Republika Czeska

1. Podstawy konstytucyjne.

• Powstała 1 stycznia 1993 - podział Czechosłowacji

• Konstytucja z 1 stycznia 1993 (była gotowa jeszcze przed podziałem kraju) - 5x nowelizowana

• Częścią systemu konstytucyjnego jest Karta Podstawowych Praw i Wolności z 9 stycznia 1991 roku

• Państwo jednolite

• Podzielone na 13 jednostek samorządu terytorialnego wyższego szczebla (krajów) + miasto wydzielone (Praga) + powiaty i gminy

2. Ogólne określenie ustroju.

• Nawiązanie do klasycznego systemu rządów parlamentarno-gabinetowych

• Bikameralizm: 2-izbowy parlament: Izba Poselska i Senat

• Władza wykonawcza - król (głowa państwa) + rząd (naczelny organ władzy wykonawczej)

• Władza sądownicza - niezawisłe sądy, sądy powszechne + Sąd Konstytucyjny

• Konstytucja ustanawia: Najwyższy Urząd Kontroli oraz Czeski Bank Narodowy

• Organ pozakonstytucyjny: Publiczny Obrońca Praw

3. Status jednostki

• Karta Podstawowych Praw i Wolności: odwołanie się do prawa natury =>prawo do życia jeszcze przed narodzeniem i niedopuszczalność kary śmierci

• Wolność i równość ludzi

• Pluralizm polityczny

• Prawa dla każdego człowieka - nie obywatela

• Zbiorowe i indywidualne prawa mniejszości narodowych i etnicznych

• Ułomność Karty: brak przepisu umożliwiającego jej bezpośrednie stosowanie

4. Parlament

• Niechęć do drugiej izby(chęć nawiązania do rodzimej tradycji) spowodowała, że organ ten wybrano dopiero w 1996

• Izba Poselska: 200 posłów; wybory proporcjonalne; 4-letnia kadencja

• Senat: 81 senatorów; system większościowy; wybory powszechne, bezpośrednie, równe i tajne; 6-letnia kadencja (co 2 lata wymieniana 1/3 składu => początek kolejnej (numerowanej) kadencji)

• Tryb wyboru regulują przepisy z konstytucji i ustawy z 1995

• Czynne prawo wyborcze: 18 lat

• Bierne prawo wyborcze: 21 lat (IP); 40 lat (Senat)

• Wybory dwudniowe

IP:

• Prawo zgłaszania kandydatów: partie polityczne, ruchy polityczne i ich koalicje

• Lista kandydatów może być zgłoszona w okręgu wyborczym, którym jest kraj

• Liczba mandatów - proporcjonalnie, metoda Hare-Niemeyera => ostatecznie liczba mandatów zależy od frekwencji wyborczej

• Wybory: Głos na max 2 kandydatów na karcie, klauzula zaporowa: 5% w skali całego kraju, koalicja 2-podmiotowa - 10%, 3-podmiotowa - 15%, co najmniej 4-podmiotowa - 20%; podział mandatów w okręgach - metoda d'Hondta

Senat:

• Okręgi jednomandatowe

• Zgłoszenie listy kandydatów: zarejestrowane partie polityczne, ruchy polityczne, ich koalicje, kandydat niezależny zgłasza się sam

• Można zgłosić tylko jedną kandydaturę w okręgu wyborczym

• Zgłoszenie listy kandydatów wymaga wpłacenia kaucji w wysokości 15 tys. koron czeskich

• Kandydat niezależny -> 1000 podpisów z danego okręgu + 20 tys. koron kaucji

• Wybory: mandat uzyskuje ten, kto zyskał większość bezwzględną, jeśli nikt nie uzyskał, sześć dni później 2 tura- 2 kandydatów z największą liczbą głosów - mandat uzyskuje ten, który otrzyma więcej ważnie oddanych głosów

- Nie można być jednocześnie posłem i senatorem, ani sprawować urzędu prezydenta bądź sędziego

- mandat wolny: posłowie i senatorowie nie są związani żadnymi nakazami,

- immunitet nieodpowiedzialności za głosowanie i wypowiedzi w izbie lub jej organach

- immunitet nietykalności - pociągnięcie do odpowiedzialności karnej bez zgody izby nie jest możliwe

Tryb pracy izb:

• Regulacje regulaminowe mające formę ustaw

• Spośród posłów wybierani są: przewodniczący, wiceprzewodniczący (brak określonej liczby), komitety i komisje

• Członkami komisji mogą być osoby nieposiadające mandatu

• Komitety: organizacyjny, mandatowy i immunitetowy

• Klub poselski - min.10 posłów

• Klub senatorski - min. 5 senatorów

• Izby pracują permanentnie - można przerwać pracę na max 120 dni w roku

• Izby obradują wspólnie w celu dokonania wyboru prezydenta Republiki i przyjęcia od niego ślubowania

Funkcje parlamentu:

• Ustrojodawstwo i ustawodawstwo

• W procedurze stanowienia prawa pozycja obu izb jest zróżnicowana

• Przyjęcie ustaw w jednakowym brzmieniu przez obie izby: ustawy konstytucyjne, umowy międzynarodowe o prawach i podstawowych wolnościach człowieka oraz ordynacji wyborczej i ustawy o zasadach obradowania i wzajemnych kontaktach obu izb

• Inne przypadki - silniejsza pozycja Izby Poselskiej

• Do niej wnoszone są projekty ustaw i ona decyduje ostatecznie o ich treści poprzez ponowne uchwalenie zawetowanej przez Senat lub prezydenta ustawy

• Ustawy uchwalane są w 3 czytaniach

• Wymagana bezwzględna liczba głosów w obecności 1/3 posłów

• Prezydent ma 15 dni na podpisanie lub zawetowanie ustawy

• Ustawa budżetowa ma specjalny tryb ustawodawczy [ale nie zagłębiajmy się w to]

• Uprawnienie Senatu: uchwalenie na wniosek rządu, w okresie gdy IP jest rozwiązana, postanowień ustawowych o mocy ustawy - nie mogą one dotyczyć m.in. materii konstytucyjnej, budżetu, ordynacji wyborczych - postanowienia muszą być zatwierdzone przez IP na pierwszym posiedzeniu w nowej kadencji

• Uprawnienia kontrolne parlamentu : prawo IP do udzielenia rządowi wotum zaufania i wotum nieufności

• Pisemna bądź ustna interpelacja poselska - ustna w czwartkowe posiedzenia izby , pisemna - czas na odpowiedź 30 dni w formie ustnej bądź pisemnej

5. Rząd Republiki Czeskiej

• Drugi organ władzy wykonawczej

• Naczelny organ władzy wykonawczej

• Składa się z przewodniczącego, wiceprzewodniczących i ministrów

• 3-etapowy proces powołania rządu:

• 1) prezydent mianuje przewodniczącego i na jego wniosek powołuje pozostałych członków rządu

• 2) rząd przedstawia w ciągu 30 dni IP program i prosi o wotum zaufania (wymagana bezwzględna liczba głosów przy obecności min. Połowy posłów w głosowaniu imiennym)

• 3) jeśli nie uzyska - podaje się do dymisji - następstwem ponowienie przez prezydenta całej procedury

• Jeśli wówczas nie zostanie powołany rząd- prezydent mianuje przewodniczącym kandydata zaproponowanego przez przewodniczącego IP

• Jeśli wówczas nie zostanie powołany rząd - prezydent ma prawo rozwiązać parlament

Przewodniczący:

• Tylko on może występować do prezydenta z wnioskiem o odwołanie członka rządu, podać rząd do dymisji, za jego pośrednictwem podają się do dymisji inni członkowie rządu

• Wyłączne uprawnienia: organizowanie pracy rządu, kierowanie jego posiedzeniami, występowanie w jego imieniu, podpisywanie rozporządzeń

Kompetencje rządu:

• Konstytucja nie precyzuje jego kompetencji

• Do jego zadań należy wszystko to, co w sposób wyraźny nie zostało przyznane prezydentowi, ministerstwu lub innemu organowi administracji, a związane jest z polityką wewnętrzną i zewnętrzną

• Rząd działa na posiedzeniach

• Nie mają one jawnego charakteru

• Uchwały podejmowane są większością głosów wszystkich jego członków

Odpowiedzialność polityczna

• Wyłącznie przed IP

• Odpowiedzialność solidarna

• Wniosek - 50 posłów, zgoda większości wszystkich posłów

• Brak odpowiedzialności indywidualnej

• Ministrowie nie mogą występować z wnioskiem o wyrażenie im indywidualnego wotum zaufania

• O wotum zaufania może wystąpić cały rząd

• Może to połączyć z inicjatywą ustawodawczą - wtedy IP ma obowiązek zakończenia prac nad ustawą w ciągu 3 miesięcy

Prokuratora:

• Podległa ministrowi sprawiedliwości

• Termin nietrafny -raczej „przedstawicielstwo państwowe”

• Reprezentowanie państwa w przypadkach przewidzianych prawem, zwłaszcza w postępowaniu karnym

6. Prezydent Republiki Czeskiej

• Wybierany przez parlament

• Pozycja obu izb jest taka sama

• Kandydatura - 10 posłów lub 10 senatorów

• Wymagania: obywatelstwo, czynne prawo wyborcze, ukończone 40 lat

• Głosowanie: w odrębnych głosowaniach bezwzględna liczba głosów wszystkich posłów i bezwzględna liczba głosów wszystkich senatorów

• Jeśli tak się nie stanie - w ciągu 14 dni kolejne głosowanie

• Głosuje się wówczas nad 2 kandydatami, którzy uzyskali największą liczbę głosów: 1 w IP, a drugi w Senacie ( w przypadku równej liczby głosów 2 lub więcej kandydatów, kandydatem w II turze zostaje ten, który uzyskał większą liczbę głosów w obu izbach)

• Bądź głosuje się nad jednym kandydatem, gdy w obu izbach ta sama osoba uzyskała najwięcej głosów

• Znowu bezwzględna liczba głosów w odrębnych głosowaniach

• Jeśli nie zostanie wybrany prezydent - w ciągu 13 dni kolejne głosowanie

• Prezydentem zostaje osoba, która uzyska bezwzględną liczbę głosów obecnych posłów i senatorów

• Jeśli tak się nie stanie - nowe wybory

• 5 letnia kadencja - możliwość reelekcji

• Nie ponosi odpowiedzialności politycznej, cywilnej ani karnej

• Senat może postawić go w stan oskarżenia przed Sądem Konstytucyjnym za zdradę stanu

Uprawnienia:

• Zwoływanie sesji IP

• Rozwiązywanie IP w konstytucyjnych przypadkach

• Weto zawieszające w stosunku do ustaw (prócz konstytucyjnych)

• Mianowanie i odwoływanie przewodniczącego i członków rządu

• Odwoływanie rządu i przyjmowanie jego dymisji

• Zakazywanie wszczynania procesu karnego oraz możliwość jego przerwania

• Darowanie lub łagodzenie kar

• Inne uprawnienia wymagają kontrasygnaty przewodniczącego rządu bądź innego upoważnionego członka rządu

• Są to uprawnienia związane z reprezentowaniem państwa na zewnątrz, ratyfikowaniem umów międzynarodowych, zarządzaniem wyborów do IP i Senatu, mianowaniem sędziów, ogłaszaniem amnestii, zwierzchnictwem nad siłami zbrojnymi

Pozycja prezydenta:

• Czynnik ponadpartyjny

• Bez większego wpływu na sprawy bieżące

• Zwiększona rola w sytuacjach przesileń rządowych czy kryzysów politycznych - pełni wówczas rolę stabilizującą

7. Partie polityczne

• Główne partie polityczne:

• Czeska Partia Socjaldemokratyczna (centrolewicowa),

• Obywatelska Partia Demokratyczna (centroprawicowa),

• Partia Zielonych (ekologiczna),

• Komunistyczna Partia Czech i Moraw

• Unia Wolności - Unia Demokratyczna (centrowa),

• Unia Chrześcijańskich Demokratów - Czechosłowacka Partia Ludowa (chadecka)

8. Sądownictwo konstytucyjne:

• Ciało to orzeka o zgodności w ramach systemu źródeł prawa, przepisów niższych z wyższymi. Przepisy niezgodne uchyla.

• Ponadto rozstrzyga szereg innych sporów, w tym kompetencyjnych (między organami państwa) i rozpatruje skargi np. na naruszenie praw konstytucyjnych obywateli lub praw samorządów, partii politycznych,

• skarga prezydenta na ewentualną uchwałę parlamentu stwierdzającą niemożność pełnienia przez prezydenta jego urzędu.

• Dodatkowo orzeka (na wniosek Senatu) o popełnieniu przez prezydenta zdrady stanu.

• W skład Sądu Konstytucyjnego wchodzi 15 sędziów mianowanych przez prezydenta za zgodą Senatu.

• Na sędziego mianowany może być obywatel z z wyższym wykształceniem prawniczym, z prawem wyboru do Senatu, który przepracował 10 lat w zawodzie.

9. Ustrój terytorialny:

• Podział na 13 krajów i miasto Pragę, powiaty i gminy

• Organami kraju są: Przedstawicielstwo kraju i rada kraju

• Radę tworzą: hejtman, zastępca/y hejtmana i członkowie w liczbie 9 lub 11

• Zadania administracji rządowej i samorządowej

---