Mircea Eliade - Sacrum i profanum
10 stycznia 2009
01:20
Wprowadzenie
- Sukces "Świętości" Otto polegał na zastąpieniu rozważania nad pojęciami Boga i religii - analizie różnych form doświadczenia religijnego
- Istotne cechy doświadczenia religijnego (numina) - mysterium tremendum, fascinans, majestas
- Religijne to "całkiem inne" - nieporównywalne z niczym, co ludzkie
- Otto pisał tylko o nieracjonalnym aspekcie, Eliade chce uchwycid całośd
- Def. Świętośd - przeciwieostwo profanum
Świętośd się przejawia
- Przejaw świętości = hierofania (od hierós - święte, phainomai- pokazywad się)
- "święte" obiekty nie odbierają czci ze względu na siebie, ale na to, co objawiają - jakieś sacrum
- Każda hierofania stanowi paradoks - przedmiot staje się czymś "całkiem innym" , chod nadal pozostaje sobą, nadal ma udział w swym
kosmicznym środowisku - z perspektywy profanumniczym się nie różni od innych, podobnych obiektów
- Dla ludzi "pierwotnych", jak również dla wszelkich społeczeostw przednowożytnych świętośd oznacza tyle, co siła, a ostatecznie także
rzeczywistośd
Dwie formy bycia-w-świecie
święte świeckie
- Na przykłady egzystencji zwróconej ku sacrum daje liczne przykłady z różnych kultur
- Krytykuje podejście Frazera i Tylora sugerujących wg niego, że "duch ludzki zawsze w ten sam sposób reaguje na zjawiska naturalne",
podczas gdy sÄ… one warunkowane przez kulturÄ™ i historiÄ™
Świętośd i historia
- Różnice w formach przeżycia religijnego wynikają ze
Ë% Zróżnicowao gospodarczych
Ë% Zróżnicowao kulturowych
Ë% Zróżnicowao spoÅ‚ecznych
Ë% Z historii
- Jednak wszyscy oni żyją w uświęconych Kosmosie - są homo religiosus
1. Święta przestrzeo i sakralizacja świata
Homogenicznośd przestrzeni a hierofania
- Przestrzeo nie jest homogeniczna - jej elementy mają różną strukturę - są "święte" lub "amorficzne"
- Przestrzeo święta jest jedyną przestrzenią postrzeganą jako rzeczywiście istniejąca
- Doświadczenie religijne "ustanawiania świata" - zerwanie homogeniczności przestrzeni, ale w zamian nadanie jej struktury z "punktem stałym" w
środku
- Świętośd objawia się przez hierofanię, zatem przez doświadczenie religijne dochodzi także do objawienia się rzeczywistości absolutnej i
ontologicznego ustanowienia
- Hierofania ustanawia punkt orientacyjny zarówno w przestrzeni, jak i w czasie - każde wydarzenie musi się w jakiś sposób do niej odnieśd
- Człowiek niereligijny, świecki doświadcza przestrzeni jako homogenicznej i neutralnej, nie mającej zatem punktów orientacyjnych - ale doskonale
świecka egzystencja nie istnieje - nie da się całkowicie odrzucid doświadczenia religijnego
- W doświadczeniu świeckim nie jest możliwa prawdziwa orientacja, bo nie ma ontologicznie ustalonego punktu stałego (może byd ważny punkt, ale nie
jest on stały)
- Również w obrębie świeckiego przeżycia pojawiają się niehomogeniczne obszary: ojczyzna, wyjątkowe miejsca dzieciostwa i młodości - to "święte
zakÄ…tki" jego prywatnego Uniwersum
Teofanie i znaki
- Przykład przestrzeni świętej - kościół (próg jest granicą między jakościowo różnymi formami przestrzeni - próg domu również spełnia podobną funkcję)
- Próg i drzwi wskazują na bezpośrednią i konkretną formę zniesienia ciągłości przestrzeni - symbole i środki przejścia
- W świętej przestrzeni dokonuje się akt transcendowania przestrzeni świeckiej - często wyraża się to za pomocą symbolu otworu
- Z każdą przestrzenią świętą wiąże się jakaś hierofania - dzięki temu może się stad miejscem przejścia z jednej rzeczywistości do drugiej
- Czasem nie trzeba hierofanii czy teofanii (objawienia boga), wystarczy znak, by objawid świętośd miejsca
- Jeżeli znak się nie objawia, człowiek sam go sprowadza - zaklinanie, wskazanie przez zwierzęta (pozwala na przekonanie, że miejsce zostało wskazane i
znalezione, a nie wybrane według swego widzimisię przez ludzi)
- Człowiek religijny pragnie żyd w otoczeniu świętości, stara się więc uświęcid miejsce swojego życia, w tym celu naśladując dzie ło bogów
Chaos i Kosmos
- Ludzie społeczności tradycyjnych żywią przekonanie, iż żyją w "świecie" - kosmosie. Inna przestrzeo nie należy już do kosmosu - jest "inną
przestrzeniÄ…", zamieszkiwanÄ… przez upiory, demony i "obcych" - to domena chaosu
- Świętośd ustanawia świat, ustanawiając granicę i porządek tego świata
- Rytuał objęcia ziemi w posiadanie (na przykładzie indyjskim - budowa ołtarza Agniego)ma byd powtórzeniem kosmogonii - przemiany chaosu w
kosmos
- Dla członka społeczności tradycyjnej wszystko, co nie jest "naszym światem", wcale nie jest "światem"
Poświęcenie miejsca jako powtórzenie kosmogonii
- Kosmizacja nieznanych obszarów zawsze jest konsekracją - osiedlenie się na danym obszarze koniecznie wymaga poświęcenia
- Jeśli dojdzie do zerwania kontaktów ze światem sakralnym, kosmos zmieniłby się w chaos - nie można byłoby w nim żyd
- Uniwersum wybrane i poświęcone, by w nim żyd jest naśladownictwem uniwersum stworzonego przez bogów
- Kolumna - axis mundi, dz
wiga niebo i pozwala siÄ™ do niego dostad (jej wzorem na niebie jest Droga Mleczna)
Centrum świata
- Axis mundi łączy ze sobą trzy płaszczyzny kosmiczne - ziemię, niebo i świat podziemny
- "system świata" społeczności tradycyjnych:
żð ÅšwiÄ™te miejsce stanowi zerwanie w homogenicznoÅ›ci przestrzeni
Zerwanie to symbolizuje "otwór" umożliwiający przejście z jednego regionu kosmicznego do drugiego (z nieba na ziemię i z ziemi do świata
Struktura sacrum Strona 1
Święte miejsce stanowi zerwanie w homogeniczności przestrzeni
żð Zerwanie to symbolizuje "otwór" umożliwiajÄ…cy przejÅ›cie z jednego regionu kosmicznego do drugiego (z nieba na ziemiÄ™ i z ziemi do Å›wiata
podziemnego"
żð A
ącznośd z niebem mogą wyrażad różne obrazy, wszystkie one w jakiś sposób odnoszą się jednak do axis mundi: kolumna (universalis columna),
drabina (drabina Jakubowa), góra, drzewo, liana
żð Wokół tej osi rozciÄ…ga siÄ™ "Å›wiat", oÅ› oznacza wiÄ™c zarazem "Å›rodek Å›wiata", znajduje siÄ™ w pÄ™pku ziemi, stanowi centrum Å›wiata
- W przypadku Góry Kosmicznej pojawia się twierdzenie - "nasz świat" to ziemia święta, ponieważ jest "najbliżej nieba"
- Dalsze wnioski z symboliki centrum:
żð Miejsca Å›wiÄ™te i przybytki znajdujÄ… siÄ™ w centrum Å›wiata
żð ÅšwiÄ…tynie to naÅ›ladownictwa Góry Kosmicznej, które tworzÄ… wiÄ™z
między ziemią a niebem
żð Fundamenty Å›wiÄ…tyni siÄ™gajÄ… gÅ‚Ä™boko, aż do obszarów Å›wiata podziemnego
żð W pewien sposób Å›wiat podziemny odpowiada Å›wiatu chaosu
"nasz świat" zawsze leży w centrum
- Imago mundijaj i centrum pojawiają się w obrębie świata w powtórzeniach
- Człowiek religijny chce żyd tak blisko centrum świata, jak to możliwe - kraj, miasto, świątynia nie wystarczą - chce, by centrum, imago mundi stanowił
również jego dom
- Stworzenie świata musiało rozpocząd się w centrum, również stworzenie człowieka rozpoczyna się w centrum i od centrum (od pępka)
- Dlatego też każda budowla - wszystko, co stworzone, ma za swój pierwowzór kosmogonię - stworzenie świata staje się pierwowzorem każdego
stworzenia ludzkiego
- Rytualna konstrukcja przestrzeni
żð Dach - niebo
żð Cztery Å›ciany, okna, drzwi - cztery strony Å›wiata
żð Mundus (kolisty okop podzielony na cztery części - obraz Kosmosu i model osiedla ludzkiego) byÅ‚ utożsamiany z omphalos - pÄ™pkiem
- Osiedlanie się w jakiejś krainie jest równoznaczne ze stworzeniem świata
Miasto - Kosmos
- Wrogowie, którzy podnoszą rękę na "nasz świat" są utożsamiani z nieprzyjaciółmi bogów, z demonami, ze Smokiem Pierwotnym
- Każde zburzenie miasta oznacza regresję do stanu Chaosu - każde zwycięstwo nad wrogiem oznacza powtórzenie mitycznego zwycięstwa Boga nad
nieprzyjacielem (Smokiem, Chaosem)
- Smok to obraz potwora morskiego, węża pierwotnego, symbol wód kosmicznych, ciemności, nocy i śmierci
- Byd może mury miejskie od początku nie były wznoszone przeciw realnym przeciwnikom, ale przeciw chaosowi właśnie - oddzielenie się od niego jest
warunkiem bezpieczeostwa
- Nawet dziś mówi się o niebezpieczeostwach w stosunku do kultury jako o "chaosie", "mroku", "unicestwieniu"
Przejąd stwarzanie świata
- Różne formy zachowania wobec mieszkania u ludzi religijnych i świeckich
- Obecnie - desakralizacja mieszkania
- osiedlenie się gdzieś to decyzja ważna życiowo - dla indywidualności jak i wspólnoty - trzeba powtórzyd kosmogonię (stąd ofiary fundacyjne)
- Dwa rodzaje rytualnej przemiany mieszkania w Kosmos:
żð Domostwo zostaje upodobnione do Kosmosu w ten sposób, że dokonuje siÄ™ projekcji 4 horyzontów lub ustawia symbolicznÄ… axis mundi (ta
forma występuje już na najbardziej pierwotnych etapach rozwoju)
żð W rytuale budowy powtarza siÄ™ przykÅ‚adny czyn boski, za sprawÄ… którego z ciaÅ‚a potwora powstaÅ‚ Å›wiat (forma wprowadzona przez
paleorolników)
- We wszystkich kulturach tradycyjnych domostwo ma aspekt sakralny, ponieważ stanowi odzwierciedlenie świata
- Ofiara fundacyjna - powtórzenie ofiary złożonej w praczasie - zabicie olbrzyma z którego narządów powstają elementy świata. Nadaje też budowli
odebranÄ… ofierze duszÄ™.
- Każdy akt wznoszenia domu jest równoznaczny z powołaniem nowego życia
- Wszystkie symbole i rytuały wiążące się ze świątynią, miastem i domem ostatecznie pochodzą z pierwotnego przeżycia przestrzeni świętej
ÅšwiÄ…tynia, bazylika, katedra
- Świętośd świątyni nie podlega ziemskiemu zepsuciu, ponieważ plan budowli świątynnej jest dziełem bogów, przekazanym wybraocom
- Kościół - odbicie Jeruzalem niebiaoskiej, odtwarza Raj i świat niebieski
- W kościele bizantyjskim ta symbolika jest do dziś niezwykle istotna
Uwagi koocowe
- W tęsknocie za mieszkania w "boskim świecie" wyraża się pragnienie życia w Kosmosie, który jest czysty i święty, jakim był na po czątku, gdy wyszedł z
rąk Stwórcy
- Przeżycie boskiego czasu powinno umożliwid człowiekowi religijnemu odnajdywanie Kosmosu, w okresowym powrocie do takiego stanu, w jakim
znajdował się on in principio - w mitycznej chwili Stworzenia
2. Święty czas i mity
Trwanie świeckie i czas święty
- Tak jak przestrzeo, również czas nie jest dla człowieka religijnego homogeniczny i stały
- Są dwa rodzaje czasu doświadczanego przez ludzi religijnych
Święty Świecki
- Jest odwracalny - - Zwyczajne
jest to czas mityczny trwanie w czasie
który zostaje
ponownie
uobecniony
- To każde święto
religijne, czas
liturgiczny
- Religijne uczestnictwo w święcie polega na wyjściu z czasu "zwykłego", z trwania w czasie i na ponownym odnalezieniu się w czasie mitycznym, powtórnie
uobecnianym w danym święcie
- W każdym święcie okresowym człowiek wraca do tego samego czasu świętego, jaki objawił się w święcie obchodzonym rok temu czy prz ed stoma laty
- To czas stworzony przez bogów, gdy wypełniali oni te gesta, które obecnie odtwarzają ludzie - wcześniej, przed nimi nie było czasu - został on ustanowiony
właśnie wtedy
- Święty czas oferuje paradoksalny aspekt czasu okrężnego, odwracalnego, odzyskiwalnego i stanowi jakąś formę mitycznej wieczne j teraz
niejszości do której
człowiek okresowo powraca za pomocą rytuałów.
- Człowiek niereligijny także żyje w różnych rytmach czasu, zna czasy o różnej intensywności, jednak nie ma w czasie ani zerwania ani "tajemnicy"
- Chrześcijaostwo nie jest tu dobrym przykładem, bo liturgia jest sprawowana w czasie historycznym uświęcony Wcieleniem Syna Bożego - a religiach
archaicznych to czas mityczny, czas prapoczÄ…tku.
Templum - tempus
Struktura sacrum Strona 2
Templum - tempus
- Dla niektórych ludów występuje to samo słowo na "świat" i "rok". Kosmos to żywa jednośd, która powstaje, rozwija się i wygasa ostatniego dnia roku, by
potem urodzid siÄ™ na nowo.
- Kosmos może byd homologiczny z czasem kosmicznym (=rokiem) ponieważ zarówno jeden, jak i drugi stanowią świętą rzeczywistośd, boskie S tworzenie
- "Templum oznacza aspekt przestrzenny, tempus zaś aspekt czasowy ruchu widnokręgu w przestrzeni i czasie" - Hermann Usener
- Dla człowieka religijnego świat odnawia się co roku; co roku odzyskuje on swą pierwotną świętośd
- Życie kosmiczne przedstawiano w formie okręgu i utożsamiano z rokiem. Był on okręgiem zamkniętym - miał początek i koniec
- Zanim jakaś rzecz nie zaistniała, nie mógł też zaistnied właściwy jej czas - czas rodzi się w chwili, gdy powstaje pierwszy przejaw nowej kategorii istnienia.
- Mit objawia w jaki sposób rzeczywistośd osiągnęła istnienie
Doroczne powtarzanie kosmogonii
- Walka pomiędzy dwoma grupami aktorów odzwierciedlała walkę między siłami Kosmosu i Chaosu - wydarzenie mityczne znowu stawało się obecne
- Walka, zwycięstwo i stworzenie odbywały się w jednej i tej samej chwili - hic et nunc
- Nowy rok symbolizuje czysty świat tuż po stworzeniu - dlatego też dokonuje się "oczyszczeo", przegania grzechy - należy zniszczyd miniony rok, miniony czas -
dokonuje się spalenia, zniszczenia błędów i grzechów poprzedniego roku nie tylko indywiduum, ale całej społeczności
- Gaszenie ognia, powrót dusz zmarłych, przemieszanie się klas społecznych, swoboda erotyczna, orgie - symbol powrotu od Kosmosu do Chaosu
- Człowiek, symbolicznie biorąc udział w akcie zniszczenia i stworzenia na nowo świata, sam zostawał zniszczony i stworzony na no wo: przechodził nowe
narodziny i rozpoczynał nową egzystencję
- Człowiek religijny łaknie tego, co rzeczywiste, wszystkimi dostępnymi mu środkami dąży do miejsca przy z
ródle rzeczywistości pi erwotnej, to znaczy próbuje
powrócid do czasu, w którym świat znajdował się in statu nascendi
Regeneracja przez powrót do czasu Prapoczątku
- Wskutek dorocznego powtarzania kosmogonii czas ulegał odnowieniu, to znaczy jako święty czas rozpoczynał od nowa, albowiem zbiegał się z illud tempus
samego początku świata
- Człowiek, rytualnie biorąc udział w "koocu świata" i w "powtórnym stworzeniu go", przenosił się do illud tempus; rodził się na nowo i jeszcze raz rozpoczynał
istnienie z nie uszczuplonym zasobem siły witalnej, niczym w chwili swych narodzin
- Święty i mocny czas to czas Prapoczątku
- Święto nie jest upamiętnieniem wydarzenia mitycznego, ale jego ponownym uobecnieniem
- Człowiek religijny uobecnia kosmogonię nie tylko wtedy, gdy coś tworzy, lecz także wtedy, gdy pragnie zapewnid nowemu władcy sz częśliwe rządy, gdy trzeba
uratowad zagrożone plony, toczyd wojnę, wyruszyd w rejs itd. Rytualne recytowanie mitu o stworzeniu świata odgrywa szczególni e doniosłą rolę także w
wypadku aktów uzdrawiania (regeneracji ludzkiego istnienia)
- Terapeutycznym celem powrotu do PrapoczÄ…tku jest ponowne zapoczÄ…tkowanie istnienia, (symboliczne) narodziny na nowo
- Przykład - tybeto-birmaoskie plemię Na-Khi przy leczeniu recytuje mit o początku świata, zagrożeniu go przez węże i narodzinach pierwszego uzdrowiciela, a
potem o pochodzeniu lekarstwa (mit o pochodzeniu lekarstwa zawsze należy do mitu kosmogonicznego)
Czas świąteczny i struktura świąt
- Okresowe ponowne uobecnianie spełnionych przez bogów in illo tempore aktów stwórczych tworzy kalendarz sakralny zawierający ogół świąt
- Człowiek podczas święta zachowuje się inaczej, niż przed czy po - nawet jeśli wykonuje te same czynności, to w innej atmosferze i tylko na kilku przedmiotach,
symbolizujących całe klasy
- Człowiek w te określone dni staje się równy bogom
- Czynności codzienne wykonywane rytualnie są dużo dokładniejsze, bliższe boskiego przykładu - nie chodzi tu o akt np. naprawy, ale o imitatio dei
- Nie wszystkie święta okresowe mają taką strukturę
- Wydarzenia mityczne są odgrywane w czasie sakralnym, który tworzy wieczna teraz
niejszośd
- W trakcie święta człowiek ponownie odnajduje sakralny wymiar rzeczywistości, ponownie dowiaduje się, w jaki sposób został stworzony prz ez bogów i jak
nauczyli go oni życia społecznego i praktycznej pracy
- Ten sposób postrzegania nie jest antypostępowy, członkowie tych społeczności każdy nowy wynalazek traktują jako zesłany przez bogów
Stawad się okresowo współczesnym bogom
- Okazjonalne powracanie do prapoczątku tłumaczy się częściowo "tęsknotą za pełnią Początku, tęsknotą za rajem" - za mocnym, świeżym i czystym światem
- Eliade staje przeciwko zarzutom, że taka postawa odrzuca odpowiedzialnośd za prawdziwe istnienie - wręcz przeciwnie, przyjmuje odpowiedzialnośd za udział
w stwarzaniu świata - to po prostu inny rodzaj odpowiedzialności - kosmiczna, inna od znanej nam moralnej, społecznej i historycznej
- Doświadczenie tego, że można zaczynad życie na nowo, z maksimum "szans" pozwala na optymistyczne podejście do problemu własnej egzystencji i
bezwarunkowÄ… akceptacjÄ™ bytu
Mit jako model wzorcowy
- Mit to historia o tym, co działo się in illo tempore, sprawozdaniem z tego, czego wtedy dokonali bogowie i herosi - ustanawia on prawdę absolutną ("jest tak,
ponieważ tak zostało powiedziane")
- Wszystko, co ma swoje z
ródło w micie, jest czymś rzeczywistym i istotnym (jak na przykład uprawa roli) - to, co należy do sfery świeckiego nie ma swojego
udziału w bycie - dziś bycie rolnikiem oznacza tylko męczącą pracę - nie niesie ze sobą żadnego znaczenia
- Mit to zawsze opowieśd o stworzeniu, zawsze bowiem mówi o tym, jak coś zaczęło "byd"
- Im bardziej człowiek jest religijny, tym bardziej wpisuje się w to, co rzeczywiste
- Mit opisuje różne, niekiedy dramatyczne, ingerencje sacrum w świat
- W wypadku wielu ludów pierwotnych mitów nie można opowiadad kiedy się chce, ale tylko w czasie świętym
- Mit opowiadając o stworzeniu rzeczy odpowiada też na pytanie dlaczego one powstały
- Każdy człowiek powinien naśladowad dzieła i zachowania bogów w każdej dziedzinie - mity zawierają modele większości potrzebnych zachowao, prezentacje
tabu
- Naśladowanie boskich przykładów ma dwojakie oddziaływanie:
Ë% Z jednej strony czÅ‚owiek, naÅ›ladujÄ…c bogów, zapewnia sobie miejsce w sferze sacrum, tym samym zaÅ› w rzeczywistoÅ›ci
Ë% Za sprawÄ… nieustannego ponownego uobecniania wzorcowych czynów boskich Å›wiat zostaje uÅ›wiÄ™cony
- Religijne zachowanie człowieka przyczynia się do zachowania świętości świata
Reaktualizowanie mitów
- Człowiek religijny pragnie byd kimś innym niż jest na płaszczyz
nie swojej świeckiej egzystencji - tworzy samego siebie upodabniając się do modeli boskich -
przenosi wzorzec, ku któremu zmierza na nadludzką płaszczyznę objawioną w mitach
- Człowiek tak naprawdę staje się człowiekiem tylko wtedy, gdy upodabnia się do nauki wyłożonej w mitach, a więc wtedy, gdy upoda bnia się do bogów
- Takie sytuacje jak mord ofiarny czy kanibalizm nie wynikają z natury ludzi w społeczeostwach pierwotnych - są one wzięciem na siebie odpowiedzialności za los
całej grupy (kto by tego nie zrobił, byłby winny braku plonów itp.)
- Imitatio dei nie jest obrazem idyllicznym - wynika z niego "przerażająca odpowiedzialnośd" - wszystkie brutalne akty mają swoje z
ródło w micie
Święta historia, historia i historycyzm
- Święto religijne - uobecnienie świętej historii - mitu - w którym występują bogowie i herosi - w których wcielają się uczestnicy - stając się współczesnymi
bogom, uświęconymi tym uczestnictwem
- Mity należy powtarzad, żeby uchronid je przed zapomnieniem
- "powtarzanie wypróżnione ze swojej zawartości religijnej siłą rzeczy prowadzi do pesymistycznego spojrzenia na egzystencję" - desakralizacja czasu prowadzi
do wizji przerażającego, bo pozbawionego sensu powtarzania w nieskooczonośd
- W Indiach i Grecji do wizji Wiecznego Powrotu doprowadziły spekulacje elit intelektualnych
- Judaizm - oryginalnie - doprowadził do powstania koncepcji czasu, w której jest początek i koniec - Jahwe objawia się w czasie historycznym - wydarzenie
historyczne staje siÄ™ teofaniÄ…
- Chrześcijaostwo posuwa się tu jeszcze dalej - czas mityczny - illud tempus - czas życia Jezusa jest jednocześnie konkretnym czasem historycznym - historia
Struktura sacrum Strona 3
objawia się jako nowy wymiar obecności Boga w świecie - staje się historią świętą (jak u społeczności archaicznych) - potem do tej koncepcji wraca Hegel
- W historycyzmie nie pojawia się koncepcja czasu cyklicznego, jednak również tu nabiera on przerażającego wymiaru ulotnego i wiodącego jedynie ku śmierci
trwaniu
3. Świętośd natury i religia kosmiczna
- Dla człowieka religijnego natura nigdy nie jest tylko "naturalna" - zawsze niesie ze sobą znaczenia religijne
- Kosmos jako całośd jest organizmem zarazem realnym, żywym i świętym - objawia on modalności bytu i sacrum
- Dla człowieka religijnego to, co nadnaturalne jest nierozerwalnie złączone z tym, co naturalne - natura jest wyrazem tego, co transcenduje
- Transcendentalna kategoria wysokości, ponadziemskości, nieskooczoności objawia się całemu człowiekowi, zarówno jego rozsądkowi, jak i duszy. Niebo
istnieje w sposób absolutny, jest ono bowiem wysokie, nieskooczone, wieczne, potężne
- Religijne uczucie transcendencji tego, co boskie, zostaje wywołane przez samo istnienie nieba - jest ono naturalnym obiektem kultu
Daleki bóg
- Bóstwa najwyższe struktury uranicznej mają tendencję do znikania z kultu. Oddalają się one od ludzi, zaszywają się w niebie i stają się dei otiosi, a dzieło
stworzenia kooczy syn lub demiurg
- Bóg niebiaoski nie ma kultu, ponieważ jest "zbyt wielki", by zajmowad się małymi ludzkimi sprawami - jest czasem postrzegany jako ostateczna instancja
Religijne przeżycie życia
- Człowiek oddala się od hierofanii nieba poprzez zainteresowanie "przyziemnymi sprawami" - odkrycie uprawy roli powoduje radykalną przemianę porządku
sakralnego - człowiek zwraca się ku bóstwom bardziej dynamicznym i boginiom-matkom, wracając do bóstwa niebiaoskiego tylko w wypadku katastrofy
kosmicznej
Trwanie symboli niebieskich
- Nawet, gdy życie religijne nie jest zdominowane przez bogów niebiaoskich, symbolika i ryty uraniczne zawsze zajmują wybitne miejsce w p orządku sacrum
- Woda - istniała przed ziemią, jest sumą możliwości istnienia, poprzedza istnienie - zanurzenie w wodzie to powrót do praistnienia, wynurzenie się z niej -
ponowne nadanie formy, naśladuje śmierd i odrodzenie
- Kontakt z wodą zawsze ma cechy regeneracji - zanurzenie zapładnia i pomnaża potencjał witalny
- Hylogenia - wiara, że ludzkośd narodziła się z wody
- Z perspektywy strukturalnej Potop jest porównywalny z chrztem
- Funkcje wody - dezintegruje, znosi formy, "zmywa grzechy", oczyszcza i zarazem regeneruje - wchłania formy, sama żadnej nie przyjmując
Historia chrztu
- Woda jest związana z Duchem Świętym, chrzest niesie ze sobą symbolikę śmierci i odrodzenia, ale dołącza do niej też historyczne elementy p okonania
Behemota w wodach Jordanu i oczyszczenia świata przez Potop, nagośd w czasie chrztu - odwrócenie grzechu Adama
- Nowe waloryzacje nadane chrztowi przez chrześcijaostwo nie stały nigdy w sprzeczności z ogólnie przyjętym symbolizmem akwatycznym
Uniwersalnośd symboli
- Mimo tego, ze chrześcijaostwo odnosi się do rzeczywistości historycznej, symbolika wody mogła w pełni się tu objawid
Terra Mater
- Ziemia jest matką, z której narodziła się ludzkośd, do niej też powraca po śmierci
Humi positio a złożenie dziecka na ziemi
- Humi positio to rodzenie dziecka wprost na ziemi
- Poczęcie i rozwiązanie to mikrokosmiczne wersje aktu, który w sposób wzorcowy spełnia Ziemia - ludzka matka tylko go powtarza. Powinno się to odbywad na
ziemi, by dad prowadzid siÄ™ Ziemi i podlegad jej ochronie
- W niektórych krajach nadal występuje zwyczaj kładzenia nowo narodzonego dziecka na ziemi - ojciec podnosząc je, uznaje je za własne
- Czasem również umierających kładzie się na ziemi
- Częściowe lub całkowite pogrzebanie za życia (w czasie choroby) może mied takie same znaczenie jak zanurzenie w wodzie - śmierd i ponowne narodziny
Kobieta, ziemia i płodnośd
- Sakralnośd kobiety bierze się ze świętości ziemi - jej płodnośd jest płodnością telluryczną - ma model kosmiczny
- Liczne mity o dzieworództwie wskazują na przekonanie, że podobnie jak ziemia, kobieta może urodzid sama z siebie
- Matriarchat wywodzi się z przekonania o powiązaniu kobiety z możliwościami wegetacyjnymi Ziemi, a także z faktu odkrycia przez kobiety rolnictwa
- W niektórych mitologiach stworzenie świata jest wynikiem hierogamii Niebiaoskiego Ojca z Matką-Ziemią - jest to wzorcowe małżeostwo
- Czasem hierogamia jest prezentowana w formie orgii - także orgia jest zanurzeniem się w "nocy kosmicznej" - jej przeznaczenie sprowadza się do
zagwarantowania regeneracji życia, tym samym zaś płodności ziemi i obfitości zbiorów
Symbolizm Drzewa Kosmicznego i kultów wegetacji
- Misterium niewyczerpanego zjawiska życia wiąże się z rytmicznym odnawianiem się kosmosu, toteż ludzie wyobrażają go sobie w formie olbrzymiego drzewa
- Obraz drzewa to nie tylko symbol Kosmosu - w mitologiach znajdziemy również Drzewa Życia, Nieśmiertelności, Mądrości i Młodości - drzewo jest zatem
wyrazem wszystkiego, co rzeczywiste i święte
- Zdobycie tego, co drzewo oferuje, zawsze wymaga próby - rytu inicjacyjnego typu heroicznego
- Na wiosnę lub przed nadejściem wiosny odprawia się obrzędy mające podkreślid szybkie jej nadejście - wiosna to ponowne odrodzenie Natury
Desakralizacja Natury
- Mimo desakralizacji nie ma prawdopodobnie człowieka, który byłby całkowicie nieczuły na "urok" natury. To uczucie jest pozostałością zdegradowanej czci
religijnej
- We współczesnym świecie cześd dla natury została zastąpiona przeżyciem estetycznym, w którym można jeszcze znalez
d jednak elementy o dczucia religijnego
Inne hierofanie kosmiczne
- Kamieo - objawia wartości niezmienności, stałości, wieczności
- Księżyc - "narodziny", "śmierd", "zmartwychwstanie" - połączenie z symbolami: woda-rośliny-kobieta-płodnośd-nieśmiertelnośd, albo: mroki kosmiczne, życie
prenatalne, istnienie pozagrobowe, odrodzenie; cykl, dualizm, biegunowośd, coincidentia oppositorum
- Słooce - autonomia, siła, suwerennośd, inteligencja, heroizm
4. Egzystencja człowieka i uświęcenie życia
Istnienie "otwarte ku światu"
- Człowiekowi Zachodu trudno jest zrozumied prawdziwego "homo religiosus" - musi on w tym celu bardzo wnikliwie studiowad teksty z
ródłowe (nie zaś
opracowania, noszące ślady wpływu naszego myślenia) - i to zarówno w przypadku "religii księgi", jak i innych, które również dysponują literaturą religijną bądz

też literatura wpłynęła na ich kształtowanie się. Lepszym jednak sposobem na poszerzenie perspektywy religijnej jest znajomoś d folkloru ludów europejskich,
łączącego ze sobą elementy chrześcijaostwa, jak i "prastarych religii kosmicznych"
- Człowiek na pewnym etapie rozwoju kulturowego postrzega się jako mikrokosmos (Kobieta-Ziemia, małżeostwo-hierogamia)
- Życie religijne to "otwarta egzystencja" - nie ograniczona tylko do "ludzkiej"
- Człowiek pierwotny nie jest - jak u Hegla - "pogrzebany w naturze" - odróżnia on siebie od natury, jednak przez analogię pozwala sobie poznawad siebie
samego w taki sposób, w jaki poznaje świat - jako coś uświęconego
Uświęcenie życia
Prawdopodobnie już u praczasów wszystkie narządy i procesy fizjologiczne człowieka miały znaczenie religijne
Struktura sacrum Strona 4
Uświęcenie życia
- Prawdopodobnie już u praczasów wszystkie narządy i procesy fizjologiczne człowieka miały znaczenie religijne
- Akty fizjologiczne mogą byd naśladownictwem przykładu boskiego, narządy zaś i ich funkcje utożsamia się z obszarami i zjawiskami kosmicznymi -
"antropokosmiczne systemy homologii"
- Najważniejszym przykładem sakralizowania ludzkiej cielesności jest tantryzm indyjski - ciało pełni funkcje soteriologiczną
Ciało-dom-kosmos
- Homologizacja dom-ciało-kosmos pojawia się stosunkowo wcześnie - ciało jest analogiczne do części Kosmosu, ale również miejsce składania ofiar, sprzęty i
czynności ofiarnicze utożsamia się z różnymi narządami i funkcjami fizjologicznymi
- Ciało utożsamia się też z domem, a dom z ciałem - zarówno kosmos, dom, jak i ciało się "zamieszkuje"
Struktura sacrum Strona 5