W 2

Kwaśne - mają SiO2 - jasne

Zasadowe - brak SiO2 - ciemne

Granitoid

= kwarc +skalenie + mika

• -skalenie są zróżnicowane - różne barwy

• Karkonosze i Tatry

- Strzelin i Strzegom tu i tu na granitoidy na powierzchni

• granitoid pod powierzchią na północy Polski

• skały plutoniczne, kwaśne (bogate w krzemionkę) SiO2). Zbudowane są z widocznych gołym okiem kryształów minerałów skałotwórczych: kwarcu, skaleni potasowych, plagioklazów i łyszczyków. Struktura granitoidów jest fanerytowa, zwykle średnioziarnista lub gruboziarnista, niekiedy porfirowata

Porfir kwarcowy

Porfir to potoczna nazwa stosowana do określenia magmowych skał wulkanicznych lub żyłowych, posiadających strukturę porfirową.

Pegmatyty

• wielkie kryształy

• miejsca gdzie mogą być minerały kolekcjonerskie

• skała magmowa (ogniowa), żyłowa (subwulkaniczna, hipabysalna). Powstaje w wyniku krystalizacji bogatej w składniki lotne magmy w szczelinach i pustkach skalnych.

• 
  

Sjenit

• nie ma prawie kwarcu

• obojętna skała magmowa o pochodzeniu głębinowym. Sjenit zaliczany jest do skał jawnokrystalicznych. Najczęściej barwy ciemnoszarej lub czarnej. W przeciwieństwie do granitu, nie zawiera wcale, albo bardzo mało krzemionki.

Gabro

• skała wielkokrystaliczna

średnio lub gruboziarnista zasadowa skała magmowa głębinowa. Należy do grupy diorytoidów i gabroidów. Zawiera 90% plagioklazów w stosunku do skaleni potasowych (do 10%), do 5% kwarcu, 25-60% minerałów ciemnych. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od włoskiego miasta Gabbro (L. von Buch, 1810r.)

Andezyt

- skała magmowa (wylewna) o strukturze porfirowej o odczynie obojętnym. Głębinowym odpowiednikiem andezytu jest dioryt.

W skład andezytu wchodzą: plagioklazy, biotyt, pirokseny i amfibole. Andezyt ma barwę szarą, brunatną, zieloną lub czarną.

Bazalt

-skała lita pochodzenia wulkanicznego - wylewna (skała magmowa) o strukturze bardzo drobnoziarnistej lub afanitowej, czasami porfirowej, i barwie czarnej, szarej lub zielonej.

Melafir

• krystalizuje w żyłach; mają w sobie pęcherzyki gazu; mogą wypełniać się one krzemionką tak powstaja agaty

pochodząca z paleozoiku (karbon, perm) zasadowa, wylewna skała magmowa o teksturze porfirowej lub migdałowcowej i szarofiołkowym, czerwonobrunatnym lub zielonoczarnym zabarwieniu uzyskanym wskutek wtórnych przeobrażeń. Młodopaleozoiczny odpowiednik bazaltu. Melafir stosowany jest w budownictwie.

Podstawowe typy skał osadowych

• skały okruchowe - powstają w wyniku niszczenia wszystkich innych typów skał; pokruszone okruchy zwięzłe- piaskoweiecluźne - piasek okruchowe; żwiry (zlepieńce, brekcje)duże ziarno.. muły(mułowce), piaski (piaskowce)iły (iłowce)akrozy, szarogłazy)

Brekcja (druzgot, okruchowiec) - ostrokrawędziowa skała okruchowa składająca się z fragmentów innych skał i minerałów scementowanych ze sobą przy pomocy spoiwa krzemionkowego, wapiennego, żelazistego, iłowego lub in.Niekiedy brekcje tworzą się w miejscu, w którym odbywał się proces wietrzenia, powstają w wyniku nagromadzenia się (sedymentacji) fragmentów skalnych w pobliżu lub w miejscu skały pierwotnej. Drobniejsze produkty zostają z czasem wypłukane przez deszcze albo wywiane przez wiatr, większe odłamki i okruchy ulegają cementacji przez spoiwo. Przyczyny powstania brekcji są bardzo różne.

• ilaste

• organogeniczne

• chemiczne

skały pirokrystaliczne (tufy, tufity)

• otoczak gładkiutworzył się zlepieniecotoczaki kanciasteutworzyła się brekcja...jeśli żwiry dalej niszczone i ziarna mają 1 mmpowstają piaski: ułamki mm do 2 mm piaski drobno- i gruboziarniste

• piaski niszczoneziarno coraz mniejszepowstają mułysprasowane muły dają mułowce (skała lita)

• muły rozdrabniane powstają iłyskały lite to iłowce

• w piaskowcach widzimy ziarna , w mułach nie

• różnica między mułem a iłemrozgryzamy próbkę- jeśli nic nie skrzypi to to jest ił bo cząsteczki są drobne, jeśli coś skrzypi to to jest muł.

Arkozy (dominuja skalenie; na przedpolu górotworu, krótki okres wietrzenia) szarogłazy (minerały ciemne,sedymentacja w morzy i wulkaniczne)piaskowce

Skały piroklastyczne

• powstają po wybuchu wulkanu

• tuf - pył złożony w warunkach lądowych

• tufit - skała wpadnie do wody

• fur - do budownictwa- gdy nawilżony to miękki i można go ciąć piłą do drewna na klocki; gdy wyschnie coraz twardszy

Skały ilaste

• iły warwowe,bentonity, gliny tillity

• glina - mieszanina iłu i różnych klastów większych (kilka-kilkadziesiat cm); związane z lodowcem; stanowi osad morenowy; na obrzeżach lub pod lodowcem jeżeli glina jest kopalną, starą to nazwiemy ją tillitempozostałość lodowca; tam gdzie były zlodowacenia...w Afryce i Azji nie było zlodowaceń ale są tillity

• bentonity - czysty materiał ilasty. Do produkcji porcelany

• iły warwowe - występowanie warw- cienkich lamin w profilu; jasna-ciemnazebra; występują w okolicach warszawy ; powstanie związane z postojem lądolodu, okresowo tworzyły się jeziora (jeziorzyska) gdzie osadzały się te utwory ilaste; latem jasne warstwy, zimą ciemne

Skały organiczne i skały chemiczne

• powstanie stymulowane przez organizmy

Ca(HCO3)2 CaCO3 + H2O + CO2

• w warunkach morskich reakcja jest dwukierunkowa

• rozpuszczalność : Ca(HCO3)2- rozpuszczalny CaCO3 - trudno rozpuszczalny

• wytrącanie CaCO3

• reakcja zachodzi szybciej w prawą stronę gdy ucieknie CO2; gdy podgrzejemy wodę, strefa ciepła, tam wytrącają się węglany; nie ma w Bałtyku bo zimnyprzyspieszenie - zabranie CO2 przez rośliny

• CaCO3 - zacznie wytrącać się na powierzchni roślin- powstanie martwica-skała z wystajacymi roślinami a później trawertyn- skała skondensowana

• Organizmy żywe wytrącają CaCO3 w postaci szkieletu zewnętrznego i wewnętrznego

• Szkielet staje się częścią osadu; bezkręgowce złotowiciowce; kokkolitypokłady wapieni

• Korale- sekrecja CaCO3 w ciągu życia wapienie, dolomityCaMgCO3- tym się różni od wapieni.... wapień to CaCO3

• Margle - wapień (kalcyt) + materiał ilasty

Skały siarczanowe

• gipsy anhydryty

• sole kamienne i porasowe

• fosforyty

Węglany

• kalcyt CaCO3 lub dolomit CaMgCO3

• twardość = 3

• przy rafach koralowych materiał przetwarzany

• kopalne skały węglanowe w obrębie Dolomitów

• powstaja między zwrotnikami

• strefy sedymentacji węglanowej: Karaiby, Bahama, Zatoka Perska, Australia i Oceania

Siarczany

• gips CaSO4 x nH2O

• twardość 2 (miękki)

• gdy odprowadzimy H2O - CaSO4- to to jest anhydryt

• róża pustyni- na pustyni krystalizuje

• kryształy gipsu to największe kryształy na ziemi

• zapadlisko przedkarpackie

Fosforany (fosforyty)

• Ca5F (PO4)3 - apatyt

• W postaci konkrecji w innych osadach; nie dają jednorodnych osadów

• Na górze czapka a piaskowiec to trzon kolumny

Minerały ilaste

• nie da się zobaczyć ziaren

• uwodnione glinokrzemiany Al., Mg Fe

• glinokrzemiany warstwowe

• illit, kaolinit, montmorillonit

• wielkość < 0,01 mm

• twardość = 1-2

• jeśli ił zlityfikuje (stwardnieje) powstanie łupek ilasty

Skały metamorficzne

• oddziaływanie temperatury i ciśnienia

• pogrążanie dna zbiornika gdzie złożony jest osad jest to subsydencja

• osad pierwotny przykryty przez osad młodszy w jeziorach niewielka subsydencja

• skały przywalone przez osadduże ciśnienie na głębokości też większa temperatura

• metamorfizm skał

• pierwotne wtórne

granitoidy gnejs

skały obojętne, kwaśne amfibolity

mułowce, iłowce łupki, fyllity

piaskowce kwarcyty

węglany marmury

marmur- wapienie wypolerowane a w sensie geologicznym nie są marmurami (nie są metamorficzne)

Taty Wysokie

• ostrokrawędziste szczyty

• góry młode

• skały twarde; podlegają wietrzeniu mechanicznemu (mróz, woda - pękają)

• z granitoidów

Tatry Zachodnie

• niższe wysokości

• łagodne krawędzie

• zbudowane z wapieni - rozpuszczanie wapieni

Beskidy

• formacja fliszowa - na przemian warstwy piaskowca i iłu. Wiele tysiecy miąższościformacji piaszczysto-ilastejłatwe odkształcenia

• w obrębie fliszu- ławice grubsze ; dają formy skałkowe z piaskowca

• skałki węglanowe - z wapieni

G. Świętkokrzyskie

• skały osadowe, wszystkie typy i ogniwa stratygraficzne

Jak powstają góry?

• koncepcja tektoniki płyt litosfery

• kiedyś koncepcja neptunistyczna - góry powstały z utworów obecnych w wodzie

• koncepcja plutonistyczna - skały są pochodzenia ogniowego- góry powstały bo starsze są niszczone... spływają do morza i powstają nowe góry koło zamknięte

• 150 lat temu badania geologiczne

• 1962 - prace układające koncepcję tektoniki płyt litosfery

• większa część ziemi pokryta jest przez oceany

• pomiar głębokości Atlantyku

• grzbiet śródatlantyckileży między kontynentami; kręgosłup podzielony na odcinki, uskok przesuwał skały dno jest żywe i grzbiet jest wyższy i popękanyschowany pod wodą

• Islandia - przepołowiona rowem; zbudowana ze skał wulkanicznych; wulkany, wody geotermalne

• Grzbiet śródatlantycki wiąże się z dostarczeniem ciepła i nowej magmy z głębi ziemi w postaci wulkanów

• inny ocean grzbiet dochodzi do Kaliforni

• dużo obszarów z największą głębokością dna

• wąskie strefy o dużych głębokościach (rowy) ściany rowów zalegają pod kątem 15 stopni; niewielkie nachylenie daje duże głębokości

• Atolle Darwina - na Hawajach

• Atolle - okrągłe budowle koralowe na zboczach wulkanów

• Im dalej od centrum tym wulkany zapadają się coraz głębiej

ZIEMIA

Badania sejsmiczne - wierci się otwór, tam ładunki wybuchowe i bada się jak rozchodzi się fala dźwiękowa

Jądro wewnętrzne:

• średnica 1200 km

• gęstość 12,8- 13,1 g/cm3

• temp. 4000 - 5500 C

• skład - Fe, Ni (S, O)

• stan stały

• badania sejsmiczneodtworzenie warstwa

Jądro zewnętrzne

• grubość 2200 km

• gęstość 9,9 - 12,2 g/cm3

• temp. 3200 C

• skłąd - Fe, Ni (S,O)

• stan ciekły

Płaszcz

• grubość 2800 km

• gęstość 3,4 - 5,6 g/cm3

• temp. 1100 - 3200 C

• skład - krzemiany Fe, Mg

• stan stały/ plastyczny

SKORUPA ZIEMSKA

Skorupa kontynentalna

• grubość - średnio 40 km.

• Gęstość 2,67 g/cm3

• Temp - 0- 1000 C

• Skład - krzemiany, Na, K, Al.

• Stan stały

Skorupa oceaniczna

• grubość - średnio 7 km

• gęstość - 3 g/cm3

• temp. 0- 1000 C

• skład - krzemiany Ca, Mg, Fe

• stan stały

• skorupa kontynentalna przechodzi w oceaniczną a nie zalega

• 
  pod litosferą (warstwa sztywna, stała)

• Astenosfera - warstwa plastyczna

• Mezosfera - warstwa sztywna

• Część jądra jest w stanie stałym, część w płynnym

• Generacja wstrząsów sejsmicznychrejestracja; śledząc przebieg wyliczamy gdzie są powierzchnie sprawiające załamywanie, przechodzenie lub nie przez jądro

Kontury kontynentówpasują do siebieTarcze- miejsca kontynentów ze skał krystaliczntchkiedyś kontynenty blisko siebie bo widać struktury na obu kontynentachodpowiadające pasma fałdowe

Mierzenie pozostałości magnetycznychgdy pole magnetyczne ; pole magnetyczne ziemi zmieniało położenie biegunów; rewersje pola magnetycznego; nieregularne symetryczny rozkład pola magnetycznegopaski w tym samym czasie dochodzi do rozsuwania się dna oceanicznego- speeding

• skały najmłodsze w centralnej części; stare na zewnątrz; od Jury dno atlantyckie rozrasta się--. Kontynenty rozjeżdząja się w innych miejscach ziemi ubywa dna oceanicznego

Trzęsienia ziemi

• ogniska na wybrzeżu pacyfiku; Grecja

• 1912- kry lodowe- modelem kontynentu. Osady na krawędziach gromadzą się

---