vð Okres Hellenistyczny
Øð ZwyciÄ™stwo Aleksandra Wielkiego pod Issos w 333 p.n.e.
Øð Przeszli spod wpÅ‚ywów perskich pod macedoÅ„skie (hellenistyczne)
Øð Po Å›mierci Aleksandra Jerozolima opanowana przez Lagide Ptolemeusza I wÅ‚adcÄ™
Egiptu, w tym okresie świątynia najważniejszym miejscem praktyk, a judaizm
rozprzestrzenił się przez emigracje do większych ośrodków Egiptu, miast Fenicji.
·ðNajwiÄ™kszym oÅ›rodkiem w diasporze Aleksandria Ä…ð staÅ‚a siÄ™ prężnie religijnie i
oddziaływała na cały judaizm.
·ðTu przetÅ‚umaczono Pismo ÅšwiÄ™te III  I w .p.n.e. na jÄ™zyk grecki (Septuaginta) staÅ‚Ä… siÄ™
podstawowa księga żydowskich środowisk diaspory.
·ðFilon z Aleksandrii I n.e. Ä…ð próbowaÅ‚ ogarnąć jednym spojrzeniem religijnÄ… tradycje
żydowską, koncentrując się w tym okresie na Torze, filozoficzną tradycje grecką skupioną
na namyśle nad światem i człowiekiem oraz hellenistyczne religie misteryjne, które
wpływały na jego egzegezę biblii. Dzięki niemu judaizm przedstawiony w formie
zarozumialej dla wyznawców politeizmu grecko-rzysmiego, a hellenizm w sposób
niesprzeczny z zasadami judaizmu, a możliwy do akceptacji przez żydów. Głosił tezę, ze
wszystko co wzniosłe w filozoficznej tradycji greckiej, wyrosło z żydowskiej inspiracji.
Koncepcja Boga jedynego, duchowego, niepojętego i transcendentnego, która była
możliwa do sformułowania przy pomocy greckiej terminologii ale w oparciu o Torę. W
traktatach elementy platonizmu, arystotelizmu, neopitagoreizmu. Korzystał mistyki.
Doktryna o Bożym działaniu w świecie związaną z ideą Logosu. Pojmował Logos jako
hipostazę pośrednią miedzy Bogiem a światem.
·ðNormatywność żydowska  rabiniczna odrzuciÅ‚a twórczość Filona w imiÄ™ ocalenia
własnej tożsamości religijnej i zniszczenia pomostów z chrześcijaństwem, odrzuciła
również Septuaginte
Øð Niektórzy żydzi siÄ™ hellenizowali inni nie Ä…ð ukryty konflikt do czasu przejÅ›cia
Palestyny w ręce Seleukidów ok. 198 p.n.e. po zwycięstwie Antiocha II
Øð PoczÄ…tkowo zachowaÅ‚a autonomie religijne: a) czytano pod domach i synagogach
Tore, b) studiowano Prawo
Øð Wokół nauczycieli Prawa (Soferim) gromadzili siÄ™ uczniowie, tworzÄ…c szkoÅ‚y w
których uczono Tory.
Øð Nad wÅ‚aÅ›ciwÄ… jej interpretacjÄ… czuwaÅ‚ Sanhedryn- rada funkcjonujÄ…ca przy Å›wiÄ…tyni
jerozolimskiej, której przewodniczył arcykapłan. Oficjalna reprezentacja judaizmu
palestyńskiego. Skład: kapłani należący do arystokracji (wielu się hellenizowało)
Powstanie Machabeuszy
·ðHellenizacja w Judei zbyt radykalna
·ðPrzeciwstawili siÄ™ jej pobożni (chasidim), poparli powstanie wzniecone przez ród
Machabeuszy.
·ðWymierzone przeciw Antiochowi IV Epifanesowi, który chciaÅ‚ wprowadzić kult Zeusa i
Dionizosa w ÅšwiÄ…tyni
·ðWzniecone w 167 p.n.e. zakoÅ„czyÅ‚o siÄ™ oswobodzeniem Jerozolimy i odzyskaniem
świątyni 164 p.n.e. która rytualnie oczyszczono i ponowni poświecono. Pamiątką tego
święto Chanuka
·ðDekrety Antiocha IV wymierzone również przeciw Samarytanom Ci siÄ™ jednak odciÄ™li od
żydów
·ðPowstanie doprowadziÅ‚o do dewastacji Judei. Na plan dalszy zeszÅ‚y sprawy religijne i
poszanowanie Prawa.
·ðChasidim widzÄ…c co robiÄ… Machabeusze odciÄ™li siÄ™ od ich polityki.
·ðSkupili w swoich rekach funkcje arcykapÅ‚ana i króla, nie nawiÄ…zujÄ…c tym samym do
tradycji cadokickiej (kapłańskiej) i dawidowej (królewskiej)
·ðZaÅ‚ożyli dynastie hasmosejskÄ…, rozszerzali swoje królestwa narzucajÄ…c podbitym ludom
obrzezanie i Prawo żydowskie.
·ðJan Hyrkan zburzyÅ‚ Å›wiÄ…tynie na górze Gerizim 129 p.n.e. i stolice SamariÄ™ 128 p.n.e. 
ostateczne zerwanie więzów pomiędzy żydami i samarytanami
Porównanie Judaizmu Palestyńskiego i Diaspory:
·ðW Syro-Palestynie i diasporze synteza hellenizmu i judaizmu Ä…ð stosowane symbole,
architektura domów, zwyczajach (kąpiele rytualne w mykwach, forma zaślubin i
pochowku), nadawanych imionach, rozpowszechnionym języku greckim (koine dialektos)
·ðÅ»ydzi w diasporze pod wpÅ‚ywem hellenizmu wykazujÄ… uniwersalizm bÄ™dÄ…cy w
opozycji do partykularyzmu palestyńskiego
·ðlegalizacja judaizmu jako religii dozwolonej na równi politeizmowi grecko-rzymskiemu.
Zwolnieni od uczestnictwa w obrzędach kultu państwowego (cesarza)
·ðWyraz swej pobożnoÅ›ci dawali w domach modlitwy  synagogach Ä…ð powstaÅ‚a w
żydowskiej diasporze grecko języcznej na przełomie III i II p.n.e. gdy żydzi w miastach
greckich zaczęli zrzeszać się w stowarzyszenia religijne zwane thiasoi w ramach polis. W
Palestynie synagogi istniały od I p.n.e. , a w I n.e. były powszechne. Nieliczni uważają ze
rdzennie Judzka, konsekwencja reformy Jozjasza
oWyłoniła się pod naciskiem dwóch sil judaizmu powygnaniowego:
opotrzeba tworzenia poza Jerozolima miejsc modlitw dla tych którzy nie mogli
uczęszcza do Świątyni jerozolimskiej
oobowiązek szerzenia Tory, wyrażający się w jej czytaniu i objaśnianiu.
oSynagogi poza Izraelem odbierano jako wyraz separatyzmu społeczności od reszty
mieszkańców. Nie godzili się bowiem na wprowadzenie czczonego przez nich Boga
Jahwe do panteonu bóstw świata greckiego.
·ðÅ»ydzi z diaspory zachowywali Å‚Ä…czność z Jerozolima: pÅ‚acili podatek na Å›wiÄ…tynie za
przyzwoleniem władz i pielgrzymowali do niej. Za wiążące uznawali decyzje prawne
żydowskich autorytetów palestyńskich.
·ðRóżnili siÄ™ od palestyÅ„skich stosunkiem do pogan: nie gorszyli siÄ™ ich zwyczajami,
usiłowali ich przyciągnąć do judaizmu przez indywidualne oddziaływanie i otwartość
liturgii synagogalnej, w której każdy mógł uczestniczyć.
·ðPrawo żydowskie dopuszczaÅ‚o możliwość konwersji wyznawców politeizmu grecko-
rzymskeigo
Polaryzacja poglądów w samej Palestynie:
·ðWyodrÄ™bniÅ‚o siÄ™ kilka ruchów, kierunków i orientacji.
·ðSwe korzenie maja w ugrupowaniu chasydów Ä…ð opór ich wzbudziÅ‚o powoÅ‚anie w 152
p.n.e. na arcykapłana Jonatana, który nie wywodził się z linii cadokickiej. Wystąpił wśród
nich podziaÅ‚ na tradycjonalistów (utrzymanie linii kapÅ‚aÅ„skiej)Ä…ð opozycja
zorganizowana w grupę Esseńczyków. i innych (nie konieczne, ważne przestrzeganie
Prawa)Ä…ð Faryzeusze (peruszim =oddzieleni).
Øð NiepodlegÅ‚e królestwo hasmonejskie trwaÅ‚o do 63 p.n.e.  Jerozolima zdobyta
przez Pompejusza. (hasmonejczycy utrzymali tron bez prawa do tytułu do 37 p.n.e.)
vð Okres Rzymski
Øð W zakresie religijnym i cywilnym żydzi do 40 p.n.e. podlegali sanhedrynowi
jerozolimskiemu ktory sądził w pięciu kręgach.
Øð Na Syro-palestyne najechali Partowie z poparciem Antygona, który w 40-37
został królem w Jerozolimie.
Øð Herod pokonuje Partów i zdobywa JerozolimÄ™, Å›ciÄ…Å‚ ostatniego króla
Hasmonejskiego. Poślubił córkę królowej Aleksandry, Mariamme z rodu Hasmonejke.
Øð W sferze religijne za jego rzÄ…dów zerwanie z dożywotnim arcykapÅ‚aÅ„stwem
Øð OdnowiÅ‚ z przepychem Å›wiÄ…tyniÄ™ jerozolimska
Øð BroniÅ‚ żydów w diasporze
Øð Po jego Å›mierci królestwo podzielone na trzy tetrarchie.
W Galilei i Perei należących do jego syna Heroda Antypasatowe ruchy żydowskie:
·ðzeloci- ugrupowanie skrajnie religijno-polityczne. Bóg jedynym przywódca i Panem,
posuwali się do skrytobójstwa okupantów i kolaborantów, pod koniec lat 60 wzniecili
powstanie przeciw rzymianom
·ðsekty chrzcielne- koniec lat 20, pierwszy impuls Jan Chrzciciel, dziaÅ‚alność na jeziorem
Jordan, w Perei. Wzywał do przemiany życia i przygotowania się na czasy mesjańskie.
Akt nawrócenia łączył z obmyciem rytualnym polegającym na polaniu woda. Ruch
wydawał się groz
ny bo mógł wywołać bunt, zarzucał Antypasowi niemoralne Zycie i
krytykował jego powtórne małżeństwo. Został uwieziony i ścięty
·ðnazarejczycy  nauczycielska dziaÅ‚alność Jezusa z Nazaretu, popierany przez cześć
zwolenników Jana. Postrzegany jako posłaniec boży i mesjasz. W Jerozolimie
zatrzymany od zarzutem podżegania do rozruchów i bluz
nierstwa. Zatrzymany z
inicjatywy sanhedryny i skazany przez prokuratora rzymskiego Piłata na śmierć
krzyżową. Wierzący w niego utworzyli wspólnoty Judeo-chrzescijan
Øð Od 6 n.e. Archelaus traci wÅ‚adzÄ™ a Judea przechodzi pod wÅ‚adze namiestników
rzymskich
Øð Sanhedryn nadal stanowiÅ‚ prawa i sÄ…dziÅ‚ żydów z wyjÄ…tkiem tych którzy mieli
obywatelstwo rzymskie i spraw zagrożonych kara śmierci.
Rada składała się z :
·ðsaduceuszy  nie uważaÅ‚ za obowiÄ…zujÄ…ce prawa nie zapisane w piÄ™cioksiÄ™gu, ulegali
wpływów hellenizmu. Sceptyczni do zagadnień nieśmiertelności duszy, wiary w
demony i Zycie pozagrobowe, nie podzielali wiary w przeznaczenie. Uważani za
kolaborantów z rzymianami. Wywodzili się z miejscowej arystokracji
·ðfaryzeusze  biegÅ‚a znajomość prawa religijnego, w tym zwyczajowego, poparcie
prostego ludu, wiara w przeznaczenie, tradycja ustna równie ważna jak pisemna.
·ðesseÅ„czycy  brak przedstawicielstwa w sanhedrynie. Å»yli w odosobnieniu we
wspólnotach rozsianych po Palestynie i Syrii. Centrum w I wieku pustynia Judzka.
Większość w stanie bezdzietnym. Zobowiązywali się do zachowania tajemnicy
doktryny i księgi oraz podejmowali studia pism biblijnych. Rygorystycznie przestrzegali
przepisów Tory. Nie uczęszczali do świątyni jerozolimskiej, posyłali raz w roku na
ofiarę dary z płodów ziemi.
Øð Od III p.n.e. w miejsce dawnej ufnoÅ›ci wobec Jahwe, lek przed Bogiem,
którego woli człowiek nie mógł sprostać.
Øð W nauczaniu wystÄ™powaÅ‚ motyw nadziei iż zjawi siÄ™ król zbawiciel i poÅ‚oży
kres utrapieniom ludzi oraz przywróci dawna świetność i potęgę Izraela- Idea mesjańska
łączona z idea sadu bożego podejmowana w apokaliptyce. Ten Społeczno religijny ruch
wytworzył rodzaj literatury o zabarwieniu eschatologicznym, cześć tylko włączono do
Ketuwim.
Øð Za czasów Kaliguli (37-41) doszÅ‚o do sporów. RozkazaÅ‚ umieÅ›cić swój posag
w świątyni jerozolimskiej, wstawiennictwo Heroda Agrypy I zapobiegło otwartemu
konfliktowi.
Powstanie 66 r. -73 r.
·ðW 66 r. prokurator Florius pobrali ze Skarbka Å›wiÄ…tyni 17 talentów. DoprowadziÅ‚o to do
wybuchu powstania, do którego parli głównie zeloci.
·ðSzybko opanowano JerozolimÄ™, z której prokurator zbiegÅ‚.
·ðZaprzestano skladania codziennych ofiar w Å›wiÄ…tyni za cesarza
·ðNeron rozkazuje Wespazjanowi rozprawić siÄ™ z buntownikami.
·ðWespazjan w 69 r. zostaje cesarzem, wojnÄ™ dokoÅ„cza Tytus.
·ð70 r. Zdobywa JerozolimÄ™ i niszczy Å›wiÄ…tynie.
·ðOstatni bastion powstaÅ„czy na Masadzie (pustynia Judzka) upadÅ‚ w 73, zaÅ‚oga popeÅ‚niÅ‚a
samobójstwo.
Øð WÅ›ród wyznawców judaizmu kryzys, upadla wiara, ze Bóg ochroni ich przed
ziemskimi nieprzyjaciółmi jak i święte miasto.
Øð Pojawiali siÄ™ jeszcze inni mesjasze o rodowodzie dawidowym :Powstanie Bar
Kochby w 132-135 Ä…ð Hadrian przez to naÅ‚ożyÅ‚ drakoÅ„skie prawa, zmieniÅ‚ nazwÄ™ miasta na
Aelia Capitolina i zakazał im wstępu na kilka lat