PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

Psychopatologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się

• opisywaniem

• interpretowaniem

• wyjaśnianiem

• klasyfikowaniem zjawisk psychicznych, które stanowią odchylenie od prawidłowych czynności psychicznych

Objawy i zespoły psychopatologiczne

• Objawy psychopatologiczne są to zjawiska dające się stwierdzić w wywiadzie, bezpośrednim badaniu lub obserwacji, które świadczą o nieprawidłowych funkcjach psychicznych, przejawach życia psychicznego i mają dla lekarza wartość
  diagnostyczną, prognostyczną i terapeutyczną

• Zespołami psychopatologicznymi nazywamy określone stany zaburzeń psychicznych składające się z objawów stałych, typowych i ewentualnie objawów dodatkowych, charakteryzujące się określonym przebiegiem (np. zespół depresyjny, paranoiczny, maniakalny)

Objawy psychopatologiczne

• Objawy homonomiczne różnią się od przeżyć prawidłowych ilościowo czyli nasileniem, czasem trwania, nadmiarowością lub nieadekwatnością do sytuacji, wpływem na funkcjonowanie i mogą być źródłem cierpienia lub dyskomfortu (np. smutek- nastrój obniżony w zab. depresyjnym)

• Objawy heteronomiczne różnią się od przeżyć prawidłowych jakościowo, nie występują u osób zdrowych psychicznie np. urojenia i omamy (wyjątkiem są omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne).

Podział objawów psychopatologicznych

Objawy zaburzeń czynności poznawczych

Objawy zaburzeń czynności emocjonalnych i motywacyjnych

Objawy zaburzeń integracji czynności psychicznych

Czynności poznawcze

Czynności poznawcze pozwalają człowiekowi
- rozpoznawać zjawiska środowiska zewnętrznego i własnego organizmu (spostrzeganie i uwaga)
- utrwalać je (pamięć)
- scalać w spójny system indywidualnej wiedzy o świecie (myślenie, język).

Czynności te umożliwiają adekwatne reagowanie i wpływanie na zmieniające się warunki zewnętrzne i wewnętrzne.

Czynności poznawcze

• Spostrzeganie - odzwierciedlanie przedmiotów za pomocą zmysłów.

• Uwaga - ukierunkowanie czynności poznawczych, mechanizm ograniczający nadmiar informacji.

• Pamięć - czynność poznawcza, która polega na utrwalaniu (zapamiętywanie), przechowywaniu, rozpoznawaniu, odtwarzaniu informacji.

• Myślenie - przetwarzanie informacji w wyobrażenia, pojęcia, zdania, oraz operowanie nimi (analiza, wnioskowanie, abstrahowanie, uogólnianie itd.) a zatem tworzenie indywidualnego systemu wiedzy o świecie, które umożliwia przystosowanie się do wymogów życia.

Podział objawów zaburzeń czynności poznawczych

• Zaburzenia spostrzegania

• Zaburzenia uwagi

• Zaburzenia pamięci

• Zaburzenia myślenia

Podział zaburzeń uwagi

• nadmierna lub niedostateczna przerzutność uwagi,

• zaburzenia skupienia uwagi (koncentracji),

• niedostateczna trwałość uwagi,

• nadmierna lub niedostateczna podzielność uwagi,

• niedostateczna rozpiętość uwagi (zakres).

Podział pamięci

• Pamięć bezpośrednia (pamięć sensoryczna)- informacja zatrzymywana jest w pamięci na czas krótszy od sekundy.

• Pamięć krótkotrwała (pamięć pierwotna lub operacyjna) ma ograniczoną pojemność ( zwykle obejmuje naraz 7+/- 2 elementy, np. numer telefonu). Informacje te zostają zwykle zapomniane po 15-30 sekundach, o ile nie są utrwalone lub przekształcone w pamięć długotrwałą.

• W pamięci długotrwałej (pamięć wtórna) przechowywane są wszystkie przetworzone i zrozumiane informacje, przez okres od kilku minut do dziesiątek lat.

• Dzieli się na pamięć świeżą dotyczącą informacji zmagazynowanych w pamięci kilka minut, godzin, dni, tygodni lub miesięcy temu oraz pamięć odległą obejmującą informacje zmagazynowane w wiele lat temu.

• Pamięć długotrwała może być jawna lub ukryta. Pamięć jawna ( pamięć deklaratywna) obejmuje wszystkie zapamiętane informacje, które dostępne są świadomości i zatem mogą być przekazane innym. Pamięć ukryta ( pamięć proceduralna) obejmuje wszystkie informacje, które są przechowywane bez ich uświadomienia sobie, np. umiejętność posługiwania się językiem lub jazdy na rowerze.

Podział zaburzeń pamięci

 A  Ilościowe czyli dysmnezje dzielimy na:

• hipermnezję (pamięć wzmożoną),

• hipomnezję (pamięć osłabioną, ograniczoną),

• amnezję- utrata możliwości przechowywania w pamięci nowych informacji lub odtwarzania informacji wcześniej zmagazynowanych; może być spowodowana chorobą mózgu (np. uraz głowy) lub czynnikami o charakterze stresorów emocjonalnych (np. amnezja dysocjalna)

• ekmnezję (przeżywanie przeszłości jako teraźniejszości; tradycyjnie tym terminem określa się też znaczne ograniczenie pamięci wydarzeń niedawnych przy dość dobrze zachowanej pamięci wydarzeń wcześniejszych)

B. Jakościowe czyli paramnezje dzielimy na:

• pseudomnezje: omamy pamięciowe (fałszywe wspomnienia przeżywane jako rzeczywiste), konfabulacje (fałszywe wspomnienia wypełniające aktualną lukę pamięciową),

• Allomnezje: złudzenia pamięciowe (czyli iluzje pamięci-zniekształcone wspomnienia), kryptomnezje (wspomnienia bez świadomego poczucia ich odtwarzania, bez rozpoznania ich wtórności np. nieświadomy plagiat), złudzenia utożsamiające (błędna identyfikacja w czasie aktualnie przeżywanej sytuacji np. deja vu - już widziałem, deja vecu - już przeżywałem, jamais vu -nigdy nie widziałem, jamais vecu - nigdy nie przeżywałem).

Zaburzenia spostrzegania

• Złudzenia (iluzje)

• Omamy (halucynacje)

• Pseudoomamy (pseudohalucynacje)

• Omamy rzekome

Zaburzenia spostrzegania

Złudzenia (iluzje)

• zniekształcone spostrzeżenia, realnie istniejących zjawisk lub przedmiotów

mogą być:

• fizjologiczne, gdy występują w warunkach utrudniających właściwe rozpoznanie bodźca np. pod wpływem strachu, zmęczenia, ciemności) i są korygowane

• patologiczne, których przeżywający nie koryguje mimo dowodów błędności.

Zaburzenia spostrzegania

Omamy (halucynacje)

• spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz,

• są rzutowane na zewnątrz,

• towarzyszy im poczucie realności (błędny sąd realizujący)

• mogą być wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe, dotykowe, czucia ustrojowego

Zaburzenia spostrzegania

Pseudoomamy (pseudohalucynacje, omamy rzekome)

• spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz,

• lokalizowane są w przestrzeni wewnętrznej chorego,

• towarzyszy im poczucie realności

• np. pseudoomamy słuchowe - "głosy" mogą być umiejscowione przez chorego w obrębie własnego ciała, np. w głowie, w klatce piersiowej, brzuchu

Zaburzenia spostrzegania

Parahalucynacje (paraomamy, halucynoidy)

• spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz,

• są rzutowane na zewnątrz lub do przestrzeni wewnętrznej,

• nie towarzyszy im poczucie realności

• Do zjawisk tych zalicza się automatyzmy sensoryczne (np. błyski, szmery, dziwny smak lub zapach, pojedyncze słowa, melodie).

• Objawy te najczęściej występują napadowo i zwykle związane są z padaczką

Zaburzenia myślenia

• Zaburzenia treści myślenia: urojenia, obsesje, idee nadwartościowe, myśli depresyjne, wielkościowe, lękowe, zubożenie myślenia

• Zaburzenia formy myślenia: zaburzenia toku myślenia, zaburzenia struktury i funkcji myślenia

Zaburzenia treści myślenia:

• Urojenia - fałszywe sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością i/lub niezgodne z obowiązującymi w danym środowisku poglądami i normami, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje, mimo oczywistych dowodów błędności. Istotną cechą urojeń jest ich chorobowy kontekst tj. występują zawsze z innymi objawami psychopatologicznymi (tym różnią się od kłamstwa, przesądu, omyłki, niewiedzy itp.)

Podział wg treści: urojenia prześladowcze, ksobne (odnoszące), oddziaływania, wpływu, odsłonięcia, owładnięcia, niewierności małżeńskiej, depresyjne (grzeszności, winy, poniżenia, zubożenia, hipochondryczne, nihilistyczne), wielkościowe,

• Idea nadwartościowa - wyizolowane usystematyzowane przekonania, często dotyczące własnej osoby, jej szczególnej roli lub misji do spełnienia, którym towarzyszy silna tendencja do ich realizacji, przy dużym zaangażowaniu emocjonalnym. Zachowanie jest mało elastyczne i dysfunkcjonalne.

• Natrętne myśli (obsesje) - uporczywie narzucające się wbrew woli myśli, wyobrażenia, wspomnienia lub impulsy do działania, z towarzyszącym przekonaniem o ich niedorzeczności; oceniane krytycznie i traktowane jako własne

Zaburzenia formy myślenia

Zaburzenia toku myślenia:

• spowolnienie, zahamowanie myślenia, otamowania,

• przyspieszenie, gonitwa myślową,

• rozwlekłość, lepkość myślenia,

• perseweracje, werbigeracje, stereotypie,

• mutyzm i słowotok.

Zaburzenia struktury i funkcji myślenia

• Myślenie paralogiczne: odstępstwa od obowiązujących reguł logiki, łączenie nieracjonalnymi związkami pewnych wydarzeń, niezrozumiałe, stosowane przez pacjenta zasady relacji logicznych (równoważności, sprzeczności, wynikania)

Przykładami myślenia paralogicznego są:

• myślenie nadmiernie konkretne/ nadmiernie abstrakcyjne,

• nieprawidłowe gospodarowanie pojęciami (posługiwanie się pojęciami o znaczeniu prywatnym np. neologizm, kontaminacje),

• niewłaściwe wnioskowanie np.ambisentencja, ambitendencja),

• myślenie magiczne ( przekonanie, że słowem, spojrzeniem, gestem można wpływać na bieg zdarzeń),

• myślenie symboliczne (przypisywanie pewnym znakom, przedmiotom, działaniom itp. szczególnego znaczenia).)

• Myślenie dereistyczne- skrajnie oderwane od rzeczywistości

• Myślenie autystyczne- skoncentowane na własnych przeżyciach wewnętrznych

• Rozkojarzenie- różnego stopnia dezorganizacja myślenia, niekomunikatywność i nieskładność myślenia, brak logiki; wątki nie są ze sobą powiązane, wypowiedzi porozrywane, niegramatyczne,; w skrajnych przypadkach stanowią zlepki słów lub głosek powiązanych np. podobieństwem dźwięku

• Splątanie-zupełnie porozrywane wątki myślowe, wypowiedzi niekomunikatywne, nieskładne

EMOCJE

• Emocje wyrażają stosunek człowieka do innych osób, rzeczy, zjawisk, do siebie, swego organizmu lub własnego działania. Mają funkcję informacyjną, motywującą do działania i energetyzującą, a więc nadają dynamikę i kierunek przeżyciom i zachowaniom

• Uczucie określa emocje o bardziej złożonym i subtelnym charakterze (np. uczucie miłości, przyjaźni, lekceważenia, pogardy)

• Afektem tradycyjnie określano silniejsze i prostsze emocje (np. radość, gniew, wściekłość, pożądanie, złość, wstręt. Najczęściej afekt w kontekście oceny stanu psychicznego oznacza obserwowaną, zewnętrzną ekspresję emocji, odbieraną przez inną osobę.

Zaburzenia emocji dzielimy na:

•       Zaburzenia nastroju

•       Zaburzenia afektu

•      Inne zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia nastroju

Nastrój to dłużej utrzymująca się emocja, wyraźnie zabarwiająca zachowanie i przeżywanie

Podział zaburzeń nastroju

• podwyższony/ maniakalny,

• obniżony / depresyjny,

• drażliwy, dysforyczny,

• euforyczny/ moriatyczny/ ekstatyczny

Zaburzenia afektu

• zobojętnienie uczuciowe (hipopatia lub apatia)-ograniczenie przeżywania uczuć

• hipertymia- nadmierna ekspresja emocji

• spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość lub słabe modulowanie afektu)- ograniczenie intensywności, modulacji reakcji emocjonalnych

• zubożenie emocjonalne -osłabienie uczuć wyższych przewaga elementarnych uczuć związanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych

• zaleganie uczuć / lepkość uczuciowa- długotrwałe utrzymywanie się stanów uczuciowych

• chwiejność uczuciowa -nadmierną zmienność, nietrwałość emocji

• nietrzymanie uczuć (afektu)- zwiększona skłonność do występowania silnych emocji, osłabienie kontroli emocji

• niezgodności afektu z treścią przeżywań - do zaburzeń tych zaliczamy paratymię, paramimię 

Inne zaburzenia emocjonalne:

• Lęk patologiczny

• Złość patologiczna

• Ambiwalencja uczuć

Pojęcie lęku, strachu, obawy

Lękiem określamy poczucie zagrożenia, trwożliwego oczekiwania, występujące w sytuacji kiedy jego źródło jest nieznane, nieuświadomione lub nie stanowi realnego zagrożenia. Lęk może być fizjologiczny i pełnić funkcję adaptacyjną

Strach występuje wobec bezpośredniego zagrożenia

Obawa - zagrożenie jest przewidywane

Przeżywaniu lęku, strachu, obawy towarzyszą objawy pobudzenia układu wegetatywnego

Objawy lęku

• Objawy psychiczne

- poznawcze- treść przeżyć lękowych (myśli o niebezpieczeństwie, zagrożeniu zdrowia, życia, możliwości utraty kontroli), zaburzenia uwagi i pamięci

- emocjonalne- zagrożenie, obawy, napięcie, panika, niemożność odprężenia

• Objawy behawioralne:
  proste (niepokój lokomocyjny i manipulacyjny) złożone (walka, ucieczka, osłupienie)

• Objawy somatyczne:
  pobudzenie układu wegetatywnego (np. drżenia tachykardia, częstomocz, nadmierna potliwość, biegunka, dysfunkcje seksualne), zaburzenia snu

Rodzaje lęku

• lęk napadowy - krótkotrwały, nawracający o znacznym nasileniu z intensywnymi objawami wegetatywnymi oraz z poczuciem poważnego zagrożenia zdrowia lub życia często z obawą utraty kontroli nad swoim zachowaniem (obawą przed "zwariowaniem")

• fobiczny - lęk, wobec zwierząt ,przedmiotów lub w specyficznych sytuacjach, nie stanowiących realnego zagrożenia z towarzyszącym silnym pragnieniem unikania ich

• lęk uogólniony - ciągły, wolnopłynący z objawami wegetatywnymi, z nadmiernym poczuciem zagrożenia, zamartwiania się, obawami w codziennych sytuacjach życiowych

Lęk jako cecha obejmuje

• stałe wszechogarniające uczucie napięcia i zagrożenia

• częste przeżywanie uczucia zakłopotania, niższości

• dominującą potrzebę bycia lubianym i akceptowanym

• nadwrażliwość na krytykę i odrzucenie

• unikanie wchodzenia w bliższe związki z innymi

• tendencje do przesady w ocenianiu potencjalnych zagrożeń

Złość patologiczna (dysforia)

Negatywnie przeżywane wzburzenie, związane z poczuciem frustracji, z towarzyszącym poczuciem krzywdy, wzbudzeniem ruchowym i wegetatywnym

Dysforia może mieć charakter:

• wybuchów złości (wściekłości) - gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowanie złości, zwykle z agresją lub autoagresją (nietrzymanie afektu, utrata kontroli nad złością)

• złości uogólnionej (nastrój dysforyczny)- dłużej utrzymujący się stan patologicznej złości, głównie z drażliwością, rozżaleniem, agresją słowną

Zaburzenia czynności motywacyjnych

• Motywacja - mechanizmy zaangażowane w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie działania (wola, dążenie, działanie)

• Motywacje można przedstawić jako zwiększenie lub zmniejszenie napędu psychomotorycznego

Zaburzenia aktywności (czynności motorycznych i motywacyjnych)

• Zaburzenia aktywności ruchowej

• Zaburzenia aktywności impulsywnej

• Zaburzenia aktywności złożonej

Zmiany aktywności ruchowej

• spowolnienie, zahamowanie lub osłupienie,

• przyspieszenie, pobudzenie, raptus,

• stereotypie (powtarzanie czynności),

• manieryzmy ruchowe (mimowolne, nabyte powtarzalne ruchy),

• natręctwa ruchowe (czyli kompulsje- przymus wielokrotnego powtarzania czynności zgodnie z natręctwami myślowymi lub sztywnym podporządkowaniem się określonym regułom, w celu uniknięcia przykrego zdarzenia w przyszłości, zwykle przynoszą redukcję lęku),

• parakinezy (niezwykłe formy aktywności ruchowej, typowe dla katatonii np. katalepsja, akineza, hipokineza lub hiperkineza, zastyganie, giętkość woskowa)

Zaburzenia aktywności impulsywnej

Aktywność impulsywna - aktywność, na którą wpływ mają silne emocje, popędy lub nawyki; w niewielkim stopniu zależy od woli, a także w ograniczonym stopniu podlega świadomej kontroli

Zaburzenia aktywności impulsywnej

• Zmiany ogólnego poziomu impulsywności: impulsywność ograniczona lub wzmożona

Przyczynami tych zmian mogą być czynniki, które osłabiają mechanizmy kontroli (alkohol, inne substancje psychoaktywne) lub powodują nasilenie emocji, popędów i nawyków, co prowadzi do skrócenia czasu reakcji między wzbudzeniem a działaniem.

• Zmiany impulsywności emocjonalnej- motywowane emocjami np. lękiem, dysforią, obniżonym lub podwyższonym nastrojem (np. zachowania agresywne, autoagresywne, dysforyczne, unikowe)

• Zmiany impulsywności popędowej- motywowane popędami, dotyczą zaburzeń łaknienia, pragnienia, snu, popędu płciowego

• Zmiany impulsywności nawykowej - motywowane nabytymi, wyuczonymi nawykami, np. kleptomania, piromania, uprawianie hazardu, kolekcjonowanie itp.

Zaburzenia aktywności złożonej

zwiększenie/zmniejszenie zainteresowań, aktywności szkolnej, zawodowej, społecznej (kontakty interpersonalne, pełnienie ról społecznych),

Przy ocenie poziomu aktywności złożonej bierze się pod uwagę takie proporcje zachowań jak: bierność-spontaniczność, zainteresowanie- brak, wycofanie- uczestnictwo,

Zaburzenia integracji czynności psychicznych

• Zaburzenia świadomości (ilościowe i jakościowe)

• Zaburzenia orientacji auto i allopsychicznej

• Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby

• Zaburzenia sprawności intelektualnej

• Zaburzenia osobowości

Zaburzenia integracji czynności psychicznych prostych w bardziej złożone zakłóca zachowanie i przeżycia pacjenta, ograniczają takie właściwości jak: uporządkowanie, harmonijność, celowość, utrudniając lub uniemożliwiając dostosowanie ich do zmieniających się okoliczności i potrzeb.

Zaburzenia świadomości
(ilościowe i jakościowe)

• Ilościowe zaburzenia świadomości (przytomności) to:
  - senność patologiczna,
  - sen głęboki (półśpiączka) z reaktywnością wyłącznie na silne bodźce
  - śpiączka ze zniesieniem wszelkiej reaktywności.

• Jakościowe zaburzenia świadomości:
  - przymglenie proste,
  - zespół majaczeniowy,
  - zespół pomroczny albo zamroczeniowy,
  - splątanie (amencje)

Zaburzenia orientacji

• Tradycyjny podział zaburzeń orientacji obejmuje
  1. zaburzenie orientacji autopsychicznej (dezorientacja w zakresie postrzegania własnej osoby, zaburzenia schematu ciała, depersonalizacja)
  2. zaburzenie orientacji allopsychicznej (zaburzenia poczucia otoczenia, czasu, miejsca, sytuacji oraz derealizacja)

3. Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby
Do zaburzeń poczucia zdrowia, choroby możemy zaliczyć brak wglądu chorobowego, nieuzasadnione poczucie choroby i udawanie choroby (np. pozorowanie choroby, symulację, metasymulację).

Zaburzenia sprawności intelektualnej

Zaburzenia sprawności intelektualnej są głównymi objawami zespołów psychopatologicznych takich jak:

• Upośledzenie umysłowe to stan zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu charakteryzujący się uszkodzeniem umiejętności poznawczych, mowy, ruchowych i społecznych; ujawnia się w okresie rozwoju.

• Otępienie jest zespołem spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym, w którym zaburzone są funkcje poznawcze oraz zachowanie.

Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości to utrwalone dezadaptacyjne wzorce wewnętrznego przeżywania oraz zachowania społecznego - prowadzące do indywidualnego cierpienia lub konfliktów interpersonalnych (rozwijające się od wczesnego wieku lub w wyniku urazów psychicznych, ewentualnie po zmianach organicznych UON u osób dorosłych)

Zaburzenia osobowości dzielimy na:

• specyficzne typy zaburzeń osobowości

• trwałe zmiany osobowości (np. po silnych albo przewlekłych urazach psychicznych ewentualnie zmianach organicznych UON u osób dorosłych)

• osobowość mnogą

• dezintegrację osobowości (rozszczepienie, rozpad)

---