Zakład Farmakologii i Toksykologii
Zakład Farmakologii i Toksykologii
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Uniwersytetu Przyrodniczego we
Wrocławiu
Farmacja weterynaryjna
Farmacja weterynaryjna
Ćwiczenie 7-9
Ćwiczenie 4 (godz. 10-12)
Opracowali: dr Piotr Okoniewski
Opracowali: dr Piotr Okoniewski
dr Marianna Szczypka
dr Marianna Szczypka
prof. Marcin Świtała
prof. Marcin Świtała
Materiały pomocnicze dla roku III  wersja skrócona
Materiały pomocnicze dla roku III  wersja skrócona
2009-2010
2009-2010
Płynne i miękkie postacie leków
ROZTWORY  Solutiones
Roztwór to
" płynna postać leku,
" przeznaczona do stosowania wewnętrznego lub
zewnętrznego,
" otrzymywana przez rozpuszczenie jednej
(solvendum) lub kilku substancji leczniczych w
odpowiednim rozpuszczalniku (solvens)
Rozpuszczalnikiem może być woda, etanol, glicerol
glikol propylenowy i ich mieszaniny, glikole
polioksyetylenowe, oleje roślinne i parafina ciekła.
Z punktu widzenia technologii farmaceutycznej
roztwory dzielimy na:
ż� roztwory rzeczywiste (ciał stałych w cieczy lub
cieczy w cieczy ( są to układy fizyczne, których
cząsteczki są mniejsze od 1 nm)
ż� roztwory koloidalne są u układy dyspersyjne, których
średnica cząstek jest rzędu 1-100 nm lub większa
Ogólna zasada przygotowania roztworów
" odważenie substancji rozpuszczanej (-ych),
" rozpuszczenie w części rozpuszczalnika
" dodanie reszty rozpuszczalnika w takiej ilości aby
uzyskać końcową masę (wagę) roztworu (roztwór w/w)
lub końcową objętość roztworu ( roztwór w/v)
" dokładne wymieszanie
" przesączenie
Cechy fizyczne ustalane dla roztworów rzeczywistych:
��temperatura wrzenia,
��temperatura krzepnięcia,
��prężność pary rozpuszczalnika nad roztworem
��ciśnienie osmotyczne
Ciśnienie osmotyczne roztworu to ciśnienie, jakie
trzeba wywrzeć na roztwór aby uniemożliwić dyfuzję
rozpuszczalnika (osmozę) przez błonę
półprzepuszczalną dla cząsteczek rozpuszczalnika.
Jednostką ciśnienia osmotycznego jest osmol (Osm) i jest to
ciśnienie wywierane przez 1 mol cząsteczek.
Zazwyczaj odnosi się je do 1l roztworu (Osm/l)
Ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych (osocze, płyn łzowy)
wynosi ok. 300 mOsm/l
Roztwory koloidalne:
Koloidy hydrofilowe  wielkocząsteczkowe tworzą je
substancje o bardzo dużej masie cząsteczkowej 
w wodzie (hydratacja) np. białka, skrobia,dekstran,
poliwynylopirolidon, żelatyna, guma arabska, a w
rozpuszczalnikach organicznych (solwatacja)
kauczuk, polistyren
Koloidy amifilowe  tworzą je cząstki o mieszanym
charakterze -hydrofilowym i lipofilowym,
umieszczające się na granicy faz i zmniejszające
napięcie powierzchniowe są to tzw. związki
powierzchniowo czynne, tenzydy, surfaktanty
Związki powierzchniowo
czynne (tenzydy) tworzą
w roztworach micelle
Podział związków powierzchniowo czynnych:
1. Jonowe
1.1 anionowe (mydła) część powierzchniowo-czynną stanowi anion
1.2 kationowe (mydła inwertowane) --- // --- stanowi kation
1.3. amfoteryczne -w zależności od pH ---//--- stanowi anion
lub kation
2. Niejonowe (niedysocjujące) np. estry sorbitalu i kw. tłuszczowych
(SPAN) , polisorbaty (TWEEN)
Tenzydy niejonowe
Span rozpuszcza się w tłuszczach i jest w emulsjach emulgatorem
typu w/o oraz środkiem dyspergującym w zawiesinach w
rozpuszczalnikach lipofilowych
Tween rozpuszcza się w wodzie i jest solubilizatorem, emulgatorem
typu o/w oraz środkiem zwilżającym w zawiesinach wodnych i
środkiem hydrofilizującym w tabletkach
Roztwory lecznicze Solutiones medicinales
��muszą być przez
roczyste
��mogą zawierać takie substancje pomocnicze jak:
środki konserwujące, przeciwutleniające,
stabilizujące, poprawiające smak i zapach
��W zależności od rozpuszczalnika dzieli się je na
��Roztwory wodne (Solutiones aquosae)
��Roztwory etanolowe (Solutiones spirituosae)
��Roztwory glicerynowe (Solutiones glicerinatae)
��Roztwory olejowe (Solutiones oleosae)
W lekach recepturowych:
nośnik (vehiculum) dla roztworów do stosowania
doustnego lub zewnętrznego - woda destylowana.
W recepturowych kroplach do stosowania doustnego -
(faza rozpraszająca)
dawka jednorazowa powinna się zawierać w 10-40
kroplach.
1 ml wody lub r-ru wodnego = 20 kropli
Krople do oczu i uszu - woda sterylizowana.
Dyspergowanie cieczy
Postacie płynne leków nie zawsze są roztworami.
Stanowią czasami układy dwu- lub wielofazowe
nazywane dyspersjami.
Istnieją następujące układy dyspersyjne:
- zawiesiny (ciało stałe w cieczy)
- piany (gaz w cieczy)
- emulsje (ciecz w cieczy)
-Układ dyspersyjny stanowi także aerozol (ciało stałe lub
ciecz w gazie)
ZAWIESINY - Suspensiones
płynna postać leku, do stosowania zewnętrznego lub
wewnętrznego, w którym substancja lecznicza (faza
rozpraszana) jest równomiernie rozproszona w płynie
np. w wodzie lub w glicerolu (faza rozpraszająca)
Zawiesiny jałowe mogą być stosowane pozajelitowo w
iniekcjach domięśniowych lub podskórnych.
Nie wolno ich podawać donaczyniowo, dosercowo i
dordzeniowo.
Zawiesiny podlegają procesom rozdziału tzw.
sedymentacji
Dobra zawiesina powinna pod wpływem krótkotrwałego
wstrząsania (15 s) ulec ponownej dyspersji i utrzymywać
ten stan przez pewien okres czasu (co najmniej 2 min.)
Zwiększenie właściwości dyspersyjnych zawiesin można
osiągnąć przez:
" odpowiednie rozdrobnienie substancji zawieszanej,
" zastosowanie substancji pomocniczych :
�� zwiększających lepkość
�� nadających cząstkom zawieszanym ładunek,
�� zwilżających
EMULSJE - Emulsiones
Emulsja to płynna postać leku stanowiąca układ
niemieszających się ze sobą faz ciekłych,
przeznaczona do stosowania zewętrznego lub
wewnętrznego.
Emulsja jest niejednorodnym układem dyspersyjnym
złożonym z co najmniej dwóch nie rozpuszczających się
wzajemnie cieczy, w której jedna jest rozproszona w
drugiej w postaci kuleczek o średnicy 0,1-100 �m.
W farmacji wykorzystuje się emulsje wodno  olejowe.
Tworzy je:
1 Faza wodna  woda, roztwory wodne, roztwory
wodno-etanolowe , roztwory wodno-glicerolowe
2 Faza olejowa - olej roślinny lub mineralny, lub inne
ciecze lipofilowe
Wyróżniamy następujące typy emulsji
1. Olej w wodzie - o/w (faza olejowa rozproszona w wodzie)
2. Woda w oleju  w/o (faza wodna rozproszona w oleju)
3. Wielokrotne typu o/w/o lub w/o/w (fazę rozproszoną
tworzy emulsja typu o/w lub w/o a rozpraszającą faza
olejowa lub wodna
Zawartość fazy rozproszonej wynosi zazwyczaj 40-
60%. maksymalnie do 70%
Stopień rozdrobnienia mieści się granicach 1-50 �m,
maksymalnie do 100 �m,
Emulsje podawane dożylnie muszą mieć cząstki
mniejsze niż 1 �m i nazywają się emulsjami
submikronowymi
Istnieją także emulsje o stopmiu rozproszenia ok. 100
nm. Są one przez
roczyste. Noszą nazwę mikroemulsji
Do otrzymania emulsji otwykorzystuje się tzw. emulgatory
Wyróżnia się następujące typy emulgatorów
" związki powierzchowo-czynne (najczęściej)
" związki wielkocząsteczkowe tzw emulgatory koloidalne,
" pyły nierozpuszczalnych ciał stałych
Ukierunkowanie cząsteczek
emulgatora (tenzydu) na
granicy faz emulsji:
a - schematyczne
przedstawienie czasteczki
emulgatora (tenzydu),
b - emulgator niejonowy w
emulsji typu o/w lub w/o,
c - emulgator anionowo
czynny w emulsji typu o/w, d
- emulgator kationowo
czynny w emulsji typu o/w.
R
Zmiany zachodzące w wyniku destabilizacji emulsji.
PREPARATY POZAJELITOWE
Parenteralia
- jałowe
- podawane poprzez wstrzyknięcie, infuzję lub
implantację
Płyny do wstrzykiwań
Jałowe roztwory, emulsje lub zawiesiny, zawierające
jedną lub więcej substancji czynnych i substancje
pomocnicze.
Znane tylko w lecznictwie weterynaryjnym preparaty w
pojemnikach wielodawkowych zawierają odpowiedni
środek konserwujący, z wyjątkiem tych preparatów,
które same wywierają właściwe działanie
przeciwdrobnoustrojowe
Płyny do infuzji
Jałowe wodne roztwory lub emulsje, w których
woda stanowi fazę ciągłą.
- zwykle izotoniczne
- przeznaczone do podania w dużej objętości
- nie zawierają żadnych dodanych środków
konserwujących
Koncentraty do sporządzania płynów do
wstrzykiwań lub do infuzji
Jałowe roztwory przeznaczone do wstrzyknięcia
lub do infuzji po rozcieńczeniu.
Przed podaniem są rozcieńczane do przepisanej
objętości z użyciem podanego płynu.
Po rozcieńczeniu spełniają wymagania dotyczące
płynów do wstrzykiwań lub infuzji.
Proszki do sporządzania płynów do
wstrzykiwań lub do infuzji
Jałowe substancje stałe.
Po zmieszaniu z podaną objętością wskazanego
jałowego płynu szybko tworzą roztwory, klarowne
i praktycznie wolne od zanieczyszczeń
nierozpuszczalnych lub jednorodne zawiesiny.
Po rozpuszczeniu lub zawieszeniu spełniają
wymagania dotyczące płynów do wstrzykiwań lub
infuzji.
Do tej postaci zaliczane są produkty liofilizowane.
Żele do wstrzykiwań
Jałowe żele o lepkości odpowiedniej, aby zapewnić
zmodyfikowaną szybkość uwalniania substancji
czynnej w miejscu wstrzyknięcia
Implanty
Jałowe stałe preparaty o odpowiednim rozmiarze
i kształcie, tak aby możliwa była implantacja
pozajelitowa i uwalnianie substancji czynnej przez
dłuższy okres czasu
PREPARATY PA
YNNE DOUSTNE
Praeparationes liquidae peroraliae
Roztwory, emulsje i zawiesiny doustne
Krople doustne
na etykiecie należy podać liczbę kropli w 1 ml lub w 1
g preparatu.
Syropy
PREPARATY PA
YNNE
DO STOSOWANIA NA SKÓR

Praeparationes liquidae
ad usum dermicum
Roztwory, emulsje lub zawiesiny.
Zalicza się tu również szampony.
PREPARATY WETERYNARYJNE PA
YNNE DO
STOSOWANIA NA SKÓR
Praeparationes
liquidae veterinariae
ad usum dermicum
Płyny przeznaczone do podania na skórę w celu
wywołania działania miejscowego i/lub ogólnego.
Roztwory, zawiesiny lub emulsje zawierające
1 lub kilka substancji czynnych w odpowiedniej
cieczy.
Koncentraty do kąpieli
Preparaty do polewania  pour-on
Preparaty do nakrapiania  spot-on
Aerozole
Płyny do kąpieli strzyków
Aerozole na strzyki
Preparaty do mycia wymion
PREPARATY DO IRYGACJI -
Praeparationes ad irrigationem
Jałowe, wodne preparaty o dużej objętości
przeznaczone do płukania jam ciała, ran
i powierzchni, np. podczas zab. chirurg.
Są umieszczone w pojemnikach jednodawkowych.
PREPARATY DO STOSOWANIA
W JAMIE USTNEJ
Praeparationes buccales
Roztwory do płukania gardła
Roztwory do płukania jamy ustnej
Roztwory do stosowania na dziąsła
Roztwory i zawiesiny do stosowania w jamie ustnej
Krople i aerozole do stosowania w jamie ustnej
oraz aerozole podjęzykowe
PREPARATY DO USZU - Auricularia
Płynne, półstałe lub stałe postacie leków przeznaczone
do wprowadzania do przewodu słuchowego
Krople i aerozole do uszu
Roztwory, emulsje lub zawiesiny jednej lub kilku substancji
czynnych w rozpuszczalnikach odpowiednich do podania do
przewodu słuchowego, niewywierających szkodliwego
ciśnienia na błonę bębenkową (np. woda, glikole lub oleje
tłuste).
Preparaty w pojemnikach pod ciśnieniem muszą
spełniać wymagania monografii Praeparationes
pharmaceuticae in vasis cum pressu.
Płyny do przemywania uszu
Półstałe preparaty do uszu
Muszą spełniać wymagania monografii
Praeparationes molles ad usum dermicum
Proszki do uszu
Muszą spełniać wymagania monografii Pulveres ad
usum dermicum
Tampony do uszu
Muszą spełniać wymagania monografii Tamponae
medicatae
AEROZOLE - Aerosola
preparaty, które w czasie stosowania uzyskują
postać dyspersji kropelek cieczy lub cząstek
substancji stałej w fazie gazowej.
PREPARATY DO OCZU - Ophthalmica
Jałowe, płynne, półstałe lub stałe postacie leków
przeznaczone do podania na gałkę oczną i/lub
na spojówkę lub do umieszczenia w worku
spojówkowym
Krople do oczu
Jałowe, wodne lub olejowe roztwory, emulsje lub zawiesiny
jednej lub kilku substancji czynnych przeznaczone do
wprowadzania do oka.
Mogą zawierać substancje pomocnicze.
Krople w pojemniku wielodawkowym - do 10 ml preparatu.
Wodne preparaty w pojemnikach wielodawkowych -
odpowiedni środek konserwujący, jeśli same nie wykazują
odpowiednich właściwości przeciwdrobnoustrojowych.
Roztwory do oczu
Jałowe, wodne roztwory przeznaczone do przemywania
i płukania oczu lub nasycania opatrunków do oczu.
Mogą zawierać substancje pomocnicze.
Pojemniki na preparaty wielodawkowe - zazwyczaj do
200 ml roztworu. Zawierają odpowiedni środek
konserwujący, jeśli same nie wykazują właściwości
przeciwdrobnoustrojowych.
Pojemniki wielodawkowe, w których są umieszczone
krople lub roztwory do oczu muszą zawierać na
etykiecie informację o okresie po pierwszym otwarciu
pojemnika, po którym preparat nie nadaje się do użycia.
Okres ten nie przekracza 4 tygodni, jeżeli nie zostało
inaczej uzasadnione i zatwierdzone.
Proszki do sporządzania kropli lub roztworów do oczu
Półstałe preparaty do oczu
Jałowe maści, kremy lub żele przeznaczone
do podania na spojówkę.
Opakowania  do 10 g
Muszą spełniać wymagania monografii
Praeparationes molles ad usum dermicum
Wkładki do oczu
Jałowe, stałe lub półstałe preparaty o odpowiedniej
wielkości i kształcie przeznaczone do umieszczenia
w worku spojówkowym.
Umieszczane pojedynczo w jałowych pojemnikach
PREPARATY DOWYMIENIOWE
DO UŻYTKU WETERYNARYJNEGO
Praeparationes intramammariae ad usum
veterinarium
Jałowe, roztwory, emulsje, zawiesiny lub półstałe
postacie leku, które zawierają 1 lub kilka substancji
czynnych w odpowiednim podłożu, przeznaczone do
wprowadzania do gruczołu mlekowego przez przewód
strzykowy.
2 kategorie tych prep.:
- do stos. w okresie laktacji, MC
-do stos. na końcu laktacji lub poza nią DC
Zwykle w pojemnikach jednodawkowych
PREPARATY DOMACICZNE DO UŻYTKU
WETERYNARYJNEGO
Praeparationes intrauterinae ad usum
veterinarium
Płynne, półstałe lub stałe preparaty przeznaczone
do bezpośredniego wprowadzania do macicy.
Roztwory, zawiesiny i emulsje domaciczne.
Koncentraty do sporządzania roztworów
domacicznych.
Tabletki, kapsułki, piany, pręciki domaciczne.
Półstałe postacie leków
Praeparationes molles ad usum dermicum
Maści - Unguenta
Postać leku najczęściej do stosowania zewnętrznego
na skórę lub błony śluzowe
W jednofazowym podłożu rozproszone są cząstki
stałe lub ciecze
Podłoża:
np. Vaselinum album, flavum; Paraffinum solidum,
Paraffinum liquidum
Podział maści:
a) maści hydrofobowe
b) maści emulgujące wodę
c) maści hydrofilowe
Kremy
Preparaty wielofazowe składające się z fazy
lipofilowej i fazy wodnej
Podział - kremy lipofilowe, kremy hydrofilowe
Żele
Składają się z cieczy żelowanych odpowiednimi
substancjami żelującymi
Pasty
Półstałe preparaty do stosowania na skórę, zawierające
duże ilości cząstek stałych dobrze rozproszonych w
podłożu.
(Pasty zawierają powyżej 25% sproszkowanych ciał
stałych).
Proszki obojętne, które mogą wchodzić w skład pasty:
Talcum, Calcii carbonas, Zinci oxidum, Magnesii carbonas,
Bolus alba (glinka bała
W weterynarii pod postacią pasty stosuje się także
preparaty doustne.
Czopki - Suppositoria
Postać leku przeznaczona do wprowadzania do jam
ciała.
Zawierają 1 lub kilka substancji czynnych,
rozproszonych lub rozpuszczonych w odpowiednim
podłożu, które rozpuszcza lub rozprasza się w wodzie
albo topi się w temp. ciała
Czopki recepturowe
- czopki doodbytnicze (S. analia) - masa 1-3 g
Podłoże: Cacao oleum, Gelatina glycerinata