I. Polska na tle Europy. Bilans otwarcia XX wieku (cz. 1).
Kształtowanie się nowoczesnych państw:
A - czynniki natury ekonomicznej,
B - czynniki natury politycznej,
Ad A.
rewolucja przemysłowa (przemysł włókienniczy przemysł ciężki, maszyna parowa rozwój transportu kolejowego, pieniądz bankowość, produkcja przemysłowa handel hurtowy),
urbanizacja,
eksplozja demograficzna (spadek śmiertelności, migracje).
Ad B.
zasada suwerenności narodu, równość wobec prawa, wolność słowa i wyznania, nienaruszalność prawa własności (Deklaracja praw człowieka i obywatela..)
rozwój systemu parlamentarnego ( powszechne prawa wyborcze, powstanie nowoczesnych partii politycznych),
kształtowanie się nowoczesnych narodów (świadomość narodowa, tożsamość kulturowa, językowa, powszechność oświaty),
Literatura:
J. Kaliński, Zarys historii gospodarczej XIX i XX wieku, Warszawa 2000
J. Żarnowski, Społeczeństwa XX wieku, Wrocław, Warszawa, Kraków 1999
J. Szpak, Historia gospodarcza powszechna, Warszawa 2003
P. Rietbergen, Europa, dzieje kultury, Warszawa 2001
D. S. Landes, Bogactwo i nędza narodów, Warszawa 2005
Głosowanie powszechne (jedynie mężczyźni) - zmiany, dopiero po I wojnie
Francja - 1848 (upowszechnieniu przeszkodziło utworzenie II Cesarstwa) weszło dopiero w latach 70.
Niemcy - 1871 - (wybory do Reichstagu)
Stany Zjednoczone - 1870 r.
Austro-Węgry - 1907 r.
Rosja - 1906 (anachroniczne prawo, powszechne - po rewolucji 1917 r.)
Kobiety uzyskiwały prawa wyborcze sukcesywnie:
Pierwszym krajem, który wprowadził powszechne prawa wyborcze kobiet była
Nowa Zelandia - 1893 r.
Australia - 1902 r.
W Europie - pierwszym krajem była Francja 1792 r. (potem prawa odebrano i uzyskały je dopiero w 1944 roku,
Finlandia - 1905 r. (już w 1907 w parlamencie zasiadało 19 kobiet)
Islandia - 1915 ( ale tylko te, które ukończyły 40 lat)
Anglia - 1928 r.
Grecja - 1952 r.
Portugalia - 1976 r.
Szwajcaria - 1971 r. (choć jeden kanton opierał się do 1990 r.)
Polska - po uzyskaniu niepodległości w 1918 roku.
Problemy narodowe
Druga połowa XIX w. zjednoczenie wielkich narodów: Włochy (1870) i Niemiec pod egidą Prus 1871 - proklamowano w Wersalu Cesarstwo Niemieckie (tzw. II Rzeszę) naród „poetów i filozofów” z początku wieku (Goethe zm. 1832 r.) naród „żołnierzy i nacjonalistów”.
Druga połowa XIX - ruchy odśrodkowe mniejszości narodowych (w 1914 r. około 60 mln. Europejczyków (15%) stanowiło mniejszości narodowe. Największe trudności narodowościowe przeżywały monarchie wielonarodowe: Rosja, Austria i Turcja.
1867 - Austro-Wegry (autonomia Węgrów), oraz Polacy (Galicja)
Turcja (traci terytoria, na rzecz państw narodowych):
1859 - Rumunia
1867 - Serbia
1878 - Bułgaria i Czarnogóra
Rosja - hasło jedności Słowian
Wielka Brytania (problem irlandzki: konflikt społeczny = chłopi kontra landlordowie, konflikt religijny: katolicy - protestanci)
1914 - Irlandia uzyskuje autonomię
Koniec XIX w. pojawia się nacjonalizm jako ideologia (panslawizm, irredentyzm - dążenie do zjednoczenia wszystkich ziem zamieszkałych przez daną grupę etniczną). Ekspansja wewnętrzna - przeciwko mniejszościom, ekspansja zewnętrzna - dążenie do rozszerzenia granic. Antysemityzm rozwijał się od Atlantyku po Ural. Sprawa Dreyfusa we Francji, w Rosji 1887 - numerus clausus - ograniczenie liczby Żydów w szkołach średnich i wyższych.
Przemysł
Wydobycie węgla (mln ton)
kraj 1860 1900 1913
Wielka Brytania 85 185 292
Francja 10 26 41
Niemcy 15 89 277
USA 16 143 517
Rosja * 27 54
Produkcja żelaza (tys. ton)
Kraj 1850 1900 1913
Wielka Brytania 2 250 9 100 10 400
Francja 590 2 714 5 200
Niemcy 300 7 570 19 300
USA 565 14 200 31 500
Rosja 240 2934 4 600
Pojawia się energia elektryczna (1882 - Nowy Jork pierwsza elektrownia miejska.
Realny produkt narodowy brutto na mieszkańca w grupach krajów europejskich 1830-1913 (w dol. amerykańskich z 1960 r.)
1830 1860 1913
Centrum przemysłowe* …………………268……………402…………….765
Skandynawia……………………………..219……………297…………….682
Skandynawia bez Finlandii………………228…………….315……………735
Reszta peryferii **……………………….215…………….224……………343
*Austria (poza rokiem 1830), Francja, Niderlandy, Niemcy, Szwajcaria, Włochy
** reszta - Bułgaria, Grecja, Węgry (z wyjątkiem 1860), Hiszpania, Portugalia, Rosja, Rumunia, Serbia
Udział niektórych państw w światowej produkcji przemysłowej
Lata (%) |
Anglia |
USA |
Niemcy |
Francja |
Inne kraje |
1840 |
45 |
11 |
12 |
- |
- |
1860 |
36 |
17 |
16 |
12 |
19 |
1870 |
32 |
23 |
13 |
10 |
22 |
1880 |
28 |
28 |
13 |
9 |
22 |
1890 |
22 |
31 |
14 |
8 |
25 |
1900 |
18 |
31 |
16 |
7 |
28 |
1913 |
14 |
36 |
16 |
6 |
28 |
Moc elektrowni w pocz. XX
kraj rok moc w tys. kWh
W. Brytania 1904 455
Francja 1901 130
Niemcy 1900 230
Włochy 1903 132
USA 1902 1212
Japonia 1905 38
Przemiany struktury społecznej.
Spadek ludności utrzymującej się z rolnictwa.
Ludność utrzymująca się z rolnictwa
LATA
1870 1914
Anglia: 35% 22%
Niemcy:64% 39%
Belgia: 50% 25%
Francja: 71% 53%
Wzrost liczby robotników
1901 r.
Anglia - 64%
Francja - 68%
Niemcy - 61%
USA - 61%
Sieć kolejowa
Na przestrzeni lat 1860 - 1913 długość linii kolejowych na świecie powiększyła się 10-krotnie.
Do połowy XIX w. W Anglii zbudowano ponad 10 tys. km . W 1850 r. długość linii kolejowych w Europie osiągnęła 25 tys. km co stanowiło 50% sieci kolejowej, w 1870 r. 105 tys. 50 % sieci światowej.
Przed wybuchem I wojny najdłuższą sieć posiadały:
USA - 411 tys. km
Niemcy - 64 tys. km
Rosja - 62 tys. km
Francja- 51 tys. km
Austro-Węgry - 46 tys. km
Anglia - 38 tys. km
Rozwój transportu morskiego (parowce). Prym - Anglia.
Telegraf - w połowie wieku połączył Anglię z Europą kontynentalną.
Zwiększyła się wymiana handlowa
W latach 1870- 1913 wzrosła 4-krotnie i wynosiła w markach niem. 160 mld. Przodowała Europa - 61%, Ameryka Pół - 24%, Azja - 11 %, Afryka - 4%.
Głównymi rywalami Anglii były USA i Niemcy.
Pod koniec wieku pojawiają się samochody, samoloty, komunikacja radiowa (1895 r. A. Popow - pierwszy odbiornik radiowy, 1896 r. G. Marconi - aparat radiowy). 1901 - Marconi nawiązał łączność radiotelegraficzną przez Atlantyk)
Urbanizacja
Najszybciej urbanizowała się Europa
Anglia: 1850 - 50% , 1870 - 70%, 1910 - 80% mieszkańcy miast.
Belgia: 1850 - 30%, 1870 - 45%, 1910 - 68%
Niemcy: 1850- 25%, 1871 - 36 %, 1910 - 60%
Londyn:
1814 - 1,3 mln
1861 - 2,8 mln
1866 - 3 mln
Kolejne miejsca w postępie urbanizacyjnym zajmowała: Holandia, Francja i Dania.
W Rosji w połowie XIX - 8% zamieszkiwało miasta, początek XX w. - 20% (największe miasta: Petersburg (1,8 mln), Moskwa (1,5 mln.), Odessa (480 tys.) i Charków (244 tys.)
Poza Europą urbanizacja obejmowała USA.
Mieszkańcy miast w USA stanowili odpowiednio:
1800 - 6%, 1910 - 50%
Chicago 1840 - 4,5 tys. 1880 - 500 tys.
Miasta powyżej 100 tys. (Europa)
1800 - 23 (5 mln)
1890 - 118
1900 - 135 (46 mln)
1910 - 183
USA
1890 - 32
1910 - 48
Źródła urbanizacji: czynniki gospodarcze (rozwój przemysłu, handlu, transportu, czynniki demograficzne (przyrost naturalny, migracja).
Urbanizacja - nowe problemy społeczne (dzielnice nędzy i luksusu). Rozwój urządzeń komunalnych (wodno-kanalizacyjnych, komunikacja - tramwaje konne, elektryczne, 1890 - pierwsze odcinki metra w Londynie, 10 lat później w Paryżu).
Rozwój demograficzny
W`XIX w. największa dynamika przyrostu ludności występowała w Europie. Wzrost higieny osobistej, postępy medycyny, poprawa wyżywienia.
Eksplozja demograficzna: Niemcy, Włochy, Rosja, Japonia, Austro-Węgry.
Przyrost ludności dzięki migracji: Australia, Kanada, Brazylia, Argentyna, USA,
W pierwszej połowie XIX w. Liczba mieszkańców świata przekroczyła 1 mld.
Spadek śmiertelności i wydłużenie czasu życia. W Anglii stopa zgonów obniżyła się z 40 promili w latach pięćdziesiątych XVIII w. do 23 promili w latach pięćdziesiątych XIX w. Wydłużenie trwania przeciętnego życia w latach 1850-1900: Szwecja i Holandia o 13 (odpowiednio do 53 i 51) Niemcy o 12 (44), Francja o 7 (48) Anglia o 6 lat (46).
Ludność świata w latach 1850-1900 (w mln.)
Kontynent 1850 1900
Europa (1750 -145 mln) 266 401
Azja 749 937
Ameryka Pół. 26 81
Ameryka Poł. 33 63
Australia 2 6
Wzrost higieny, Pasteur (bakterie gronkowce), Koch - prątki gruźlicy i cholery, szczepionki na dur brzuszny, dyfteryt, środki bakteriobójcze .
Migracje
Tylko w latach 1821-1840 z Europy do USA wyemigrowało prawie 2 mln osób, w latach 1850-1914 łącznie do obu Ameryk wyemigrowało 50 mln. Największe natężenie na początku XX wieku. Początkowo Anglicy i Niemcy, pod koniec XIX w. zahamowanie. Wzrost z: Włoch, Skandynawii, Hiszpanii, Czech, Słowenii, Królestwa Polskiego i Galicji. Ludność USA dzięki osadnictwu wzrosła w latach 1812-1852 z 7,2 mln do 23,2 mln osób.
Polska na tle Europy. Bilans otwarcia XX wieku (cz.2.)
Życie polityczne (zabór rosyjski, pruski, austriacki).
Ludność
2.1.Liczba ludności i ruch naturalny
2.2. Skład etniczny i kwestie narodowe
2.3. Struktura zawodowa i społeczna
2.4 Edukacja
Przemysł
Rolnictwo
Literatura
J. Tomaszewski, Z. Landau, Polska w Europie i świecie 1918-1939, Warszawa 2005
J. Topolski, Polska XX wieku 1914- 2000, Poznań 2001, rozdz. 1.
A. Friszke, Nasz wiek. Bilans otwarcia, „Więź” nr 9, 1999.
P. Wandycz, Cena wolności, Historia Europy Środkowowschodniej od średniowiecza do współczesności, Kraków 2003, rozdz. V, Era liberalizmu i narodowości.
J. Skodlarski, Zarys historii gospodarczej Polski, Warszawa-Łódź 2002
D. Beauvois, Trójkąt ukraiński, Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793-1914, Lublin 2005 (ostatni rozdział)
Polska na tle Europy. Bilans otwarcia XX wieku (cz.2.)
Rzeczpospolita - państwo bez terytorium.
1. Życie polityczne
Zabór rosyjski.
Po powstaniu nastąpił proces znoszenia odrębności administracyjnych Królestwa i integracji z cesarstwem. 1874 - urząd generał-gubernatotra. Politykę wewnętrzną Królestwa prowadziła biurokracja rosyjska. Reformy administracyjne (wprowadzono gminy), zwiększono gubernie ( z 5 do 10 ), odebrano prawa miejskie (z 452 miast prawa odebrano 338), skonfiskowano 1660 majątków, Wyższą Szkołę Główną zamieniono w Cesarski Uniwersytet Warszawski z j. rosyjskim, w szkolnictwie średnim od 1869 r. j. rosyjski - jako wykładowy, skonfiskowano dobra kościelne, czystki wśród wyższego duchowieństwa (1882 Petersburg zawarł konkordat z Watykanem), likwidacja Kościoła greckokatolickiego.
Rewolucja i przegrana z Japonią sytuację Polaków poprawiła. Od 1905 r. Rosja miała konstytucję, a w 1906 odbyły się pierwsze wybory. Wszystkie mandaty z Królestwa zdobyła Narodowa Demokracja (poza 2 litewskimi z guberni suwalskiej).
Zabór pruski
Niemcy były monarchią konstytucyjną, ciało ustawodawcze - Reichstag. W przeciwieństwie do ordynacji wyborczej do Sejmu pruskiego, ordynacja w Rzeszy była oparta na powszechnym głosowaniu. W obu ciałach zasiadali Polacy, byli jednak w mniejszości. Od 1976 nasiliła się akcja germanizacyjna. J. niemiecki urzędowy. Ograniczono prawa Koscioła katolickiego (odebrano prowadzenie akt stanu cywilnego i opiekę nad szkolnictwem). Duchowni musieli zdawać egzamin z kultury (tzw. kulturkampf). Arcybiskup gnieźnieńsko-poznański Mieczysław Ledóchowski aresztowany na 2 lata. Wywłaszczenia Polaków (wóz Drzymały, Wrzesnia). Polityka niemiecka doprowadziła do pełnej solidarności Polaków wszystkich stanów.
Zabór austriacki.
Austria zapoczątkowała wobec Polaków politykę autonomii narodowej i politycznej, po tym jak monarchia została podzielona na dwa państwa połączone unią personalną i realną Austro-Węgry, szczególnie po roku 1866 (adres sejmu lwowskiego: przy tobie najjaśniejszy panie stoimy i stać chcemy…) W 1869 r. wprowadzono w życiu publicznym j. polski, 1871 - powołano do rządu ministra ds. Galicji. W 1897 r. przeprowadzono wybory oparte o system kurialny, 1907 - pierwsze wybory powszechne (ale tylko mężczyźni).
1892 - Polska Partia Socjalistyczna (Paryż)
1893 - Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i od 1900 Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy
1897 - Polskie Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (Królestwo Polskie, a później pozostałe zabory)
1895 - Stronnictwo Ludowe
Ludność
2.1. Liczba ludności i ruch naturalny
Przed I rozbiorem - terytorium 773 tys. km2 - 12 mln ludności. Pod względem l. ludności piąte miejsce w Europie.
Na początku wieku - dane trzech dzielnic porozbiorowych odnoszą się do terytorium ponad trzykrotnie mniejszego niż w 1772 r.- l. ludności była blisko dwukrotnie wyższa i wynosiła około 23 mln.
zabór rosyjski - Królestwo Polskie (126 tys. km2)
1897 - 9,4 mln 1913 - 13,1 mln
zabór austriacki - Galicja (77 tys. km2)
1815 - 3,5 mln 1911 - 8 mln
zabór pruski - Wielkie Księstwo Poznańskie (29 tys. km2)
1815 - 775 tys. 1910 - ok. 2 mln
Ludność ziem byłej Rzeczpospolitej i innych ziem zamieszkanych przez Polaków w 1870 i 1911
Terytorium |
Ludność w |
1870 roku |
Ludność w |
1911 roku |
|
w tys. |
Na km2 |
w tys. |
na km2 |
Królestwo Polskie Galicja Wielkie Królestwo Poznańskie Pomorze Gdańskie Litwa i Białoruś Ruś Ogółem Śląsk |
6 079
5 492
1 570
1 304
6 186 5 812 26 443 1 288 |
48
70
54
50
20 35 x 97 |
11 914
8 082
2 114
1 713
12 709 12 337 48 869 2 228 |
94
103
73
67
42 75 x 168 |
Podwojenie liczby ludności w ciągu 40 lat (1870-1911) wynikało z rewolucji demograficznej (stopa urodzeń powyżej 40 promili). Były to wskaźniki wyższe niż w większości państw europejskich. Czynnikiem obniżającym był ujemny bilans migracji.
Migracje.
W latach 1870-1914 wyemigrowało około 3,5 mln Polaków.
Galicja - (chłopi i Żydzi). W latach 1880 - 1910 wyemigrowało 857 tys. ; 1900-1914 - 174 tys. Żydów).
Zabór pruski - 1 123 tys
Górny Śląsk - 183 tys.
Migracja - do Westfalii i Nadrenii. Liczba zamieszkałych tam Polaków w latach 1890-1910 wzrosła z 32 tys. do 273 tys.
Królestwo Polskie - emigracja miała mniejsze rozmiary (1900 r. - około 9 tys. osób rocznie, 1913 - 30 tys.). Emigracja inteligencji - głównie w głąb Rosji. Przed I wojną zamieszkiwało tam około 600 tys. Polaków.
Emigracja sezonowa - z zaborów rosyjskiego i austriackiego (do Niemiec, około 200-250 tys. przed wybuchem wojny). Np. w regencji szczecińskiej w latach 1900-1914 liczba sezonowych robotników wzrosła z 6 - 24 tys. ( w większości Polaków).
2.2. Skład etniczny i kwestie narodowe
Odsetek ludności polskiej (dane szacunkowe)
Zabór rosyjski (1897 r.)
Królestwo Polskie - 72% Polaków na 9,1 mln ludności, Żydzi - 13%, Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy - 7%. W pozostałych guberniach ludność polska była w zdecydowanej mniejszości - od 6% (Litwa i Białoruś) do 3% (wołyńska, podolska, kijowska).
Zabór pruski (1910 r.)
Rejencja Poznańska - 68% katolików ( 61% - j. polski), 31% - protestanci, 1% - żydzi.
Rejencja Bydgoska - 50% katolików, 46 % - ewangelików, 1% - żydów.
Górny Śląsk - 57% j.polski, (w tym w cz. wsch. - 65%, zachodniej - 17%
Rejencja olsztyńska - 49%.
W zaborze pruskim w miastach - j. niemiecki, na wsiach - j. polski.
Zabór austriacki (1910 r.)
Dawne Księstwo Cieszyńskie - 55% , czeski 27%, niemiecki 18%
Galicja Zachodnia - 96% (Polacy i Żydzi 2,7 mln)
Galicja Wschodnia - 40% (Polacy i Żydzi), 59% - Ukraińcy ( 5,3 mln)
Łącznie w Galicji językiem polskim (w spisie język uznawano za kryterium narodowościowe) posługiwało się 55% ludności
Przed I wojną światową w sposób zwarty zamieszkiwało około 15,5 mln Polaków (głównie: Królestwo Polskie, Galicja Zachodnia i w większości Wielkie Księstwo Poznańskie i Śląsk Cieszyński).
Wyznanie (trzy zabory) - 1900 r.
Katolicy - 62,7%
Grekokatolicy - 16,8%
Prawosławni - 3,2%
Ewangelicy - 5,3%
Żydzi - 11,7%
Inni - 0,3%
Język (trzy zabory)
polski - 65%
rosyjski, białoruski, ukraiński - 20%
niemiecki - 7%
innojęzyczna (głownie żydowska) - 8% nie wyodrębniona w statystykach austriackich i pruskich). W Galicji 70% Żydów mówiło jidisz.
Świadomość narodowa.
Nacjonalizm romantyczny - przeradza się w nacjonalizm etniczny („polski”, „litewski”, „ukraiński”, „żydowski”).”Polski” - odwołuje się do dawnej idei „przedmurza” chrześcijaństwa.
Czynniki kształtujące polski nacjonalizm:
- zabór rosyjski - powstania narodowe ( a także od 1870 rozwój gospodarczy i przekształcenia na wsi),
- zabór pruski - konsolidacja gospodarcza i walka z germanizacją (aktywna postawa kościoła katolickiego),
- zabór austriacki - autonomia (1867- 1870) we Lwowie Sejm Krajowy i samorząd terytorialny, możliwość kształcenia własnych kadr politycznych (ale narastał, podsycany przez Austriaków konflikt polsko-ukraiński).
2.3. Struktura zawodowa i społeczna
Prowincje polskie mimo rewolucji przemysłowej i agrarnej na przełomie wieków miały nadal charakter rolniczy.
Udział ludności rolniczej wynosił:
Galicja - 77%
Zachodnie gubernie cesarstwa rosyjskiego - 73%
Królestwo Polskie - 57%
Wielkie Księstwo Poznańskie - 54%
Pomorze Gdańskie - 50%
Górny Śląsk - 29 %
Z przemysłu utrzymywało się:
Galicja -8%
Królestwo Polskie - 17%
Zabór pruski - 24%
Z handlu w trzech zaborach utrzymywało się przeciętnie 9% ludności.
Liczba robotników na początku XX wieku:
Królestwo Polskie - 180 tys.
Górny Śląsk - 100 tys.
Zabór pruski - 70 tys.
Galicja - 65 tys.
Ludność zamieszkiwała głównie małe miasta; duże miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców w 1910 r. to:
Warszawa - 781 tys.
Łódź - 408 tys.
Lwów - 206 tys.
Wilno - 181 tys.
Gdańsk - 170 tys.
Poznań - 157 tys.
Kraków - 152 tys.
Sosnowiec - 100 tys.
Na Górnym Śląsku żadne miasto nie przekraczało 100 tys.
2.4. Edukacja.
Zabór rosyjski
W Królestwie Polskim w 1802 r. umiejący czytać stanowili 17,8% ludności, (a czytać i pisać - 9,3%), w 1897 - 34 % ( w tym mężczyźni - 46%, kobiety - 27%).
Zabór austriacki
W Galicji w 1880 czytać umiało 23% ludności, w 1890 - 33%, a w 1900 - 44%.
Sląsk Cieszyński - 1910 - czytać umiało 66%, a powyżej 9 lat - 95%.
Zabór pruski
W 1911 r. - w Wielkim Księstwie Poznańskim i Pomorzu Gdańskim pisać umiało 95%, na Górnym Śląsku - 99%.
Szkoły elementarne
1913 r.
Liczba mieszkańców na jedną szkołę
Galicja - 1483
Królestwo - 2448
Poznańskie - 701
1911 r.
Ilość dzieci w szkołach na 100 mieszkańców
Galicja - 14
Królestwo - 3
Poznańskie - 19.
W zaborze pruskim prawie 100% dzieci uczęszczało do szkoły elementarnej,
Galicji - 85%, Królestwie - 20% (większość szkół jednoklasowych).
4. Przemysł
U progu XX w. przemysł, rolnictwo, komunikacja i handel ziem polskich stanowiły składniki systemu ekonomicznego Austrii, Prus i Rosji. Żadna z dzielnic nie była samodzielnym organizmem ekonomicznym. Między zaborami istniały bariery celne. Przykł. w Królestwie Kongresowym węgiel importowano z Zagłębia Donieckiego, zamiast z pobliskiego Śląska, a ropę z Baku, a nie ze Wsch. Galicji.
Zabór pruski -
Kapitał skupiony był w rękach niemieckich. Uprzemysłowiony - Śląsk, Poznańskie - rolnicze. Tylko drobny i średni przemysł w rękach polskich, z wyjątkiem zakładów H. Cegielskiego (przekształcone w 1899 r. w spółkę akcyjną).
Zabór austriacki -
kapitał austriacki (banki), niemiecki (przemysł naftowy, żelazny, górnictwo) angielski (naftowy).
Zarówno w zaborze pruskim jak i austriackim dominował kapitał obcy, z punktu widzenia ludności rodzimej, jednakże krajowy - pod kątem przynależności państwowej zaborów. ( Przykł. poziom spożycia mieszkańca Galicji był równy połowie średniej europejskiej, a wydajność pracy - ¼ przeciętnej europejskiej).
Zabór rosyjski-
w przeciwieństwie do pozostałych, na początku XX wieku decydujące pozycje pozostały w rękach kapitału polskiego (spolonizowani Niemcy i Żydzi). Np. w Królestwie Polskim kapitał ziemiański (Zamoyscy) współpracował z polskimi bankierami (Kronenbergami) i przemysłowcami (Natansonami, Poznańskimi). Na pierwszym miejscu przemysł włókienniczy, za nim - węglowy, maszynowy i przetwórstwo spożywcze. Dominowały 4 okręgi przemysłowe: łódzki, warszawski, dąbrowicki i staropolski.
Transport (koleje)
W 1848 otwarto kolej Warszawsko-Wiedeńską, a w 1859 r. dołączono Sosnowiec i Katowice.
W zab. pruskim główną magistralą była linia Berlin - Królewic, ale głównym węzłem Wielkopolski był Poznań.
Galicja - 1847 r. otwarto linię Kraków - Mysłowice, 1861 otwarto linię Kraków-Lwów. Najgęstsza sieć kolejowa była w zaborze pruskim, najrzadsza - w rosyjskim.
Długość i gęstość sieci kolejowej na ziemiach polskich w 1912 r.
|
Długość kolei |
Na 1000 km2 |
Na 100tys. mieszkańców |
Królestwo Polskie Litwa i Białoruś Ukraina Galicja Wielkie K. Pozn. P. Gdańskie |
3 596 6 350 3 817 4 120 2 890 2 250 |
28 21 23 52 97 88 |
28 49 31 51 135 130 |
II. 2. Rolnictwo
Uwłaszczenie chłopów
Królestwo Polskie - 1864 r. ukaz carski uwłaszczył chłopów - ale istniało jeszcze 50% gospodarstw pańszczyźnianych.
Wielkie Księstwo Poznańskie 1811, 1816, 1823 r.
Galicja - 1848 r.
Na całym obszarze Rzeczpospolitej na początku XX wieku, gospodarstwa:
- małorolne obejmowały(do 5 ha) - 23% obszaru, choć stanowiły 57% gospodarstw wiejskich,
- średniorolne (5-20 ha) 41 % obszaru i stanowiły 31% gospodarstw wiejskich,
- duże (ponad 20 ha) zajmowały 36% obszaru i stanowiły 12 % ogółu.
Najwięcej gosp. karłowatych było w Galicji.
Struktura posiadania ziemi na ziemiach polskich na początku XX w.
Wyszczególnienie |
Gospodarstwa ogółem |
w tym o powierzchni |
|||
% ogólnej pow. ziemi zajmowanej przez gosp. chłopskie do 20 ha Król. Polskie Galicja Poznańskie Prusy Zachodnie
% gosp. chłopskich według grup powierzchni Król. Polskie Galicja Poznańskie Prusy Zachodnie |
52 34 49 55
100 100 100 100 |
do 2 ha
2 5 2 2
25 44 56 56 |
2-5 ha
14 13 4 3
40 37 13 13 |
5-10 ha
29 14 23 21
33 18 25 23 |
10-20 ha
7 2 20 29
2 1 6 8
|
W guberniach kijowskiej,wołyńskiej i podolskiej, gdzie było jedynie 3% Polaków w rękach polskich pozostawała ponad połowa dóbr ziemskich ( w guberni kijowskiej - 54%, wołyńskiej - 45, na Podolu - 41%. Tu niemal połowa inteligencji była polskiego pochodzenia.
Podsumowanie
Polska - podzielona między zaborców była zróżnicowana.
Zabór pruski: 113 $ rocznego dochodu na 1 mieszkańca, korzystny bilans handlowy, 1 km linii kolejowych na 8,5 km2 i 1 uczeń na 5 mieszkańców.
Zabór rosyjski (Kongresówka): 63$ rocznego dochodu na głowę, korzystny bilans handlowy, 1 km linii kolejowych na 36,5 km2, 1 uczeń na 28 mieszkańców.
Zabór austriacki: 38$ rocznego dochodu na głowę, bilans handlowy niekorzystny, 1 km linii kolejowych na 19,5 km2, 1 uczeń na 6 mieszkańców.
Jednakże mimo ograniczonych więzi ekonomicznych, między zaborami rozwinęły się więzi polityczne i kulturalne. Duże znaczenie miała współpraca pokrewnych partii, z poszczególnych zaborów. Dyskusje polityczne toczyły się ponad granicami, a polskie książki legalne i konspiracyjne docierały do wszystkich dzielnic. Łączyła wspólna religia. Kult Matki Boskiej Częstochowskiej miał charakter ponaddzielnicowy. Związki polityczne, ideowe i kulturalne stały się podstawą stworzenia zjednoczonego państwa.
3