Akademia im. Jana Długosza
w Częstochowie
Praca dyplomowa
Autorski program zajęć edukacyjno  terapeutycznych
Koła  Sprawnych rąk i nóg
z wykorzystaniem arteterapii.
Agnieszka Jungowska
Studia podyplomowe
kierunek: Terapia pedagogiczna
z arteterapią
Praca napisana pod kierunkiem
Pani mgr Krystyny Skalik
Częstochowa, 2009 rok
Spis treści
Wstęp...................................................................................................................................................3
Rozdział 1
Ogólne wprowadzenie do arteterapii...................................................................................................4
Rozdział 2
Autorski program koła  Sprawnych rąk i nóg ...................................................................................8
Zakończenie.......................................................................................................................................17
Załączniki...........................................................................................................................................18
Bibliografia.........................................................................................................................................26
2
Wstęp
 Osobowość każdego młodego człowieka kształtuje się w zetknięciu z otaczającym
światem. Sztuka może dopomóc w rozumieniu rzeczywistości oraz budowaniu do niej pozytywnego
stosunku: rozbudzać myślenie i emocje, ukazywać obszary piękna, zachęcać do postawy twórczej,
wykazywać na potrzebę kontaktu z ludz
mi, uczyć wartościowania. Sztuka jest optymalnym
środkiem wyzwolenia się z konfliktów poprzez ich uświadomienie, środkiem przeobrażenia
osobowości twórcy.
Rola sztuki w terapii wynika z założeń psychoanalizy, które dotyczą konfliktów człowieka, tych
wewnętrznych i nieuświadomionych. Sztuka jest środkiem obiektywizacji przeżyć, która pozwala
na patrzenie z dystansem do tych przeżyć oraz na pozbycie się napięcia emocjonalnego poprzez
ekspresję. 1
Praca ta przedstawia możliwość zastosowania arteterapii w terapii pedagogicznej w pracy z dziećmi
klas I  III szkoły podstawowej. Obcowanie dzieci ze sztuką w całej jej różnorodności oraz
twórczość dzieci wpływa pozytywnie na ich rozwój. Radość oraz satysfakcja jaka towarzyszy
dzieciom przynosi pozytywne efekty w ich rozwoju oraz funkcjonowaniu w społeczeństwie.
Daje radość z możliwości tworzenia i radość z tego tworzenia bez recenzji i oceny zewnętrznej.
3
1 www.sciaga.pl
Rozdział 1
Ogólne wprowadzenie do arteterapii
Arteterapia wyodrębniła się, jak wskazuje W. Szulc2 z dwóch dyscyplin: sztuki i psychiatrii.
Po raz pierwszy terminu arteterapia użyto w Wielkiej Brytanii w 1942r. Autorem tego terminu,
zgodnie z twierdzeniem W. Szulc3 jest anglik Adrian Hill.
W Polsce jak wskazuje E. J. Konieczna4, termin  arteterapia (art therapy) pojawił się
póz
niej i spotkał się z wieloma kontrowersjami. W polskim piśmiennictwie pojawiły się nazwy
równoznaczne jak:  arteterapia ,  artoterapia ,  artterapia ,  kulturoterapia ,  terapia sztuką , czy
 terapia poprzez sztukę .
Etymologia wyrazu  arteterapia składa się z następujących komponentów - arte i  terapia"5.
 A
acińskie słowo arte oznacza wykonanie czegoś  doskonale, po mistrzowsku" i pochodzi od słowa
ars -  sztuka". Natomiast pojęcie  terapia" jest najbliższe greckiemu z
ródłosłowowi thera- peuein -
 opiekować się, oddawać cześć" i w szerszym kontekście oznacza leczenie6.
 Nadrzędnym celem arteterapii jest zwalczanie skutków choroby oraz pomoc w jej
przezwyciężaniu. Ogromną rolę odegrali francuscy psychiatrzy A. Tardieu i M. Simon, którzy pod
koniec XIX w. opublikowali prace na temat znaczenia dzieł plastycznych osób chorych psychicznie.
Naukowe określenie zaproponował w 1942 r w Wielkiej Brytanii Adrian Hill. Pierwsze próby
stosowania odnotowano w latach 30 XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze stowarzyszenie
zawodowych arteterapeutów powstało w USA w latach 60.
Adrian Hill, z zawodu nauczyciel sztuki, był pierwszym zatrudnionym w szpitalu arteterapeutą.
W latach 40. i bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej była bardzo potrzebna
i dynamicznie rozwijała się rehabilitacja medyczna. Wielu artystów zgłaszało się do szpitali
i sanatoriów, głównie psychiatrycznych i przeciwgruz
liczych, by swoimi umiejętnościami służyć
pomocą lekarzom w rehabilitowaniu pacjentów. Nazywano ich przeważnie konsultantami. Powstała
w ten sposób nowa procedura terapeutyczna polegająca na tworzeniu przez pacjentów różnych form
4
2 W. Szulc, Początki sztuki jako dyscypliny paramedycznej, w: Metody i formy terapii sztuką, red. Lidia
Kataryńczuk-Mania, Zielona Góra 2005, s.7-8
3 W. Szulc, Kulturoterapia. Wykorzystanie sztuki w działalności kulturalno  oświatowej w lecznictwie, Poznań 1994,
s.19
4 E. J. Konieczna, Arteterapia w teorii i w praktyce, Impuls, Kraków 2003, s.17
5 Tamże, s.14
6 Tamże, s.14 za: J. Stanisławski, K. Billip, Z. Chociłowska, Podręczny słownik angielsko  polski, Wiedza
Powszechna , Warszawa 1994, s. 754; Z. Abramowiczówna, Słownik grecko  polski, t. II, PWN, Warszawa 1960,
s.453
wizualnych, które następnie były z konsultantem analizowane i interpretowane pod kątem ich
znaczeń. Do powstania arteterapii przyczynili się także pionierzy psychoterapii opartej na teoriach
Freuda i Junga, którzy podkreślali wielką siłę ekspresji dzieł sztuki i wyobraz
ni7.
Według E. J. Koniecznej arteterapia  to działania z zakresu reedukacji, kompensacji,
korekcji, socjoterapii, a nawet psychoterapii. Literatura podaje też definicję terapii pedagogicznej,
która jest działalnością planowaną, wielopłaszczyznową, rozłożoną w czasie i prowadzoną
w postaci kilku sesji terapeutycznych. Działalność ta oparta jest zazwyczaj na muzycznej,
plastycznej, technicznej czy manualnej aktywności jednostki, wobec której stosuje się techniki
zabawowe i parateatralne. 8
Według K. Sztuki  arteterapia pozwala na łączenie ze sobą różnych sztuk i wykorzystywanie
słowa, gestu, muzyki i ruchu w celu poszerzenia możliwości kreacyjnych danej jednostki lub grupy.
A
ączne używanie wielu różnych środków artystycznego wyrazu podnosi wartość tej metody wtedy,
gdy celem jest tworzenie wspólnoty czy też, inaczej mówiąc, podnoszenie spójności grupy. Wtedy
gdy w procesie kreacji bierze udział większa liczba osób, indywidualne zdolności ekspresji,
wypowiadania się w języku danej dyscypliny ujawniają się zgodnie z zasadą prawdopodobieństwa:
a więc ktoś, kto ma trudność w wyrażaniu się w technikach rysunkowych i malarskich, może
doskonale wypowiadać się w tańcu i pantomimie. Zgodnie z definicją, metoda ta dopuszcza
stosowanie wszystkich środków wyrazu, jeśli tylko skutecznie pobudzają one wyobraz
nię i mogą
służyć jako  z
ródło refleksji dotyczącej rozwoju" jednostki.
Podejście terapeutyczne wyklucza dyskusję, czy dany przejaw twórczości jest już rzeczywiście
sztuką. Przede wszystkim akcentuje się tu autentyczność i intensywność przeżycia kreacji oraz
posługiwanie się  językiem sztuki". Ważne jest więc zarówno samo dzieło (czy i na ile odbija ono
osobowość autora), jak i proces tworzenia przebiegający w określonym czasie i przestrzeni.
Zakłada się, że w procesie kreacji (bez względu na poziom artystyczny uzyskanego w efekcie
wytworu) dokonuje się często pewien wewnętrzny proces porządkowania doświadczenia
umożliwiający zmianę postrzegania siebie i zmianę perspektywy widzenia świata.
Jednak, aby móc skutecznie towarzyszyć pacjentowi/klientowi w procesie rozwoju, który inicjuje
i wspomaga arteterapia, nie wystarcza tylko intuicyjne  opiekowanie się". Terapia sztuką wymaga
zarówno własnych doświadczeń (podobnie jak w innych metodach terapii  gdzie trzeba cały
proces przejść niejako  na sobie"), jak i szerokiej interdyscyplinarnej wiedzy opartej na solidnych
podstawach naukowych.
Prowadzenie tej formy terapii wymaga jednak także umiejętności pobudzania twórczej ekspresji
5
7 www.swiat_arteterapii.ecom.net.pl
8 E. J. Konieczna, op.cit., s. 14
osoby, z którą pracujemy. Jej motywacja do twórczości jest podstawą jakiegokolwiek powodzenia
w tym zakresie. 9
 M. Konopczyński wskazuje na możliwości resocjalizacji przez twórczość plastyczną następująco:
 celem resocjalizacji przez twórczość plastyczną jest ułatwienie wychowankowi wyrażenia
własnych problemów, trudnych do werbalizacji (& ) stworzenie możliwości odreagowania
tłumionych, przykrych emocji 10 .
 Podczas zajęć z arteterapii zmienia się sposób odbioru świata. Uczestnicy spotkań nabierają
przekonania, że każda emocja, nawet najbardziej przykra, nie trwa wiecznie - przemija. Zaczynają
więc nabierać dystansu do swoich uczuć i przeżyć, stają się dojrzalsze,uspokojone i wyciszone.
Terapia sztuką pozwala kształtować takie umiejętności jak np.: rozpoznawanie i wyrażanie
własnych emocji, wyrażanie ich w sposób akceptowany przez otoczenie. 11
W terapii grupowej dzieci, jak podaje E. J. Konieczna,  działania terapeuty są skierowane głównie
do dzieci o niespecyficznym zachowaniu, zaburzonych w sferze rozwojowej i społecznej oraz do
dzieci z trudnościami edukacyjnymi.12 (& ) Najkorzystniejsze jest  zarówno dla uczestników, jak
i dla przebiegu terapii  gdy terapia odbywa się w  grupach wiekowych lub grupach o tym samym
problemie, wśród dzieci o zbliżonym wieku metrykalnym lub emocjonalnym, a program i metody
są podporządkowane nadrzędnemu celowi terapii i możliwościom percepcyjnym dzieci 13 14
Cele jakie spełnia arteterapia, jak podaje K. Sztuka15 to:
  Poprawa zdolności koncentracji uwagi oraz zmniejszenie niepokoju psychomotorycznego (osiąganie
stanu odprężenia).
 Spontaniczne ćwiczenie procesów poznawczych - percepcji i orientacji przestrzennej, koordynacji
wzrokowo-ruchowej.
 Poprawa aktywnego odczuwania i akceptacji własnego ciała.
 Poszerzanie obszaru doświadczeń i horyzontu przeżyć.
 Budowanie poczucia własnej wartości i podnoszenie samooceny poprzez odkrywanie i wykorzystywanie
własnych możliwości i potencjalnych zdolności.
 Ukazanie nowych możliwości wyrażania swej osobowości (emocji, uczuć pozytywnych i negatywnych),
wypowiadania tego, co  nieprzekazywalne słowami".
6
9 K. Sztuka, Twórcza ekspresja w dialogu terapeutycznym. Psychologia dla artystów II, Wydawnictwo WSP
Częstochowa, 2003r s.11
10 www.sciaga.pl, za:M. Konopczyński, Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży.
MEN, Warszawa 1996r.
11 www.swiat_arteterapii.ecom.net.pl
12 E. J. Konieczna, op. cit., s. 14-15, za: I. Borecka, Baśń, bajka, bajeczka w terapii pedagogicznej [w:] Kurs z zakresu
terapii przez sztukę, Wydział Zdrowia Urzędu Miejskiego we Wrocławiu, Wrocław 1999r, s.23
13 Tamże, s. 15, za: I. Borecka, op.cit., s.23
14 Tamże, s. 15
15 Tamże, s. 13 -14
 Odwrócenie uwagi od własnych deficytów i skierowaniu jej na to, co możliwe do osiągnięcia.
 Pomoc w porządkowaniu doświadczenia indywidualnego poprzez wykorzystywanie zjawiska
przewartościowania i nadawania nowych znaczeń przeżyciom i wspomnieniom, a także tworzenie
nowych odniesień do hierarchii wartości. 16
Biorąc powyższe pod rozwagę w procesie planowania szerokopojętej terapii pedagogicznej
z dziećmi w młodszym wieku szkolnym, wykorzystanie arteterapii jest możliwe w bardzo szerokim
zakresie, czego przykładem może być opracowany przeze mnie program Koła  Sprawnych rąk
i nóg .
7
16 K. Sztuka, op.cit., s. 14-15
Rozdział 2
Autorski program Koła  Sprawnych rąk i nóg
Geneza i charakterystyka programu.
Program koła  Sprawnych rąk i nóg powstał w odpowiedzi na zapotrzebowanie wynikające
z obserwacji dzieci klas I  III. Obserwacja wykazała, że dzieci chętnie podejmują działania
artystyczne związane ze sztuką zarówno z dziedziny plastyczno  technicznej, jak i muzyczno 
tanecznej. Zajęcia lekcyjne, ograniczenia ze strony programów nauczania, czas trwania zajęć nie
wpływają korzystnie na rozwój dzieci, nie dają pełnej swobody na wyrażanie i zaspokojenie
dziecięcej chęci tworzenia.
Zauważyłam także, że dzieci nastawione są do siebie niechętnie, tolerują siebie, ale nie akceptują.
Nie potrafią współdziałać, nie doceniają wspólnie podjętego wysiłku potrzebnego do osiągnięcia
korzystnego dla wszystkich celu, a nawet nie chcą próbować nawiązywać pozytywnych relacji
między sobą.
Dzieci nie potrafią radzić sobie z niepowodzeniami oraz ze stresem.
Koło  Sprawnych rąk i nóg ma na celu rozwijanie zainteresowań uczniów klas I-III, uwzględniając
elementy terapii pedagogicznej oraz arteterapii z zakresu edukacji plastyczno  technicznej oraz
edukacji muzyczno  tanecznej. W czasie zajęć dzieci zapoznają się z formami radzenia sobie
ze stresem i niepowodzeniami. Zajęcia mają pokazać mocne strony każdego dziecka oraz sposoby
ich ekspozycji. Podejmowane działania uczą odpowiedzialności, współdziałania, otwartości.
Wspólna praca prowadzi do integracji a tym samym do poczucia więzi łączącej uczestników koła.
Wykonywane przez dzieci prace pokazują im, iż każde dziecko może samodzielnie wykonać
coś ładnego i estetycznego. Wszystkie prace wykonane przez dzieci są omawiane. Podkreślane
są przede wszystkim indywidualne piękno, ale i walory użytkowe. Dzieci odkrywają, iż wykonana
praca może stać się również prezentem dla kogoś, oraz że w ten sposób można sprawić innym
radość, zyskując także uznanie.
W czasie zajęć koła nie ma bezpośredniej oceny efektów pracy dzieci - ich wytworów. Wytwory
dzieci mają charakter obserwacyjny dla prowadzącego zajęcia tzn. sprawdzenie podjęcia zadania,
staranność i estetyka wykonania, włożony wysiłek w wykonanie zadania i doprowadzenie go do
końca. Wymiernymi efektami będzie pozytywne nastawienie uczniów do własnych możliwości
8
(postawa: umiem, potrafię, mogę, chcę), chęć współpracy z innymi (także pomocy,
dzielenia się z innymi), umiejętne radzenie sobie ze stresem, niepowodzeniem(stosowanie technik
artystycznych w wyrażaniu uczuć, nie podejmowanie zachowań agresywnych), integracja
społeczności uczniów uczęszczających na zajęcia.
Prace wykonane przez dzieci są i będą eksponowane jako dekoracja korytarza dla klas młodszych.
Planowany czas realizacji programu to okres 1 roku szkolnego. Zajęcia odbywają się jeden raz
w tygodniu po 1 godzinie. Liczebność grupy  maksymalnie 15 osób.
1. Cele ogólne
 ukazanie współdziałania jako metody osiągnięcia celu
 znalezienie sposobów na radzenie sobie z niepowodzeniami oraz stresem
 podejmowanie z odpowiedzialnością różnych ról społecznych w przyszłości
 ukazanie wartości, jaką niesie ze sobą każdy człowiek, nawet jeśli nie radzi sobie tak dobrze
jak jego koledzy
 rozwijanie zainteresowań uczniów
 usprawnianie procesów poznawczych
2. Cele szczegółowe
 ukazanie współdziałania jako metody dającej pozytywne efekty działania
 integracja dzieci
 nauka odpowiedzialności za swoją pracę, swoje czyny, słowa, rzeczy
 odkrycie i ekspozycja mocnych stron każdego dziecka
 ukazanie różnych sposobów radzenia sobie ze stresem
 wskazanie dzieciom, że każde z nich może samodzielnie zrobić coś ładnego, co spodoba się
i jemu i innym
 nauka nowych technik plastycznych, technicznych. Wykonywanie prac plastyczno 
technicznych z zastosowaniem poznanych technik
 nauka oraz wykonywanie zabaw i tańców
 usprawnienie procesów poznawczych
9
3. Formy pracy
 praca w grupie: grupa niejednorodna  dzieci o zróżnicowanym poziomie umiejętności,
różnorodnej motywacji, z zaburzeniami rozwojowymi oraz dzieci o prawidłowym rozwoju.
 praca indywidualna.
4. Metody pracy  szczególny nacisk położony jest na metody aktywizujące umożliwiające
organizację:
 zabaw integracyjnych
 pokazu indywidualnych osiągnięć dzieci
 działania praktycznego
 wystawy własnych prac
5. Treści
Z zakresu edukacji plastyczno  technicznej:
 poznanie i wykorzystanie różnorodnych technik plastycznych
 cięcie, składanie papieru
 sposoby łączenia elementów, klejenie
 prace różnoformatowe  w tym prace przestrzenne
Z zakresu edukacji muzyczno  tanecznej:
 nauka zabaw i tańców integracyjnych
 nauka tańców tradycyjnych oraz współczesnych
6. Ewaluacja
 ewaluacja programu odbywa się na bieżąco poprzez ocenę aktywności własnej uczestników
zajęć. Dzieci zakreślają wybraną przez siebie odpowiedz
, bądz
uzupełniają niedokończone
zdanie. Przykładowe arkusze ewaluacji znajdują się w załączniku (załącznik nr 1).
10
Przykładowe scenariusze zajęć terapeutycznych z wykorzystaniem arteterapii.
SCENARIUSZ ZAJ
Ć
 BARWY JESIENNYCH DNI
dla grupy z klas pierwszych
Cele ogólne:
Kształtowanie umiejętności wyrażania uczuć w różnych formach: językowej, muzycznej,
plastycznej.
Doskonalenie umiejętności przeliczania, dodawania i odejmowania z wykorzystaniem
liczmanów.
Doskonalenie syntezy i analizy słuchowej i wzrokowej.
Redagowanie ustnych wypowiedzi na podany temat.
Estetyczne i staranne wykonywanie pracy plastycznej.
Cele operacyjne  dziecko:
wyraża swoje emocje, ilustrując różne nastroje ruchem i barwą,
określa, o ile jest więcej przedmiotów, w wyniku czynności dodawania,
wypowiada się na temat treści poznanych wierszy i ilustracji.
Estetycznie, starannie i do końca wykonuje pracę plastyczną.
Środki dydaktyczne:
 kasztany, orzechy, szyszki, biała kartka papieru, paski bibuły w różnych kolorach, CD
z nagraniem muzyki, sylwety jesieni, jesiennych drzew, kartoniki z literami dla każdego
dziecka, kartka z konturem drzewa dla każdego dziecka (załączniki nr 2  2c; kontur
drzewa, przykłady prac), plansze z barwami ciepłymi i zimnymi.
11
Przebieg zajęć:
1. Powitanie.
2.  Tajemniczy worek - dzieci za pomocą dotyku określają co jest w worku.
3. Liczymy dary jesieni  doskonalenie liczenia
Informuję dzieci, że Agata i Emil zbierali kasztany, szyszki i orzechy i trzeba pomóc im je
policzyć.
- Agata zebrała 2 kasztany, 3 orzechy i 1 szyszkę. Policz owoców jesieni zebrała Agata?
- Emil zebrał 4 kasztany, 5 orzechów. Ile owoców jesieni zebrał Emil?
- Kto zebrał więcej owoców jesieni?
4. Przeliczanie o 1 więcej, o 2 mniej.
- Proszę, abyście ułożyli tyle samo kasztanów co ja. (układam 5 kasztanów)
- Obok ułóżcie orzechy tak, aby było ich o 2 więcej.
- Na koniec ułóżcie o 1 szyszkę mniej niż kasztanów.
5. Zabawa ruchowa  Sałatka literkowa .
- dzieci ze wskazanymi literami zamieniają się miejscami.
- dzieci losują dary jesieni tak, aby powstały grupy i określają czy z liter które mają mogą
ułożyć jakieś wyrazy.
6. Prezentacja wierszy Marka Głogowskiego  Pora wesoła i Wandy Grodzieńskiej  Jesień .
Rozmowa na temat wierszy oraz opis ilustracji jesieni.
7. Odczytanie znaczenia barw i skojarzeń koloru z nastrojem  zabawy twórcze przy muzyce.
- Rozkładam przed dziećmi paski kolorowej bibuły, każde dziecko wybiera jeden pasek
w dowolnym kolorze i opowiada o swoich skojarzeniach związanych z wybraną barwą np.
Jakie uczucie ona wywołuje (radość, smutek...), czy jest to kolor radości , smutku, próba
określenia  temperatury koloru (barwa zimna, ciepła)
- dzielenie na sylaby nazw kolorów jesieni, wyodrębnianie głosek
8.  Jesienny wietrzyk - zabawa ruchowa przy muzyce, taniec z paskiem bibuły.
12
9. Praca plastyczna: Jesienne drzewo.
- wykonanie sylwety drzewa pędzlem, zgodnie ze wskazaniem strzałki, jak najmniejszą
liczbą ruchów. Wypełnienie korony drzewa, pnia techniką kleksografii.
10. Podsumowanie zajęć. Wypełnienie arkuszy ewaluacyjnych.
SCENARIUSZ ZAJ
Ć
 W KRAINIE BAŚNI
dla dzieci z klas I  III
Cele ogólne:
Kształtowanie umiejętności kulturalnego wypowiadania się na podany temat, wyrażania
uczuć w różnych formach: językowej, muzycznej, plastycznej.
Estetyczne wykonanie pracy plastycznej
Doskonalenie umiejętności zgodnej, wspólnej zabawy
Cele operacyjne  dziecko:
kulturalnie i poprawnie wypowiada się na określony temat
estetycznie, twórczo wykonuje pracę plastyczną
zgodnie bawi się z innymi dziećmi.
Środki dydaktyczne:
 biała kartka papieru z naklejonym fragmentem papieru (załączniki nr 3  3a), pastele, piłka
Przebieg zajęć:
1. Powitanie.
2. Rozmowa na temat ilustracji przedstawiających różne miny: zadowolenie, wielka radość,
13
smutek, płacz, znudzenie, obojętność. Kiedy tak się czujemy?
3. Jak się dziś czujesz? - wypowiedzi ustne uczniów.
4. Pokaż uczucia ruchem  my zgadniemy.
5. Rozmowa na temat bajek, baśni znanych i lubianych przez dzieci.
6. Wprowadzenie do wykonania pracy plastycznej: Wyobraz
cie sobie, że jedziecie w tajemniczą
podróż do krainy bajek. Mam dla was przygotowane kartki na których są przyklejone
fragmenty papieru. Waszym zadaniem jest dorysować resztę obrazka, tak aby powstał
bajkowy stwór.
7. Prezentacja i omówienie prac.
8. Podsumowanie zajęć. Wypełnienie arkuszy ewaluacyjnych.
SCENARIUSZ ZAJ
Ć
PRZEPROWADZONYCH METOD

CARLA ORFFA
dla dzieci z klas I  III
Cele ogólne:
- wyzwolenie ekspresji twórczej i rozwijanie sprawności ruchowej,
- integracja słów z rytmem,
- wyczucie siły,
- improwizacja przy muzyce,
- wyczucie rytmu,
- wyczucie przestrzeni
Cele operacyjne: dziecko
- podejmuje twórcze działanie,
-integruje słowa z rytmem, ruch z muzyką,
-improwizuje przy muzyce,
-wykonuje polecenia terapeuty.
14
Środki dydaktyczne:
woda, miska, szklanka, książka z wierszem, płyta z nagraniem muzyki, gazety, różne instrumenty
muzyczne.
Formy pracy:
praca z całą grupą, praca indywidualna.
Metody pracy:
metoda pracy wg. Carla Orffa.
Przebieg zajęć:
" Dzieci śpiewają piosenkę "Była sobie żabka mała" i wykonują różne ćwiczenia symulujące
skoki żaby i chód bociana. Dziewczynki skaczą z rękami na biodrach jak żabki, a chłopcy
chodzą na palcach z rękami rozłożonymi szeroko na boki naśladując bociany.
Była sobie żabka mała
re re kum kum, re re kum kum,
która mamy nie słuchała
re re kum kum bęc.- 2 razy
" Terapeuta czyta tekst wiersza. Szczególnie akcentuje przy tym wyrazy dz
więkonaśladowcze.
Zmienia tempo czytania. Zaczyna od słów wypowiadanych spokojnie, cicho, potem coraz
głośniej, dołączając ruch ciała. Dodatkowo, używając przygotowanych wcześniej
rekwizytów, imituje dz
więki zgodne z czytanym tekstem:
Danuta Wawiłow "Mokry Deszczyk"
Tekst Dz
więki
Pada deszcz, pada deszcz, Czytający wlewa powoli z kubka do miski
moknie stary staw wodę.
Przez podwodny zmierzch Zanurza rękę w misce z wodą i porusza
płynie ryba karp palcami.
Pada deszcz, pada deszcz,
Dolewa wody do miski.
mokną włosy wierzb
Płynie ryba karp Zanurza rękę w misce z wodą i porusza
i wymyśla wiersz palcami.
Taki mokry,
Otrzepuje mokrą rękę.
taki mglisty
Szeleszczący
Zgniata kartkę papieru i wrzuca ją do wody.
i wodnisty
taki piękny wiersz. Pokazuje dzieciom książkę z wierszem.
Cwał boczny, cwał w przód, w tył, po czym atak szermierczy do przodu i cofanie się.
Dzieci ustawione w kole, w środku którego leży sterta gazet. Zadaniem dzieci jest
podchodzenie po kolei do środka i wydobycie z gazet jakiegoś dz
więku. Może to
być, np. darcie, składanie, zwijanie, podrzucanie, stukanie, potrząsanie gazetą itp.
Taniec z gazetą na głowie, na brzuchu, na plecach, na ręku itp. W tańcu trzymamy
gazetę czołami, plecami, kolanami itp. Wszystkie polecenia wykonywane w rytm
melodii.
Terapeuta podaje instrumentem muzycznym dz
więki, dzieci zamykają oczy i podążają
do z
ródła dz
więku w różny sposób (pająkiem, chodem foki, bociana, kulawego lisa)
 uprzednio umówiony.
Zakończenie zajęć  podsumowanie. Ewaluacja  wypełnienie arkuszy ewaluacyjnych
(załącznik nr 1, arkusz nr 4)
16
Zakończenie
W czasie prowadzenia zajęć zauważyłam, że uczniowie chętnie podejmują proponowane
działania. Po pierwszym semestrze pracy koła zauważyłam, że atmosfera panująca w czasie zajęć
jest spokojniejsza, dzieci są ufne, śmiało przychodzą pytać, gdy mają wątpliwości. Niektórzy
uczniowie chętniej i śmielej podejmują działalność artystyczną. Prace plastyczne wykonywane
przez dzieci są ciekawsze, ładniejsze oraz doprowadzane do końca  porównując z początkiem
roku.
Większą część uczestników koła stanowią uczniowie, których jestem wychowawczynią. Efekty
zauważam również w czasie zajęć. Dzieci zauważyły, że potrafią wykonać coś, czego wcześniej nie
umiały, a nawet chętnie podejmują działania plastyczne. Ich prace są ciekawe, estetyczne i coraz
lepiej wykonywane.
Stosowanie tańców i zabaw integracyjnych wpłynęło pozytywnie na zachowanie uczniów. Dzieci
chętniej nawiązują współpracę i relacje między sobą.
Podczas realizacji programu zwróciłam także uwagę na:
 estetyka wykonania pracy
 doprowadzanie prac do końca
 poczucie rytmu, wyczucie melodii
 poznawanie i słuchanie różnorodnej muzyki
 sposoby radzenia sobie ze stresem, niepowodzeniem w sposób kontrolowany
 docenienie współpracy z innymi jako sposobu osiągnięcia celu
 nawiązanie pozytywnych więzi między dziećmi
 pewność siebie, przekonanie, że potrafię zrobić coś dobrze i ładnie
 odkrywanie zainteresowań, pasji.
W czasie zajęć istotne jest rozłożenie w czasie zaplanowanych działań, wyeliminowanie pośpiechu
oraz położenie głównego akcentu na zaangażowanie dzieci. Zajęcia zakończą się nadaniem
certyfikatu każdemu z uczestników zajęć (załącznik nr 4).
Już dziś obserwuję duże zainteresowanie zajęciami ze strony dzieci, które prognozuje
przedłużeniem programu na następny rok szkolny, a nawet powstaniem dwóch grup zajęciowych.
Mam nadzieję,że dalsza praca z dziećmi z wykorzystaniem technik arteterapii przyniesie wiele
pozytywnych efektów, nie tylko tych założonych w programie. Myślę, że efekty pracy będą
widoczne w przyszłości i ułatwią funkcjonowanie w społeczeństwie,a nawet - być może - staną się
pasją dla moich uczniów.
17
Załączniki
Załącznik nr 1
Przykładowe arkusze ewaluacji
Arkusz nr 1
Oceń dzisiejsze zajęcia. Zaznacz jedną z propozycji.
Zajęcia podobały mi się:
e&e&e&
e&e&
e&
Arkusz nr 2
Po dzisiejszych zajęciach czuję się:
(zaznacz jedną z propozycji)
:&:&:&
:&:&
:&
Arkusz nr 3
Dokończ zdania:
1. Na dzisiejszych zajęciach najbardziej podobało mi się..........................................................
2. Na dzisiejszych zajęciach najmniej podobało mi się...............................................................
3. Chciałabym/chciałbym, aby w czasie zajęć.............................................................................
Arkusz nr 4
Po dzisiejszych zajęciach czuję się:
k&k&k&
k&k&
k&
18
Załącznik 2
Załącznik 2a
Załącznik 2b
Załącznik 2 c
Załącznik 3
Załącznik 3
Załącznik 3a
Załącznik nr 4
Certyfikat
Ukończenia zajęć
Koła  Sprawnych rąk i nóg
dla
AGNIESZKI JUNGOWSKIEJ
Zaświadczam,
że wyżej wymieniony ma sprawne ręce i nogi.
tańczy, maluje, rysuje.
Cierpliwością się wykazuje
Opiekun koła
Częstochowa, 2009r.
Bibliografia
1. Godawa J., W kręgu sztuki i arteterapii. Słowa, które mają uzdrawiającą moc. w:
Wielowymiarowość procesu rehabilitacji. Red. Jerzy Rottermund. Kraków, 2007
2. Konieczna E. J., Arteterapia w teorii i w praktyce, Impuls, Kraków 2003,
3. Konopczyński M., Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży.
MEN, Warszawa 1996
4. Sztuka K., Twórcza ekspresja w dialogu terapeutycznym. Psychologia dla artystów II,
Wydawnictwo WSP Częstochowa, 2003r
5. Szulc W., Kulturoterapia. Wykorzystanie sztuki w działalności kulturalno  oświatowej w
lecznictwie, Poznań 1994
6. Szulc W., Początki sztuki jako dyscypliny paramedycznej, w: Metody i formy terapii sztuką,
red. Lidia Kataryńczuk-Mania, Zielona Góra 2005
7. Wojnar I., Estetyka i wychowanie, Warszawa 1964
8. www.swiat_arteterapii.ecom.net.pl
9. www.sciaga.pl
10. ŻYCIE SZKOA
Y 6/2003, Praktyka szkolna, Terapia przez sztukę
26