Stan wojenny
Przewrót wojskowy
~ Kryzys systemu
komunistycznego od 1956 r.
' v.. 'e.~,ry,~ ~ f~~ ~e~~^.~~
:tl~"l~~ ~'~~`~ ` ":~,.
f ~~t F ,I
W niedzielę rano 13 XII 1981 r. miliony Polaków dowiedzialy się o wprowadzeniu stanu wojennego. Wojskowy przewrót rozpocząl się już przed pólnocą. Po oglosżeniu stanu wojennego internowano prawie 7 tys. dzialaczy związkowych i politycznych, zawieszono dzialalność organizacji spolecznych, zablokowano polączenia telefoniczne, ograniczono swobodę poruszania się i wprowadzono godzinę milicyjną. Przepisy stanu wojennego zakazywaly strajków i manifestacji oraz wprowadzały militaryzację zakladów pracy (zob, s. 337).
Swoje istnienie oglosila Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) pod przewodnictwem Jaruzelskiego. Na posiedzeniu Rady Państwa w nocy z 12 na 13 grudnia, mimo że uwala sesja Sejmu, a więc wbrew konstytucji, wszyscy jej czlonkowie z wyjątkiem Ryszarda Reiffa ze Stowarzyszenia "PAX" zatwierdzili dekrety przedstawione przez WRON. W przemówieniu, powtarzanym przez caly dzień jako jedyny przekaz radia i Ielewizji, gen. Jaruzelski akcentowa) zagrożenie państwa przez chaos, demoralizację i przestępczość, zarzuca) "Solidarności", że wzywala do rozprawy z komunistami. Zapowiedzial kontynuację reform i puszczenie w niepamięć czynów popelnionych przed 13 grudnia oraz stwierdzi), że nie ma powrotu do sytuacji sprzed 1980 r. Wzywa) do spokoju i podporządkowania się rygorom stanu wojennego.
Kościól rzymskokatolicki, który w 1981 r, często podejmowal się mediacji między władzami i "Solidarnością", znalazl się w szczególnie delikatnej sytuacji. Pierwszego dnia stanu wojennego z apelem o powstrzymanie się od.rozlewu krwi wystąpi) prymas Glemp. Wkrótce potem Rada Glówna Episkopatu wezwala do obrony godności i praw człowieka, zwolnienia internowanych
276
W momencie wprowadzenia stanu wojennego w warszawskim kinie "Moskwa" grano amerykański film Czas Apokalipsy. Wojskowy "skot" przed kinem o symbolicznej nazwie z reklamq symbolicznego filmu ma szczególna wymowę

i aresztowanych oraz do przywrócenia "Solidarności" możliwości działania. 17 grudnia prymas Glemp powołał Prymasowski Komitet Pómocy Osobom Pozbawionym Wolności, a w sieci podobnych komitetów diecezjalnych i parafialnych uczestniczyli liczni członkowie i sympatycy "Solidarności", którzy uniknęli internowania. Po rozbiciu związku Kościół stanął w pierwszej linii obrony przed komunistyczną przemocą. Mając na uwadze losy Kościoła i wiary oraz przyszłość Polski, biskupi unikali frontalnej konfrontacji z władzami stanu wojennego i wzywali do spokoju, by uchronić społeczeństwo przed możliwą masakrą. Kierownictwo "Solidarności" zostało w dużej mierze zaskoczone wprowadzeniem stanu wojennego. Większość członków Komisji Krajowej i doradców ujęto w Gdańsku po posiedzeniu zakończonym przed północą 12 grudnia. Wałęsę internowano oddzielnie i umieszczono ostatecznie w ośrodku rządowym w Adamowie. Usilnie namawiany przez wysłanników WRON do wydania apelu akceptującego stan wojenny, Wałęsa nie ugiął się i zachował milczenie, co utrudniło władzom politykę rozbijania jedności związku. Deklaracje lojalności wobec~prawa wojennego złożyło tylko paru niższych rangą działaczy związku.
Wcześniejsze ustalenia nakazywały powszechny strajk okupacyjny w wypadku ataku na związek. W praktyce blokada telekomunikacyjna uniemożliwiła łączność między poszczególnymi zakładami i re
gionami, a ułatwiła działania ZOMO, którego oddziały mogły się swobodnie przemieszczać i łamać opór strajkujących przy użyciu ciężkiego sprzętu i broni palnej. Militaryzacja ok. 130 największych przedsiębiorstw miała zastraszyć strajkujących, gdyż strajk traktowano równoznacznie,z odmową wykonania rozkazu w czasie wojny i grożono w razie jego zorganizowania ostrymi sankcjami, z karą śmierci wlącżnie. Po złamaniu strajków ich przywódcy byli sądzeni w trybie doraźnym i skazywani na wysokie kary więzienia.
Mimo to rozmiary akcji strajkowych okazały się dość duże. 14 grudnia rozpoczął działalność w Stoczni Gdańskiej Krajowy Komitet Strajkowy z Mirosławem Krupińskim, który ógłosił ogólnopolski strajk powszechny Choć odezwa ta nie dotarła do większości załóg w Polsce, część z nich podjęła akcje strajkowe na własną rękę. Strajki były systematycznie łamane przez ZOMO, wspierane oddziałami wojska. W nocy z 14 na 15 grudnia złamano strajk w Stoczni Gdańskiej, 15 grudnia
w Stoczni Szczecińskiej i wrocławskim Pafawagu, nazajutrz w Hucie im. Lenina i WSK w Świdniku, 19 grudnia - w za
kładach azotowych w Puławach, a 23 grudnia ostrzelano Hutę
Katowice ślepymi pociskami artyleryjskimi, po czym oddziały ZOMO zdobyły zakład, używając ciężkiego sprzętu i gazów łzawiących. 16 grudnia doszło do tragicznych wydarzeń w kopalni "Wujek", gdzie na skutek użycia broni palnej zginęło 9 górników, a kilkudziesięciu zostało rannych. Najbardziej zdeterminowani górnicy kopalń "Ziemowit" i "Piast" w Tychach strajkowali mimo to dalej, odmawiając wyjazdu na powierzchnię. 22 grudnia przerwali strajk górnicy z "Ziemowita", a 28 grudnia,
277

jako ostatni, zrezygnowali z oporu górnicy z "Piasta", kończąc prawdopodobnie najdłuższy strajk pod powierzchnią w historii.
Rozmiary grudniowego oporu były znaczne, ale mimo to według powszechnego odczucia wprowadzenie stanu wojennego okazało się łatwiejsze, niż można było początkowo oczekiwać. Złożyło się na to zaskoczenie i dobra organizacja przewrotu, wybór momentu przeprowadzenia akcji, zmęczenie społeczeństwa i łagodzący wpływ Episkopatu oraz pówszechna świadomość, również wśród podziemnego kierownictwa "Solidarności", że załamanie się stanu wojennego może i tak sprowadzić na kraj inwazję radziecką. W 1982 r. Polską rządziła nadal formalnie PZPR, jednak w praktyce władzę prżejęła jawna WRON i niejawny Komitet Obrony Kraju. Na szczycie władzy stała trójka generałów: Jaruzelski, Kiszczak i Siwicki oraz wyżsi funkcjonariusze partyjni: Barcikowski, Milewski, Olszowski i Rakowski. PZPR przeżywała kryzys. Oprócz ok. 700 tys. członków, którzy z niej wystąpili przed grudniem 1981 r., wiele osób zrezygnowało z członkostwa w stanie wojennym bądź zachowywało się biernie. Organizacje partyjne różnych szczebli znalazły się w drugim szeregu władzy Na plan pierwszy wysunięto komisarzy wojskowych fabryk i urzędów Paraliżu partii nie przerwałó plenum KC pod koniec lutego 1982 r. ani kwietniowa konferencja PZPR. Ideologia komunistyczna, do której odwoływano się podczas obrad, była już martwą literą. Jedyną teorią, którą w miarę skutecznie szermowały władze, stała się zasada "mniejszego zła". Poza tym władze wykazywały cynizm, który szczególnie charakteryzował wypowiedzi rzecznika prasowego rządu, Urbana. Był on autorem słynnego powiedzenia, że "rząd się wyżywi". Taktyka władz polegała na zastraszeniu ludności, po czym zamierzały one stopniowo łagodzić terror, w miarę ustawania oporu społeczeństwa. Każdy krok łagodzący rygory stanu wojennego, np. przywrócenie łączności telefonicznej, zajęć w szkołach, zniesienie godziny milicyjnej czy zwolnienie kolejnej grupy internowanych, tłumaczony był jako sukces normalizacji.
278

6LZ
~sozzm zaz.zd euozemoumo.zz omolas~za o~j~T ~~eTsoz e~ i?~z~innpod 'II~ -~aua I n~edo ze.zo~Iasoum~iz uaa ~~z~impod ~uza~iTs~.zp '.x Zg6T II T ~uozs
-ol~o z n~z~Imz m~ ouemozm~~.zoz n~sa~ozd ~fa~i? ~zs~~Im ~zsm.zald 'ul~iut?mouofsa.zda.z uzoqoso via -ouzod aa~fejatzpn I I~pe~~s aa~fezalqz `amopef~ez afsluzo~ auf~~ ~C~etu~sl ~azzd Ilaep~~~ez m `auf~iai?~npa 1?~0~ auzaji?zam ~if~I~izQ ~izalum~p~im qan~ ~uzalezam AIS ~i?fimzo.z omoulm~-T 'tla~iuzaljn IfaE~~suotuap 1 moi -fe.zTs uat~~oz~ op `~iqoso aueuz auul I mo.zoT~i? zazzd~Ifzlmaja~ i mp~~ m elui?mod~~s~inn ~moulpo zaz~d `~si?.zd I o~auf~izlmajaZ i?~IUUaIZQ n~o~ -foq nf~zpo.z m moTsa~ ua~iuzalloquz~is po `~m~suazaalods n~sa~o.zd afa~i? auzoz.~ili?m~~ jepzu mo~fi?.z~s muazauo~~z od nn~aium~p~m ua~Cuuzalzpod I?jp LjO~LIZOI~I?~~ijOd uttZSL'ui I IOSOLIm~z `~izalzpo mo~.zodsue.zT iae~SOd m nft?.z~ Op ~a~f~~alaop `~uji?i.zaTeul I ~mosui'uIT aouzod ~ilernozmi?~.zo a.zo~~ `fal~slod ifaE~~iuza qai?~sldn~s qa~izs~~imfeu m n~z~ImZ ~nlq ua~uzall az -~i?~ z `Ilas~n~g m "~sou.zeptloS" ZZSIvI o~auf~aeu~ip.zoox z~ncg ami?fom -od ofl?iut amazaeuz aznQ 'tlae~po.zso ua~iuul I aImoIIao~s~z0 `uzl~smo.zq -~Q-o~s~IS ~ amol~ag `~izazso~p~ig `muEUZOd ~m~ famzod ~ `almi?zs.ze~ t ąiuljqn~ `ń~sui?p0 `nlme~aoz~ `almo~e.zx.m aujzuol~a.z emm~o o~pt;uod ~il~m~~smod 'Ifado fal~n~p fai u.Iazez~im o~~iq ~x~ ameTsmod 'al~slod -oulo~o ~C.znT~n~~s ~~iz.zom~s oT ouzluz ~zaj~u az `IIIZp.zaImT iuul '(SOH) o~auzaa~odS n.zod0 mo~a~tuzo~ IIa~(momi?Tspod ~~als ~~iz.zomT II~Za~Z ifOda0LI0~ fai t~OIULIaIOmZ 'aiZpZafZ Lu aILIjE~aj LIO~uL.Iq~At1 aaqom ua~iu
-f~iaua.zn~uo~ n~z~Imz zpe~m mueTsmod am~alqod~z I i?uzaa~n~s falzp -.zi?q alzp~q ua~fuuzalzpod .znT~n.z~s ~faezljezTuaaap az ~`ouozpomoQ 't'Iu -~~i?IZp ~fuz~.z~o~d auzo.z AIS ~f~~~alas "Iasou.zl'pljoS"fauuzalzpod ~
"~~, ~ ~'n~z~rmz ~m~Csua3o -~~uo~ ~i~emo~~~zaod>?z fauuzalzpod ~' k ~is~~d fomzo.z az~I'~ ~ `o~al~smazseuz
-og emam~IĄZ ~zazzd ~ut'mo.zal~ ~ods -az zaz.zd :z Zg6T eIUTaIm~ po au~m -ept?u "~souzi?pijoS" i?Ipeg afa~ipne `~XZ amt?Iomod 'x~~ o~etupo~~.z -elmn oa `IUZi?~slmzeu Iuz~iuselm pod Iji?mod~~s~im almo~uofza faf "OIS alf -em~z~n '(~x~) ~uf~aeu~(p.zoox efs -IUZOx zmosezaul~iZ ~In~smod :z Zg6T AI ZZ '"~zszu i?usolm `zzsem i?uzlZ" qnj "euo~od am eLzo e~Og~" Iulefs -Eq pod :I Zg6T eluza~~s almo~od m znf ou>?mo~~~zaodi?z ~mopnqpo uaI 'ns~iz~(~~ ameTs m AIS ~i~z2li?uz amok -Z~I~41Z t~3n~~n.~~S mO~fE~~S nIUELLIEIZ I
ua~IUemoTzsa.zi? qa~imosi?uz od
niu.~aizpod nn "~souanpi~os"

płac, co spowodowało gwałtowne pogorszenie się stopy życiowej. 1 maja odbyły się w wielu miastach kontrmanifestacje "Solidarności". Do ostrych starć doszło 3 i 13 maja. Po każdej manifestacji, tłumionej brutalnie przez ZOMO, rosła liczba aresztowa
nych. Masowo zwalnia- ~ ~~"' no też z pracy osoby ;~. .;~,. uczestniczące w straj- ~-~ 9 t~, ~~,.n. kadr i demonstracjach.
Szeroko zakrojoną weryfikację kadr przeprowadzono w środkach masowego przekazu, administracji, sądownic
twie, prokuraturze oraz szkolnictwie. uniknąć przez podpisanie deklaracji
Zwolnienia można było często lojalności, tzw. lojalki, wobec
władz stanu wojennego.
Licząc na pojednawcze gesty władz z okazji święta 22 lipca; TKK wyhamowała akcje protestacyjne. Ponieważ pojednanie nie nastąpiło, w sierpniu sytuacja uległa ponownemu zaostrzeniu. 31 sierpnia, w drugą rocznicę porozumienia gdańskiego, odbyły się najpotężniejsze manifestacje zorganizowane przez "Solidarność" w stanie wojennym. Największe rozmiary przybrały one w Gdańsku, Wrocławiu i Krakowie. W Lubinie na Dolnym Śląsku doszło do walk ulicznych. W wyniku niezwykle brutalnej akcji ZOMO zginęło kilka osób. Kontrofensywa "Solidarności" nie zmieniła polityki władz, które zyskały na pewności i zaczęły przechodzić do ofensywy Zamiary władz wobec "Solidarności" nie były jasne. Początkowo gen. Jaruzelski wyraził opinię, że po usunięciu "proroków konfrontacji i kontrrewolucji" robotniczy nurt związku może liczyć na odrodzenie "Solidarności". Jednocześnie jednak nasilała się kampania wrogości wobec kierownićtwa związku, które oskarżano o przygotowania do obalenia systemu komunistycznego siłą. W lecie 1982 r. zaczęto mówić już nie o zawieszeniu, ale o likwidacji "Solidarpości" i budowie ruchu zawodowego od nowa. Na początku października aresztowano Władysława Frasyniuka, jednego z członków TKK, a wkrótce potem jego następców w TKK. 8 X 1982 r. Sejm PRL uchwalił ustawę o związkach zawodowych oznaczającą w praktyce delegalizację "Solidarności". Przeciw ustawie głosowało 12 posłów W odpowiedzi na ustawę zastrajkowała Stocznia Gdańska, ale nie wsparta przez inne zakłady po kilku dniach skapitulowała. Apel TKK o przystąpienie do 8-godzinnego strajku w późniejszym terminie nie został praktycznie podjęty "Solidarność" poniosła porażkę.
280 I

Koniec pierwszego etapu "normalizacji"
Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce wywolalo ogromny oddźwięk w świecie. Przywódcy wielu państw demokratycznych potępili akcję wojskową przeciw spoleczeństwu polskiemu. Rada Atlantycka zalecila państwom NATO sankcje gospodarcze wobec PRL. 30 I 1982 r. prezydent Reagan proklamowal "dzień solidarności z narodem polskim", a telewizja amerykańska nachla program o zasięgu światowym "Zeby Polska byla Polską". Nazwa ta byla cytatem z refrenu bardzo popularnej w tym czasie piosenki Jana Pietrzaka. Wobec odcięcia Polski od świata uruchomiono radiową akcję informacyjną. W odruchu solidarności z Polakami rozpo
rir t t
1
a.c~~~.~ cs�<~a= r.
iYGGaC'~t\6~
..S~Iklarn;u~ć"ni4�,lusit.~f'altmelit`~rn�nAot~.m' 'tyr,~s;e~..r,,~r~s~ntmA'r t,r ~i
Dnia 22.04.1982 r. spotkali śiy prn�.tstaevicia9e vS~Z~ 5ułidarrsuśi r.,�pvtsno t �tati�;I;~.e. (~i>1rnsgo Śktska, Mazow~a, Małopolski. �t, c,wienin vytnauji w lwrazku i w A is ays ~:.
o weno wspdlne atanowisko ws, pmgrannr ;matunia orst smdkrnv : m<.torl xralwa quycn ,.- juKrx realizacji.
Niiej podpisani paadstawiracle crt,�,rnc, rcgione~:v rt ixrwi:tsab ,ię:
-koordynować działania tmmrTaa~. ~.. dmntwołama stanu woi, xncgo, rwots s:nva int~~rlur,sanych i skazanych. przvwrcicenia praw ulxy....atelskicir:
- koordynowoć wólkę o prawo ło rzut mości ^óSL~ Suii Dztałalnośi nastu pmwaduc b;�Irinny w ramac,9s Tylnozasx c, �:aorsisp ago 1-nav,ncj d0 czasu wznowienia prac prze �: rajo a i _orrsis,jq NET u Suiidarr u-,: a . ak\s,, n.. mac. prosimy inno rogiooy i. csśrtxlki o asptlŁpracS v; misrri rnoili-,v?~ci oru,uctzacyjnYcb i technicznych.
częto szeroką akcję pomocy charytatywnej, zwlaszcza w RFN, Danii, Holandii, Francji, Wlo
szech, Szwecji i Belgii. Stany Zjednoczone palo- z2.oaa9gz r.
żyły sankcje gospodarcze na wladze PRL i ~znio- ośmAOCZ~r~~H .v' sly klauzulę najwyższego uprzywilejowania Foi~M r mETOD r~~~llt . h dl P 1 k D 1 1' k
Ty v,z.~~:.,riva iśosni.vja fi.oum!ynacy~j�~s r So;idaenvśc ;'-~ ~"higniuw ktnirxl:lrc"itror.Nneor,.~<.m
i~ła.lyvi~w i u;ssyypnl, ircp..rn d)olos :śt:kl /-;' Włudysi:sw il:uadek ttcgrors hlalnyulsku) /.J i3ogttau i..is (region '.:dalisk)
1i~if1
w an u z o s ą. e aga izac~a zmąz u spot- zama,.lr i3 ~rtrani.: z�,>ra"~d,:, .:.:,t,,� t":~.
i)ra\41,1. niszo:' o4wm i kuO1 :r..krcl:
kala się też z ostrą reakcją Międzynarodowej Or- aarrt4 rr~ poprawi ,y ji n l i xr ., t
uanact ngdz~ i bozrot ix:. J s prac 1.
ganizacji Pracy (MOP), prezydenta Francji Mit- � stt~~ m. pr~~~iw,tdwl , ,\ 11 tr, r .l:rtrr
rozbicie i tałkonric znu cu r~,. (.cu.tt t o teranda i innych polityków Niemal jednocześnie
z wiadomością o śmierci Breżniewa na początku listopada 1982 r. ogłoszono zwolnienie Wałęsy i podano treść jego krótkiego listu do Jaruzelskiego z propozycją spotkania i omówienia podstawowych problemów t r, kraju. List nie doczekał się odpowiedzi, ale Wałęsa znalazł się na woł
ności bez żadnych warunków wstępnych. Spowodovalo to konieczność rozstrzygnięcia stosunku między TKK i przewodniczącym związku. Wałęsa stwierdził, że potrzebuje czasu, by zorientować się w sytuacji, TKK zaś wyraziła gotowość do podporządkowania się mu, zapowiadając kontynuowanie działalności i wzywając władze do dialogu.
Jesienią władze zwolniły kolejne grupy internowanych. Pod koniec listopada zainicjowały utworzenie nowej organizacji ogólnopolskiej, pozorującej dialog społeczny - Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON) pod przewodnictwem pisarza Jana Dobraczyńskiego. Planując zawieszenie stanu wojennego, władze oddały inicjatywę PRON, by przysporzyć mu uznania w społeczeństwie. Pod koniec listopada 1982 r. Komisja Założycielska PRON zwróciła się do Sejmu o zakończenie stanu wojennego. 18 XII 1982 r. Sejm uchwalił ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego. Zachowano m.in. surowe kary za strajki i niekoncesjonowane formy działalności społecznej. Stan wojenny zawieszono z końcem 1982 r. Kilka dni potem zwolniono prawie wszystkich spośród internowanych jeszcze ok. 1,5 tys.
OŚIi'irll`t':?,I.,-�,l; :' :!C:~iJC~Y'Vr,ti(ił tą"nJ
flor crqzuni ,toj:,cYCI, .cl I'okrA.y i,o.nblcn ,v j:;n nu :iiw:e ba i ,Ilyeia f ariuSw w ~ctsr 9..,:; r p s u.,en n ,~,
-.;,~1 do u uain. t mczi o , m ,t:,i : , eciaizu rl ~'Z S r..~ns, st n I..1-.,t\
ysc rvuo~, n ,~..i~Ą,.mi .:Ie lo.
281

osób. Zapowiedziom normalizacji towarzyszyty jednak represje. Kolejne aresztowania i procesy czlonków podziemnych wtadz "Solidarpości" miały odstraszyć innych od kontynuowania działalności. Ponieważ działalność ta uwala, więzienia szybko zaczęty się znów zapełniać.
Wraz z zawieszeniem stanu wojennego władze przystąpity do działań zmierzających do odtworzenia kontrolowanych przez siebie organizacji i instytucji. Podczas gdy wszystkie związki twórcze pozostawały w zawieszeniu, władze utworzyły w grudniu 1982 r. Narodową Radę Kultury, której przewodnictwa podjął się Bogdan Suchodolski.
Zaczęto w przyspieszonym tempie rejestrować "niezależne, samórządne związki zawodowe" na poziomie zakladów Przystępowali do nich głównie aktywiści partyjni i emeryci. W styczniu 1983 r. ogłoszono projekt deklaracji PRON, a w maju odbył się I Zjazd tej organizacji. Polityka "porozumienia i walki" lansowana przez władze oznaczała zachętę dla postusznych i zastraszanie niepokornych. Na początku 1983 r. "Solidarność" stracha rozmach. Dotychczasowe porażki spowodowały zniechęcenie wśród mas członkowskich związku, mimo iż ukrywający się przywódcy
,, / . ~~',~,a ., ,~, a;,~
~', e5 , 1~~~~`;v__..r. ,~,, r
;; ,. , ,au ~.v~ Y.aS
....~~
-~63~~~~
TKK nadal cieszyli się ogromnym autorytetem. W styczniu 1983 r. TKK wydała oświadczenie programowe, w którym rysowano program skłonienia władz do kompromisu ze spoleczeństwem. Jednym ze środków nacisku stai się bojkot organizacji i instytucji reżimowych, innymi zaś - walka w obronie warunków pracy i płacy, krzewienie myśli niezależnej oraz przygotowania do strajku generalnego w odpowiednim momencie.
. TZRMUŚCtA~1580~1990 '
~m~.r~ .
"' ~.G~v,.h..
282

Walęsa nie występowa) publicznie, choć od czasu do czasu spotyka) się z doradcami i dziennikarzami zagranicznymi. Wyrwawszy się spod inwigilacji SB, w kwietniu 1983 r. spotkał się potajemnie z TKK, by omówić sytuację i zasady współpracy, a w maju oglosil wraz z przywódcami związków branżowych i autonomicznych, dzialających przed stanem wojennym, wspólny list do Sejmu z żądaniem przywrócenia swobód związkowych. Podziemna "Solidarność" ponosila ciągle straty w wyniku aresztowań kolejnych czlonków TKK, której skład uzupelniano nowymi osobami. Niezależne obchody gromadzily nadal wielu uczestników, przede wszystkim w Warszawie, Gdańsku, Nowej Hucie, Wroclawiu i innych miastach. W Krakowie manifestanci dostali się do oficjalnego pochodu 1-majowego i zmienili charakter demonstracji. Również 3 maja odbyty się liczne manifestacje niezależne.
Władze odpowiedzialy wzmożeniem represji, które przybieraly charakter terrorystyczny 3 V 1983 r. "nieznani sprawcy" napadli na punkt pomocy internowanym przy kościele Sw. Marcina w Warszawie, natomiast 12 maja w komisariacie MO przy ul. Jezuickiej w Warszawie pobity zostal syn znanej poetki opozycyjnej Barbary Sadowskiej, Grzegorz Przemyk, który dwa dni później zmarl.
Jan Pawel II przyjechal ponownie do Polski w czerwcu 1983 r. w zupelnie innych warunkach niż za pierwszym razem. Papież byt po doświadczeniu zamachu z 1981 r., a Polska po póltora roku stanu wojennego. Papież byt skupiony, zatroskany i jakby izolowany w opancerzonym "papamobilu", jednak witały go rozentuzjazmowane dumy Wielotysięczny pochód, skandujący "Papież z nami", "Solidarność", "Swiat nas widzi" i "My chcemy Lecha", ruszy) warszawskim Krakowskim
283
Druga pielgrzymka papieża do Polski

Przedmieściem ku gmachowi KC, gdzie zostal zatrzymany i rozproszony przez milicję. Podczas spotkania w Belwederze z Jaruzelskim papież byl spokojny i pewny swych stów, zwracalo natomiast uwagę zachowanie generala, który nerwowo tlumaczyl konieczność wprowadzenia stanu wojennego. Homilia papieska podczas mszy świętej na Stadionie Dziesięciolecia migla charakter moralno-religijny Wydawalo się, że papież poprzestanie na tym. Punktem kulminacyjnym okazala się jednak katowicka homilia o istocie pracy ludzkiej. Papież przypomniał, że organizowanie się w związki zawodowe jest naturalnym prawem czlowieka, nie zaś prawem nadanym przez kogokolwiek. Slowa te wywolaly dlugotrwalą owację, tym bardziej że Jan Paweł II wspomnial "Solidarność" oraz "tych, którzy niedawno zginęli w tragicznych wydarzeniach". Podobną wagę mialo wystąpienie papieża we Wrocławiu. Wladze staraly się wpłynąć na papieża, by mówił oględniej, ale ze skutkiem wręcz odwrotnym. Papież odbyt też prywatną wycieczkę do Doliny Chocholowskiej w Tatrach, gdzie spotkał się z Wałęsą. Następnie opuścił Polskę, umocnioną w nadziei.
Zniesienie stanu wojennego
Stosując taktykę "porozumienia i walki", wladze oslabialy opór spoleczeństwa. Przygotowując zniesienie stanu wojennego, Sejm uchwalil ustawę o urzędzie ministra spraw wewnętrznych, poddając jego kompetencji ogromny zakres kontroli nad spoleczeństwem. Zmieniono konstytucję PRL, wprowadzając do niej zapis o PRON, i uchwalono ustawę o "szczególnej regulacji prawnej w okresie przezwyciężania kryzysu społeczno-ekonomicznego". Z dniem 22 VII 1983 r. Rada Państwa zniosła stan wojenny. Ogłoszono też częściową amnestię. Zwolniono wszystkich internowanych poza 11 dzialaczami KOR i Komisji Krajowej "Solidarności", którym zamierzano wytoczyć proces. Ustalono procedurę ujawniania się działaczy podziemnych. Ponieważ jednak sporą część restrykcji prawnych stanu wojennego wpisano do normalnego kodeksu karnego, opróżnione więzienia wkrótce znów się zapełniły i problem więżniów politycznych istniał nadal.
Stan wojenny byt i będzie różnie oceniany Tezę, iż użycie sil polskich zapobieglo bezpośredniej interwencji radzieckiej, można uznać za słuszną o tyle, o ile istniala groźba takiej interwencji. Ujawnione ostatnio dokumenty stawiają tę groźbę pod coraz większym znakiem zapytania. Tak czy inaczej wprowadzenie stanu wojennego byto zgodne z racją stanu Związku Radzieckiego. Stan wojenny kosztowal życie kilkunastu osób, które zginęly w wyniku bezpośrednich akcji ZOMO i wojska, lecz ogólną liczbę ofiar odcięcia telefonów, zablokowania transportu i balaganu wywolanego przez komisarzy wojskowych ocenia się na kilkaset osób. Poza ofiarami ceną stanu wojennego byto zniszczenie kapitału entuzjazmu i gotowości do poświęceń dla dobra kraju, które wyzwoliła "Solidarność".
284

Sprawdź, czy po przeczytaniu rozdziału. � potrafisz omówić następujc~ce tematy:
1 Zasady organizacji stanu wojennego.
2 Formy oporu społecznego i działania "Solidarności". 3 Okoliczności stopniowego znoszenia stanu wojennego 4 Rola pielgrzymki Jana Pawła II w 1983 r.
,~~.'~~.. Przykłady ćwiczeń
1 Opracuj własna ocenę decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego.
2 Jakie konsekwencje na przyszłość mogło mieć wprowadzenie stanu wojennego i dlaczego wywarło tak ogromny wpływ
na świadomość i postawy społeczeństwa polskiego2
n T 13-t~ yMdara
z j~a ~nuvne~o...
,a d
~~a
e d a - _-._
_ _`_..___=g , _______ .- ___..___ =-~...__-- _ ...
~l1


~,1',
~'
~~ac x

285
--. ---..