ŻYWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
dr n. wet. Agnieszka Kurosad
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Diety w wybranych
jednostkach
chorobowych
SPECIAL DIETS FOR SELECTED DISEASES
We wspomaganiu leczenia farmakolo- su przygotować listę zamienników lub
Streszczenie gicznego konkretnej jednostki chorobo- kilka receptur określonej diety, opar-
wej korzystamy zazwyczaj z zalecanych tej na różnych składnikach, niż pozwo-
Artykuł prezentuje przykładowe wege-
diet komercyjnych. Niemniej jednak lić właścicielowi samemu dokonywać
tariańskie diety domowe, przeznaczone
w niektórych przypadkach dane nam zmian w diecie zwierzęcia.
dla psów oraz stosowane w wybranych
jest ułożyć recepturę diety domowej. Zbilansowanie i kompletność diety
jednostkach chorobowych: chronicznej
Kluczowym punktem jest jej właściwe polega na zastosowaniu w niej wszyst-
niewydolności nerek u psów i kotów. Do-
zbilansowanie, adekwatne do potrzeb kich niezbędnych składników odżyw-
datkowo porusza aspekt stosowania li-
żywieniowych zwierzęcia w konkretnym czych w odpowiedniej ilości i wza-
sty zamienników oraz produktów zaleca-
stanie chorobowym. Równie istotnym jemnym stosunku do siebie (zgodnym
nych i przeciwwskazanych w wybranych
elementem jest jej odpowiednio wysoka z zaleceniami dietetycznymi w przypad-
jednostkach chorobowych.
smakowitość oraz prostota przygotowa- ku konkretnej jednostki chorobowej)
nia i dołączenie tzw.  listy zamienników (5). Bardzo ważnym elementem jest rów-
SÅ‚owa kluczowe
(tabela 1, str. 68) (5). Jest ona bardzo uży- nież jakość składników, która wpływa
teczna, szczególnie jeżeli bierzemy pod na ilość zawartej w niej substancji od-
dieta domowa, pies, kot
uwagę właściciela, który zazwyczaj uwa- żywczej oraz strawność danego produk-
ża, iż jednostajne żywienie tymi samymi tu. I tak np. zawartość białka w wyso-
produktami jest dla zwierzęcia  niezdro- kiej jakości mięsie (tkance mięśniowej)
Abstract
we i  nużące . Dlatego lepiej zawcza- oraz innych produktach pochodzenia
The paper describes home-made vege-
tarian diets prepared for healthy dogs
and selected diets for dogs and cats
with chronic renal failure. Additionally
it describes the ingredient substitution
Witaminy
[mg lub mg/dzień]
list and the list of recommended and
non-recommended nutrients to be used
Substancje mineralne:
in special diets. Mikroelementy [mg/dzień]
Makroelementy [g/dzień]
Key words
Tłuszcze (NKT) [g/dzień]
home-made diet, dog, cat
Białka (niezbędne aminokwasy, azot) [g/dzień]
Węglowodany (glukoza) [g/dzień]
Woda [kg/dzień]
Rycina 1. Piramida żywieniowa diety przeznaczonej dla psa i kota. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small
Animal Nutriton 5th, 2010
LIPIEC-SIERPIEC
" 7-8/2011
66
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ŻYWIENIE
zwierzęcego jest wyższa niż w produk- cyjną w ilości adekwatnej do ich sta- (5). Jedną z ważniejszych zalet większości
tach pochodzenia roślinnego (z wyjąt- nu zdrowia i zapotrzebowania lub dietę diet domowych jest ich wyższa smako-
kiem soi) (tabela 2, str. 68) (5, 8). Warto domową, zbilansowaną przez dietety- witość niż karm komercyjnych. W przy-
również nadmienić, iż strawność białka ka, odżywiają się w sposób zdrowszy padku większości psów i kotów w ocenie
z produktów pochodzenia zwierzęcego niż większość ludzi. smakowitości pokarmów na pierwszym
jest w przypadku zwierząt mięsożernych W przypadku osobników chorych miejscu znajduje się dieta domowa, na-
wyższa, niż białka pochodzenia roślin- dieta ma istotny wpływ na proces lecze- stępnie plasuje się wilgotna-komercyjna,
nego (1, 2). Wyjątek stanowią dobrej ja- nia i zdrowienia. I tutaj jako przykład a na końcu karma sucha (badania wła-
kości, właściwie przygotowane pokar- można przytoczyć, np.  zasadę odciąże- sne). Oczywiście istnieją również indy-
my, oparte na soi, posiadające strawność nia dietetycznego po zabiegach chirur- widualne preferencje, skrajnie różniące
podobną do pokarmów pochodzenia gicznych na przewodzie pokarmowym, się od standardów smakowych.
zwierzęcego (3, 6). Białko zwierzęce po-  złoty standard diety domowej w dia- Ze względu na obniżony apetyt lub
siada również cały, niezbędny dla zwie- gnostyce alergii pokarmowej czy wyso- całkowity jego brak, smakowitość die-
rzęcia mięsożernego profil aminokwa- ką skuteczność diet wilgotnych w lecze- ty ma tak istotne znaczenie w choro-
sowy, dlatego w tym przypadku jest ono niu chorób dolnych dróg moczowych itp. bie. Biorąc pod uwagę skalę trudności
reklama smakolyki
130x200.ai 1 2011-06-10 08:24:44
określane jako pełnowartościowe (5, 8).
W żywieniu psów można osiągnąć pożą-
dany zestaw aminokwasów, łącząc kil-
ka białek pochodzenia roślinnego, np.
groch, soję, fasolę, ryż, ziarna zbóż itp.,
co nie daje jednak gwarancji wysokiej
smakowitości diety (5). Bardzo dobrym
zobrazowaniem są diety wegetariań-
skie, przeznaczone dla psów (tabela 3,
str. 68). W przypadku właściciela, któ-
ry jest weganem  możemy korzystać
(ze względu na preferencje właściciela,
nie psa) z produktów wyłącznie pocho-
dzenia roślinnego. Natomiast, jeżeli wła-
ściciel jest wegetarianinem to do recep-
tury diety zwierzęcia możemy włączyć
również: jaja, ryby i produkty nabiałowe.
Ze względu na zawartość i skład amino-
kwasowy powyższych produktów oraz
ich smakowitość jest to zdecydowanie
lepsze rozwiązanie. Jeżeli chodzi o ukła-
danie diet wegetariańskich dla kotów
 zwierząt typowo/bezwzględnie mię-
sożernych to zdecydowanie jest to odra-
dzane. Spożycie takich diet w przypadku
kotów prowadzi zazwyczaj do niedoboru
podstawowych aminokwasów, tj.: taury-
ny, lizyny, argininy, tryptofanu, metioni-
ny oraz witamin (A, B) czy związków mi-
neralnych (Fe, Ca, Zn) (4, 7). Niemniej
jednak podstawowym problemem jest
smakowitość tych diet, która w przy-
padku kotów jest tak niska, iż dochodzi
do odmowy ich spożycia (7). Niemniej
jednak, mówiąc o dietach wegetariań-
skich, nasuwa się konkluzja, iż wegeta-
rianie bardziej dbajÄ… o to, co jedzÄ… sami
oraz, co jedzą ich zwierzęta, niż po-
została część społeczeństwa. Stąd też
okazuje się, iż w tej grupie żywieniowej
jest mniejsze ryzyko chorób serca, oty-
łości czy raka jelita grubego. Wynika
to przede wszystkich ze  świadomego
jedzenia (odpowiedni dobór produk-
tów i ich ilości), a nie spożywania tzw.
 śmieci żywieniowych (dużo, kalorycz-
nie, niezbilansowanie).
Zastanawiając się głębiej nad tym
tematem, można dojść do konkluzji,
iż zwierzęta, które jedzą karmę komer-
ŻYWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
Składnik Charakterystyka Ilość Proponowane produkty
25 g chleb pełnoziarnisty, biały, żytni
20 g płatki śniadaniowe gotowe do spożycia
15 g węglowodanów,
25 g płatki śniadaniowe do gotowania
skrobia 3 g białka, śladowe ilości
20 g skrobia kukurydziana, tapioka
tłuszczu, 80 kcal
75 g ryż
100 g makaron
30 g wołowiny
ważone po ugotowaniu, 30 g sera biały
bez kości i tłuszczu; 30 g makrela lub tuńczyk zamrożony lub świeży
białko
7 g białka, 3 g tłuszczu, 30 g wieprzowina
55 kcal 30 g drób  kurczak lub indyk
90 g białka jaja kurzego
jednonienasycone: margaryna sojowa, oliwa z oliwek
5 g
wielonienasycone: oleje roślinne
5 g
tłuszcze 5 g tłuszczu, 45 kcal
nasycone: tłuszcz drobiowy, tłuszcz wołowy, wieprzowy, masło,
5 g
ser biały kremowy, śmietana
15 g
średnio włókniste
włókno 100 g marchew, groch, brokuł, kalafior, dynia, szpinak, fasola typu  jasiek
produkty (ok. 2-4 g/100 g)
Tabela 1. Przykładowa lista zamienników składników diet domowych. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nutrition 5th, 2010
Lp. Produkt % białka
1. kurczak, bez skóry, mięso białe 20,5
2. kurczak, bez skóry, mięso ciemne 18,1
3. indyk, bez skóry, mięso białe 24,6
4. indyk, bez skóry, mięso ciemne 20,9
5. wołowina 20,7
6. halibut 20,9
7. makrela 20,5
8. Å‚osoÅ› 22,5
9. sardynki 19,2
10. ser biały 14,0
11. fasola konserwowa 5,7
12. groszek konserwowy 1,0
13. ryż biały gotowany 2,0
14. nerki wołowe 15,4
15. wątroba wołowa 19,0
16. serca wołowe 17,0
17. żwacze wołowe 12,0
Tabela 2. Zawartość białka w różnych jego z
ródłach. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nurtrition 5th, 2010 oraz NRC 2006
Skład odżywczy diety
Lp. Receptura diety wegetariańskiej dla psa Ilość składników (g)
(% s.m.)
ryż biały surowy 90
białko: 22%
jaja kurze gotowane (ok. 60 g) 2 szt.
tłuszcz: 13%
groszek zielony konserwowy 75
1. Ca:P = 1,2:1
węglan wapnia 1
włókno: 2%
preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla 1 tabl.
EM: 595 kcal/100 g
dorosłego człowieka
makaron surowy 110
jajo kurze (ok. 60 g) 1 szt. białko: 18%
fasola lub soja surowa 20 tłuszcz: 6%
2. marchew surowa 50 Ca:P = 1,2:1
węglan wapnia 1 włókno: 2%
preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla 1 EM: 592 kcal/100 g
dorosłego człowieka
ziemniaki gotowane 480
ser biały chudy 125 białko: 21%
marchew surowa 180 tłuszcz: 10%
olej roślinny 10 Ca:P = 1,1:1
3.
węglan wapnia 1 włókno: 3%
preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla 1 EM: 592 kcal/100 g
dorosłego człowieka
Tabela 3. Przykładowa dieta wegetariańska, przeznaczona dla zdrowego psa o masie ciała 7-8 kg i dziennym zapotrzebowaniu na energię, równym 590-595 kcal/dz.
LIPIEC-SIERPIEC
" 7-8/2011
68
www.weterynaria.elamed.pl
ŻYWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
Receptura diety niskobiałkowej, Wartość odżywcza diety
Lp. Ilość składników (g)
przeznaczonej dla psa (% s.m.)
ryż biały surowy 320
wołowina surowa 135 białko: 16%
marchew surowa 60 tłuszcz: 5%
olej 2,5 Ca:P = 1,2:1
1. Ipakitine 5 włókno: 0,5%
preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla 1 tabl.
dorosłego człowieka Vitrum EM: 1450 kcal/100 g
tran 1 caps
makaron surowy 350
mięso drobiowe 50 białko: 16%
marchew surowa 100 tłuszcz: 5%
olej 7,5 Ca:P = 1,2:1
2.
preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla 1 włókno: 0,5%
dorosłego człowieka
tran 1 caps EM: 592 kcal/100 g
Tabela 4. Przykładowa dieta  nerkowa , przeznaczona dla psa ze zdiagnozowaną przewlekłą niewydolnością nerek, o masie ciała 26 kg, kondycji 4/5 i zapotrzebowaniu
dziennym na energię (DER) oraz białko równym odpowiednio: 1450 kcal i 44-51 g/dz.
Receptura diety domowej niskobiałkowej
Wartość odżywcza diety (% s.m.)
przeznaczonej dla kota
50 g wołowiny 25% białka
40 g ryżu 14% tłuszczu
2 g oleju roślinnego 1,4:1 Ca:P
1 g Ipakitine 0,3% włókna
0,5 tabl. prep. wit.-min. 250 kcal EM
Tabela 5. Przykładowa dieta  nerkowa , przeznaczona dla kota o m.c. 5 kg oraz dziennym zapotrzebowaniu na energię i białko równym: 250 kcal i 12-14 g
Lp. Grupa produktów Produkty wysokoszczawianowe
1. warzywa ogórek, groch, zielona papryka, szpinak, słodkie ziemniaki, soja
2. owoce, produkty pochodzenia zbożowego jabłka, morele, jagody, orzeszki ziemne, zarodki pszenicy
3. inne piwo, czekolada, herbata, ketchup, zupy warzywne
Tabela. 6. Lista produktów wysokoszczawianowych. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nutrition 5th. 2010
Grupa produktów zalecanych Grupa produktów niezalecanych
mięso drobiowe, jaja produkty nabiałowe: mleko, kefiry, ser biały, sery żółte
ryż, makaron ryby i owoce morza
owoce: banany, gruszki, awokado warzywa: ziemniaki, groch, fasola, brokuł, seler, marchew, pietruszka
warzywa: kalafior, kapusta* komercyjne przekąski i nagrody przeznaczone dla psów i kotów
produkty spożywcze  diety ludzkiej podane w tabeli 6.
Tabela 7. Produkty zalecane i niezalecane w profilaktyce kamicy szczawianowej. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nutrition 5th. 2010
* ze względu na właściwości wzdymające oraz goitrogenne nie poleca się ich stosowania w diecie psów i kotów
układania diet domowych, jedną z trud- nawet ich miksowanie oraz podawanie zawartości wapnia i szczawianów. Ko-
niejszych  jest dieta domowa prze- ciepłego posiłku (zwiększenie atrakcyj- rzystne jest to, iż w typowym jadłospi-
znaczona dla zwierząt z przewlekłą nie- ności). Przykładową recepturę diety do- sie psa/kota nie znajdują się pokarmy
wydolnością nerek, szczególnie dla mowej dla psa i kota z przewlekłą niewy- wysokoszczawianowe, które są dome-
kotów. Problem wiąże się przede wszyst- dolnością nerek podano w tabeli 4 i 5. ną diety ludzkiej (tabela 6) (5). Niemniej
kim ze znacznym obniżeniem pozio- Równie ważnym elementem układa- jednak warto pamiętać, co można, a cze-
mu białka w diecie, zgodnym z zalece- nia diet domowych w konkretnych jed- go bezwzględnie nie powinno się poda-
niami dietetycznymi, określonymi dla nostkach chorobowych, jak właściwe wać zwierzętom z grupy ryzyka  kamicy
tej jednostki chorobowej oraz często zbilansowanie składników, jest rów- szczawianowej (tabela 7) (5). Podobna
współistniejącą dysfunkcją układu po- nież ich odpowiedni dobór. Dotyczy sytuacja dotyczy również diety w mie-
karmowego, przebiegającą z objawami to większości stosowanych diet leczni- dzio-zależnej toksykozie (choroba spi-
wymiotów i biegunek (5). Kolejnym pro- czych i profilaktycznych, np. w kamicy chrzeniowa). Jest ona odpowiednikiem
blemem jest wyjadanie przez zwierzęta szczawianowej, chorobie spichrzenio- choroby Wilsona u ludzi, a jej dietotera-
pojedynczych elementów diety. W tym wej itp. W przypadku profilaktyki kami- pia polega na ograniczaniu z
ródeł miedzi
przypadku rozwiązaniem jest dokład- cy oksalatowej należy wybierać produk- z pokarmu oraz obniżaniu jej wchłania-
ne mieszanie składników receptury lub ty o możliwie najniższej dopuszczalnej nia z przewodu pokarmowego (antago-
LIPIEC-SIERPIEC
" 7-8/2011
70
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ŻYWIENIE
niści Cu  cynk). Miedz
występuje w większości pokarmów
i dieta  niskomiedziowa zazwyczaj ogranicza siÄ™ do kilku po-
zycji: biały ser, jaja, flaki wołowe, tofu i ziemniaki. Niemniej
jednak czasami warto skorzystać z części pokarmów  śred-
niomiedziowych , tj.: drób, wieprzowina, ryż, buraki, wpro-
wadzając do diety nieco urozmaicenia. Bezwzględnie przeciw-
wskazane sÄ… natomiast  wysokomiedziowe : owoce morza
oraz podroby  wÄ…troba, serca, nerki (5).
Pojawienie się komercyjnych hydrolizatów białkowych roz-
szerzyło znacznie możliwości dietoterapii. Należy uwzględnić
tu wszystkie jednostki chorobowe, w których pojawia się pro-
blem utraty białka z przewodu pokarmowego, hipoalbumi-
nemii, chorób wątroby, alergii czy nietolerancji pokarmowej.
Jest to również rozwiązanie dla zwierząt sportowych, u któ-
rych pragniemy rozwinąć odpowiednio masę mięśniową oraz
młodych psów rosnących ras dużych.
Temat hydrolizatów pociąga za sobą temat innych suplemen-
tów diety: witamin, związków mineralnych, wielonienasyco-
nych kwasów tłuszczowym, antyoksydantów, enzymów czy
zespołów składników, działających synergistycznie, np. glu-
kozamina, siarczan chondroityny, MSM, witamina C, kwas
hialuronowy w preparatach wspomagających funkcje stawów,
kompleks: aminokwasowo-antyoksydacyjny w leczeniu i pro-
filaktyce chorób serca, czy enzymatyczny, w chorobach prze-
wodu pokarmowego, wiążących się z ich niedoborem lub cał-
kowitym brakiem (np. w zewnątrzwydzielniczej niewydolności
trzustki). Temat dodatków i suplementów w dietach domowych
jest bardzo ważny, gdyż są to zazwyczaj te elementy, które naj-
trudniej właściwie zbilansować. Jednocześnie warto podkreślić,
iż coraz większa ilość dostępnych na rynku weterynaryjnym
preparatów jest korzystna, ze względu na możliwość doboru
najlepszego w przypadku konkretnej jednostki chorobowej.
Układanie receptury diety domowej jest czasochłonne, ale
jej skuteczność w dużej mierze zależy od stopnia zaangażo-
wania właściciela, gdyż to on jest odpowiedzialny za właści-
we żywienie swojego zwierzęcia, a więc za jego stan zdrowia
i kondycjÄ™. qð
Piśmiennictwo
1. Ahlstrom O.: Comparative nutrient digestibility in dogs, blue-foxes,
mink and rats.  J. Nutr. , 1998, 128: 2676S-2677S.
2. Bednor G.E.: Selected animal and plant protein sources affect nutrient
digestibility and fecal characteristic of ileally cannulated dogs.  Arch.
Anim. Nutr. , 2000, 53: 127-140.
3. Clapper G.M.: Ileal and total nutrient digestibility and fecal charac-
teristics of dogs affected by soybean protein inclusion in dry, extruded
diets.  J. Anim. Sci. , 2001, 79: 1523-1532.
4. Dwyder J.T.: Nutritional consequences of vegetarianism.  Annual
reviews of Nutrition , 1991; 11: 61-91.
5. Hand M.: Small Animal Nutrition 5th.Mark Morris Institute. Topeca,
Kansas 2010.
6. Kendal P.T.: Studies on the digestibility of soya bean products, cereals,
cereals and plant by-products in diets of dogs.  J. Sci. Food Agric. ,
1982, 33: 813-822.
7. Kienzle E. et al.: A field study on the nutrition of vegetarian dogs
and cats in Europe.  Compend. Contin. Educ. Pract. Vet. , 2001;
23:81.
8. Nutrient Requirement of Dogs and Cats. The National Academies
Press. Washington D.C. 2006.
dr n. wet. Agnieszka Kurosad
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką
Koni, Psów i Kotów
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47
LIPIEC-SIERPIEC
" 7-8/2011
71
www.weterynaria.elamed.pl