dyrektywy kulturowe:
- wspólne symbole kulturowe
-zdolność patrzenia na siebie, jako na odrębny podmiot (każdy musi na podst.
kontaktów z innymi, wykształcić obraz własnego  ja - to sprawia, że człowiek staje
się bardzo przewidywalny)
-zestaw umiejętności związanych z pełnieniem ról społ. (każdy musi nauczyć się
pełnić danej roli)
-umiejętności o charakterze emocjonalnym (uczymy się różnicować podstawowe
emocje z którymi przychodzimy na świat)
Dziedziny kultury:
�� kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności
praktyczne;
�� kultura duchowa: wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju
piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, moda, a
także wszystko, co należy do wytworów umysłu, na przykład filozofia;
�� kultura społeczna: normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;
�� kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym
społeczeństwie) normą językową
�� kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii)
biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;
�� kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój
fizyczny człowieka; wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja
ruchowa, turystyka
(I) Jerzy Kmita, Grzegorz Banaszak  Społeczno-regulacyjna koncepcja
kultury; Warszawa 1994, ss. 13-87 (rozdz. 1-3).
1. naturalizm a antynaturalizm w humanistyce (podstawa odróżnienia)
NATURALIZM  ANTYNATURALIZM
Kultura = natura
Stosowanie w humanistyce tych samych metod, co w Inne metody należy stosować w humanistyce, inne w
przyrodoznawstwie przyrodoznawstwie
Odrzuca się fizykalizm (przekonanie, że wszystkie
twierdzenia naukowe muszą być przekładane na jęz. ciał fiz.;
redukcja nauki do fizyki)
Przedmiotem humanistyki są wartości
NATURA - wyjaśnianie DUCH  rozumienie
Nauki humanist.   nauki o duchu (Dilthey)
Kultura  duch obiektywny
Jesteśmy zanurzeni w jednym duchu obiekt...
(1) znaczenie przedm.
(2) znaczenie metodolog.
- praktyka społ  z tego poziomu pochodzą wartości
- humanista  realizacja wartości, refleksja nad kulturą
- fil. humanistyki  przypatrywanie się namysłowi nad
praktyką społ.
J.S. Mill -> psychologizm: (pozytywizm) Husserl, Frege, Russell, Cassirer, Weber
SWOISTOŚĆ: Badeńska szkoła neokantyzmu 
Powiązania przyczynowe typu: Windelband, Rickert
jedn. motyw działania (wyd. psych.)  działanie, (n. hum.   historyczne nauki o kulturze )
traktowano na wzór mechan.-fiz. powiązań
przyczynowych: motyw psych.  jego twierdzenia humanistyki mają być konstruowane
następstwo poprzez odniesienie  naturalnych faktów
1
powiązania te -> induk. uogólnienia  pr. emp. przedmiotowych do wartości.
UPRAWOMOCNIENIE Rickert  odniesienie do wartości (podpada pod
Na pytanie o prawomocność naszych sądów nie każde zjawisko hist.-kult.)
wartościujących poznawczo, etycznie, - HETEROGENICZNE KONTINUUM  każda z
estetycznie, należy odpowiadać na podstawie pojawiających się po sobie rzeczy jest
wyników badań psycholog. innego rodzaju
Psychologia służy nam do określenia tego, czym - HOMOGENICZNE KONTINUUM  wszystkie
jest dobro, prawda itp.; wyprzedza wszystkie elementy ciągu podpadają pod te same
dyscypliny.. prawa
- HETEROGENICZNE DISCRETUM  każdy z
BA

DNE KOA
O: psychologia tym, co uzasadnia i argumentów ciągu rozpatrywać należy
tym, co ma być uzasadnione (uzasadnia samą osobno (zachowana swoistość punktów,
siebie); faktów kult. ->treść wyselekcjonowana z
Filozof. gwarancja prawomocności wiedzy perspektywy pewnych wartości  np.
naukowej opierać się ma na wiedzy nauk. kompozycja opery realizuje pewną wartość
DOGMATYZM SCJENTYSTYCZNY: twierdzenia estetyczną)
psychologii są prawdziwe na podstawie dogmatu
Wartości urzeczywistnione przez fakty hist.
decydują o  3. królestwie  transcendentalnym
(nie podlega zmianom w czasie)
Windelband
- nauki nomotetyczne (przyrodnicze)
- nauki idiograficzne (przedmiot
humanistyki); historia (nauki typu hist.) ma
charakter wyłącznie idiograficzny, tzn.
polega na opisie i wyjaśnianiu konkretnych
zdarzeń
Kontynuatorem badeńskiej szkoły neokantyzmu
był Weber -> humanistyczna praktyka badawcza
- TYPY IDEALNE  za pomocą pojęć typowo-
idealnych można realizować cele poznawcze
nauk o kulturze
2. założenie o racjonalności i interpretacja humanistyczna
szablon typowo-idealny:
- przekonania ukierunkowujące na wartość i wskazujące, jak ją zrealizować
- podjęcie działania
Typ idealny działania subiektywno-racjonalnego (Weber  działanie celowo-racjonalne):
�� 1. nakierowanie podmiotu na pewną wartość (każda jedn. ludz. podejmuje takie działania,
które dyktuje jej fakt, że jest w danym momencie zorientowana na daną wartość)
�� 2. co należy zrobić aby ta wartość zrealizować?.. (respektowanie wiedzy o realizacji tej
wartości)
�� podjęcie działania  skutek
(1) Działanie
(2) 1. wartość - NORMA
2. wiedza o realizacji danej wartości - DYREKTYWA
Czego brakuje, żeby (1) wartość i (2) wiedza o realizacji wartości wynikały z (1) działania?
Ł� ZAA
OŻENIE O RACJONALNOŚCI (wiąże przesłanki 1. i 2.)
Podmiot działania postępuje w taki sposób, podejmuje takie działania, które dyktuje
jednostce fakt, że w danym momencie jest nakierowana na wartość. Człowiek realizuje
działania, wartość, na którą jest nakierowany, za pomocą wiedzy, którą posiada.
2
3. uwarunkowanie funkcjonalne
s. 25 przykład  tłum linczujący Murzyna
2 alternatywne, niesprzeczne sposoby wyjaśniania działań ludzkich:
UWARUNKOWANIA
SUBIEKTYWNO-RACJONALNE FUNKCJONALNE
(PODMIOTOWE) (PRZEDMIOTOWE)
�� Wartość: ukaranie przestępcy (cel) �� Brak celu, tylko funkcja
�� Norma: warto ukarać człowieka, który
popełnił przestępstwo, nie czekając na (1) Działanie  zlinczowanie człowieka
wymiar prawa (2) KS (kontekst strukturalny) 
�� Realizacja: powieszenie życie społeczne farmerów
KS jest scharakteryzowany przez
stan globalny, tendencję S 
frustracja farmerów
frustrację S należy minimalizować,
minimalizuje ją pewna baza działań:
T1, ...Tn -> S
(3) HO (historyczne okoliczności)
HO -> T1, ...Tn
XIX  tylko możliwość linczu...
4. uwarunkowanie funkcjonalno-genetyczne
Uwarunkowanie funkcjonalno-genetyczne  szczególny przypadek hipotetycznego uwarunkowania
funkcjonalnego, za pomocą którego ujmuje się w kategoriach funkcjonalnych fakt powszechnie
występującej w danej społeczności zmiany przekonań normatywnych i/lub dyrektywalnych.
Wykazanie pewnej genezy na sposób funkcjonalny...
T  system przekonań
(1) T -> T (zmiana przekonań; inne przekonanie efektywniej minimalizowało frustrację,
np. agresja przeniesiona na kogoś innego)
(2) Dlaczego?
(a) D  nowy system działań, który w sposób bardziej efektywny minimalizuje frustrację,
powoduje stan S  minimalizację frustracji
D -> efekt -> S
(b) KS -> stan glob. S
(zmienia się kontekst społ. i w konsekwencji stan globalny S,
np. w KS pojawia się ubezpieczenie rolnicze...
5. normy i dyrektywy; ich respektowanie i akceptowanie
Kultura  system przekonań wszystkich członków kultury, normatywnych i dyrektywalnych,
powszechnie respektowanych w danej społeczności  s.38
Kultura stara się umożliwić funkcjonowanie 2 modeli:
- wyjaśnienie przedm. (funkcjonalny)
- wyjaśnienie podm. (subiekt.-racjon.)
KULTURA  N/D
(1) społeczność
(2) respektowanie
3
(3) przekonania normatywne
(4) przekonania dyrektywalne
N  zdania artykułujące pewną wartość, na którą ukierunkowane są działania;
Zdania normatywne  ustalające pewne cele;
Norma mówi o tym, co być powinno, a nie co jest (psychologizm nie jest w stanie
wyartykułować powinności  stanów rzeczy, których nie ma).
D  sposób realizowania tych wartości  s.44
 Aby zrealizować stan S, należy w okolicznościach O podjąć czynność C
 Aby uchronić drzewo od mrozu, należy owinąć jego pień słomą  zdania dyrektywalne
(można je wyprowadzić ze zd. normatywnego)
(3) respektowanie
 określona jednostka respektuje dane przekonanie, jeśli w systematyczny sposób (w odpowiednim
czasie) podejmuje odpowiednią czynność stale tak, jak gdyby owo przekonanie akceptowała jako
subiektywno racjonalną przesłankę tej czynności
G.Ryle:
know how  akceptowanie   wiem, jak... (wiem, jak się postępuje w danej kulturze; świadome)
know that  respektowanie   wiem, że... (hipotetyczne akceptowanie danych przekonań;
potencjalna akceptacja (postępowanie jakby się coś
akceptowało); jakie przekonania respektujemy;
niekoniecznie świadome;
możliwość postępowania zgodnie z danymi regułami;
zgoda na to, że pewne wartości w danej kulturze
obowiązują,
np. podm, orzeczenie w zd. -> realizacja wartości kult.
poręczność (Heidegger)  byty, które nas otaczają: byty, które służą do czegoś
6. świadomość społeczna a światopogląd
Świadomość społeczna:
- kultura
- przekonania religijne
- twierdzenia nauki
Należą do niej:
-przekonania normatywne i dyrektywalne (regulujące poszczególne typy praktyki społ.)
-powszechnie respektowane, pośrednio o funkcji regulowania określonych obszarów praktyki
społecznej
Podział kultury ze względu na wartości:
KULTURA
WARTOŚCI UCHWYTNE PRAKTYCZNIE WARTOŚCI OSTATECZNE
Sfera techniczno  użytkowa Sfera symboliczna Światopogląd
(technologiczna  Kołakowski)
W jej obrębie podejmujemy Komunikacyjna sfera kultury Wizja świata oparta na
4
czynności i możemy realizować wartościach ostatecznych;
cele. Czynności techniczno- (obyczaj, język, sztuka) Zbiór wartości ostatecznych,
użytkowe nie wymagają absolutnych, determinujących
interpretacji ze strony drugiego całościową wizję świata
Czynności symboliczne
podmiotu. Kultura techniczno-
wymagają interpretacji,
użytkowa to inaczej cywilizacja. s. 71. (Dilthey)
nastawione na cel np. podanie
 wartościujący ogląd świata
ręki  samemu nie
dyktowany przez przeżywanie go
osiągniemy celu, jakim jest
i naszego w nim uczestnictwa.
przywitanie, niezbędna jest
s.72.:
druga osoba.
 światopogląd jest to system
Kiedy czynności są
przekonań, które określają w
wykonywane zgodnie z regułami
trybie normatywnym wartości
i z tymi regułami są
ostateczne (niesłużące już
interpretowane to wtedy te
żadnym innym wartościom), a
czynności są symboliczno
zarazem prezentują obraz świata
kulturowe. Efekt zależy od
ukazujący, jak się mają
interpretatora.
poszczególne jego fragmenty,
zwłaszcza nasze działania, do
tych wartości ostatecznych
3 typy światopoglądów:
-idealistyczno-obiektywny
-idealistyczno-wolnościowy
-naturalistyczny
7. praktyka społeczna
(1) społeczność
Co określa ciągłość danej społeczności?..
 Daną społeczność określa ciągłość odnośnego jej stanu globalnego przysługującego jej jako
kontekstowi strukturalnemu pewnego zbioru działań utrzymujących w trybie funkcjonalnym ów
stan.
Zbiór działań  PRAKTYKA SPOA
ECZNA
 zbiór działań występujących w owej społeczności, które są zarazem (1) funkcjonalne względem
jej stanu globalnego, przysługującego jej jako kontekstowi strukturalnemu owych działań,
(2)uwarunkowane kulturowo w trybie subiektywno-racjonalnym
KULTURA
Ż� (tryb subiekt.-racjon.)
 Praktyka społeczna (danej
społeczności) miałaby tedy zawsze PRAKTYKA SPOA
ECZNA
uwarunkowania podwójne:
(1) funkcjonalne, (2) kulturowe �� (uwarunkowanie funkcjonalne)
o charakterze sub.-racjon.
SPOA
ECZNOŚĆ
(KS działań charakteryzowany jest
przez -> stan glob. S)
społ. definiowane przez kapitalistyczny
wymiar kontekstu, w jakim nasze działania się
znajdują
5
3 typy praktyki społ.: (powodują przyczynowo stan respektowania przez poszczególne jednostki
określonych przekonań)
- podstawowa
- komunikacji językowej
- komunikacji obyczajowej
8. definicja kultury
 System przekonań normatywno  dyrektywalnych, które są powszechnie respektowane w danej
społeczności i które regulują działania członków danej społeczności (jednostek należących do tej
społeczności)
(ideacyjne rozumienie kultury ->  Projektowane powyżej pojęcie kultury  jako pewnego systemu
respektowanych przekonań, warunkujących w trybie subiektywno-racjonalnym odpowiednie działania
ludzkie  należy do typu tych ujęć kultury, które zwie się zwykle ujęciem  ideacyjnym  )
2 sfery kultury:
SFERY KULTURY
TECHNICZNO  UŻYTKOWA SYMBOLICZNA
Działania, których efektywność nie zależy od Działania kulturowe, których efektywność zależy
tego, czy część dyrektywalna jest respektowana od tego, czy część dyrektywalna jest
przez wszystkich członków społeczności respektowana przez wszystkich członków
Np. wywieszenie ręcznika i wywieszenie flagi: społeczności
Flaga -> wspólnota jest potrzebna do tego, żeby (żeby działanie było skuteczne, dyrektywy muszą
działania miały sens być respektowane)
- obyczaj (kom. ob.)
Respektowanie dyrektyw nie jest konieczne, żeby - nauka
efekt S się pojawił (dojdzie do realizacji działania) - kom. językowa
9. Gellnera etnograficzna typologizacja społeczeństw
3 typy społeczeństw:
- łowiecko-zbierackie  nie da się oddzielić sfery symbolicznej od sfery praktyczno-użytkowej;
brak podziału na działania techn.-użytkowe i symbol.-kulturowe; działania nigdy nie są
racjonalne; praktyka  zarazem praktyczno-użytkowa i kulturowo-symboliczna;
- pastersko-rolnicze  możliwe jest oddzielenie sfery techniczno-użytkowej od kulturowo-
symbolicznej; praktyka da się podzielić na: (1) protopraktykę techniczno-użytkową oraz (2)
praktykę symboliczno-kulturową;
- industrialne (kapitalistyczne) -> praktyka społ.: podstawowa produkcji techn., konsumpcji
jej wytworów, językowa, obyczajowa, artystyczna, badawcza, polit.-prawna, magiczna,
religijna, świecko-światopoglądotwórcza...
(przeciwstawienie między praktyką podstawową,  materialną  regulowana przez kulturę
społ.-użytkową oraz pozostałymi dziedzinami praktyki społ.- regulowanymi przez k. symbol.)
(II) Wojciech J. Burszta, Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako
kulturowa refleksyjność, Poznań 2004, ss. 13-28 (rozdz. 1).
1. nowożytny ideał nauki
6
 Nowożytny ideał nauki, w ramach którego funkcja poznawcza ściśle łączy się z techniczną, opierał
się na przekonaniu natury epistemologicznej, iż badacz poznający określone stany rzeczy może być
całkowicie niezależny od tradycji i doświadczenia osobniczego, od okoliczności historyczno-
kulturowych, że  przyrodzone zdolności poznawcze- zmysły i umysł  pozwalają mu na formułowanie
teorii naukowych ważnych zawsze i wszędzie, że, jedynym słowem, zdolny on jest własnym wysiłkiem
wykryć to, co w porządku natury ma charakter uniwersalny. Bez tego przekonania, że historycznie
określony i fizycznie ograniczony podmiot zdolny jest do przekroczenia swej partykularności i do
uzyskania wiedzy o uniwersalnej ważności, nauka nowożytna byłaby oczywiście niemożliwa . (s.14)
ideał wiedzy absolutnie pewnej, obiekt., bezstronnego obserwatora... cel  dojście do prawdy...
Podm. poznawczy może dojść do prawdy obiektywnej i intersub.
OBIEKTYWIZM  przedm. poznawczy istnieje poza podm. poznającym i jest od niego niezależny
(s.17, 2.akapit) -> ontolog. rozumienie; teoriopoznawczy (intersubiekt.)
INTERSUBIEKTYWNE poznanie prawdy o przedm
Tw. jest ważne, gdy jego zasięg nie jest ograniczony kulturowo, społ.
Poznanie  sposobem bycia-w-świecie (par.13)
Nowożytny ideał nauki  paradygmat pozytywistyczny (znajduje ujście w praktyce antropologicznej)
(praktyka badawcza ma być niezależna od kontekstu kulturowego; wiedza poza kontekstem
kulturowym) s.18
Antropologia ukierunkowana na kulturę wyrosła na gruncie kultury europejskiej, ale sama
antropologia jest medium, nie ma nic wspólnego z kulturą, pozostaje ponad kontekstem kulturowym.
2. stanowisko metaempiryczne w sporze nad statusem poznawczym
antropologii
Levi-Strausse -> strukturalizm (oparty na lingwistyce, semiologii, teorii kom., elementach
cybernetyki)
Sposoby rozumowań badaczy-antropologów cechują się dwoistością: są równocześnie  zewnętrzne
(w charakterze obserwatora) i  wewnętrzne (.identyfikacja z daną grupą).
Cel antropologii -> badacz powinien przekroczyć fakt, że jest uwarunkowany kulturowo
Jak?..
Oderwanie się od metod myślenia zarówno specyficznych dla wchodzącego w grę społeczeństwa, jak i
zakładanych na gruncie nauk społecznych.
Proces socjalizacji sprawia, że badaczowi trudno jest wyjść poza swoją kulturę (stosuje kryteria w niej
obecne).
2 rozumienia języka:
langue  struktura determinująca wszystkie akty mowy
parole  codzienny język, mowa
T.Hawkes   Semiotyka i strukturalizm
3. stanowisko metakrytyczne w sporze nad statusem poznawczym
antropologii
Negacji podlega to wszystko, co dotąd traktowano jako wyraz adekwatnego wyjaśniania
różnorodności kultur za pomocą procedur naukowych. Antropologia zaczyna się  przyglądać
samej sobie, jako dziedzinie kultury... Refleksja nad kulturą...
7
 Skoro potraktujemy naukę jako dziedzinę kultury, która respektuje normy i dyrektywy regulujące
praktykę badawczą, ale której sądy są także wyrazem kultury, w jakiej badacz uczestniczy,
niemożliwe jest pozbycie się tych ostatnich. (...) Każdy sformułowany przez antropologa sąd
naukowy, niezależnie na gruncie jakiej teorii czy filozofii kultury się to dzieje, jest nieuchronnie
wyrazem przekonań w sposób bezpośredni lub implicite zakorzenionych w jego własnej kulturze.
- samorefleksja
- zgadza się co do tego, że wiedza jest kulturowo uwarunkowana
- przyjmuje możliwość relatywizacji
4. relatywizacja wiedzy do kontekstu kulturowego
(antropologia postmodernistyczna)
Ruth Benedict   od Kanta przejęła jedynie tezę, że umysł ludzki narzuca podstawowe pojęcia i
kategorie, na podstawie których organizowane są dane sensoryczne oraz ich opisowo-teoretyczna
interpretacja; Kantowskie aprioryczne formy oraz kategorie doświadczenia nie mają charakteru
uniwersalnego -> różne jednostki w różnych kulturach mogą się posługiwać w doświadczeniu świata
odmiennymi zespołami tych pojęć i kategorii.
Każda kultura operuje własnymi  schematami poznania .
Postulat:  najpierw  oswoić naszą własną kulturę, poznać ją w taki sposób, jakby była to kultura w
rzeczywistym sensie  inna także dla nas, zaznajomionych z jej normami i wartościami .
Kultura  przedmiot refleksyjnego namysłu na równi ze stanami rzeczy, które były wobec niej
zewnętrzne -> poznanie antropologiczne jest w świecie, jest w kulturze
Problem: skoro, jak powiedział Nietzsche, istnieją wyłącznie interpretacje, to jak mogą one w miarę
harmonijnie współistnieć w świecie, w którym coraz nam trudniej schodzić sobie z drogi (Geertz)?...
(III) Ernst Cassirer, Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, przeł. A.
Staniewska, Warszawa 1998, ss. 66-70 i 191-230 (rozdz. 2 i 8).
1. symboliczne zapośredniczenie rzeczywistości
Uexkull -> każda z istot żywych jest na kształt monady(nie wychodzą poza siebie  Leibniz)
Metoda porównawcza  porównanie anatomii, fizjologii (do charakterystyki)
Wrażenia -> system receptorów
Krąg funkcjonalny
System efektorów
Witalizm  życie ludzkie nie może być redukowane do bardzo prostej rzeczywistości, procesów
biochem. Itp.
Teleologia  procesy biochemiczne są celowe (ze względu na życie...)
Porównując 2 systemy funkcjonalne możemy dojść do różnic między organizmami
Ł� ILOŚCIOWE zmiany w systemie receptorów i efektorów
Cassirer  człowiek nie może być tak opisywany
Ł� SYSTEM SYMBOLICZNY; zmiana JAKOŚCIOWA
8
Wrażenia -> system receptorów
System symboliczny Krąg funkcjonalny
System efektorów
Proces myślowy opóz
nia reakcję...
Rousseau  człowiek zwierzęciem wynaturzonym
Świat taki, jaki znają zwierzęta, jest człowiekowi obcy, niedostępny
SYMBOL kluczem do natury człowieka (człowiek  animal symbolicum)
 Człowiek ustawicznie sam z sobą rozmawia ...
 Człowieka niepokoją i przerażają nie rzeczy same, ale jego przekonania i wyobrażenia o rzeczach
(Epitet)
Świat symboliczny  filtrem...
Interpretacyjność
Funkcjonalność (np. język, jeżeli posiada jakąkolwiek jedność, to jest to jednia funkcjonalna)
Wymiar symboliczny  uwarunkowanie subiekt.-racjon. u Kmity
Jedna z form symbolicznych  J
ZYK
3 funkcje języka:
(1) magiczna
(2) metafizyczna
(3) pragmatyczna
2. metonimiczne i metaforyczne rozumienie słowa; w odniesieniu do (I)
MAGICZNA FUNKCJA J
ZYKA
(Kmita  s.53) (społ. zbieracko-łowieckie: synkretyczna jedność praktyki  społeczeństw
pierwotnych -> reguluje ją kultura, której dyrektywy oraz normy są zarazem metonimiczne i
metaforyczne)
Człowiek dziki nie ma pojęcia o odniesieniu przedmiotu -> włócznia...
METONIMIA -> zw. przyczynowo-skutkowy
- relacja analogii, symbolizowania
- relacja przyległości czaso-przestrzennej
oszczep w ciele przeciwnika -> oszczep nazwą dla przeciwnika (relacja analogii, symbolizowania)
(nazwa) (METAFORA)
włożenie oszczepu do żaru ogniska znaczy: oszczep sprawia cierpienie temu, kogo ugodził
nazwa  częścią przeciwnika
Ł� MYŚLENIE MAGICZNE (myślenie oswojone)
Np.:
Numerologia... nazwa posiada moc sprawczą
Wykrzyczenie pewnego słowa jest w stanie spowodować namacalny efekt
3. dyskurs onomatopeiczny a metafizyczna funkcja słowa
METAFIZYCZNA FUNKCJA J
ZYKA
Myśl -> Byt Parmenides  tożsamość bytu i myśli
9
Słowo -> Rzecz Cassirer  ( Znaczenie znaczenia )  relacja między słowem a rzeczą
Physei on (metafiz. konieczność bytu)  thsei on (konwencjonalność)
Słowo i rzecz maja pewien naturalny związek, zbieżność, podobieństwo, co prowadzi do dyskursu
onomatopeicznego
-> odkrycie etymonu (prawdziwej i pierwotnej postaci każdego określenia)
Jak słowo odnosi się do rzeczy? Jak możliwe jest poznanie?
Platon...  Podobne poznaje podobne
Empedokles -> 4 pierwiastki
1.....................->.................1.
2.....................->.................2.
CZA
OWIEK 3.....................->.................3. RZECZYWISTOŚĆ
4.....................->.................4.
związek metafizyczny pomiędzy słowem i rzeczą: słowo musi być podobne do rzeczy, którą opisuje
(onomatopeje) -> dyskurs onomatopeiczny
Jak wspólności nie ma  słowo musiało ewoluować (etymon  to, czego szukamy)
Np.  mamma mia :  mama  wspólność -> dz
więkonaśladownictwo
4. pragmatyczna funkcja języka
PRAGMATYCZNA FUNKCJA J
ZYKA
Sofiści  Protagoras ->  Człowiek miarą wszechrzeczy (miarą wszelkiego sądu człowiek)
Komunikacja ma polegać na przekonywaniu, skłanianiu do działania, perswadowaniu...
-> intersubiektywna komunikowalność
Nie ma obiektywnego kryterium rzeczywistości pozajęzykowej
Słowo  funkcje erystyczne, oddziaływanie na wolę
5. pragnienie a proces nazywania i jego aspektowy charakter
Jespersen ->badanie przemian języków nowożytnych
-subiektywny wymiar języka  język był pierwotnie okrzykami wywołującymi emocje
-obiektywny wymiar języka  relacja symbolizowania (w obiekt. rzeczywist.)
Z jakiej formy symbolicznej pojawił się język?...
Z bezsensownych dz
więków  narzędzi myśli
Chęć komunikowania się zwyciężyła nad wydawaniem okrzyków, manifestowaniem stanów wewn.,
artykułowaniem emocji
Metaforyczne przeniesienie  pieśń wyrazem szczęścia (po zwycięstwie w bitwie) póz
niej może
symbolizować to wydarzenie, a nawet tego, kto zabił
Humboldt -> klasyfikacja języków świata
-język nie jest gotową strukturą, lecz procesem ciągłym
-różnica między językami polega na sposobach widzenia świata (nie na różnicach dz
więków,znaków)
-język jako proces i  sposób widzenia świata , a nie jako słownictwo i gramatyka...
-słowa i reguły istnieją naprawdę tylko w toku logicznie powiązanej mowy
10
de Saussure ->trzeba zarzucić wszelką ideę  gramatyki historycznej
- oś równoczesności (gramatyka) i  oś następstwa
Ł� la langue  język  jest uniwersalny, nie jest uwarunkowany czasowo, jego istnienie
warunkuje związana z czasem mowa; porządek synchroniczny  zajmujący się stałymi
strukturami
Ł� la parole  mowa  związana z czasem; proces indywidualny; porządek diachroniczny 
upływ czasu, zmiany
Funkcja społeczna języka...
SYMBOLIZM mowy
- od podstawy emocjonalnej do teoretycznej..
- wymiar jęz. : subiekt. -> obiekt.
- odniesienie przedm.  słowo odnosi się do czegoś w rzeczywistości
- nazwy  symbolizują  rzeczy
NAZYWANIE  proces konstruowania naszego pojęcia o rzeczy, która kryje się za nazwą
�� aspekt (ze względu na rolę społeczną, zainteresowania) s.236-238
np. koń
-  ihaha - śmieszny dz
więk aspektem dla dziecka
-  Arab czystej krwi angielskiej - czysta krew arabska (KCA)
- wałach - niezdolny do hodowli
�� pojęcie
�� interes/cel
U podstaw nazw leżą pragnienia, interesy, przekonania -> inaczej przyglądamy się
temu, co te nazwy oznaczają
KLASYFIKACJA  powtarzające się elementy doświadczenia zmysłowego pozwalają nam wyrobić
sobie przekonanie czym jest dana rzecz
(IV) Ludwig Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus, przeł. B.
Wolniewicz, Warszawa 2000. Tezy: 1-4.121; 5-5.01; 5.6-7.
1. świat a rzeczywistość (różnice)
ŚWIAT - wszystko, co jest faktem (teza 1.   Świat jest wszystkim, co jest faktem )
2.04.  Ogół istniejących stanów rzeczy jest światem
FAKT - istnienie stanów rzeczy (teza 2.)
STAN RZECZY - połączenie przedmiotów (M-są możliwe-> możliwe konfiguracje przedm.)
PRZEDMIOT - substancja świata (K-są konieczne; możliwość struktury)
Konieczne jest to, że coś jest możliwe;
Rzeczywistość jest z góry przesądzona
Np. możliwe jest to, że idee są tym, co postulował
Platon, ale nie jest możliwe, że śpią
Świat jest ograniczony
RZECZYWISTOŚĆ - istniejące i nie istniejące stany rzeczy
2.06.  Istnienie i nieistnienie stanów rzeczy jest rzeczywistością.
(Istnienie stanu rzeczy nazywam faktem pozytywnym, nieistnienie 
negatywnym.)
2.063.  Cała rzeczywistość jest światem
A �� � = R
R=A
11
2. przedmiot i stan rzeczy a ich językowe korelaty
PRZEDMIOT (K) ->- substancja świata (K-są konieczne; możliwość struktury)
Świat jest ograniczony;
Konieczne jest to,że coś jest możliwe; Rzeczywistość jest z góry przesądzona
Np. możliwe jest to, że idee są tym, co postulował Platon, ale nie jest możliwe,
że śpią
PRZEDMIOT jest prosty (odpowiada mu prosty znak nazwowy) t.2.02
znać przedmiot  wiedzieć, co można o nim powiedzieć) t. 2.04; 2.03
t. 5.557 Zastosowanie logiki decyduje, jakie zd. elementarne istnieją
nie można pomyśleć przedmiotu poza relacjami, w jakie wchodzi
2.0123:  Znając przedmiot, znam też wszystkie możliwości jego występowania w
stanach rzeczy
Istotą przedm. jest występowanie w stanach rzeczy
2.0141  Możliwość występowania w stanach rzeczy jest formą przedmiotu
STAN RZECZY (M) - połączenie przedmiotów (M-są możliwe-> możliwe konfiguracje przedm.)
2.0272  Konfiguracja przedmiotów tworzy stan rzeczy
FAKT (I)
(1) POZYTYWNY
(2) NEGATYWNY (t.2.06)
3. obraz, stosunek odwzorowania i obraz
ŚWIAT J
ZYK
(OBRAZ)
S
LOGICZNE (przestrzeń logiczna)
Przedmiot (K)
Stan rzeczy (M)
Fakt (I)
- pozytywny
- negatywny
2.1.  Tworzymy sobie obrazy faktów
2.11.  Obraz przedstawia pewną sytuację w
przestrzeni logicznej  istnienie i
nieistnienie stanów rzeczy
2.12.  Obraz jest modelem rzeczywistości
Przedmiot Element obrazu
2.13:  Przedmiotom odpowiadają w obrazie
elementy obrazu
2.14.  Obraz polega na tym, że jego elementy
mają się do siebie w określony sposób
2.17  Tym, co obraz musi mieć wspólnego z
rzeczywistością, by mógł ją na swój sposób
 trafnie lub błędnie  odwzorowywać, jest
jego forma odwzorowania. /forma
logiczna/forma rzeczywistości  2.18./
2.182 Każdy obraz jest także obrazem logicznym
12
sensem obrazu jest sytuacja
2.221.  To, co obraz przedstawia, stanowi jego
sens
2.225.  Nie ma obrazu prawdziwego a priori
3.  Logicznym obrazem faktów jest myśl
3.01.  Ogół myśli prawdziwych jest obrazem
świata
2.222  Prawdziwość lub fałszywość obrazu
polega na zgodności lub niezgodności jego
sensu z rzeczywistością.
4. zdanie (sytuacja, sens zdania, znaczenie nazw)
NAZWA (przedm.)  znak prosty użyty w zdaniu
3.202.  Nazwy to zastosowane w zdaniu znaki proste
3.203.  Nazwa oznacza przedmiot. Przedmiot jest jej znaczeniem.
( A jest tym samym znakiem, co  A )
Nazwa ma znaczenie tylko w zdaniu (przedmiot  w stanach rzeczy)
3.3.  Tylko zdanie ma sens; tylko w kontekście zdania nazwa ma znaczenie
ZDANIE - funkcja zawartych w nim wyrażeń (3.318)
Dlaczego metafizyka jest nonsensowna a logika bezsensowna?
LOGIKA pokazuje, jak zachowują się w zdaniu zmienne; tautologie nie mają sensu, bo nie mówią o
przedmiotach, są treściowo puste, wyrażają formę logiczną.
METAFIZYKA   jest to predykat 2-argumentowy (np. w logice a �� X);  Bóg jest  predykat 1-
argumentowy (bezsensowny)
(V) Ludwig Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, Warszawa 1972, ss. 7-30.
1. gra językowa
*kostka semiotyczna o. Bocheńskiego:
J
ZYK
UŻYTKOWNIK PRZEDMIOT
J-U  >pragmatyka  > Wittgenstein póz
ny J-P  > odniesienie(semantyka) -> W.wczesny
 > uniwersum faktów -> metafizyka (stany rzeczy, przedmioty...)
(są pomiędzy nimi relacje, np. przyczynowe)
-> METONIMIA -> METAFORA
GRA J
ZYKOWA  całość złożona z języka i czynności, w które jest on wpleciony
Język jest związany z faktami pozajęzykowymi -> zrozumiałość czynności
Wczesny Wittgenstein: Język funkcją poznawczą; jest wypreparowany, sztuczny;
Język nie jest rozumiany w perspektywie kulturowej
Ma moc deskryptywną (opisową)
13
Póz
ny Wittgenstein: język służy do czegoś (postępujemy tak, jakbyśmy akceptowali pewne reguły 
respektowali je..)
GRY J
ZYKOWE są intersubiektywnie podzielane (akceptujemy reguły rządzące naszymi
zachowaniami)
Gry językowe determinuje sposób życia (kontekst dla nich)
Reguły rządzące  grą językowa  przyczyna-skutek...
2. znaczenie a użycie
ZNACZENIE  sposób, w jaki dany fakt językowy wpływa na zachowanie innych osób
MENTALIZM (w teorii znaczenia):
-> 2 wyrażenia: a i b mają to samo znaczenie, jeśli ich wypowiedzenie powoduje to samo
przedstawienie myślowe, np.  white i  biały
-> 2 podmioty: O1 i O2 rozumieją wyrażenie A w tym samym znaczeniu, jeśli po jego wypowiedzeniu
mają te same przedstawienia w myśli
Z mentalizmem można wiązać asocjacyjną koncepcję znaczenia
(skojarzenia między elementami języka; usłyszenie nazwy przywołuje obraz przedmiotu)
Ten sam znak językowy można różnie używać, np. 4: 2+4=6 i  Henryk IV
 Czy pada deszcz? -> CZY nie ma desygnatu
definicja ostensywna  przez wskazanie, np. co to jest północ?..
Definicja ta tylko wtedy objaśnia użycie, gdy jest jasne, jaką rolę dany wyraz pełni w języku
 Nie pytajcie o znaczenie, pytajcie o użycie (instrumentalna koncepcja znaczenia)
 Wyrażenia językowe są narzędziami ze skrzynki językowej, za pomocą których realizuje się różne
zadania
 Znaczeniem słowa jest sposób użycia go w języku
Znaczenie wyrażenia pojawia się w sposobie posłużenia się tym wyrażeniem w określonej sytuacji i w
realizowaniu celu, jaki przyświecał osobie, która się nim posłużyła. Użycie danego wyrażenia jest
regulowane przez reguły danej  gry językowej .
(VI) Martin Heidegger, Bycie i czas, przeł. B. Baran, Warszawa 1994. żż 12-18,
22-38, 41.
1. poznanie a bycie-w-świecie
Heidegger -> intencjonalność niezrozumiała
W jaki sposób można napotkać coś, co jest przedmiotem, co jedynie  stoi naprzeciw ?
Dzięki uprzedniemu  zainteresowaniu tym, co można napotkać...
14
Nasze zaangażowanie, zainteresowanie, poprzedza z istoty pojawienie się tego czegoś  nie ma więc
początkowego  doświadczenia , na którym można by oprzeć konstrukcję naszej wiedzy o świecie.
(koło hermeneutyczne -> każdy punkt na obwodzie koła może być uznany za początek)
*Kartezjusz -> dualizm kartezjański (podmiot  przepaść  świat)
-> jeśli podmiot chce poznać przedmiot, musi wyjść i wejść do świata przedmiotu
*Kant -> próbuje udowodnić istnienie świata wewnętrznego
*Heidegger -> podmiot uczestniczy w kulturze i nie może być poza światem
(Heidegger nie utożsamia bycia-w-świecie z byciem w kulturze, to interpretacja)
DASEIN:
-  bycie-tu-oto
- byt, w którym odnajdujemy siebie tu-oto w ramach danych problemów..
- byt uczestniczący w świecie i w kulturze
- jest zawsze swoja możliwością
-  byt, który się w swym byciu do tego bycia rozumiejąco odnosi
- Dasein egzystuje  byt, który zawsze jestem ja sam
- Bycie D uwidocznione jako troska  bycie ku światu zatroskaniem..
- nie istnieje poza byciem-w-świecie
 bycie-w-świecie
BYT  kto? Dasein..
BYCIE-W:
- konstytucja wewnętrzności, bycia D, b-w-ś; egzystencjalny wyraz bycia D
-  Byt może tylko wtedy dotykać bytu obecnego wewnątrz świata, gdy z natury jego
sposobem bycia jest bycie-w  gdy już wraz z jego byciem-tu-oto zostaje mu odkryte
coś takiego jak świat, z którego przez dotykanie może się wyłonić byt, aby w ten
sposób stać się dostępnym w swej obecności (s.71)
W-ŚWIECIE:
- ontologiczna struktura świata, idea światowości
Sensem bycia D jest bycie-w-świecie, to znaczy, możliwość napotkania czegoś, co jest. Szczególnym
przypadkiem tej możliwości jest możliwość napotkania bytu innego niż D, która Heidegger nazywa
 zatroskaniem . (D jest tzn. odnosi się do rzeczy)
POZNAWANIE ŚWIATA  pierwotny sposób bycia-w-świecie.
Jest  wewnątrz , najpierw opiera się na byciu-już-przy-świecie, które istotowo konstytuuje
bycie D.
D zawsze jest  na zewnątrz , przy spotykanym bycie, z zawsze odkrytego już świata
Przebywanie obok bytu, który ma być poznany   bycie-na-zewnątrz (D poznające) i
 wewnątrz (jako b-w-ś) zarazem..
ŚWIAT
Pojęcie ontyczne Pojęcie ontologiczne Przedontologiczno  Poj. ontologiczno -
egzystencjalny sens egzystencjalne
(pewien sens ontyczny)
Ogół bytu, który może Bycie bytu, który może To,  w czym D żyje Światowość
być obecny w świecie; być obecny w świecie -nasz świat  publiczny
 świat (odkrycie przyrody (aktualna, całościowa
otoczenia, np. zegarek..) struktura
- domowy świat poszczególnych
warsztatu ( własne ,  światów )
15
najbliższe otoczenie)
Najbliższy świat  otoczenie  przestrzenny krąg czegoś, co mnie otacza, co służy do czegoś..
2. struktura oznaczoności i tzw. obchód (obchodzenie się)
O-ZNACZENIE  relacyjny charakter relacji konstytuujących świat jako świat, relacji odnoszenia
D  oznacza dla samego siebie, daje sobie z
ródłowo do rozumienia swe bycie i możność bycia w
aspekcie swego  b-w-ś
OZNACZONOŚĆ  całokształt relacji oznaczania, w którym D już z góry daje sobie samemu do
rozumienia swe  b-w-ś ; całość odniesień narzędzia; stanowi strukturę świata
Inni  pojawiają się na końcu sieci relacji, wraz z nimi wspólnie korzystam z poręczności narzędzi
B-w-ś  byty wewnątrzświatowe ułożone są w szereg relacji; mieć rozeznanie w czymś, do czego to
coś służy, znać przydatność tych rzeczy; kto coś może dla mnie zrobić -> element komunikacyjny
D narzuca siatkę relacji:
1. świat mnie samego  świat, w którym odnoszę się do siebie samego; reflektuję
2. świat wokół mnie; otaczający  korzystamy z poręczności narzędzi; dobrobytów cywilizacji
3. współświat  świat mnie i innych; bycie wraz z innymi; D jako żyjący wspólnotowo
Wspólnotowy sens świata
OBCHÓD  powszednie bycie-w-świecie;
Ł� rozprasza się na rozmaite sposoby zatroskania;
Ł� dopasowany do narzędzia, narzędzie może na jego gruncie prawdziwie ukazać się w
swym byciu (narzędzie  byt spotykany w  zatroskaniu )
Ł�
Najbliższe ze sposobów obchodu  manipulatywno  użytkowe zatroskanie, któremu przysługuje
własne  poznanie .  Użytkowo  manipulatywny obchód (...) ma swój własny sposób oglądu, który
kieruje manipulacją i nadaje jej specyficzną przyległość do rzeczy
3. narzędziowość a obecność
Każdy byt służący  do tego ażeby.. ma charakter narzędzia. Wszystkim narzędziom przysługuje taki
charakter bycia zwany  poręcznością (sposób bycia tego narzędzia)
narzędzie  poręczność
W praktyce codzienności mamy do czynienia z bytem i poręcznością
W strukturze narzędzia leży odniesienie czegoś do czegoś (narzędzie nigdy nie jest jedno  łańcuch
odniesień; świat  całość odniesień narzędzia; łańcuch odniesień zakorzeniony jako całość w
egzystującym Dasein)
Używając narzędzi ujawniamy ich sposób bycia  poręczność
Im bardziej poręczne jest narzędzie, tym mniej zwracamy na nie uwagę
To, co  wiem , używając narzędzia  określa jego poręczność
*Sposoby obecności czegoś poręcznego:
(funkcja ujawniania w czymś poręcznym charakterem obecności
w pewnym sensie pozbawiają coś poręcznego jego poręczności)
1. EKSPOZYCJI  narzędzie się eksponuje przy odkrywaniu przeglądu obchodzenia się z nim w
użytkowniku; obecność czegoś nieporęcznego (w narzędziu manifestuje się czysta obecność) 
zepsute narzędzie... -> wycofanie się w poręczność czegoś objętego zatroskaniem 
16
naprawionego narzędzia; zatroskany obchód natrafia na brak -> odkrywanie czegoś poręcznego
w postaci pewnego  bycia-tylko-obecnym
2. NATR
TNOŚCI  coś poręcznego przybiera modus natrętności przez dostrzeżenie czegoś
nieporęcznego -> utrata charakteru poręczności   bycie-już-tylko-obecnym
3. UPORCZYWOŚCI  obecność czegoś poręcznego, co ciągle jeszcze leży przed nami i domaga
się załatwienia
Narzędzie jest z istoty odesłane do czegoś   każdorazowe i pierwotne odkrycie bytu w jego
poręczności i w ten sposób umożliwienie napotkania bytu o tym sposobie bycia  warunek
możliwości bycia narzędzia jako narzędzia; możliwość tę wyznacza przeznaczenie narzędzia  to, do
czego ono służy
DASEIN  przeznaczenie wszystkich narzędzi (samo jest dla siebie celem)
byt  obecność (zjawisko teoretyczności; teoretyzować  badać, patrzeć, przyglądać się)
Byt staje się po prostu obecny. Nie jest projektowany na użyteczność, a na obecność
Gdy np. młotek się psuje, mamy do czynienia z teorią..(zastanawianie się, dlaczego to się stało..)
Byt będący przedmiotem teorii  byt obecności.. W teorii przestaje interesować nas aspekt praktyczny.
Od naszego sposobu podejścia zależy, czy byt będzie miał charakter bytu poręcznego czy bytu
obecności..
D  każdy byt, który jest świadomy swego bycia; działa przedrefleksyjnie, spontanicznie
Nie musimy używać pojęć, tworzyć teorii..
Rozumieć coś  rozumieć siebie odnoszącego się do tego czegoś..
Od naszego podejścia do rzeczywistości, zależy charakter bycia przedmiotu
4. troska jako egzystencjał podstawowy
5. rzucenie, rozumienie, wykładnia, wypowiedz

RZUCENIE   faktyczność
Dasein jest możliwością: bycie Dasein nie jest czymś spełnionym, jest zawsze otwarte; ta możliwość
pozostaje sobą tylko w tej mierze, w jakiej się realizuje. Własny sposób bycia stawia więc Dasein
przed koniecznością wyboru jakiejś konkretnej drogi życia. D nie tylko odnosi się do bycia, rozumie
je, ale zdany jest na to rozumienie.
Fakt, że jest możliwością, że stoi w obliczu wyboru, że zawsze znajduje się w określonym kręgu
możliwości, nie zależy od niego, jest właśnie faktem: sytuacją przez niego zastaną. Ten aspekt
egzystencji to  faktyczność ,  rzucenie .
Dasein jest  faktem , bo jest zdany na swoje bycie, bo nie rozporządza swoją egzystencją.
Oba aspekty egzystencji   możliwość i  faktyczność są nierozdzielne  są dwiema stronami tego
samego;  faktyczność jest rzuceniem D w jego możliwości, możliwości te zaś są określone przez
jego  rzucenie .
ROZUMIENIE
Rozumienie bycia  przekraczanie bytu ze względu na samo bycie -> egzystencja: sytuacja, w której
pytanie o sens bycia może zostać zadane. (rozumiejące odnoszenie się do samego siebie)
Żeby pytać o sens bycia, trzeba je już uprzednio w pewnej mierze rozumieć; trzeba rozumieć to, co
jest, ze względu na jego  jest .
17
Rozumieć coś  rozumieć siebie odnoszącego się do tego czegoś..
D zawsze znajduje się w pewnej sytuacji. Sytuacja ta stanowi środowisko, w którym zachodzi proces
rozumienia; odnoszenia się D do własnego bycia. D rozumie siebie jedynie  w tej sytuacji.
Elementami sytuacji, w której każdorazowo znajduje się D, są poszczególne byty-narzędzia, rzeczy-
do-czegoś. Jej całość, powiązanie poszczególnych elementów ze sobą i z D, to właśnie całość
przeznaczeń poszczególnych elementów (patrz wyżej-fenomen świata)
Sytuacja, która określa rozumienie własnego bycia przez D, która umożliwia zarazem spotkanie D z
czymś innym, nie jest  zewnętrzna wobec procesu tego rozumienia  jest jego momentem i
charakterystyką samego D.
D  byt, który ujawnia sam siebie, ale za pośrednictwem innych bytów
18