowe i nieliniowe obiekty użytku publicznego
" mające istotne znaczenie w życiu społeczno-gospodarczym
" służące funkcji przemieszczania osób i ładunków
Cechy infrastruktury:
" wysoka kapitałochłonność
" niepodzielność techniczna i ekonomiczna
" długi okres kształtowania i użytkowania
" generowanie korzyści skali
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
dr Agnieszka Skala-Poz
niak, Ekonomika transportu