USTANOWIENIE NA SWIECIE A
ADU WERSALSKO-WASZYNGTONSKI EGO
18 stycznia 1919 r. w Paryżu rozpoczęła się międzynarodowa konferencja pokojowa w
celu ustanowien.ia ładu międzynarodowego i warunków zakończenia wojny
(uczestniczyło w niej 27 państw i dominiów walczących po stronie Ententy). Państwa
pokonane nie były reprezentowane, ale z ich przedstawicielami konsultowano się w
wielu istotnych sprawach. Decydujące zdanie co do ostatecznego ksztaltu traktatów
pokojowych miały: Francja, Wielka Brytania, Włochy, Stany Zjednoczone i Japonia,
a w sprawach europejskich przede wszystkim cztery wymienione na początku.
Przedstawiciele tzw. "grubej czwórki" (Francja, Włochy, Wielka Brytania, USA)
reprezentowali różne koncepcje ładu powojennego: Francja (prezydent Georges
Clemenceau) - ostateczne zlikwidowanie zagrożenia ze strony Niemiec,
niedopuszczenie do powtórzenia się sytuacji z 1914 r. (Francja była potęgą,
posiadającą system sojuszy z państwami graniczącymi z ziemiami niemieckimi od
wschodu, m.in. z Polską, dążyła. do rozbicia Niemiec na kilka państw); Wielka Brytania
(premier David Lloyd George) - korzystny podział kolonii niemieckich i tureckich,
sprzeciw wobec zbytniego osłabienia Niemiec, obawa przed nadmiernym wzrostem
potęgi Francji w Europie; Stany Zjednoczone (prezydent Thomas Woodrow Wilson) -
utrzymanie pozycji potęgi światowej - rola rozjemcy w sporach światowych (ideą
prezydenta Wilsona było stworzenie organizacji międzynarodowej zdolnej do
utrzymania pokoju na świecie); Włochy (premier Vittorio Orlando) - zachowanie
zdobyczy z wojny (Triest, wpływy na Bałkanach) ogólnie dosyć chwiejne stanowisko;

Japonia (mocarstwo dalekowschodnie) nie .zamierzała ingerować w sprawy
europejskie, miata zagwarantowaną pozycję mocarstwa w rejonie Pacyfiku.
Konferencja pokojowa doprowadziła do podpisania traktatów z państwami pokonanymi,
które były ostatecznym zakończeniem I wojny światowej. Niemcy, Wersal 28 czerwca
1919: Niemcy zostały uznane za odpowiedzialne za wybuch wojny. Na mocy traktatu
Alzacja i Lotaryngia powróciły do Francji, Zagłębie Saary na 15 lat oddano pod
zarząd Ligi Narodów (plebiscyt ludności za Francją lub Niemcami), zdemilitaryzowano
prawy brzeg Renu szerokości 50 km, okręgi Eupen i Malmedy przekazano Belgii, na
terenach spornych z innymi państwami (Szlezwik i Holsztyn z Danią, Górny Śląsk,
Warmia i Mazury z Polską) zarządzono plebiscyty ludności, zniesiono obowiązkową
służbę wojskową (wojska lądowe ograniczono do 100 tys. oficerów i żołnierzy), zakaz
posiadania lotnictwa wojennego i okrętów podwodnych, ograniczenie tonażu floty, lcwy
brzeg Renu (Nadrenia) 15-letnia okupacja francusko-amerykańsko-angielska,
reparacje wojenne w wysokości 31,5 mld dol. płatne przez trzy lata.
Austria, Saint-Germain-en-Laye, 10 września 1919: Uznano rozpad Austro-Węgier,
Włochy zajęły płd. Tyrol i Triest, część Krainy i Karyntii przyłączono do Królestwa
Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SChS): Królestwo SChS złożone ze Słowenii, Bośni i
Hercegowiny, Dalmacji, części Styrii (dawne tereny w granicach cesarstwa
austriackiego); floty Adriatyku i Dunaju przekazano zwycięzcom, armię ochotniczą
ograniczono do 30 tys. żołnierzy.
Bułgaria, Neuilli-sur-Seine, 27 listopada 1919: Utrata ok. 30% terytorium
przedwojennego - płd. Dobrudża dla Rumunii, zach. Tracja do Grecji, część Macedonii
dla Królestwa SChS, zlikwidowana flota wojenna, konieczność spłaty odszkodowania
dla zwycięzców.
Węgry, Trianon, 4 czerwca 1920: Utrata 2/3 przedwojennego terytorium Siedmiogród i
wsch. Banat dla Rumunii, Chorwacja i Słowenia dla Królestwa SChS, powstanie jako
niepodległego państwa Czechosłowacji (wraz ze Słowacją i Rusią Zakarpacką), część
terenów zajęta przez Republikę Austrii, kontrola sojusznicza na Dunaju, bardzo wielu
Węgrów pozostało poza granicami - poważne problemy narodowościowe w przyszłości,
spłata odszkodowania dla zwycięzców.
'I rcja, Sevres, 10 sierpnia 1920: Terytorium Turcji ograniczone do 1/5 terytorium

imperium tureckiego, zdemilitaryzowano cieśniny czarnomorskie, dawne posiadłości
tureckie podzielono między Francję i Wielką Brytanię jako mandaty Ligi Narodów.
Kwestia polska budziła wiele kontrowersji i dyskusji między Francją (popierała interesy
polskie) a Wielką Brytanią (niechętne stanowisko wobec żądań polskich). W wyniku
powstania wielkopolskiego (grudzień 1918 - luty 1919) Wielkopolska została
przyłączona do Polski, na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku miały się odbyć
plebiscyty, Gdańsk został Wolnym Miastem pod zarządem Wysokiego Komisarza Ligi
Narodów.
Związek Radziecki nie brał udziału w obradach konferencji pokojowej. Postanowienia
traktatu wersalskiego, traktatów okołowersalskich i rozpad dawnych państw
przypieczętowały odrodzenie się lub powstanie niepodległych państw. Nastąpił rozpad
imperium rosyjskiego - niepodległość Finlandii (1917), Litwy, Lotwy, Estonii (1918);
rożpad monarchii Austro-Węgierskiej - powstanie Węgier (1918-1920 republika, 1920
monarchia z regentem na czele), Czechosłowacji (republika federacyjna Czech i
Słowacji, 1918), Austrii (republika, 1918), Królestwa SChS (monarchia z dynastią
Karadżiordziewiczów, od 1929 Królestwo Jugosławii).
Integralną częścią traktatu wersalskiego i traktatów okołowersalskich był Pakt Ligi
Narodów (podpisały go 44 państwa, założyciele Ligi Narodów). Liga Narodów
powołana została do czuwania nad zachowaniem powszechnego pokoju, rozwijania
międzynarodowej współpracy i rozwiązywania konfliktów na drodze pokojowej.
Organem kierowniczym była Rada Ligi Narodów (stali członkowie: Wielka Brytania,
Francja, Włochy, Japonia, od 1926 Niemcy, a od 1934 ZSRR). Stany Zjednoczone
(inicjator powołania Ligi Narodów) nie należały do organizacji Kongres USA (którego
większość stanowili zwolennicy izolacjonizmu) nie ratyfikował traktatu wersalskiego,
którego częścią był Pakt Ligi Narodów. Członkiem Ligi mogło zostać państwo, dominium
lub kolonia mające samodzielne rządy, za zgodą 2/3 państw w Zgromadzeniu Ogólnym
LN. Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów zbierało się co roku, pracami bieżącymi
kierował Sekretariat z sied iha. w C'Tenewie.

- ".arodów nie zachowała pokoju światowego. Ścierały się różne interesy ..;

nz-orzących Radę LN. Sama LN nie miała żadnych możliwości nacisku na -::nz a
wyłamujące się z pokojowego współistnienia. 22 art. Paktu Ligi Naro
.v przewidywał utworzenie systemu mandatowego LN. Tereny zamorskie i
ziemie wchodzące przed wojną w skład państw przegranych powierzono państwom
europejskim jako mandaty LN: mandaty grupy A - tereny dawnych ziem imperium
tureckiego - Irak, Palestyna i Transjordania (Wielka Brytania), Syria i Liban (Francja);
mandaty grupy B - byłe kolonie niemieckie w Afryce (Wielka Brytania, Francja i Belgia);
mandaty grupy C - posiadłości niemieckie na Pacyfiku i część w Afryce (zostały
włączone do Japonii, Nowej Zelandii, Australii i Związku Południowej Afryki).
Traktat wersalski i traktaty pomocnicze tylko częściowo wprowadziły nowy ład na
świecie. Stany Zjednoczone nie ratyfikowały układu z Niemcami. Nie rozwiązane
zostały ważne problemy na Dalekim Wschodzie - zdobycze Japonii w Chinach i na
Pacyfiku przy gwałtownym rozwoju gospodarczym stanowiły groz
bę jej dalszej
ekspansji w Azji. W celu ostatecznego uregulowania tych spraw w okresie od listopada
1921 do lutego 1922 r. obradowała konferencja międzynarodowa w Waszyngtonie
(USA, Wielka Brytania, Chiny, Japonia, Francja, Włochy, Holandia, Belgia i Portugalia).
6 lutego 1922 r. podpisano ostateczną umowę określającą stosunek 9 państw
uczestników obrad do Chin - uznano niepodległość Chin, przyjęto w kontaktach
handlowych zasadę otwartych drzwi, określono wzajemny stosunek tonażu flot
wojennych:
USA . Wielka Brytania : Japonia : Francja : Włochy 5 . 5 . 3 . 1,75 . 1,75
Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Japonia i Francja podpisały traktat określający
wzajemną odpowiedzialność za bezpieczeństwo Chin i strefy Pacyfiku, zastrzegając
sobie głos decydujący w przypadkujakichkolwiek zmian terytorialnych i kwestii spornych
dotyczących terenów Dalekiego Wschodu i strefy Pacyfiku.
Traktat wersalski, traktaty pomocnicze i traktat waszyngtoński ustanawiały ład
wersalsko-waszyngtoński.