Teoria prądnicy w odniesieniu do magnetyzmu ziemskiego:
Teoria prądnicy Elsassera - zewnętrzna powłoka płynna porusza się 1-2 km/h w stosunku do mezosfery: litosfera i mezosfera ulegają szybciej wyciszaniu ruchów, a jądro porusza się szybciej, działa jak generator, bo zewnętrzna ze stron porusza się szybciej od wnętrza, jądro ziemi - wirnik, mezosfera-stojan, daje wytwarzanie prądów.
Podział procesów denudacyjnych:
Denudacja (etym. łac. denudare, ogołacać, odkrywać; inaczej: degradacja, etym. łac. degradatio, obniżenie) - zespół czynników prowadzących do zrównania terenu poprzez transport materiału skalnego w dół (z zasady do oceanu).
Składają się na nią: erozja, wietrzenie, ruchy masowe (np. lawiny, spływy błotne). Średnia prędkość "zdzierania kontynentów" wynosi około 6 mm/1000 lat. Po odciążeniu terenu przez denudację zwykle następują ruchy tektoniczne, które wynoszą obniżony teren.
Wyróżniamy cztery stadia denudacyjne :
-najmłodsze, początkowe-tworzy się sieć rzek, przeważa wietrzenie mechaniczne
-młodociane- rozwijają się dopływy większych rzek, liczne osuwiska, głowne znaczenie wietrzenie mechaniczne
-dojrzałe- zanikają osuwiska, zaczyna odgrywać rolę spełzywanie, powierzchnia pierwotna obszaru nie istnieje, rzeki mają w miarę wyrównane profile
-starcze- peneplena, szerokie doliny, twardziele, ostańce
Teoria Dacisa (stadia rozwoju dolin) na przykładzie dolin odwadnianych stale:
Teoria cyklu geograficznego, sformułowana przez W.M.Davisa opisuje rozwój obszaru od jednego wypiętrzenia do całkowitego zrównania, wyróżniając kolejne stadia rozwojowe:
a) młodociane lub młode, cechujące się stałym wzrostem wysokości względnych. Głęboko wycięte, wąskie doliny kontrastują z płaskimi, szerokimi wierzchowinami,
b) dojrzałe, cechujące się ostrymi rysami rzeźby i największymi wysokościami względnymi, co rzutuje na długość i stromość stoków. Grzbiety są wąskie, często skaliste, stopniowo poszerzane dna dolin są zasypywane materiałem ze zboczy. Góry w tym stadium określane są jako „młode”,
c) starcze lub zgrzybiałe, cechujące się stopniowym zmniejszaniem wysokości względnych i zanikiem ostrych załomów. Szerokie dna dolin przechodzą łagodnie w słabo nachylone stoki, a te w zaokrąglone grzbiety.
Następnym etapem jest powstanie powierzchni zrównania. W zależności od położenia geograficznego o przebiegu cyklu decydują inne czynniki: woda płynąca (cykl fluwialny), lodowce (cykl glacjalny), woda falująca (cykl nadmorski), wiatr (cykl eoliczny).
Różnica pomiędzy procesami krasowymi i sufozyjnymi:
Krasowe zjawiska, ogół procesów i form terenu, występujących na obszarach zbudowanych ze skał rozpuszczalnych, głównie wapieni, a także dolomitów, gipsu, kredy i soli. Powstaje w wyniku krasowienia. Cechuje się występowaniem form krasowych powierzchniowych: lejów, żłobków, żeber, zapadlisk, a także różnych rodzajów dolin krasowych (jarów, wąwozów, poliji) i podziemnych (jaskiń).
Krasowienie, proces polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu skał węglanowych przez wody zawierające dwutlenek węgla, poszerzaniu szczelin i spękań w skale oraz wytrącaniu węglanów wapnia (aragonitu i kalcytu) i osadzaniu ich na powierzchni skały w postaci nacieków. Efektem krasowienia jest powstawanie rzeźby krasowej. Obszary krasowe charakteryzują się rzadką siecią dolin, najczęściej odwadnianych okresowo, obfitością wód podziemnych, często ubogą pokrywą glebową i roślinną.
Sufozja - wypłukiwanie cząstek mineralnych ze skał luźnych lub słabo spojonych oraz wody podziemne. Powoduje zapadanie się powierzchni ziemni, niekiedy osuwiska.
Mechanizm wiatru fenowego:
FEN - ciepły, suchy i porywisty wiatr opadający z wierzchołków pasma górskiego ku dolinom.
Wiatry tego typu mogą spowodowa znaczne podniesienie temperatury nawet o 20 stopni w ciągu kilku minut, jak to się niekiedy zdarza w USA. Związane są z nim niezwykle czyste i przejrzyste powietrze i chmury o soczewkowatym kształcie. Nagłe porywy wiatrów fenowych przynoszą szkody w pospodarstwach ludzi, a także w leśnictwie (zobacz: wiatrołomy). Ponadto z wiatrami tego typu związana jest niekorzystna sytuacja biometeorologiczna, w czasie ich wiania obserwuje się pogorszenie samopoczucia (także wzrost liczby samobójstw)), lub też odwrotnie - wzrost podenderowania i agresji.
Powstanie i cechy fizyczne wiatrów fenowych wynikają z różnic jakie występują w czasie ochładzania się i ocieplania powietrza wilgotnego i suchego (zobacz:adiabatyczny spadek temperatury). Warunkiem powstania tego wiatru jest różnica ciśnienia atmosferycznego po obu stronach bariery górskiej. Różnica ta wymusza ruch powietrza. Powietrze napotykające góry unosi się, ochładzając się wilgotnoadiabatycznie, tj.ok 0,6 stopnia na 100m wysokości. W czasie unoszenia się powietrza następuje kondensacja pary wodnej - tworzą się chmury i deszcze. Suche już powietrze przekracza barierę szczytów górskich i opada po drugiej stronie ku dolinom. Opadając ogrzewa się, ale tym razem suchoadiabatycznie, tj.ok.1 stopień na 100m. Stąd też wiatry fenowe są suche oraz znacznie cieplejsze niż powietrze na tej samej wysokości po przeciwnej stronie gór. Im wyższa jest bariera górska, tym ta różnica może być większa.
Nazwy regionalne fenu:
wiatr halny - Tatry
chinook - Góry Skaliste
fohn - Alpy
puelche - Chile (Andy)
zonda - Argentyna (Andy)
Istota ruchu falowego:
Falowanie jest specyficznym rodzajem ruchu cząsteczek wody związanym z siłą ciężkości, lepkością wody, a także jej sprężystością. Są to ruchy rytmiczne, powodujące wahania poziomu oceanów i mórz, którym nie towarzyszy przemieszczanie się wody (średnia wysokośc 6m w czasie sztormu dochodzą do 20m). Ze względu na siły, które wywołują falowanie powstające fale morskie dzielimy na:
a) wiatrowe - powstają wskutek oddziaływania wiatru na powierzchnię morza,
b) baryczne - związane ze zmianami ciśnienia atmosferycznego na powierzchni oceanu,
c) pływowe - wywołane przez siły pływotwórcze Księżyca i Słońca,
d) sejsmiczne (tsunami) - powstałe podczas trzęsień dna morskiego i przy wybuchach wulkanów,
e)okrętowe - powstające przy ruchu ciał stałych w wodzie.
Wszystkie fale, które istnieją w wyniku działania sił zewnętrznych są falami wymuszonymi, natomiast te, które utrzymują się po ustaniu działania tych sił są falami swobodnymi (np. rozkołys, sejsze).
Ze względu na miejsce występowania wyróżnia się fale:
a) powierzchniowe - powstają na powierzchni mórz i oceanów,
b) wewnętrzne - powstające wewnątrz masy wód oceanicznych na powierzchni rozdzielającej warstwy o różnej gęstości.
Parametrami fali morskiej są: wysokośc, dlugośc, okres (częstośc), prędkośc, stromosc. Jeżeli glebokosc wody przekracza ½ długosci fali, fale morskie przemieszczają się jako fale głębokowodne (krótkie) z prędkością wprost proporcjonalną do długości fali (np. fale wiatrowe na otwartym oceanie). Jeżeli warunek ten nie jest spełniony poruszają się one jako fale płytkowodne (długie) z prędkością wprost proporcjonalną do głebokości wody (np. fale sejsmiczne, fale pływowe, fale wiatrowe w płytkich obszarach przybrzeżnych). Gdy ustanie zachwiana proporcja między wysokością falli a jej długością powstaje fala przybojowa, tzw. Kipiel.
PŁYWY są największymi i najbardziej regularnymi ruchami okresowymi wód oceanicznych, objawiającymi się rytmicznym wznoszeniem i opadaniem poziomu morza. Są one wywołane przyciąganiem Księżyca i Słońca oddziaływującym na morza i oceany, przy czym siła pływotwórcza Księżyca jest dwukrotnie większa od siły pływotówrczej Słońca. Na pływy składają się rytmiczne zmiany pionowe zwierciadła wody (przypływ i odpływ) oraz przesunięcia poziome mas wodnych, będące skutkiem pływu i nazywane prądami pływowymi. Rytm pływów składa się z przypływu, gdy poziom morza podnosi się (okres podnoszennia się wody to czas trwania przypływu i odpływu, gdy opada (okres opadania wód to czas trwania odpływu). Różnicę między maksymalnym stanem przypływu i minimalnym stanem odpływu nazywamy wielkością pływu lub skokiem pływu. Natężenie pływów jest zmienne. Przypływ osiąga swoje maksimum wówczas, gdy siły pływotwórcze Księżyca i Słońca sumują się, co występuje w czasie pełni i nowiu Księżyca (środki Ziemi, Księżyca i Słońca znajdują się na jednej prostej). Jest to tzw. Przypływ syzygijny. Najmniejszą wartosc osiąga on wówczas, gdy przypływ wywołany działaniem Księżyca przypada na odpływ wywołany działaniem Słońca. Jest to tzw. Przypływ kwadraturowy. W okresach pośrednich pomiędzy kwadraturowymi a syzygiami wysokośc fali przypływowej wokół równika zmienia się od 0,54 do 1,46. Podobnie jest na obszarze między równikiem a obszarami biegunowymi (tu zachodzi stały odpływ), gdy pływy osiągają swoje maksima w czasie syzygiów, a minima w czasie kwadratur. Na pełnym oceanie wysokośc fal pływowych nie są duże, rzędu 60-70cm, w zamkniętych i półzamkniętych morzach i zatokach ich wysokości są jeszcze mniejsze, rzędu kilku centymetrów. Największe wysokości fal pływowych, dochodzące nawet do 19,6 metrów (Zatoka Fundy u wybrzeżu Kanady), są obserwowane na szelfie kontynentalnym w otwartych zatokach, cieśninach i estuariach.
Pływy mają duże znaczenie dla żeglugi, zwłaszcza w strefie brzegowej, budownictwa nadmorskiego, nawet dla energetyki (elektrownie pływowe, np. we Francji, w zatoce St.Maio u ujścia rzeki Rance).
: