Traktat z Maastricht

Wstęp - wiadomości podstawowe

Traktat powstały na konferencji międzynarodowej w Maastricht (w Holandii) w grudniu 1991r. jest drugą po Jednolitym Akcie Europejskim gruntowną reformą traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich. Podpisany został 7 lutego 1992r. przez szefów rządów i państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Traktat o Unii Europejskiej, wszedł w życie 1 listopada 1993r, po zakończeniu procedury ratyfikacyjnej zgodnej z wymogami konstytucyjnymi poszczególnych państw tj. (w Irlandii, Francji i Danii - po przeprowadzeniu referendum, w pozostałych państwach - po ratyfikacji przez zgromadzenia ustawodawcze) oraz po wyrażeniu zgody na jego ratyfikacje przez Parlament Europejski (przy 226 głosach za, 63 przeciw i 31 wstrzymujących się).

Ratyfikacja traktatu o Unii Europejskiej była nieco utrudniona z powodu obszerności wprowadzanych reform. Najpoważniejszym problemem było wypowiedzenie się Duńczyków w referendum przeciwko ratyfikacji (50,7% głosów przeciw i 49,3% za), co spowodowało konieczność przyjęcia przez Radę Europejską pewnych ustępstw na rzecz Danii i powtórnego przeprowadzenia referendum. Ostatecznie jednak Duńczycy zaakceptowali traktat w stosunku 56,8% głosów za oraz 43,2% przeciw.

Cel traktatu

Głównym celem tego traktatu było stworzenie podstaw do przekształcenia Wspólnot Europejskich w Unię Europejską. Cel ten osiągnięto przez fuzję ugrupowań dotyczących realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej z postanowieniami Traktatu o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej /EWG/. W myśl art. G TUE Europejska Wspólnota Gospodarcza zmieniła nazwę na Wspólnota Europejska, a Traktat o ustanowieniu EWG zmienił nazwę na o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej oraz włączenie do TUE regulacji dotyczących unii politycznej, a także współpracy w zakresie polityki sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Najważniejsze osiągnięcia traktatu z Maastricht

Do najistotniejszych osiągnięć Traktatu o Unii Europejskiej należy zaliczyć:

1. Zdefiniowanie Unii Gospodarczej i Walutowej, stworzenie konstytucyjnych i instytucjonalnych warunków do jej realizacji oraz harmonogramu jej urzeczywistnienia.

2. Nadanie nowego wymiaru europejskiej polityce zagranicznej - ponieważ wtedy po raz pierwszy państwa członkowskie Wspólnot zobowiązały się prawnie do prowadzenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa .

3. Rozszerzenie zakresu działania Wspólnot o nowe sektory: przemysł, sieci transeuropejskie, ochronę konsumenta, edukację, szkolenie zawodowe /także młodzieży/, ochronę zdrowia i kulturę oraz uzupełnienie istniejących postanowień o nowe dyspozycje dotyczące polityki społecznej i współpracy w zakresie rozwoju oraz ochrony środowiska.

4. Intensyfikacja współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i polityki wewnętrznej.

5. Wzmocnienie prerogatyw Parlamentu Europejskiego m. in. przez wprowadzenie procedury współdecydowania umożliwiającej mu zawetowanie decyzji Rady Unii Europejskiej oraz zwiększenie liczby przypadków wymogu wyrażenia zgody przez Parlament Europejski na podjęcie przez nią decyzji, umożliwienie PE udziału w mianowaniu członków Komisji Europejskiej oraz w zawieraniu umów międzynarodowych.

6. Wprowadzenie obywatelstwa Unii Europejskiej stanowiącego istotny krok w kierunku „upaństwowienia” Wspólnot.

Elementy traktatu

Traktat składa się z siedmiu tytułów:

1. Postanowienia ogólne.

2. Postanowienia zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty gospodarczej celem ustanowienia Wspólnoty Europejskiej.

3. Postanowienia zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej wspólnoty węgla i stali.

4. Postanowienia zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.

5. Postanowienia dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

6. Postanowienia w sprawie współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

7. Postanowienia końcowe.

Świadomość konieczności dalszego reformowania polityki europejskiej i realizacji Unii Europejskiej spowodowała zapis w art. N Traktatu możliwości jego rewizji, /tzw. procedura zmiany traktatów o ustanowieniu Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej) w ramach kolejnej konferencji, którą zaplanowano na 1996r.

* * *

Wiadomości szczegółowe

Najogólniej UE można określić jako nową formę współpracy państw, które rozpoczęły realizację kolejnego etapy integracji europejskiej (międzynarodowa integracja gospodarcza), zapoczątkowanej powstaniem Wspólnot Europejskich. Podstawowym celem Unii jest kształtowanie coraz ściślejszych związków między narodami przez utworzenie rzeczywistej unii gospodarczo-monetarnej i politycznej oraz rozwój współdziałania w różnych dziedzinach.

Unia Europejska (UE) powstała 1 XI 1993r. na mocy Traktatu o Unii Europejskiej podpisanego w Maastricht 7 II 19992r. przez 12 państw należących do Wspólnot Europejskich: Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Wielką Brytanię i Włochy. 1 I 1995r. członkami UE stały się trzy następne państwa: Austria, Finlandia i Szwecja. Obecnie należy do niej w sumie 15 państw.

Droga do UE - główne fakty i daty

Utworzenie UE było rezultatem powojennego rozwoju procesów integracji i współpracy między państwami Europy Zachodniej, obejmujących najpierw dziedzinę gospodarczą, a potem również polityczną. Do narastania dążeń integracyjnych przyczyniły się doświadczenia historyczne oraz trudna sytuacja polityczna i gospodarcza państw Europy Zachodniej po II wojnie światowej. Rodziło się wówczas przekonanie, że nieodzownym warunkiem pokoju i dobrobytu w Europie jest zjednoczenie demokratycznych państw europejskich. Stanowisko to poparły rozwijające się ruchy integracyjne i federacyjne. Podzielali je wybitni ekonomiści i politycy. Pojawiały się różne koncepcje zjednoczenia Europy. Największy wpływ na praktykę polityczną wywarła koncepcja funkcjonalnej integracji, sformułowania przez francuskiego ekonomistę Jeana Monneta. Zakładała ona, że integracja w jednym, wąskim sektorze będzie stopniowo rozszerzać się na nowe sfery i doprowadzi w przyszłości do wykształcenia się wspólnoty politycznej. Monnet proponował zatem jednoczenie Europy metodą „małych kroków: i odrzucał propozycje natychmiastowej realizacji koncepcji federalnych.

Zainspirowany ideami Monneta, Robert Schuman, minister spraw zagranicznych Francji, przedstawił 9 V 1950r. deklarację (plan), w której proponował powołanie organizacji międzynarodowej z ponadnarodowym zarządem, czuwającym nad rozwojem przemysłu węglowego i stalowego w Niemczech i Francji, otwartej dla wszystkich państw. Deklaracja Schumana zapoczątkowała proces integracji w Europie Zachodniej, dlatego dzień jej wydania jest corocznie obchodzony jako Dzień Europy.

W latach 50. I 60. integracja i współpraca były realizowane przede wszystkim w dziedzinie gospodarczej. Świadczy o tym powołanie trzech wspólnot ( organizacji międzynarodowych), odpowiedzialnych przede wszystkim za rozwój gospodarki.

Do tych wspólnot należą:

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), utworzona na mocy traktatu podpisanego 18 IV 1951r. w Paryżu przez 6 państw: Belgię, Holandię, Luksemburg, Francję, RFN, Włochy (tzw. Traktat Paryski). Traktat wszedł w życie 23 VII 1952r.; został zawarty na 50 lat (wygasa w 2002r.).

• Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG).

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA lub Euratom).

EWG i Euratom zostały powołane na podstawie traktatów podpisanych przez „szóstkę” 25 III 1957r. w Rzymie. Traktaty Rzymskie weszły w życie 1 I 1958r.; obowiązują przez czas nieokreślony.

EWWiS

Cele: przyczynianie się do szybkiego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego, zwiększenia zatrudnienia i podnoszenia stopy życiowej przez: utworzenie wspólnego rynku surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego państw uczestniczących (zrealizowano w 1958r.); nadzorowanie tego rynku i korygowanie nieprawidłowości występujących w trakcie jego funkcjonowania. Charakter: EWWiS miała być pierwszą organizacją ponadnarodową. Świadczą o tym następujące rozwiązania instytucjonalne: najwyższy organ decyzyjny stanowiła Wysoka Władza złożona z funkcjonariuszy międzynarodowych; jej kompetencje w odniesieniu do przemysłu węglowego i stalowego na terenie państw wspólnoty były prawie równe kompetencjom władz krajowych; podejmowane przez nią decyzje były prawnie i bezpośrednio wiążące dla państw oraz osób fizycznych i prawnych na terenie tych państw; Wysoka Władza podejmowała je po konsultacjach lub za zgodą organu międzyrządowego (Rady Ministrów) oraz po konsultacjach z organami pozarządowymi. W praktyce: Wysoka Władza z umiarem korzystała ze swych kompetencji i uzgadniała decyzje z państwami. Stąd czynnik ponadnarodowy nie odgrywał istotnego znaczenia w działaniu organizacji.

EWG (od powstania do wejścia w życie jednolitego Aktu Europejskiego)

Cele: przyczynianie się do harmonijnego rozwoju życia gospodarczego, stałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, większej stabilności, szybszego wzrostu poziomu życia i ściślejszych związków między państwami członkowskimi przez: rozwijanie integracji gospodarczej, tj.: utworzenie strefy wolnego handlu, unii celnej i wspólnego rynku, ustanowienie wspólnej polityki handlowej, rolnej i transportowej; ochronę wolnej konkurencji; stworzenie mechanizmów koordynacji i polityk gospodarczych państw; ujednolicenie ustawodawstwa państw członkowskich w zakresie niezbędnym do właściwego funkcjonowania wspólnego rynku; utworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego, mającego na celu wzrost zatrudnienia i podnoszenie poziomu życia; utworzenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego, który ma dostarczać środki finansowe państwom członkowskim; stworzenie krajów i terytoriów zamorskich w celu zwiększenia wymiany handlowej oraz stymulowania rozwoju gospodarczego i społecznego. Charakter: w porównaniu z EWWiS ograniczone kompetencje ponadnarodowe. Głównym organem decyzyjnym była tu Rada Ministrów (organ międzyrządowy), a Komisja złożona z funkcjonariuszy międzynarodowych - pomocniczym. Rada mogła podejmować decyzje na wniosek Komisji lub po zasięgnięciu jej opinii; opinie Komisji nie były jednak dla Rady wiążące. Komisja została wyposażona w pewien zakres własnych uprawnień wykonawczych i kontrolnych. Inne organy, z wyjątkiem sądowniczego pełniły funkcje doradcze.

E U R A T O M

Cele: stwarzanie warunków do powstania i szybkiego rozwoju przemysłów atomowych w krajach Wspólnoty przez: rozwijanie badań w dziedzinie atomistyki i rozpowszechnianie ich wyników; ustalenie jednolitych norm bezpieczeństwa i kontrolę ich przestrzegania; czuwanie nad prawidłowym zaopatrzeniem wszystkich użytkowników Wspólnoty w minerały i paliwa jądrowe; wykonywanie przyznanego Wspólnocie prawa własności w stosunku w stosunku do specjalnych materiałów rozczepialnych; stworzenie wspólnego rynku materiałów i urządzeń wyspecjalizowanych, ułatwianie i popieranie rozwoju inwestycji jądrowych i inne działania. Charakter: zbliżony do EWG. Głównym organem decyzyjnym była Rada Ministrów podejmująca decyzje z własnej inicjatywy lub na wniosek Komisji.

Wszystkie trzy wspólnoty posiadały taki sam system organów głównych, na który składały się: organ złożony z * funkcjonariuszy międzynarodowych ( w EWWiS była to Wysoka Władza, w EWG i Euratomie - Komisja), organ ministerialny (Rada Ministrów), organ sądowniczy i międzyparlamentarny.

Równocześnie z Traktatami Rzymskimi podpisano w Rzymie umowę o stworzeniu dla nich dwóch organów wspólnych: Trybunału Sprawiedliwości oraz organu międzyparlamentarnego, zwanego Zgromadzeniem, który w 1962r. przyjął nazwę Parlamentu Europejskiego. Od tej chwili EWWiS, EWG i Euratom są nazywane Wspólnotami Europejskimi i zapoczątkowany zostaje proces ustanawiania dla nich wspólnych organów. Następnym krokiem w tym procesie był tzw. traktat fuzyjny, podpisany przez „szóstkę” 8 IV 1965r. w Brukseli. Ustanowił on dwa kolejne wspólne organy: Komisję oraz Radę Ministrów. Nie oznaczało to połączenia wspólnot. Każdy z tych organów posiadał odrębne kompetencje w odniesieniu do każdej z nich. Traktat fuzyjny wszedł w życie 1 VII 1967r. Od tego czasu synonimem nazwy Wspólnoty Europejskie staje się nazwa Wspólnota Europejska, oznaczająca trzy wspólnoty posiadające te same główne organy, ale zachowujące swoją odrębność i prawnomiędzynarodową podmiotowość. W 1977r. zostały one wyposażone w jeszcze jeden organ wspólny - Trybunał Rewidentów i Księgowych (tzw. Trybunał Obrachunkowy).

Po nieudanych próbach rozszerzenia integracji w sprawy polityczno-wojskowe w I połowie lat 50. (Europejska Wspólnota Obronna) państwa wspólnot zaakceptowały w 1969r. („szczyt” wspólnot w Hadze) ideę współpracy w sprawach polityki zagranicznej. W 1970r. ministrowie spraw zagranicznych tych państw uzgodnili w Luksemburgu zasady, zakres i formy tej współpracy. Nadano jej nazwę Europejska Wspólnota Polityczna (EWP). W następnych latach rozszerzano i konkretyzowano jej zakres oraz przeprowadzono zmiany strukturalne.

Do najważniejszych należy zaliczyć zmiany dokonane przez szefów państw i rządów krajów wspólnot na konferencji w Paryżu w 1974r. (konferencje takie odbywały się nieregularnie od 1961r.). Postanowiono wówczas ustanowić Radę Europejską, złożoną z szefów państw i rządów oraz ministrów spraw zagranicznych. Rada miała spotykać się trzy razy w roku, by pełnić funkcje Rady Wspólnot oraz forum współpracy politycznej. Stała się głównym politycznym pozastatutowym organem wspólnot, decydującym o kierunku ich rozwoju, oraz nadrzędnym organem współpracy w zakresie polityki zagranucznej.

W latach 70. i 80. do Wspólnoty Europejskiej przyjęto 6 nowych członków: Danię, Irlandię i Wielką Brytanię (1973r.), Grację (1981r.) oraz Hiszpanie i Portugalię (1986r.).

Od 1972r. szefowie państw i rządów wielokrotnie stwierdzali, że celem tych państw jest przekształcanie całości stosunków między nimi w Unię Europejską do końca tego stulecia. Zbliżeniu do tego celu miał służyć Jednolity Akt Europejski. Został podpisany 17 II 1986r. w Luksemburgu przez 9 państw członkowskich i 28 II 1986r. w Hadze przez Danię, Włochy, Grecję, wszedł w życie 1 VII 1987r.

JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI (JAE)

Postanowienia podstawowe Zawiera postanowienia ogólne, dotyczące Wspólnot oraz EWP: Za główny cel współpracy i działań integracyjnych przyjmuje utworzenie Unii Europejskiej. Unia ma się kształtować w oparciu o wspólnoty oraz współpracę w dziedzinie polityki zagranicznej. Stwarza podstawy prawne dla funkcjonowania Rady Europejskiej (nie nadaje jej charakteru organu statutowego Wspólnot), tj.: określa jej skład (szefowie państw i rządów oraz przewodniczący Komisji Wspólnot, wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji); określa częstotliwość spotkań Rady (2 razy w roku). Stwarza podstawy prawne dla współpracy państw w sprawach polityki zagranicznej i reguluje tę współpracę. Wprowadza zmiany do statutów wspólnot: w odniesieniu do EWG za główne zadanie przyjmuje utworzenie rynku wewnętrznego (wspólnego rynku) do końca 1992r.; za ważne zadanie uznaje zapewnienie tzw. spójności społecznej i gospodarczej; rozszerza kompetencje o sprawy badań naukowych i technologii oraz ochrony środowiska; wprowadza zmiany instytucjonalne, mające usprawnić proces decyzyjny i zwiększyć uprawnienia Parlamentu Europejskiego; w odniesieniu do trzech wspólnot powołuje Sąd Pierwszej Instancji przy Trybunale Sprawiedliwości; zmienia formalnie nazwę Zgromadzenie na Parlament Europejski.

Ważny etap w procesie integracji europejskiej stanowił Traktat o Unii Europejskiej, podpisany 7 II 1992r. w Maastricht w Holandii (tzw. Traktat z Maastricht). Stworzył on podstawy dla powstania i rozwoju Unii Europejskiej.

Traktat był konsekwencją dotychczasowego rozwoju integracji, w tym szczególnie utworzenia rynku wewnętrznego, pogłębiających się współzależności między państwami, ich dążeń do kształtowania zbiorowej tożsamości na arenie międzynarodowej oraz zwiększenia wpływu na bieg spraw europejskich i światowych.

Na treść traktatu wpłynęła też krytyka wspólnot, którym zarzucano „deficyt legitymizacji demokratycznej”. Czynniki te zrodziły potrzebę rozszerzenia zakresu współpracy, nowego określenia celów, usprawnienia i demokratyzacji procesów decyzyjnych oraz harmonizacji działań w różnych dziedzinach.

TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ

Główne postanowienia Usprawnia UE opartą na trzech wspólnotach i wzbogaconą o nowe formy współpracy; wspólnoty funkcjonują nadal na podstawie swoich statutów. Zmienia i uzupełnia statuty trzech wspólnot; najwięcej zmian wprowadza do traktatu o utworzeniu EWG, a przede wszystkim: zmienia nazwę EWG na Wspólnota Europejska (WE), ponieważ wspólnota ta posiada kompetencje szeroko wykraczające poza sferę gospodarczą; rozszerza zakres kompetencji i zadań Wspólnoty o nowe zagadnienia (np. rozwój transeuropejskich sieci transportowych, telekomunikacyjnych i energetycznych, ochrona zdrowia, ochrona konsumenta, energia, ochrona obywateli, turystyka, obywatelstwo europejskie); do podstawowych celów Wspólnoty dodaje m. in. utworzenie unii gospodarczej i monetarnej; wprowadza zmiany instytucjonalne, w tym zwiększa uprawnienia Parlamentu Europejskiego (wiele z tych zmian dotyczy UE jako całości). Reguluje współpracę w dwóch dziedzinach, które nie wchodzą w zakres kompetencji wspólnot. Są to wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa; wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne (nowa dziedzina współpracy) s.11↓ Rozwiązanie takie przyjęto dlatego, że wiele rządów nie zgadzało się na przekazanie uprawnień władczych w tych dziedzinach wspólnotom posiadającym ponadnarodowe organy. Wolały one pozostawić je we własnej kompetencji i związane z nimi problemy rozwiązać w formie współpracy międzynarodowej. Ustanawia obok obywatelstwa państwowego obywatelstwo UE.

Charakter UE

UE to jednolity system instytucjonalny, który spina wszystkie formy i rodzaje współpracy państw należących do wspólnot europejskich. Współpraca ta obejmuje:

1. dziedziny wchodzące w zakres trzech funkcjonujących nadal wspólnot, tj. WE (d. EWG), EWWiS i Euratom, oraz:

2. wspólna p[politykę zagraniczną i bezpieczeństwa;

3. wspólny wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne.

Współpraca odbywa się w ramach wspólnot i poza nimi (dwie ostatnie dziedziny) na poziomie międzynarodowym. UE wyposażona jest w system wspólnych organów zobowiązanych do realizacji jej celów.

Cele i kompetencje UE

1. popieranie równomiernego postępu gospodarczego, w szczególności poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej, ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo z jedną walutą;

2. potwierdzanie tożsamości na arenie międzynarodowej, w szczególności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, włącznie z docelowym sformułowaniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić z czasem do wspólnej obrony;

3. wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii;

4. rozwijanie ścisłej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych;

5. utrzymanie i rozwijanie dorobku prawnego Unii (tzw. acquis commuautarie).

Pomimo tak szeroko zakreślonych celów, UE nie posiada nieograniczonych, równych państwom uprawnień. Nie może podejmować wszystkich działań koniecznych dla realizacji tych celów. Jej kompetencje są bowiem wyraźnie określone przez traktaty i zróżnicowane w poszczególnych dziedzinach i sferach. Unia nie ma też prawa na mocy własnych decyzji rozszerzać swoich kompetencji. Nowe uprawnienia mogą jej nadać tylko państwa na mocy traktatów.

Aby zapobiec centralizacji Unii i nieuzasadnionemu rozrostowi jej funkcji, za główną zasadę uznano subsydiarność. Określa ona, w jaki sposób mają być dzielone kompetencje między organami Unii a państwami oraz państwami a władzami regionalnymi i lokalnymi. Zgodnie z nią, Unia będzie realizować tylko takie zadania, z którymi nie mogą sobie poradzić władze krajowe. Zasada ta nie dotyczy dziedzin, które wchodzą w zakres wyłącznej kompetencji wspólnot (np. polityka rolna w WE).

Zasada subsydiarności spełnia też dodatkowe funkcje. Służy poszanowaniu odrębności i podmiotowości państw oraz wspólnot lokalnych. Jej stosowanie ma zmniejszyć „deficyt demograficzny” w funkcjonowaniu wspólnot i samej Unii. Zobowiązuje ona bowiem do podejmowania decyzji jak najbliżej obywateli i ma zapewnić ich wpływ na proces decyzyjny. Nie rozwiązuje ona jednak wszystkich problemów dotyczących demokratyzacji Unii.

UE nie jest ani państwem, ani federacją. Można ją uznać za nowy typ związku między państwami, w którym występują pewne elementy ponadnarodowości. Nie są one jednak obecne we wszystkich formach współpracy. Występują jednak tylko we wspólnotach.

Można do nich zaliczyć:

1. uprawnienia wspólnot do wydawania aktów prawnych, wiążących państwa i obowiązujących bezpośrednio na ich terytoriach, oraz do kontroli ich stosowania. Wspólnoty uzyskały te uprawnienia w wyniku zrzeczenia się przez państwa swoich kompetencji (praw suwerennych) w określonych sferach. Tym samym wspólnoty otrzymały pewien zakres własnych uprawnień władczych;

2. istnienie autonomicznego porządku prawnego wspólnot, niezależnego od państw. Podlegają mu organy wspólnot, władze państwowe oraz sądy, osoby prawne, fizyczne na terenie państw członkowskich;

3. udział organów niezależnych od państw (pozarządowych, w tym Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, w stanowieniu prawa wspólnot.

Choć państwa zrzekły się na rzecz wspólnot niektórych uprawnień władczych, pozostawiły sobie prawo współdecydowania. Oznacza to, że w miejsce jednostronnych i suwerennych decyzji w określonym zakresie spraw zgodziły się na wielostronną regulację w ramach wspólnych organów. W wyniku tego ponadnarodowość wspólnot, a tym samym i UE, ma charakter dosyć umiarkowany.

Unia obywateli

Unia w zamyśle twórców miała być stowarzyszeniem narodów i ludzi. Wraz z rozwojem integracji przybliża się do tego celu, ale proces ten przebiega powoli. Postępująca integracja przynosi ludziom (jako producentom, konsumentom, pracownikom, turystom) różnorakie korzyści, a od końca lat 70. wspólnota obywateli zaczęła nabierać bardziej konkretnych kształtów:

1. 1979r. - odbyły się pierwsze wybory bezpośrednie do Parlamentu Europejskiego.

2. 1985r. - dla obywateli państw członkowskich UE wprowadzono paszporty europejskie, ułatwiające przekraczanie granic w obrębie wspólnot.

3. 1993r. - na mocy traktatu z Maastricht wprowadzono obywatelstwo UE, dające obywatelom państw Unii określone prawa: prawo do swobodnego poruszania się i zamieszkania w każdym państwie UE, czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach lokalnych i do Parlamentu Europejskiego w miejscu stałego zamieszkania w każdym państwie członkowskim, prawo do ochrony przez władze dyplomatyczne i konsularne państwa członkowskiego w przypadku pobytu w kraju nie będącym członkiem UE, w którym nie ma przedstawicielstwa własnego państwa, prawo wnoszenia petycji do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Trzy filary UE

Unia opiera się na trzech filarach:

1. wspólnotach, a przede wszystkim WE (d. EWG), realizującej główne cele Unii w dziedzinie gospodarczej i społecznej;

2. wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa;

3. współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

I FILAR WSPÓLNOTA EUROPEJSKA	II FILAR POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA	III FILAR SPRAWY WEWNETRZNE I WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
Wspólny rynek, unia gospodarcza i monetarna, wspólne polityki: rolna, handlowa, transportowa, polityki solidarnościowe: regionanla, socjalna; oświata, kultura, sieci transeuropejskie, ochrona konsumenta, ochrona zdrowia, środowisko naturalne	Konsultacje, ustalanie wspólnych stanowisk: pokój, prawa człowieka, demokracja, pomoc krajom trzecim. Wspólne działanie: OBWE, rozbrojenie, ekonomiczny aspekt zbrojeń. OBRONA - UZE	Polityka azylowa, ochrona granic zewnętrznych, polityka migracyjna, walka z przemytem narkotyków, walka ze zorganizowaną przestępczością, współpraca w dziedzinie sprawiedliwości, współpraca policji, współpraca celna.
Procedura decyzyjna	Procedura decyzyjna	Procedura decyzyjna
Traktat WE	Współpraca rządów	Współpraca rządów

1. Wspólnota Europejska - filar gospodarczy i społeczny

Ogólnie rzecz biorąc, celem WE jest zapewnienie rozwoju gospodarczego, dobrobytu i bezpieczeństwa społecznego we wszystkich państwach członkowskich. Cel ten osiągany jest przez:

• Utworzeniu wspólnego rynku (tzw. rynku wewnętrznego) oraz unii gospodarczej i walutowej. Utworzenie wspólnego rynku poprzedzało powołanie unii celnej w 1968r. Wspólny rynek został oficjalnie otwarty 1 I 1993r. Do tego czasu usunięto prawie wszystkie bariery utrudniające przepływ towarów, usług, kapitału
  i ludności między państwami członkowskimi. Kolejnym etapem integracji ma być unia gospodarcza i walutowa. Zaplanowano jej etapową realizację. Jeżeli państwa nie postanowią inaczej, ostatni etap realizacji rozpocznie się 1 I 1999r.

• Prowadzenie wspólnej polityki rolnej, handlowej i transportowej. W zakresie wspólnych polityk Wspólnota przejęła kompetencje państw. Może ona podejmować wszelkie kroki konieczne do osiągnięcia celów w tych dziedzinach. Wspólna polityka rolna jest realizowana od1968r., a polityka handlowa od 1970r. Najwięcej trudności sprawia ustanowienie wspólnej polityki w dziedzinie transportu/

• Prowadzenie tzw. polityk solidarnościowych, których celem jest niwelowanie różnic gospodarczych i społecznych. Chodzi tu przede wszystkim o politykę regionalną i społeczną. Celem pierwszej jest wspieranie rozwoju regionów najsłabiej rozwiniętych, przede wszystkim w Irlandii, Hiszpanii, Portugalii, Gracji, a także w południowych części Włoch oraz we wschodnich Niemczech (była NRD). Polityka społeczna jest nastawiona na zwalczanie bezrobocia oraz zagwarantowanie „minimum praw pracowniczych. Zapewnieniu tych praw oraz ochronie niektórych grup społecznych (dzieci, osoby starsze i niepełnosprawne) służy przyjęta w 1989r. przez 11 państw (bez Wielkiej Brytanii) Karta Podstawowych Praw Społecznych. Realizacja polityk solidarnościowych jest finansowana ze specjalnych funduszów, na które przeznacza się coraz więcej środków z budżetu Unii.

• Podejmowanie wspólnych działań dla sprostowania wyzwaniom i rozwiązywania problemów, które wykraczają poza granice poszczególnych państw. Wspólne działania prowadzone są m. in. w dziedzinie ochrony środowiska, zdrowia, praw konsumentów, zasad konkurencji, oświaty, kultury i badań naukowych. Polegają one zwykle na ustanawianiu wspólnych norm prawnych (np. ochrona środowiska) bądź na finansowaniu konkretnych przedsięwzięć (np. na programy badawcze w latach 1990-1994 przeznaczono około 5,7mld ECU).

2. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa - filar polityczny

Współpraca w tej dziedzinie odbywa się poza WE na poziomie międzyrządowym w ramach Rady Europejskiej i Rady UE. Cele współpracy są następujące:

• ochrona bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich;

• umacnianie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego;

• popieranie współpracy międzynarodowej;

• rozwój i umacnianie demokracji, państwa prawa, poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód.

Współpraca ta polega na odbywaniu wspólnych konsultacji, ustalaniu wspólnego stanowiska oraz podejmowaniu wspólnych działań na arenie międzynarodowej, w tym w organizacjach międzynarodowych. Dotychczas uzgodniono, że wspólne działania będą dotyczyć:

• OBWE;

• polityki, rozbrojenia i kontroli zbrojeń w Europie;

• nierozprzestrzeniana broni jądrowej;

• gospodarczych aspektów bezpieczeństwa, w tym szczególnie kontroli transferu technologii wojskowych do państw trzecich i eksportu uzbrojenia.

Realizacja decyzji dotyczących wspólnej obrony została powierzona UZE, która, być może, na dalszym etapie rozwoju UE zostanie do niej włączona. Rola i przyszłość UZE nie są jednak jasno określone ze względu na dominującą pozycję NATO w sprawach bezpieczeństwa europejskiego, skomplikowane stosunki między Europą Zachodnią a USA w kwestiach obrony oraz rozbieżne stanowiska państw UE.

3. Współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych - filar polityczny (aspekty wewnętrzne)

Współpraca w tej dziedzinie jest konsekwencją utworzenia wspólnego rynku (otwarcia granic między państwami Unii). Ma ona charakter międzynarodowy. Jej celem jest zapewnienie przestrzegania prawa, porządku i bezpieczeństwa na obszarze Unii. Polega na wzajemnych konsultacjach rządów, przyjmowaniu wspólnego stanowiska i prowadzeniu wspólnych działań przez państwa i odpowiednie służby.

W jej zakres wchodzą następujące sprawy:

• dostęp do terytoriów państw Unii obywateli państw trzecich (np. polityka azylowa, polityka imigracyjna, zasady pobytu, wraz z łączeniem rodzin i możliwością zatrudnienia oraz walką z nielegalną imigracją, pobytem i zatrudnieniem);

• zasady regulujące przekraczanie zewnętrznych granic Unii;

• walka z narkomanią i oszustwami na skalę międzynarodową;

• współpraca sądowa w sprawach cywilnych i karnych;

• współpraca celna;

• współpraca policji w zakresie prewencji i walki z przestępczością międzynarodową (np. system wymiany informacji w ramach Biura Policji Europejskiej - Europolu.

Organy główne UE (instytucje)

Rada Europejska - naczelny organ polityczny.

Skład: szefowie państw lub rządów krajów członkowskich oraz przewodniczący komisji.

Posiedzenie: co najmniej 2 razy w roku.

Kompetencje: stymuluje rozwój Unii i określa ogólne kierunki jej polityki.

Sposób podejmowania decyzji: consensus.

Rada UE (wcześniej Rada Ministrów) - główny organ decyzyjny, reprezentujący interesy państw.

Skład: ministrowie wszystkich państw, zmieniający się zależnie od przedmiotu obrad; najważniejsza jest tzw. Rada do Spraw Ogólnych, złożona z ministrów spraw zagranicznych, pełniąca rolę koordynacyjną w stosunku do posiedzeń Rady w innym składzie.

Posiedzenia: według ustalonego harmonogramu.

Kompetencje i sposób podejmowania decyzji:

• w ramach WE podejmuje najważniejsze decyzje zwykłą większością głosów, większością kwalifikowaną lub jednomyślnie, zależnie od przewidywanej procedury dla określonych spraw; przy podejmowaniu decyzji większością kwalifikowaną państwa dysponują zróżnicowaną liczbą głosów (tzw. ważony podział głosów); w praktyce Rada dąży zazwyczaj do consensusu;

• odpowiada za współpracę polityczną; w tej dziedzinie decyzje są podejmowane jednomyślnie.

Komisja Europejska (wcześniej Komisja Wspólnot) - główny organ wykonawczy, reprezentuje interesy UE jako całości.

Skład: 20 funkcjonariuszy międzynarodowych (po 2 z Niemiec, Hiszpanii, Francji, Włoch, Wielkiej Brytanii i po 1 z pozostałych państw).

Sposób powoływania: Rada UE wyznacza kandydatów i mianuje po zatwierdzeniu składu Komisji przez Parlament Europejski.

Kadencja: 5 lat.

Tryb odwołania: w szczególnych przypadkach: członkom Komisji dymisji udziela Trybunał sprawiedliwości, cała Komisja podaje się do dymisji po uchwaleniu przez Parlament wniosku o votum nieufności dla Komisji.

Sposób podejmowania decyzji: większością głosów, każdy członek Komisji ma 1 głos.

Kompetencje w ramach WE:

• inicjatywne - zgłasza w Radzie UE propozycje aktów prawnych, bez których Rada nie może podejmować decyzji;

• kontrolne - kontroluje i zapewnia wykonanie prawa Wspólnoty przez państwa, organy Wspólnoty i przedsiębiorstwa, może stosować sankcje i wnosić skargi do Trybunału sprawiedliwości;

• wykonawcze - wydaje akty prawne o charakterze wykonawczym, zarządza funduszami, zapewnia wykonanie budżetu.

Parlament Europejski - reprezentuje interesy społeczeństw.

Skład: deputowani wybrani w wyborach powszechnych i bezpośrednich przez obywateli UE; np. w wyborach w 1994r. wyłoniono 567; skład ten został rozszerzony o członków z państw przyjętych do UE w 1995r.

Posiedzenia: raz do roku sesja zwyczajna; w jej ramach raz w miesiącu (z wyjątkiem miesięcy letnich) tygodniowe posiedzenia plenarne.

Organizacja: taka, jak w parlamentach krajowych, posłowie łączą się w grupy polityczne (partyjne).

Skład Parlamentu Europejskiego

Państwo	Liczba miejsc	Państwo	Liczba miejsc
Niemcy	99	Portugalia	25
Francja	87	Szwecja	22
Wielka Bryt.	87	Austria	21
Włochy	87	Dania	16
Hiszpania	64	Finlandia	16
Holandia	31	Irlandia	15
Belgia	25	Luksemburg	6
Grecja	25	-	-
Łączna liczba deputowanych wynosi 626

Kompetencje: różnią się znacznie od parlamentów krajowych; nie ma on przede wszystkim uprawnień ustawodawczych, co uznaje się za jedną z przyczyn „deficytu legitymizacji demokratycznej” Unii.

Główne kompetencje Parlamentu Europejskiego są następujące:

• kontroluje prace Komisji, dokonuje przeglądu działalności Rady UE, może kierować do Rady UE i Komisji pytania ustne lub pisemne, ocenia współpracę polityczna rządów;

• przyjmuje i odrzuca budżet UE, w ramach budżetu ustala wysokość części wydatków WE;

• uczestniczy w procesie decyzyjnym WE, pełniąc najczęściej funkcje opiniodawcze, w niektórych jednak sprawach Rada UE nie może przyjąć aktu prawnego przy sprzeciwie Parlamentu. Ma prawo zwracać uwagę Radzie i Komisji na potrzebę przyjęcia określonych aktów prawnych;

• zatwierdza ważniejsze umowy międzynarodowe zawarte przez wspólnoty.

Trybunał Sprawiedliwości - stały organ sądowniczy.

Skład: 15 sędziów wspieranych przez 9 rzeczników generalnych, mających status funkcjonariuszy międzynarodowych, powołanych przez Radę UE za zgodą wszystkich państw członkowskich.

Kadencja: 6 lat.

Kompetencje: rozstrzyga spory dotyczące interpretacji i stosowania prawa UE oraz wydaje opinie prawne. Stroną sporu przed Trybunałem mogą być: organy UE, państwa Unii, osoby prawne lub fizyczne z państw członkowskich oraz funkcjonariusze międzynarodowi. W latach 1953-1992 do Trybunału zostało wniesionych ponad 5400 spraw (bez skarg składanych przez funkcjonariuszy).

Od 1989r. przy Trybunale istnieje Sąd Pierwszej Instancji. Rozstrzyga on większość sporów, których stronami są osoby prawne lub fizyczne. Od jego decyzji można odwoływać się do Trybunału.

Trybunał Obrachunkowy - zwany także Trybunałem Rewidentów księgowych, składa się z 15 funkcjonariuszy międzynarodowych, którzy kontrolują finanse UE

Oprócz instytucji, UE wyposażona jest w liczne organy pomocnicze (ponad 100). Ważną rolę w procesach decyzyjnych odgrywa Komitet Gospodarczo-Społeczny, reprezentujący grupy społeczne WE, z którym Rada UE i Komisja konsultują się w sprawie aktów prawnych. Pełni on często funkcje grupy nacisku na rządy. Interesy Regionalne reprezentuje Komitet Regionalny, utworzony na mocy traktatu z Maastricht. Traktat ten powołał także Rzecznika praw Obywatelskich, który zajmuje się przestrzeganiem praw człowieka przez instytucje UE.




Informacje dodatkowe

Budżet UE

UE nie jest finansowana ze składek państw, ale z tzw. dochodów (źródeł) własnych. Składają się na nie:

• wpływy z opłat nakładanych na produkty rolne importowane z państw trzecich;

• wpływy z ceł pobieranych na podstawie wspólnej taryfy celnej od towarów z państw trzecich;

• część wpływów z podatku wartości dodanej VAT;

• część produktu narodowego brutto (PNB).

Udział tych źródeł w całości dochodów jest zmienny i zależny od różnych czynników.

(prezentacja graficzna na następnej stronie)








STRUKTURA WYDATKÓW




Na pozostałe wartości przypada odpowiednio: polityka wewnętrzna (6%); polityka zewnętrzna (6%); wydatki administracyjne (5%); kompensata (1%); rezerwa (2%).

Budżet UE, a wcześniej budżet wspólnot, powiększał się z każdym rokiem wraz ze wzrostem i rozszerzaniem się działalności. Na przykład w 1979r. wynosił 14,8mld ECU, w 1988 - 41,8, w 1993r. - 65,5, a w 1994r. - 60mld ECU, w 1995r. - 76mld ECU. Struktura wydatków zmienia się corocznie. Od wprowadzenia wspólnej polityki rolnej większość z nich była przeznaczona na finansowanie rolnictwa. W 1994r. wyniosły one 37,5mld ECU (ponad 50% budżetu). W ostatnich latach wraz ze zmianą polityki rolnej zmniejsza się procentowy udział w całości budżetu wydatków przeznaczonych na tą sferę. Zwiększają się natomiast wydatki na działania strukturalne służące niwelowaniu różnic gospodarczych i społecznych między poszczególnymi regionami (w 1994. -21,5mld ECU), polityki wewnętrzne oraz aktywność i pomoc zagraniczną. Niewielką część budżetu zajmują wydatki administracyjne (w 1994r. - 2,4mld ECU).

Pozostałe informacje

(siedziba, języki, symbole)

Siedzibą UE jest Bruksela, będąca siedzibą Komisji Europejskiej. Parlament mieści się w Strasburgu, jego sekretariat w Luksemburgu. Sesje plenarne Parlamentu odbywają się w Strasburgu i Brukseli (sesja budżetowa), a jego komisje obradują w Brukseli. Siedzibą Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Obrachunkowego jest Luksemburg.

Unia ma 11 języków oficjalnych. Każdy oficjalny dokument musi być przetłumaczony na wszystkie języki.

Symbolami UE są:

• godło: wieniec dwunastu żółtych gwiazd na błękitnym tle, symbolizujących pełnię, doskonałość i harmonię;

• hymn: preludium „Ody do radości” z IX Symfonii Ludwika van Beethovena.




OPŁATY

NA PRODUKTY ROLNE

PRODUKT

NARODOWY BRUTTO

CŁA

VAT




POLITYKA ROLNA

FUNDUSZE

STRUKTURALNE

---