„TEORIA ELIT” VILFREDO PARETO

Wstęp

Teoria elit prof. Pareto polega na uznaniu pewnych prawideł w życiu społeczności. Aksjologia tych prawideł leży w podziale każdego społeczeństwa, nawet demokratycznych, na dwie grupy: na elitę rządzącą oraz na nie-elitę, masy podporządkowane elicie. Konsekwencją takiego ostrego podziału jest chęć przenikania członków nie-elity do elity. Kiedy jednak elita wykazuje cechy środowiska hermetycznego i nie przyjmuje członków z poza, w obrębie owej nieprzyjętej jednostki tworzy się nowa grupa, która z przyczyn oczywistych znajduje coraz więcej zwolenników, aż do momentu kiedy jest na tyle silna, ażeby obalić na drodze rewolucji dotychczasową elitę i zająć jej miejsce. Staje się więc elitą rządzącą. Proces ów nieustannie się powtarza.

Droga Vilfredo Pareto do ideowego stanowiska, które dziś nazwalibyśmy prawicowym, była długa i pełna zawiłych meandrów. Podobnie rzecz się miała z jego socjologicznymi zainteresowaniami, które uczyniły go uczonym o światowej sławie, zajmującym poczesne miejsce w panteonie mężów zasłużonych dla rozwoju nauk społecznych.
Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto urodził się dnia 15 lipca 1848 r. w Paryżu. Pochodził z rodziny o ugruntowanych tradycjach działalności na niwie polityki: jego dziadek był żarliwym republikaninem i zwolennikiem Napoleona, ojciec zaś z powodu poparcia udzielanemu Mazziniemu zmuszony został do opuszczenia rodzinnej Italii i zamieszkania we Francji. Vilfredo Pareto po ukończeniu szkoły średniej podjął studia w Szkole Politechnicznej w Turynie, gdzie otrzymał tytuł inżyniera budownictwa. Po ukończeniu studiów wraz z rodzicami przenosi się do Rzymu, a następnie do Florencji, w którym to mieście podejmuje pierwszą pracę zawodową. Poglądy polityczne Pareto nie odbiegają od wówczas modnych i "postępowych" tendencji: głosi on poglądy republikańskie, broni demokratycznych swobód i wolnego handlu, popiera związki zawodowe i ruch pacyfistyczny, optuje za powszechnym prawem wyborczym, prawem do strajku, a w kwestii rozumienia pojęcia wolności myśl jego podąża śladem liberalnych koncepcji Johna Stuarta Milla. Jednocześnie rozwija swoje zainteresowania ekonomiczne, czego efektem staje się objęcie przezeń katedry na uniwersytecie w Lozannie w 1893 r., gdzie Pareto zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym ekonomii politycznej. Oprócz wykonywania obowiązków daje się poznać jako publicysta ze szczególną pasją zwalczający interwencjonizm państwa w gospodarce. Wkrótce powstaje jego praca pt. "Cours d`economie politique", a sam Pareto zostaje wybrany dziekanem Wydziału Prawa. Dwa lata później dziedziczy pokaźną fortunę, która pozwala na większą swobodę poczynań naukowca oddającego się od tej chwili rozważaniom na tematy wykraczające poza dziedziny związane z jego dotychczasową działalnością zawodową. Efektem jest wydana w 1902 r. praca zatytułowana "Systemy socjalistyczne". Jest ona przenikliwą analizą i krytyką doktryn socjalistycznych i związanych z nimi postulatów i rozwiązań ekonomicznych. W tym okresie pojawiają się też u Pareto zainteresowania socjologiczne. Nurtują go pytania o przyczyny ludzkich zachowań. Badania nad strukturą społeczną, nad ludzkimi poczynaniami owocują trwającą pięć lat pracą nad dziełem życia Vilfredo Pareto, jakim stał się "Traktat o socjologii ogólnej". Wraz z upływem czasu poglądy polityczne Pareto ewoluowały od liberalno-postępowych ku zachowawczym. Mieszkając w Szwajcarii żywo interesował się sytuacją Italii, skąd wywodziła się jego rodzina. Prawicowość Pareto kształtowała się pod wpływem obserwacji czynionych przezeń, a dotyczących rzeczywistości Europy pierwszych dekad dwudziestego stulecia. Na jego oczach kruszyły się spękane od czasów Rewolucji Francuskiej fundamenty starej Europy, który to proces osiągnął swe apogeum na polach bitew I wojny światowej. Powersalska Europa to dlań kontynent rządzony przez cwaniaków, łotrów i oszustów zainteresowanych li tylko własnymi kontami bankowymi. Drugim czynnikiem kształtującym poglądy uczonego były obserwacje prowadzone na użytek konstruowania teorii socjologicznych. To właśnie one sprawiły, iż Pareto porzucił młodzieńcze fascynacje postępowymi sloganami. U schyłku życia życzliwie ustosunkował się do objęcia władzy przez Mussoliniego, widząc w nim polityka wybijającego się ponad stado zgnuśniałych karierowiczów. Sam Mussolini darzył Pareto dużą estymą ogłaszając się wręcz jego uczniem. Powierzył nawet uczonemu kilka funkcji, których ten jednak nie mógł sprawować ze względu na stale pogarszający się stan zdrowia. Vilfredo Pareto zmarł 19 sierpnia 1923 r.
Przez długie lata swej aktywności Pareto na ogół nie zajmował się komentowaniem całokształtu bieżących wydarzeń politycznych. Czynił tak jedynie w odniesieniu do kwestii ekonomicznych, jednak i to z coraz mniejszym przekonaniem widząc niewielkie oddziaływanie swej twórczości publicystycznej. O prawicowości Pareto mówić możemy (pomijając rozważania ze sfery ekonomii i gospodarki) w odniesieniu do jego koncepcji socjologicznych. Ze względu na ograniczone ramy niniejszych rozważań chciałbym skupić się przede wszystkim na tzw. teorii elit będącej poważnym wkładem Pareto do wyjaśnienia mechanizmów zachodzących w społeczeństwie.

Rozwinięcie i opis teorii
Teoria elit opiera się na fundamentalnym przekonaniu o istnieniu nierówności między ludźmi. Na przekór dogmatom zawartym w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela uczony uważa twierdzenie o naturalnej równości wszystkich ludzi za błędne i niewiele mające wspólnego z rzeczywistością. O istnieniu nierówności decyduje w stopniu największym zróżnicowanie względem przystosowania się poszczególnych jednostek do warunków, w których przyszło im egzystować. Twierdzenia o powszechnej równości, które zdominowały rozważania o społeczeństwie nie opierają się na naukowych ustaleniach, lecz wynikają raczej z pobudek emocjonalnych i są dodatkowo umiejętnie podsycane przez ośrodki promocji takiego sposobu postrzegania świata. Pareto odrzuca zdecydowanie takie przekonanie pisząc: „Twierdzenie o obiektywnej równości ludzi jest tak absurdalne, że nie zasługuje na to, aby je obalać, natomiast subiektywna idea równości ma duże znaczenie i wywiera potężny wpływ na zmiany, jakim ulega społeczeństwo”.1) Istniejące wbrew obiegowym opiniom nierówności służą za podstawę klasyfikacji ludzi. W określonej dziedzinie segregujemy jednostki ze względu na lepsze lub gorsze wykonywanie powinności, które składają się na całokształt danego zjawiska. Dokonując owej klasyfikacji tworzymy drabinę hierarchiczną, której wyższe szczeble zajmują najlepsi w danej dziedzinie, szczeble niższe zaś gorsi. Tę warstwę ludzi zajmujących miejsce na szczycie nazywa Pareto elitą. Elita jest zatem rodzajem „grupy obdarzonej pod pewnymi względami przewagą w odniesieniu do innych grup w obrębie tejże samej działalności”.2) Możemy zatem mówić o elicie w niemal każdej dziedzinie życia społecznego. Istnieje jednakże elita szczególna, której specyfika wyraża się w posiadanym przez nią wpływie na prawie każdy aspekt życia na określonym terytorium. Tą elitą jest elita władzy, czyli wszystkie osoby pośrednio lub bezpośrednio biorące udział w rządzeniu.

Uczestnictwo w elicie władzy jest rezultatem procesu selekcji zachodzącego w każdym społeczeństwie. O pomyślnym przebrnięciu przez jego poszczególne etapy decyduje wiele czynników, wśród których poczesne miejsce zajmuje zamożność kandydatów. Stąd też „elita rządząca jest zarazem elitą majątkową”.3) Innymi czynnikami decydującymi o udziale w elicie władzy są itp. sława wojenna (w okresie wojen), prawo dziedziczenia, czy wreszcie przymioty osobiste. Proces selekcji zachodzi nieprzerwanie. Na miejsce osobników opuszczających elitę wchodzą inni. Zdaniem Pareto wymiana jednostek wchodzących w skład elity zapobiega jej zdegenerowaniu. W obrębie hierarchicznie zbudowanego społeczeństwa mamy do czynienia z ciągłą selekcją zwaną przez Pareto krążeniem elity. Proces ten ma niebagatelny wpływ na funkcjonowanie systemu społecznego, bowiem „gdyby nie selekcja to zdegenerowałyby się wszystkie gatunki, nie wyłączając ludzi. Wyznawcy humanitaryzmu mogą przymykać oczy na tę prawdę i rozmyślnie ją ignorować, w niczym nie zmieni to jednak faktów. W każdym gatunku trafiają się jednostki niepełnowartościowe, które powinny zostać usunięte w drodze selekcji. Cierpienia spowodowane tą stratą stanowią cenę doskonalenia się rasy. Jest to jeden z licznych wypadków, kiedy dobro jednostki stoi w sprzeczności z dobrem gatunku. Pewne formy selekcji mogą zanikać, ale inne powinny je zastąpić”.4) W dzisiejszych czasach twierdzenie jak powyższe wywołałoby wytoczenie przeciw jego autorowi najcięższych armat. Słuszna wydaje się jednakże zasada oceniania po owocach i oddając znów głos Pareto warto pamiętać, iż: „Dzieło zwolenników humanitaryzmu w osiemnastowiecznej Francji przygotowało zbrodnie okresu Terroru, dzieło liberałów pierwszej połowy XIX stulecia sprowadziło ucisk demagogów, którego jutrzenka właśnie świta”.5)

W hierarchii społecznej mamy do czynienia z dwoma zasadniczymi warstwami: rządzącą i rządzoną. W żadnym społeczeństwie, nawet kierującym się ścisłymi zasadami odrębności (itp. społ. Kastowe), nie istnieje całkowita izolacja obu warstw. W każdej społeczności zachodzi wymiana poszczególnych elementów. Jednostki z warstwy rządzonej wchodzą do warstwy rządzącej i vice versa. Zdaniem Pareto mechanizm ten stanowi jeden z głównych motorów dziejowych przemian. Nie upatruje on jednakże w nim wyjaśnienia wszystkich procesów i krytykuje Marksa i jego kontynuatorów za popełnianie błędu symplicyzmu, tj. doszukiwania się w jakimś czynniku przyczyn wszelkich zjawisk społecznych. Marksowska walka klas jest zdaniem Pareto jedynie jedną z wielu przyczyn leżących u podstaw procesów zachodzących w społeczeństwie, bowiem często niż walka między dwoma klasami ważniejszą rolę odgrywają konflikty w łonie jednej z klas.

Wymiana poszczególnych elementów konstytuujących obie warstwy odbywa się na skutek zmiany pozycji poszczególnych osobników. Na przykład utrata majątku przez osobę z warstwy rządzącej i wzbogacenie się dotychczasowego rządzonego sprawia, iż teoretycznie powinni oni zmienić swą przynależność do poszczególnych warstw. Jak uczy doświadczenie historyczne wejście do elity rządzącej nie jest jednak sprawą prostą mimo posiadania materialnych i/lub moralnych cech teoretycznie uprawniających do tego. Spowodowane jest to kostnieniem istniejących elit i ich zamknięciem się w sobie. Na skutek tego krążenie elit zostaje zakłócone, co zdaniem Pareto ma niekorzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu społecznego i jego poszczególnych części. Elita władzy nie eliminująca osobników zbędnych i nie zastępująca ich nowymi doprowadza do zgubnych następstw. Jednym z nich może być konflikt między aspirującymi do współtworzenia elit władzy dotychczasowymi rządzonymi a starą elitą jako całością. Grozi to wstrząsami społecznymi i mniej lub bardziej trwałym zaburzeniem ładu. Dzieje się tak na skutek stworzenia z najlepszych osobników warstwy rządzonej elity tejże warstwy, która od samego niemal początku znajduje się w stanie walki z elitą władzy. Pareto przedstawiając ten proces za pomocą symboli określa elitę władzy jako A, elitę rządzonych jako B, pozostałą część społeczeństwa zaś jako C. A i B to strony konfliktu, natomiast C przypada w udziale rola „mięsa armatniego”, które po zakończeniu walki, niezależnie od jej wyniku odchodzi w cień. C jest z natury bierne i niesamodzielne i dopiero pod przywództwem A lub B stanowi czynnik mogący odegrać jakąś rolę w wydarzeniach. Najczęściej C staje po stronie B zwabione hasłami o wspólnym wrogu i celu.6) Pareto demaskuje demokratyczne mity o udziale mas w życiu społecznym i ich roli w zachodzących procesach. Tak naprawdę stanowią jedynie bierny podmiot, któremu co najwyżej stwarza się iluzje uczestnictwa. Mimo nader częstego posługiwania się przez B (a czasem i przez A) hasłami wspólnej sprawy, sprawiedliwości społecznej, obrony interesów mas, w rzeczywistości mamy do czynienia ze starciem dwóch elit, któremu „milcząca większość” może jedynie się przypatrywać lub brać udział jako narzędzie. Niezależnie od stopnia zmian w łonie elity władzy sytuacja C zmienia się w stopniu bez porównania mniejszym. Modelowym przykładem wydaje się tu być Rosja porewolucyjna, kiedy to oprócz zmiany elity (w tym przypadku prawie całościowej) dola rządzonych nie uległa znaczącej poprawie.

Pareto analizuje przyczyny osłabienia elity władzy na skutek jej zamknięcia się na dopływ świeżej krwi. Pisaliśmy już, iż elita władzy to także elita majątkowa. Na poziomie biologicznym ubóstwu towarzyszy znaczna śmiertelność, w efekcie czego przy życiu pozostają jednostki fizycznie najwartościowsze. Bogactwo natomiast umożliwia ratunek osobników chorych, słabych itp. Również na poziomie moralnym bogactwo przyczynia się do upadku, bowiem łatwość życia pozbawia członków elity władzy cech bojowych, męstwa, przedsiębiorczości. Zatem elita pozbawiona zbawiennego wpływu ciągłej rotacji i dopływu osobników wartościowych skazana jest na zagładę rozłożoną w czasie. Zdaniem Pareto otwartość na wartościowe jednostki z warstwy rządzonej, czyli prawidłowe krążenie elit jest podstawą równowagi i harmonii społecznej.

Ciekawe wydają się rozważania Pareto o upadku arystokracji (czyli elity, od aristos - najlepszy). Oprócz często nadmiernego zamknięcia się na dopływ osobników z warstw niższych, spowodowane jest to również nadmiernym humanitaryzmem rozumianym jako zanik ducha bojowego na rzecz sentymentalizmu i chęci ulepszenia całego świata. Jak pisze: „Oznaką, która prawie zawsze zapowiada upadek arystokracji, jest zalew uczuć humanitarnych i ckliwej czułostkowości, która uniemożliwia jej obronę swych pozycji”.7) Podstawą sprawowania władzy jest jego zdaniem siła, jednak używana z rozwagą w odróżnieniu od gwałtu będącego działaniem na oślep i dowodem utraty siły oraz przyczyną znienawidzenia władców przez poddanych. Siła leży również u podstaw funkcjonowania społeczeństwa, bowiem: „Instytucje społeczne tworzą się dzięki sile i dzięki niej trwają. Każda elita, która nie jest gotowa do walki dla obrony swych pozycji, jest w stanie całkowitej dekadencji i pozostaje jej tylko ustąpić miejsca innej elicie (...). Czystym złudzeniem jest wyobrażać sobie, że humanitarne zasady jakie głosiła elita, zostaną wobec niej zastosowane: w uszach jej zabrzmi nieubłagany okrzyk zwycięzców: vae victis”.8)

Krążeniu elit towarzyszy występowanie różnorakich ideologii, teorii religijnych, filozoficznych i moralnych. Zdaniem uczonego religijne uczucia są stałą cechą natury ludzkiej, zmienne są jedynie ich zewnętrzne przejawy.9) Walka elit rozgrywa się na ogół pod sztandarami, na których widnieją przeróżne idee. Szczególnie w środowiskach pretendujących do stania się elitą władzy kładzie się nacisk na sformułowanie atrakcyjnych haseł mających przyciągać pod sztandary bierną część społeczeństwa. To, na co szczególny nacisk kładzie Pareto to znaczenie ideału w procesie funkcjonowania stabilnego systemu społecznego. Lud pozbawiony ideałów, wiary, wzniosłych uczuć jest na prostej drodze do upadku. Dzisiejsze społeczeństwa pogrążone w szaleńczej konsumpcji, goniące za dobrami materialnymi, zapewne potwierdzi jeszcze raz tezy Pareto.

Wypada jedynie żałować, że Pareto nie doczekał rozwoju masowej demokracji i w związku z tym nie mógł przeprowadzić analizy tego tworu. Wydaje się jednak, że współczesne systemy zwące się demokratycznymi wskazują na potrzebę modyfikacji pewnych twierdzeń Pareto. Elity władzy to w dużej mierze elity zdominowane przez różnego rodzaju miernoty, które najlepsze są jedynie w socjotechnicznych zabiegach mających skłonić lud do poparcia ich w wyborach. A mityczna demokracja to nie tyle rządy ludu, co raczej rządy tych właśnie wybranych przezeń miernot. O elitach w takim rozumieniu jak w pracach Pareto trudno w ogóle mówić, bowiem często jednostki najwartościowsze funkcjonują na marginesie, a o dostępie do władzy mogą jedynie pomarzyć. Tak jak za czasów Pareto na ogół rządzą cwaniacy, łotry i oszuści...

METODOLOGIA BADAŃ SOCJOLOGII POLITYKI

Cztery główne podejścia metodologiczne:

1. Socjologiczna teoria polityki-oparta na badaniach empirycznych własnych jak i na dorobku innych nauk społecznych..

2. Empiryczne badania socjologiczne nad różnymi dziedzinami życia społecznego .

3. Empiryczne badania porównawcze które prowadzą do ustalenia ponad narodowych prawidłowości ,do weryfikowania hipotez teoretycznych.

4. Badania socjologiczno - historyczne prowadzone w skali poszczególnych krajów, jak kompratystycznie. Ich cel poznawczy polega na poszukiwaniu w historycznie zmieniających się formach życia politycznego socjologicznych prawidłowości.

Empiryczne badania socjologii polityki

Szczególne znaczenie ma tutaj sześć badań:

1. Badania nad zachowaniem politycznym, zwłaszcza wyborczym

2. Badania nad partiami politycznymi

3. Badania nad elitami politycznymi i przywódcami

4. Badania nad świadomością polityczną, opinią publiczną i kulturą polityczną

5. Badania nad socjologicznymi aspektami procesów decyzyjnych w polityce

6. Badania stosunków międzynarodowych w ich aspektach socjologicznych.

Metody badawcze stosowane w empirycznej socjologii polityki nie różnią się w zasadniczy sposób od metod wykorzystywanych w innych dziedzinach empirycznych badań socjologicznych czyli; technika analizy statystycznej, sondaży opinii publicznej, wywiadów.

Wiek XIX-okres dominacji materiału historycznego opracowywany w sposób porównawczy( Marks,Tocqueville,Weber, Mosca, Pareto) opierali się na podstawach empirycznych, których dostarczała im wiedza historyczna.

Wiek XX-metody empiryczne:

1. analiza statystyczna materiałów zastanych jak i materiałów uzyskanych specjalnie do celów badań

2. wywiady z reprezentatywnie dobranymi próbami ludności, sondaże.

3. Obserwacje zachowań politycznych prowadzone w warunkach naturalnych lub eksperymentalnych.

Metody behawioralne-metody analizowania zjawisk politycznych w drodze obserwacji zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzi. „Zachowanie polityczne”- wszelkie działania jednostki o charakterze werbalnym i nie werbalnym, które odnoszą się do jej roli jako członka pewnej zbiorowości politycznej.

Obserwacja- wszelkie uzyskiwanie empirycznych informacji:

Bezpośrednia: (przypatrywanie się demonstrującemu tłumowi), pośrednia: (np. dane o wynikach wyborów).

Obserwacja może mieć charakter naturalny np. obserwacja wyborów, lub sztuczny np. eksperyment.

U podstaw stosowania metod behawioralnych leżą dwie preferencje teoretyczne:

1. Dążenie do uwzględniania psychologicznego aspektu polityki- metoda pozwalająca widzieć stosunki polityczne przez pryzmat przeżyć ludzi w stosunki te uwikłanych.

2. Orientacja ilościowa- metody ilościowe mogą być stosowane nie tylko do obserwacji zachowań jednostkowych, lecz na przykład do ilościowego badania wojen konfliktów międzynarodowych

Cztery metody behawioralnych badań politycznych:

1)Statystyczne badania uczestnictwa politycznego- zapoczątkowane w latach międzywojennych. W ostatnich latach modne jest podejście „ekologiczne”- polegające na szukaniu statystycznych zależności między zachowaniami politycznymi a cechami społecznymi środowiska. Jednostką badaną nie jest poszczególny człowiek, lecz wydzielona terytorialnie społeczność.

W odróżnieniu od innych metod behawioralnych badacz nie obserwuje tu zachowań jako takich, lecz ich efekty.

2)Badania ankietowe i wywiady - zapoczątkowane w latach trzydziestych , gdy George Gallup rozpoczął przedwyborcze sondaże postaw politycznych. Istotą tych badań wyborczych jest ustalenie na podstawie statystycznej reprezentacji, jak kształtuje się decyzja wyborcy. Ma to podwójne znaczenie- przed wyborami pozwala sformułować prognozy, pozwalają także analizować w sposób naukowy czynniki wpływające na wyborcę.. Badania ankietowe i wywiady mają wiele ograniczeń:

-badania te nie mogą uwolnić się od subiektywizmu narzuconego przez fakt, iż operują relacjami a nie rzeczywistymi zachowaniami.

-stwarzają sytuacje sztuczną

3)Eksperymenty laboratoryjne-znajdują się w nauce o polityce w fazie bardzo wstępnej, bardziej w psychologii.

Cel: ustalanie typów zachowań np. o skłonności do ryzyka wiąże się z cechami osobowości, socjologicznymi itp.

Inny typ eksperymentu- wywołanie decyzji, w którym obserwowani mają do wyboru kilka wariantów niejednakowo dla nich korzystnych cel: ustalenie warunków sprzyjających podejmowaniu decyzji racjonalnej.

Eksperymentowanie w nauce o polityce rodzi dwa zastrzeżenia:

1. metodologiczne dotyczy prawdopodobnej rozbieżności między zachowaniami w sytuacjach naturalnych i sztucznych.

2. etyczne-eksperymentujące z ludźmi

Teoria gier i jej zastosowanie do podejmowania decyzji politycznych, zrodzona w latach 60-tych w wyniku przeniesienia pewnych doświadczeń nauk ekonomicznych Jego istota jest konstruowanie reguł gry dających się wyrazić w języku liczb i tworzenie modelu zachowań Stanowi to podstawę matematycznie sformalizowanej teorii racjonalnego wyboru.

Inny wariant tej metody służy przewidywaniu wariantów zachowania przeciwnika.

SOCJOLOGICZNE BADANIA NAD ZACHOWANIEM WYBORCZYM

Zachowanie wyborcze- całość czynności wykonywanych w związku z kampanią wyborczą i udziałem w akcie głosowania, kompleks postaw kształtujących się w trakcie tych czynności oraz czynności te warunkujących.

Badania zachowania politycznego w warunkach gdy:

1. ważne kwestie o znaczeniu ogólnopaństwowym postawione są przed sąd ogółu dorosłej ludności.

2. Istnieje państwowy aparat który służy do zarejestrowania decyzji wyborców .

3. Pojawiają się warunki zaktywizowania opinii publicznej.

Przedmiotem badania zachowania politycznego jest:

1)Socjologiczna interpretacja wyników wyborów.

2)Mechanizm kampanii wyborczej funkcjonowanie środków propagandy, oddziaływanie na wyborców.

3)kontrowersyjne zagadnienia i stanowiska występujące w programach partii i ich wpływ na decyzję wyborcy.

4)Związek preferencji wyborców w stosunku do tej lub innej partii a ich cechy zawód, wiek, wykształcenie itp.

5)Zmiana postawy, decyzji wyborczej w trakcie kampanii.

.

Kierunki socjologicznych badań wyborczych:

1)Kierunek statystyczny-kierunek ten uprawiali przede wszystkim Harold F. Gosnell i Herbert Tingsten.Ich prace nakreśliły dwa główne kierunki statystycznych badań wyborczych.

Gosnell opracował szczególne podstawy systematycznych badań porównawczych wybranych jednostek terytorialnych, w ramach jednego miasta kraju Rozwinął badania porównawcze na podstawie rejestru wyborców i wyników głosowania w skali kilku krajów.

Tingsen wyprowadził ze swoich badań „prawo społecznego środka ciążenia”

Mówiło o tym że uczestnictwo wyborcze w danej grupie rośnie wraz z relatywną siłą danej grupy w okręgu wyborczym .

2)Kierunek sondażowy-najczęstsza metoda badawcza , przedmiotem badań jest próbka reprezentacyjna . Początek badań sondażowych wyborczych wprowadził na skalę masową George Gallup, założyciel instytutu badań sondażowych.

Sondaż opinii dostarcza nam danych na temat postaw występujących w próbce w danym momencie.

3)Metoda „badań panelowych”(rozwinięta przez michigański ośrodek badań wyborczych)o tych badaniach mówimy wszędzie tam gdzie ta sama próbka ankietowana jest przynajmniej dwukrotnie w tej samej sprawie. Musimy zbadać grupę przed wyborami i po- ponieważ interesują nas przyczyny zmiany w decyzjach wyborczych.

4)Kierunek historyczny-polega na badaniu dokumentów znalezionych lub przekazanych, stworzonych w przeszłości. Przedmiotem badania jest mechanizm kampanii, nie zaś sam wyborca-jest to ważna metoda pomocnicza, ułatwiająca interpretację danych uzyskanych np. w sondażu.

5)Badania nad partiami politycznymi-zostaje wydane studium Duvergera_1951r.-pierwsza wielka synteza empiryczna wiedzy o partiach politycznych. Partie polityczne jako machiny służące do kształtowania opinii społecznej. Partia polityczna= Organizacja służąca określonym elitom przywódczym w walce o władze.

Badania te ogniskują się wokół elit politycznych

6)Badania opinii publicznej i kultury politycznej-wyrosły z socjologicznych badań empirycznych nad zachowaniem publicznym. Walter Lippman wydał prace w 1922r. „Opinia publiczna”- opinia publiczna nie może kierować sprawami państwa gdyż jest zbyt emocjonalna, niedostatecznie racjonalna i nie nadąża za zmiennym tokiem wydarzeń, panują stereotypy.

7)Badanie stosunków międzynarodowych-badania empiryczne o socjologicznym charakterze poświęcone stosunkom międzynarodowym. Problem metody socjologicznej w badaniu stosunków międzynarodowych rozpatrywany w dwóch aspektach:1) zastosowanie socjologicznej metody interpretacji zjawisk politycznych.2) wykorzystanie metod zbierania ,przetwarzania i interpretacji informacji, które zostały wytworzone lub rozwinięte w badaniach socjologicznych.

CELE BADAŃ SOCJOLOGII POLITYKI

Wstęp

Socjologia - upraszczając jest to nauka o społeczeństwie i procesach, które w nim zachodzą. Zajmuje się badaniem stosunków społecznych, określa prawidłowości powstawania i przekształcania się różnych form życia zbiorowego, analizuje zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach. Socjologia jest nauką, która w znaczący sposób wpływała i w dalszym ciągu wpływa na naukę o polityce. Płaszczyzna jej badań w dużym stopniu zazębia się z politologią. Do XIX wieku komentarze socjologiczne były stałym motywem w pracach filozofów politycznych. Począwszy od Platona, a skończywszy na Johnie Stuarcie Millu, nie znajdzie się chyba wybitnego polityka, który nie komentowałby instytucji społecznych, procesów zachodzących we współczesnych mu społeczeństwach czy struktury tych ostatnich.

Rozwinięcie

Na bazie socjologii pojawiła się jedna z subdyscyplin politologii- socjologia polityki. Jest to nauka zajmująca się społecznymi uwarunkowaniami sprawowania władzy politycznej. Socjologia polityki podobnie jak teoria polityki zajmuje się rozkładem i sprawowaniem władzy w społeczeństwie. Jednakże odwrotnie niż teoria polityki, przedmiotem zainteresowania socjologii polityki nie są instytucjonalne uwarunkowania sprawowania władzy. „Podczas gdy teoria polityki „wychodzi” od państwa i bada, jak ono wpływa na społeczeństwo, to socjologia polityki „wychodzi” od społeczeństwa i bada jak ono wpływa na państwo, tj. instytucje formalnie służące rozdziałowi i sprawowaniu władzy”

Sedno sprawy

Pole badawcze socjologii polityki daje się uporządkować na trzech poziomach:

1. poziom ośrodków decyzyjnych - obejmuje on badania nad elitami politycznymi, przywódcami i przywództwem politycznym oraz władzą rozumianą jako wpływ wywierany przez rządzących na rządzonych

2. poziom instytucji pośrednich - to instytucje pośredniczące w relacjach między rządzącymi a rządzonymi: biurokracja, grupy nacisku, zrzeszenia polityczne, ruchy społeczne itp.

3. poziom grup społecznych - obejmuje zagadnienia związane ze stratyfikacją społeczną, postawami politycznymi, uczestnictwem i kulturą polityczną, a także elementy potocznej świadomości społecznej

Z kolei ujmowane procesów jakie zachodzą w polu badawczym socjologii polityki obejmuje dwa obszary:

1. konflikt społeczny - obejmuje badania nad przyczynami, dynamiką i następstwami konfliktów społecznych w różnych ich formach.

2. konsens społeczny - badania te koncentrują się nad warunkami stabilizującymi strukturę społeczną, przyczynami zmian społecznych oraz problemami transformacji systemowej

Podsumowanie

Systematyczny rozwój socjologii polityki rozpoczął się w latach 30- tych XX w. chociaż jej problemy były przedmiotem zainteresowań już wcześniej min. K. Marksa. Czynnikiem stymulującym rozwój badań w tym zakresie było udoskonalenie metod badawczych właściwych dla socjologii (techniki kwestionariuszowe, wywiady, badania marketingowe itp.). Pojawienie się socjologii polityki było efektem buntu wobec sposobu wyjaśniania zjawisk politycznych, jaki proponowała tradycyjna teoria polityki. Im bardziej teoria polityki koncentrowała się na ściśle politycznych zjawiskach, tym większy nacisk kładła socjologia polityki na badania struktury społecznej, uzasadniając to tym, że aby w pełni zrozumieć zjawiska polityczne, należy odwołać się do ich społecznych uwarunkowań. Podczas gdy badania prowadzone w ramach teorii polityki zmierzały do uwydatnienia tych elementów systemu społecznego, które sprzyjały zachowaniu i ochronie status quo, socjologia polityki- przynajmniej w początkowej fazie swojego rozwoju- więcej uwagi zwracała na siły odśrodkowe w systemie społecznym, czynniki zakłócające równowagę społeczną oraz powodujące konflikt. Narodziny socjologii polityki były, więc naznaczone głębokim wpływem teorii konfliktu. W chwili osiągnięcia „dojrzałości”, socjologia polityki z większą uwagą zaczęła traktować zachowanie porządku i konsensusu. Istotny wpływ na poszerzenie pola badawczego socjologii polityki miał rozwój nurtu funkcjonalnego w socjologii. Tym samym nastąpiło zbliżenie socjologii, polityki i teorii polityki.

HISTORIA SOCJOLOGII POLITYKI - POCZĄTKI SOCJOLOGII POLITYKI

Socjologia polityki jest częścią teorii socjologicznej, która wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy. Część ogólnoteoretyczna socjologii polityki określa społeczne podstawy i społeczne aspekty zinstytucjonalizowanej władzy w społeczeństwie. Chodzi tu o prawo i hipotezy wyjaśniające zależności genetyczne i funkcjonalne między niepolitycznymi zjawiskami społecznymi a zjawiskami politycznymi. Do części szczegółowej socjologii polityki należy: socjologia ruchów i partii politycznych, socjologia państwa i jego instytucji ( wojsko, administracja, socjologia zachowania politycznego, międzynarodowych stosunków politycznych)

Właściwa historia tej dyscypliny zaczyna się od Marksa. Pierwsze wzmianki o pomysłach z zakresu socjologicznej interpretacji życia politycznego pochodzą ze starożytnej Grecji. U Platona w jego „ Państwie” znajdujemy uogólnienia socjologiczne. Platona wskazuje na związek istniejący między różnicowaniem się ludzkich potrzeb i podziałem pracy a powstaniem społeczeństwa - nazywanego przez niego państwem. Uważał on, iż istnieje związek między prowadzeniem wojen a ustrojem państwa, ponieważ by móc prowadzić wojnę należy mieć w tym celu specjalnie przeszkolonych ludzi. Platon przemiany historyczne ujmuje jako rezultat zmian w sposobie życia ludów, migracji zmianie sposobu zdobywanie środków utrzymania ( pasterstwo a rolnictwo) postulował o zniesienie nierówności wynikającej z dziedziczenia, uważał, iż warunkiem osiągnięcia tego celu jest odebranie rodzinom wpływu na wychowanie dzieci.

Arystoteles - jako pierwszy zastosował metodę empiryczną i indukcję. O tym jak jest mówi na podstawie materiału empirycznego. W Polityce wychodzi od analizy powstania i funkcji państwa, wywodzi je ze wcześniejszych związków społecznych: związku płci, który jest konieczny dla istnienia gatunku, związku między panem a niewolnikiem, który konieczny jest dla powstania trwałej wspólnoty. Na tych dwóch wspólnotach opiera się dom, czyli „rodzina” ( pan + niewolnicy) z kolei na rodzinie wspólnota gminna, następnie państwo jako najwyższa forma społeczności. Państwo zawdzięcza swe istnienie koniecznością życiowym ludzi, jednak dopiero ono zapewnia pełny rozkwit osoby ludzkiej. Koncepcja Arystotelesa - wzór politycznej doktryny umiaru - zakłada, iż demokracja może dobrze funkcjonować, gdy opiera się na sile społeczeństwa środkowego, czyli ludziach wolnych, zamożnych. Jest to pierwsze socjologiczne określenie skutecznie funkcjonującej demokracji.

Europa Odrodzenia przynosi nowe prądy umysłowe, dotyczy to myśli politycznej głoszonej wówczas przez Niccolo Machiavelli ( 1469 - 1527 ) - autor „ Księcia”, otworzył perspektywy badań politologicznych, uznając, iż historię należy traktować jako przedmiot nad funkcjonowaniem władzy. Wierzył, że historia się powtarza, rozumiejąc dobrze dzieje minione, zdobywamy wiedzę o teraźniejszości i przyszłości.

Jean Bodin - francuski teoretyk państwa ( 1530 - 1596 ) w jego „ Sześciu księgach o Rzeczypospolitej” znajdujemy zalążkowe sformułowanie teorii, w myśli, której państwo zawdzięcza swe powstanie podbojowi jednej grupy przez inną.

Thomas Hobbes - 1588 - 1679 ) w „Lewiatanie” uzasadniał powstanie władzy politycznej w kategoriach psychologii społecznej. Rozumiał on doskonale związek istniejący między własnością prywatną a powstaniem państwa, co stanowiło ważny krok w kierunku ekonomiczno - społecznego zinterpretowania władzy państwowej.

Koncepcje socjologiczne pojawiały się również u Johna Locke'a, stworzył on swój system filozofii politycznej jako wyraźne uzasadnienie rewolucji angielskiej XVII stulecia, na pierwszy plan wysuwał argumenty, które uzasadniają prawo poddanych do rewolucji a zarazem wyznaczają granice tego prawa zgodnie z interesami klas posiadających. Stąd u Locka zdecydowana obrona własności i polityczny liberalizm - to połączenie czyni go klasykiem burżuazyjnej koncepcji liberalnej.

Najważniejsze rozważania dla Locka to:

1. na temat ekonomicznych podstaw państwa,

2. utrzymywał, że społeczności ludzkie nie są społeczeństwami politycznymi, jeśli nie spełniają warunków takich jak: zjednoczenie terytorialne, wspólne prawo i istnienie władzy zdolnej do rozstrzygania sporów i karania przestępców.

Pojawienie się takiej społeczności jest rezultatem umowy, która ogranicza wolność jednostek, musi istnieć przyczyna, dla której ludzie akceptują powstanie władzy politycznej, przyczyną tą jest chęć utrzymania własności. następnym ważnym jego stwierdzeniem jest odróżnienie państwa od rządu, stąd też dwa rodzaje umowy: społeczna, która ustanawia państwo i rządowa, która ustanawia rząd.

W XVIII w. u Davida Hume'a odnajdujemy elementy socjologiczne, z tym, że odrzuca one jednak koncepcję umowy społecznej na rzecz tezy, iż u podstaw każdego państwa leży siła wyrażająca się w zagarnięciu władzy lub w podboju. Tym samym tłumaczył genezę władzy państwowej odrzucając koncepcje umowy społecznej na rzecz koncepcji pochodzenia władzy państwowej z podboju.

W swym podstawowym dziele „ O duchu praw” Monteskiusz przeciwstawił się poglądowi, według którego istnieją absolutnie najlepsze, czy najgorsze systemy prawne i polityczne. Uważał on, iż każdy system ocenić należy z punktu widzenia warunków, które go stworzyły. Instytucje polityczne muszą być dostosowane do charakterów ludów, których życie mają regulować, charakter ten jest produktem warunków geograficznych, w których żyją. Innym jego wkładem jest podkreślenie znaczenia, jakie ma harmonijne współdziałanie instytucji politycznych dla zapewnienia społeczeństwu kontroli. Zrodzona z tych twierdzeń doktryna rozdziału władz stała się jednym z ważnych założeń systemu politycznego USA. Założenie kontroli instytucji politycznych przez społeczeństwo w drodze uzyskania harmonii między tymi instytucjami - stanowi ważny wkład do socjologicznej interpretacji państwa.

Herder - podkreślał wpływ wrodzonych cech człowieka, co zostało później zakwestionowane. Uważał on, iż warunki geograficzne wpływają na instytucje polityczne nie, wprost lecz poprzez obyczaje.

W Anglii Edward Burke - uważał, iż ustrój polityczny nie może być tworzony według apriorycznie przyjmowanych zasad, lecz stanowi rezultat długotrwałego rozwoju historycznego.

Ferguson - przyjmowała dynamiczną wizję historii jako podstawę rozumienia przemian politycznych. Ferguson wprowadził do analizy życia politycznego myśl, że nie harmonia, lecz konflikt i walka grup społecznych są podstawa rozwoju.

Wkład w tworzenie socjologii stosunków politycznych wniósł, Charles Alexis Henri de Tocqueville dziełami” O demokracji w Ameryce”, „Dawny ustrój i rewolucja”. Sformułował on myśl, iż rewolucje wybuchają nie wtedy, kiedy, gdy masom żyje się najgorzej, lecz wtedy, gdy zapoczątkowana poprawa rozbudza ich pragnienia i oczekiwania. Był on uczonym, który świadomie porównywał odmienne systemy polityczne USA i Francji dla wyciągnięcia teoretycznych wniosków.

August Comte - uważany za twórcę socjologii, nie zajmował się bezpośrednio socjologią stosunków politycznych, to, co na ten temat napisał jest ubogie i powierzchowne. Uważał, że bez organizacji politycznej nie są możliwe stosunki społeczne. Uważał, że państwo musi opierać się na jakimś terytorium, on sam państwo traktował jako organ kierowania działalnością materialną społeczeństwa, co było regresem w porównaniu z realistyczną koncepcją państwa jako narzędzia w walce grup o sprzecznych interesach.

Spencer - wyraził pogląd, że państwo jest spółką akcyjną dla ochrony interesów państwa, teoria ta przyjmowała wizję państwa uogólniającą stosunek istniejący między państwem burżuazyjnym tego okresu a jednostkami należącymi do klasy burżuazji, w istocie chodziło, iż funkcje państwa określone są przez interesy społeczne i ekonomiczne. Spencer uważał również, iż ewolucja ustrojów politycznych i społecznych zależy od stosunku do wojny. Społeczeństwa, które wojnę prowadzą lub się do niej przygotowują nazywał - wojowniczymi (podporządkowanie jednostki interesom państwa) natomiast stan pokoju sprzyja powstaniu społeczeństwa industrialnego, w którym rząd chroni jednostkę.

George Wilhelm Hegel - jego koncepcje stanowiły ważne źródło kształtowania się Marksistowskich koncepcji socjologiczno - politycznych. W „Filozofii prawa” Hegel ukazuje rozróżnienie między społeczeństwem obywatelskim a państwem. Społeczeństwo obywatelskie - to system instytucji politycznych i ciał autonomicznych działających dla ochrony prywatnych interesów jednostek i grup. Tak rozumiane społeczeństwo stanowi punkt wyjścia do koncepcji pluralizmu politycznego, to jest koncepcji zorganizowanych grup pośredniczących między jednostką a państwem. Społeczeństwo obywatelskie oparte jest na różnorodnych interesach indywidualnych i grupowych, państwo zaś oparte jest na jedności etnicznej, jaką jest naród.

Andrzej Frycz Modrzewski - jest on zwolennikiem teorii społeczeństwa jako organizmu. Bardzo realistycznie oceniał klasowy charakter wolności szlacheckiej, mówiąc, iż jest to wolność dla możnych i bogatych. Analizując głębokie przeciwieństwa klasowe, dochodził do wniosku, iż istnieją dwa rodzaje ludzi, którzy tworzą dwa państwa. ( „ Naprawie Rzeczypospolitej” - w odniesieniu do zjawisk życia politycznego formułuje nie tylko postulaty i programy, lecz również wyjaśnienia socjologiczne )

Hugo Kołłataj - za punkt wyjścia przyjmuje koncepcje prawa naturalnego i umowy społecznej, - której wynikiem jest państwo. Wskazuje na państwo wtedy, gdy rodzi się własność ziemi. Dalszą koncepcję państwa przedstawia on w „Rozbiorze krytycznym zasad historii o początkach rodu ludzkiego” - gdzie przedstawia tezę o pierwszym, bezpaństwowym okresie historii ludzkości i dalszym rozwoju pod wpływem zmian w warunkach życia społecznego.

Stanisław Staszic w „ Uwagach nad życiem Jana Zamojskiego” przeprowadził pierwszą w literaturze przedmiotu klasyfikację ustrojów wyróżnił: arystokrację, monarchię i demokrację. Porównując trzy ustroje zwracał uwagę zwracał uwagę na charakterystyczne dla nich stosunki społeczne, typ struktury społecznej, formę własności ziemi.

MAX WEBER - JAKO SOCJOLOG POLITYKI

Max Weber - ( 1864 - 1920 ) - wywarł ogromny wpływ na wiele gałęzi nauk społecznych w tym w szczególności na socjologię polityki.

Punktem wyjścia Weberowskiej socjologii polityki jest poszukiwanie przyczyn, dla których nowoczesne społeczeństwa europejskie różnią się od innych znanych z historii lub mających miejsce na świecie. Weber w socjologii władzy poszukuje tak samo, jak w odniesieniu do innych problemów socjologicznych rozgraniczenia i wzajemnych związków między trzema podstawowymi sferami życia społecznego:

• sferą władzy,

• sferą gospodarki,

• sferą wartości.

Dla socjologii polityki zasadnicze znaczenie ma Weberowska analiza zależności istniejących między władzą ( aspekt polityczny, aspekt władzy ) a jej legitymizacją ( aspekt wartości, aspekt kulturalny )

Centralnym pojęciem weberowskiej socjologii stosunków politycznych jest panowanie, które odróżnia on od władzy w sensie ogólniejszym, wynikającej z siły ekonomicznej. ( przykład; władza wielkiego banku w stosunku do poszukujących kredytu w warunkach, gdy bank posiada niemal monopolistyczną pozycję na rynku - mamy tu do czynienia z władzą a nie panowaniem wg Webera )

PANOWANIE

Panowanie - zakłada możność wydawania rozkazów, a nie tylko jak w przypadku władzy ekonomicznej - zasadniczą przewagę, którą można wykorzystać do przeforsowania własnej woli. Panowanie - to relacja między władcą i rządzonym, w której ten pierwszy jest w stanie narzucać swą wolę w drodze wiążących rozkazów. Weber podkreślał, iż sama przemoc nie wystarcza by system panowania mógł powstać i dobrze funkcjonować. Konieczne jest istnienie określonych wartości, na których opiera się posłuszeństwo rządzonych w stosunku do panujących.

Wg Webera państwo - to podobnie jak poprzedzające je historyczne związki polityczne, to oparty na środkach prawomocnej przemocy stosunek panowania ludzi nad ludźmi. Aby mogło istnieć, ludzie poddani panowaniu muszą podporządkować się autorytetowi, jaki przypisują sobie ci, którzy panują.

Dlaczego tak czynią, jakimi motywami się kierują - te pytania stanowią podstawę paradygmatu zaproponowanego, przez Webera dla porównawczej analizy minionych i współczesnych organizmów państwowych. W analizie legitymizacji panowania tkwi podstawowy wkład Webera do soc.pol. Weber skonstruowała 3 czyste typy panowania ( idealne )

• panowanie tradycyjne,

• panowanie charyzmatyczne,

• panowanie legalne.

Panowanie tradycyjne - opiera się na wierze poddanych w to, że władza jest prawowita, gdyż istniała zawsze. Władcy mają w stosunku do rządzonych prawa i pozycję panów wobec sług. Ich władza jednak ograniczona jest przez uświęcone tradycją normy, na których opiera się również samo ich panowanie. W tym sensie władca, który naruszałby tradycję, a tym samym prawowitość własnej władzy, która opiera się na sile tradycji.

Aparat ten funkcjonuje jako rozszerzony „dom” władcy a poszczególni słudzy odpowiedzialni są za różne dziedziny życia, dom ten Weber określa mianem patrymonializmu. Obok wspomnianego powyżej, Weber mówi również o sułtanizmie, którego cechą jest uwolnienie się władcy od tradycyjnych ograniczeń, a więc pełny despotyzm. Sułatanizm jest możliwy, gdy władca w drodze podbojów rozszerza zakres swej władzy, do tego potrzebne jest sprawne wojsko. Weber pokazuje 5 typów organizacji militarnych: - wojsko złożone z niewolników, wojsko złożone z niewolników przeznaczonych do służby wojskowej, wojsko najemne, wojsko złożone z osób, które otrzymały w zamian za służbę ziemię, wojsko rekrutowane z poddanych.

Panowanie charyzmatyczne- grecki termin charyzma oznacza u niego jakąś niezwykłą jakość, dar posiadany przez osoby. Wódz charyzmatyczny jest to, więc ktoś, czyje panowanie nad innymi opiera się na ich wierze w jego nadzwyczajne umiejętności. Władza opiera się tu na cechach przywódcy. Wg Webera to wódz rewolucyjny, mąż opatrznościowy ratujący z kryzysu, prorok w religijnym znaczeniu.

Charyzma jest rzeczą, której nie można przekazać jak w panowaniu tradycyjnym tytuł do władzy. Weber wyróżnia 3 sposoby przekazywania władzy w panowaniu charyzmatycznym:

1. muszą istnieć określone kryteria, które musi spełnić następca,

2. przelanie charyzmy na następcę,

3. zwolennicy wodza charyzmatycznego wyznaczają jego następcę, który staje się nosicielem charyzmy. ( dziedziczenie władzy w Kościele )

Panowanie legalne ( charakterystyczne dla Zachodu ) - jest panowaniem prawa, zarówno istnienie władzy, jak i jej zakres zależą od ustanowionych praw przez ludzi. Ta zasad prawnego racjonalizmu leży u podstaw systemów, które Weber określa łącznie mianem - panowanie legalne.

1. wszelka norma może być wprowadzona jako prawo i oczekuje się, iż będzie respektowana przez tych, którzy władzy podlegają,

2. prawo stanowi zespół reguł abstrakcyjnych, zaś jego wymiar polega na stosowaniu tych reguł do konkretnych przypadków,

3. ludzie zajmujący pozycję władzy nie są władcami osobistymi, lecz przełożonymi pełniącymi określone przez prawo obowiązki w określonym czasie,

4. rządzeni są wolnymi obywatelami winnymi posłuszeństwo prawu, a nie poddanymi winnymi posłuszeństwo władcy, który prawo stosuje.

Analizując system panowania legalnego, Weber dużo uwagi poświęcił aparatowi władzy - biurokracji.

Wg niego biurokrację jako system sprawowania władzy cechują:

1. sprawy oficjalne kierowane są w sposób ciągły,

2. są one kierowane za pomocą pewnego zespołu ustalonych norm i zasad, które określają obowiązki każdego funkcjonariusza związane z jego stanowiskiem, zakres jego władzy i znajdujące się w jego dyspozycji środki przymusu

3. władza i odpowiedzialność każdego funkcjonariusza stanowią jedynie część całej hierarchii władzy, funkcjonariusz władzę posiada z racji zajmowanego stanowiska,

4. środki służące władzy nie stanowią prywatnej własności funkcjonariuszy, mają oni obowiązek wyliczania się ze sposobu ich wykorzystywania,

5. stanowiska i urzędy nie są prywatną własnością w związku z tym nie mogą być sprzedawane, dziedziczone,

6. proces biurokratyczny opiera się na obiegu dokumentów.

Funkcjonariusz biurokratyczny w panowaniu legalnym winien być:

2. człowiekiem wolnym, wyznaczonym na stanowisku na zasadzie umowy,

3. człowiek sprawujący władzę na podstawie bezosobowych reguł,

4. człowiek mianowany z uwagi na swe kwalifikacje,

5. człowiek zatrudniony całkowicie,

6. funkcjonariusz regularnie opłacany o perspektywach kariery zawodowej zagwarantowanych bezosobowymi prawami.

WŁADZA JAKO ZJAWISKO SOCJOLOGICZNE

• Władza państwowa to główne pojęcie w socjologii polityki,

• Walka o władzę jest przedmiotem zainteresowań socjologii polityki,

• Sprawowanie władzy i utrzymanie władzy,

• Celem partii jest zdobycie władzy.

W socjologii politycznej wyróżniamy VI definicji władzy:

1. definicja behawioralna ( modyfikacja zachowań innych ) władza jest typem zachowania politycznego, które pozwala wpływać na zachowania innych ludzi

2. definicja teologiczna - w jaki sposób władza dąży do celów, jakich skutków,

3. definicja instrumentalne - traktujące władzę jako możliwość stosowania szczególnych środków zwłaszcza przemocy

4. definicja strukturalne - władzę określa się poprzez stosunek rządzących do rządzonych,

5. definiowanie władzy jako wpływu, wywieranie wpływu na innych,

6. definiowanie konfliktowe - definicja władzy poprzez możliwości tej władzy w podejmowaniu decyzji dotyczących rozdziału dóbr w sytuacjach konfliktowych

WŁADZA:

• możność rozkazywania w warunkach, kiedy osoba, której wydaje się polecenie winna jest posłuch,

• władza jest oddziaływaniem na innych,

• władzę można definiować, tylko wtedy, gdy istnieje posłuch,

władza:

• jako stosunek zgody z normami obowiązującymi w danym społeczeństwie,

• musi istnieć dwóch partnerów relacji władczych mogą to być jednostki lub grupy społeczne,

• rozkaz rządzącego to wyrażenie przez niego woli w stosunku do osoby, nad którą posiada władzę,

• wyrażenie woli jest zagrożone sankcją w przypadku niespełnienia rozkazu,

• posłuch jako działanie zgodnie z wolą rządzącego,

• normy społeczne, które określają w społeczeństwie, że rozkazodawca ma prawo wydawać rozkaz, a rządzony musi to spełnić, ponieważ winny jest posłuch,

Wyróżniamy dwa aspekty władzy - konfliktowy i zadaniowy, który z nich dominuje zależy od:

1. typu społeczeństwa, w którym władza jest realizowana, w zależności od tego jak społeczeństwo jest podzielone konfliktami na tle nierównego dostępu do dóbr

2. sfery działalności, której stosunek władczy dotyczy

• konfliktowy - państwo działa jako mediator,

• zadaniowy - władza ma cel, wyznaczanie kierunków do realizacji.

W społeczeństwach o ostrych przeciwieństwach klasowych stosunki władcze przybierają postać konfliktową niż w społeczeństwach gdzie podziały klasowe są mniejsze. We wszystkich znanych nam społeczeństwach występuje konfliktowy aspekt stosunków władczych. Pomiędzy dwoma rodzajami społeczeństw konfliktowym i zadaniowych istnieją ważne różnice między społeczeństwami jako całością oraz pomiędzy poszczególnymi dziedzinami życia społecznego.

Władza polityczna:

• dotyczy wielkich grup społecznych, stosunek jednej grupy do innych jest to stosunek zorganizowany

• społeczny podział między grupą rządzącą a rządzonymi

• zorganizowany s-m przymusu, jako podstawa sprawowania władzy

• legitymizacja władzy, która manifestuje się tym, iż istnieją akceptowane normy przez społeczeństwa, które gwarantują władzy, że jej rozkazy będą akceptowane poprzez rządzonych, uznanie władzy za prawowitą

• każda władza państwowa jest władzą polityczną. ( nie każda władza polityczna jest władzą państwową ) władza państwowa to zorganizowany aparat sprawowania władzy

Władza państwowa - jest to władza sprawowana za pomocą wyodrębnionego aparatu na określonym terytorium, na którym państwo posiada suwerenność, przy możliwości odwoływania się do środków zorganizowanej i zinstytucjonalizowanej prawnie przemocy. Władza państwowa stanowi najpełniejszy wyraz władzy politycznej.

WŁADZA A INTERESY SPOŁECZNE

Władza i interesy społeczne - punktem wyjścia analizy tej kategorii jest istnienie określonych grup społecznych, których zaspokojenie jawi się jako niezbędne lub przynajmniej korzystne dla trwania i pomyślności grupy. Potrzeby grup możemy dzielić na pierwotne ( bez których grupa nie mogłaby istnieć) i wtórne ( wszystkie potrzeby, które wytworzyły się na gruncie potrzeb pierwotnych i stały się istotne dla utrzymania grupy oraz jej pomyślności. )

Interesem człowieka lub grupy możemy nazywać dążenie, którego realizacja w określonych warunkach historycznych sprzyja zaspokojeniu maksymalnej liczby potrzeb. Interes - to obiektywna relacja między potrzebami a stanem rzeczy, w którym są one realizowane w wyniku określonych działań.

W ujęciu (pojęciu) marksistowskim interesem jest stan obiektywny oceniany jako korzystny dla grupy, lecz ocena korzystności stanu zależy tutaj nie od świadomości grupy, lecz od pewnych zobiektywizowanych kryteriów - udziału w dobrach (wartościach).

Istnieje obiektywna, od niczyjej świadomości niezależna relacja między szansą zaspokojenia potrzeb indywidualnych czy grupowych a działaniem jednostki lub grupy. Relacja ta ma charakter obiektywny, ale jej uświadomienie, sformułowanie stanowi zawsze akt opcji na rzecz określonego działania, a więc jest wyborem ideologicznym.

Interes to stan obiektywny oceniany jako korzystny dla grupy, lecz ocena korzystności stanu zależy tutaj nie od świadomości grupy, lecz udziału w dobrach (wartościach).

Wyróżniamy następujące rodzaje interesów:

• interesy klas społecznych - wynikające z ich miejsca w procesie produkcji i ich stosunku do środków produkcji, co za tym idzie podział dochodu narodowego,

• interesy grup etnicznych w państwach wielonarodowościowych,

• interesy grup regionalnych i społeczności lokalnych,

• interesy warstw społecznych wynikające z różnic sposobu życia, wykształcenia, typu pracy itp.

• Interesy grup demograficznych, wynikające z różnic wieku i płci

• Interesy grup wyznaniowych w stopniu w jakim grupy te mają określone interesy w sferze życia społecznego regulowanej przez władze polityczne

• interesy elit politycznych i biurokracji

PARADYGMATY WŁADZY

1. komu służy władza,

2. kto rządzi,

3. w jaki sposób władza spełnia swa funkcję, jaki ma aparat,

Aby można było omówić paradygmaty władzy a zwłaszcza pierwsze dwa z nich trzeba mieć na uwadze zdefiniowane powyżej pojęcie interesu, z którym są one nierozerwalnie związane

Ad.1)

Pierwsze dwa paradygmaty są ze sobą powiązane, socjologia bada relacje pomiędzy władzą a poddanymi. Zakłada się, że władza ma charakter instrumentalny, to znaczy, że służy realizacji takich celów, które leżą w czyimś interesie grupowym, czyli, że władza ta jest niczym więcej, jak tylko narzędziem realizacji określonych interesów - jest to bodajże najistotniejszy paradygmat służący do socjologicznej interpretacji zagadnień polityki.

Twierdzenie, iż „władza polityczna służy interesom grupowym” można rozumieć na kilka sposobów:

- zawsze jakiejś władzy politycznej daje się przyporządkować takie interesy grupowe, którym władza ta „służy” tj. także interesy grupowe, które władza systematycznie preferuje do innych, w co najmniej w dwóch sposobach:

1. Panowanie grupy - władza preferuje interesy określonej grupy, której interesy są systematycznie uprzywilejowane i gdzie stosunek służebny pomiędzy władzą polityczną a interesami grupowymi jest pośredni: „władza - ustrój - interesy grupowe”

2. „Systematyczne preferowanie” grupowych interesów ma sens behawioralny i daje się stwierdzić na drodze analizy treści i efektów decyzji podejmowanych przez władzę polityczne, jeżeli większość decyzji preferuje interesy jakieś grupy, to możemy powiedzieć, że władza tej grupie służy. Natomiast w subiektywnym znaczeniu „służenie interesom grupowym” oznaczać będzie działanie zgodne z tym, czego od władzy politycznej oczekuje większość czy ogół grupy.

Otrzymujemy więc następujący schemat interpretacji władzy w stosunku do interesów grupy, której władza służy:

1. Obiektywna relacja między władzą a interesami:

1. strukturalna

2. behawioralna(władza polityczna podejmuje decyzje preferujące interesy grupy, którą z tego powodu nazywamy politycznie uprzywilejowaną)

2. Subiektywna relacja między władzą a interesami (władza polityczna działa zgodnie z oczekiwaniami grupy, którą z tego tytułu określamy jako politycznie uprzywilejowaną)

Reasumując można stwierdzić, że władza polityczna z reguły spełnia strukturalne, bardzo często zaś również behawioralne i subiektywne kryteria służebności wobec interesów grupowych przede wszystkim wobec interesów klasowych klasy panującej.

Ad.2)

Podział społeczny i stratyfikacja powiązana jest z odpowiedzią na pytanie, kto rządzi. Ocena klasowego charakteru władzy politycznej wymaga odpowiedzi na pytanie jakim interesom władza ta służy ? Istnienie podziału społecznego przebiegającego między , którzy sprawują, a tymi, w stosunku do których jest ona sprawowana, wynika z samej istoty zjawiska władzy politycznej. Istotne jest by wiedzieć jak konstytucyjnie umocowana jest władza, jaki ma aparat, z jakich warstw się rekrutuje elita. Zapisy konstytucyjne zdecydowanie różnią się od rzeczywistości społeczno - politycznej. Różnica ta wynika z możliwości wytworzenia:

• relacji politycznych nie ujętych w konstytucji,

• rzeczywistość społeczno - polityczna ulega zmianom,

• odstępstwa od aktów prawnych,

• istnienie sfery politycznej nie ujętej w konstytucji ( grupy nacisku, lobbing, grupy związane z prasą )

Analiza socjologiczna konstytucyjnego układu władzy musi polegać na sprawdzeniu zapisów prawnych a realnego życia. W wyniku tej analizy możemy odpowiedzieć, kto dysponuje władzą i kto ją sprawuje, o ludziach tych mówimy, że są „elitą władzy lub elitą polityczną”. Elitę najogólniej stanowią Ci, którzy z racji swego miejsca w strukturze politycznej podejmują decyzje państwowe lub mają bezpośredni wpływ na te decyzje. Elita istnieje wtedy, gdy i o tyle, o ile koncentracja władzy i społeczna izolacja grupy rządzącej są bardzo znaczne; w przeciwnym wypadku mamy do czynienia z podziałem „rządzący - rządzeni”, ale nie - z istnieniem elity władzy. W rozwiniętych krajach kapitalistycznych o ustroju demokratycznym w składy społecznych grup rządzących wykazują przewagę ludzi z klas posiadających lub uprzywilejowanej ekonomicznie wysoko wykwalifikowanej inteligencji, natomiast w mniej rozwiniętych w składzie kierownictw politycznych wyraźny jest większy udział wojskowych, tym większy im słabsze są struktury demokratyczne. W skład kierowniczych grup politycznych w obecnych i dawnych krajach socjalistycznych odzwierciedlał nowy układ sił klasowych, który uformował się w wyniku radykalnej zmiany systemu, likwidacji dawnych klas uprzywilejowanych i masowego awansu społecznego ludzi pracy, którzy sami byli robotnikami czy chłopami, albo też są dziećmi robotników i chłopów. Oprócz zagadnień składu społecznego kierownictw politycznych interesują nas typy psychiczne i właściwości zachowania ludzi wchodzących w skład kierownictw politycznych. Można wyróżnić pięć „idealnych typów” przywódców politycznych:

1. prorok

2. wyzwoliciel

3. rewolucjonista

4. strażnik

5. reformator

typy te nie wykluczają się wzajemnie, a niekiedy mogą one przenikać się nawzajem w różnym stopniu i zakresie jak również nakładać się na siebie. Mówiąc o cechach psychicznych i typach zachowań przywódców politycznych, należałoby skoncentrować uwagę na następujących kategoriach:

• interesuje nas, jaki stosunek ma przywódca do własnego ruchu politycznego

• bez ideologii nie jest możliwe istnienie partii

• wszystkie działania podporządkowane są ideologii

• na pierwszym miejscu stawia się cele tożsame z ideologią,

• przeciwieństwem jest przywódca, który nie interesuje się ideologią a zastaną rzeczywistością ( Bush, Kerry )

• stosunek do własnych zwolenników

• przywódca charyzmatyczny tworzy wokół siebie grupę na bazie przekonań, ideologii, formułuje kształt partii politycznej

• nie grupa decyduje, kto jest przywódcą, grupa się podporządkowuje

• przywódca reprezentant - zabiega o poparcie zwolenników, wyraża wolę swych wyborców, reprezentuje ich wolę polityczną,

• stosunek do przeciwników, wyróżnić możemy przywódcę:

• przywódca kompromisowy dopuszcza możliwość porozumienia z opozycją

• przywódca konfliktowy, fanatyk nie zgadza się na kompromis, sytuacja ta ma miejsce przed wyborami

• sposób widzenia rzeczywistości, stopień otwartości na inne poglądy, niż poglądy danej partii ( dogmatyczny, otwarty )

• przywódca dogmatyczny nie pozwala na zmianę postępowania, nie można zmienić ideologii, wyznaczone cele partii i ich realizacja

• przywódca otwarty - ukierunkowany na możliwość zmiany ideologii w stosunku do nowej rzeczywistości.

Ad.3)

Sposób sprawowania władzy stanowi ważną cechę każdego systemu politycznego, powiązaną w różnorodny sposób z jego innymi cechami, szczególnie ze sposobem w jaki reprezentowane są interesy społeczne i z typem kierownictwa politycznego. Mówiąc o sposobie sprawowania władzy, możemy wyróżnić:

• proces podejmowania decyzji politycznych

• proces wcielania w życie podjętych już decyzji

między nimi zachodzi ścisły związek, gdyż w toku realizacji podjętych decyzji wyłania się konieczność podjęcia nowych. Polityka jest specyficzną sferą, w momencie podejmowania decyzji zachodzi konieczność ich zmiany. Podejmowanie decyzji politycznych - to podejmowanie wyborów i celów, podejmowanie decyzji, co do środka koniecznego do osiągnięcia tych celów. Sprawowanie władzy to podejmowanie decyzji politycznych.

Optymalizacja decyzji politycznych - polega na dążeniu do podejmowania decyzji korzystnych dla danego ugrupowania politycznego, optymalizację dzieli się na 2 szczeble ogólności:

1. optymalizacja dalekosiężnych celów strategicznych - oznacza taki wybór celów działania by w perspektywie przyniosły korzyści ugrupowaniu, interesują nas te cele, które z punktu widzenia interesu państwa prowadzą do wykorzystania możliwości tego ugrupowania, z perspektywy czasu możemy ocenić, czy dana decyzja została podjęta w sposób optymalny

2. optymalizacja decyzji szczegółowych - bywają ujmowane jako słuszne lub niesłuszne w zależności od przyjmowanych priorytetów i ocen o charakterze ideologicznym. Im bardziej szczegółowa decyzja tym wyraźniej możemy stwierdzić, czy spełnia ona kryterium optymalności z punktu widzenia zgodności z celami perspektywicznymi i środkami do ich realizacji.

By decyzje polityczne zostały optymalnie wprowadzone w życie to należy spełnić warunki:

1. konsekwentne dążenie do wyznaczonego celu partii

2. nie odstępowanie od celu dopóki nie zostanie zrealizowany

3. umiejętność organizacji i mobilności środków niezbędnych do realizacji celu

4. umiejętność zwalczania działań wymierzonych przeciw ustalonemu przez partię celowi umiejętność zapewniania odpowiedniego wsparcia społecznego dla wyznaczonego celu partii.

Gdy te wszystkie warunki są spełnione w stopniu bardzo znacznym, mówimy, że władza polityczna jest silna a jej działanie staje się skuteczne. Siła władzy, skuteczność jej działania są więc funkcją trafności podejmowanych decyzji i sposobu ich realizacji.

siła władzy - nie oznacza władzy totalitarnej, nie oznacza władzy, która jest w stanie przeciwstawić się społeczeństwu, nie eliminuje opozycji.

silna władza - to władza, która dzięki swemu programowi potrafi wokół siebie skupić społeczeństwo, potrafi przekonać do swych ideologii, posiada autorytet, potrafi zmienić tradycyjne postępowanie społeczeństwa, potrafi ukierunkować dynamikę społeczną, potrafi określić potrzeby społeczne.

Silna władza to taka, która odpowiada interesom społecznym, uświadamia sobie, że musi odpowiadać grupie, która ją wspiera. To władza, która jest konsekwentna w stosunku do rządzonych i instytucji. To władza, która nie poddaje się administracji, nie jest manipulowana przez aparat administracji.

Patologie społeczne -

1. podporządkowanie władzy jednej grupie ( totalitaryzm )

2. technokracja - przejście punktu ciężkości z silnej władzy na aparat

LEGITYMIZACJA WŁADZY

Legitymizacja władzy jest to uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji.
W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wybory, łączy się to z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród. Z kolei siły rządzące nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się na: głos ludu, sprawiedliwość dziejową oraz potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie.

Na gruncie wiary legitymizacyjnej Weber wyróżnia trzy rodzaje zachowań:

1. zachowanie bezrefleksyjne, polegające na akceptacji tego co jest (niewielu ludzi zastanawia się nad światem, nad swoim losem), bowiem władzy trzeba być posłusznym. Słowo „trzeba” jest wskaźnikiem bezrefleksyjności (automatycznych przekonań w relacji z władzą). Konsekwencją takich zachowań jest zdenerwowanie społeczeństwa.

2. Polityczne zachowania refleksyjne jednostki polegają na tym, że jednostka zna swoje intencje (wie, czego oczekuje od władzy) i jest w stanie przewidzieć intencje drugiej strony (instytucji politycznej).

3. Zachowania analityczne, to takie, w których jednostka jest w stanie przewidzieć intencje swoich zachowań, zrozumieć uwarunkowania swoich oczekiwań i jest w stanie przewidzieć konsekwencje swoich zachowań.

- Legitymizacja podmiotu sprawującego władzę oznacza, że rządząca w systemie politycznym partia polityczna osiągnęła swoje stanowisko zgodnie z obowiązującymi normami, głównie prawnymi, bowiem legalnym sposobem zdobycia władzy przez dane ugrupowanie jest wygranie wyborów parlamentarnych.

- Natomiast legitymizacja sposobu sprawowania władzy oznacza, że wszystkie instytucje stanowiące trzon danego systemu władzy powołane zostały zgodnie z obowiązującymi normami oraz że funkcjonują one zgodnie ze swoimi kompetencjami i na podstawie obowiązujących norm prawnych.

Twórcą koncepcji legitymizacji władzy Max Weber, wyróżnił trzy jej źródła:

1. legitymizacja władzy legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego

2. legitymizacja władzy tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów i potęgi panujących

3. legitymizacja władzy charyzmatyczna - wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów (charyzma).
Weber twierdził jednak, że są to typy idealne.

W Weberowskiej teorii polityki analiza zależności między władzą (aspekt polityczny) a jej legitymacją (aspekt wartościujący) uzyskała podstawowe znaczenie. Według Maxa Webera podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły”. Zwraca on uwagę na to, że władza jest zdolna do urzeczywistnienia swoich celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”. Uważa on, że każde panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki:

• afektywne (uczuciowe oddanie),

• racjonalno-aksjologiczne (wiarą w to, że władza i panowanie są nakazem i środkiem realizacji określonych wartości etycznych),

• interesy (oczekiwanie na zaspokojenie określonych potrzeb)

Władza tradycyjna opiera się na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję, ale i określoną organizację społeczeństwa. Typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna, czyli taka, która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty.
W zależności od zakresu władzy, jej ograniczeń czy związanej z tym pozycji aparatu władzy Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego: patrymonializm i feudalizm.

• W patrymonializmie występuje całkowita zależność sługi od pana.

• Natomiast feudalizm charakteryzuje się większą sferą autonomii dla szerszych grup społecznych.

Władza legalna wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej ustanowienie tzn.: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą.
Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa.
Max Weber wraz z koncepcją legitymizacji władzy opartej na prawomocności wprowadził pojęcie wiary legitymizacyjnej, bez której legitymizacja władzy nie miałaby sensu. Wiara ta przejawia się tym, że jest pewna forma wewnętrznego przekonania, posłuszeństwa, wewnętrznej zgody na sprawowanie takiej a nie innej władzy.

Współcześnie legitymizacja władzy politycznej w systemach demokratycznych możliwa jest pod dwoma warunkami:

• gdy państwo i jego organy władzy reprezentują wolę obywateli i jest to tzw. zabezpieczenie czysto proceduralne,

• gdy państwo realizuje w jakimś stopniu te wartości, które są możliwe do określenia jako wartości demokratyczne ( wolność, równość, itd.).

Podsumowaniem powyższego opracowania jest cytat Maxa Webera, będący dowodem na to, że żadna władza nie może zaistnieć bez procesu legitymizacji: „Obyczaj, korzyść osobista oraz emocjonalne bądź idealne motywacje nie stanowią wystarczającej podstawy istnienia porządku panowania. Niezbędny jest tutaj dodatkowy czynnik: wiara w jego prawomocność”.

Rozróżniamy trzy poziomy legitymizacji władzy wyróżnione przez Johna Beetham na których odbywa się legitymizacja władzy politycznej, poziom legitymizacji z kolei zależy od sumy poparcia społecznego jakie uda się władzy uzyskać na wszystkich tych trzech poziomach, elementach składowych do których zaliczamy:
1) poziom reguł - władza jest legitymizowana, kiedy jest zdobyta i sprawowana zgodnie z obowiązującymi regułami i normami prawnymi
2) poziom przekonań - władza posiada poparcie, kiedy rządzący i rządzeni są zgodni co do sposobu interpretacji co najmniej dwóch kwestii: źródeł autorytetu władzy, kwestii interesu społecznego
3) poziom zachowań indywidualnych - władza jest legitymizowana, kiedy podmiot daje przez działanie aktywny wyraz swojemu poparciu. Dwa typy poparcia:
- mobilizacyjne - sposób sprawowania polityki przez ugrupowanie jest akceptowane
- wyborcze - występuje kiedy podmioty bierze udział w wolnych wyborach demokratycznych, ten typ dotyczy tylko typu demokratycznego

Legitymizacja nie jest dana na zawsze. W systemie demokratycznym, legitymizacja podlega weryfikacji, co kadencję. Może też polegać na szczególnym akcie, jakim jest referendum w danej sprawie. Drugą drogą dla władzy, która osiągnęła władzę nielegalnie to chęć zdobycia uznania międzynarodowego. Legitymizację władzy można zdobyć poprzez skuteczność swej władzy, nawet, jeśli władza zdobyta została nieprawomocnie.

Legitymizacja z upływem czasu - władza trwa tak długo, że wszyscy uznają jej legitymizację. Najprostszą władzą do delegitymizacji jest naruszenie norm prawnych, utrata legitymizacji poprzez nadwyrężenie prawowitości swej władzy ( wejście w sojusz z państwem, które uznane jest za bandyckie)

Permanentna legitymizacja - wiąże się z władza lokalną, która ma inną specyfikę, niż władza centralna, ( związana jest z wynikiem udrażniania kanałów komunikacyjnych)

• władza lokalna ma szeroki kontakt ze społecznością, w związku z tym szybciej może utracić legitymizację

• nowoczesna komunikacja polityczna ma działać nie tylko w czasie wyborów,

• należy odbierać głos z dołu społeczeństwa

PARTIE I RUCHY POLITYCZNE

Ruch polityczny to takie dążenia społeczne, które usiłują doprowadzić do zmiany istniejących warunków lub też do ich umocnienia w drodze wywierania wpływu na rządy lub w drodze walki o władzę. Ruch polityczny jest więc pewnym szczególnym przypadkiem ruchu społecznego, określanego najbardziej ogólnie jako „zbiorowe dążenie ludzi do realizacji wspólnego celu”, przy czym okolicznością wyróżniającą ruch polityczny spośród innych ruchów społecznych jest to, iż walczy o władzę lub o wpływ na sposób jej sprawowania.

Partia polityczna jest takim ruchem politycznym, który wykazuje wysoki stopień organizacji i dąży do realizacji swych celów w drodze walki o władzę lub jej sprawowania i programowo nie ogranicza się jedynie do wywierania wpływu na sposób sprawowania władzy.

Za najważniejszą cechę partii politycznej uznaje się jej dążenie do sprawowania władzy, czy też sprawowanie władzy gdy powstają sprzyjające temu okoliczności. Partia nie jest po prostu organizacją artykułującą jakiś program polityczny czy głoszącą jakieś zasady ideologiczne, lecz taką organizacją, która dąży do realizacji swego programu przez zdobycie i sprawowanie władzy państwowej.

TYPOLOGIE RUCHÓW POLITYCZNYCH I ICH DYNAMIKA

Podstawowym elementem analizy ruchów politycznych jest rozpoznanie ich bazy społecznej. Ruchy te bowiem stanowią zawsze wyraz jakiś interesów lub dążeń społecznych, zaś rodzaj tych interesów i dążeń to najważniejszy aspekt charakterystyki wszelkiego ruchu politycznego. Marksistowska teoria walki klasowej jest z tego powodu dobrym instrumentem analitycznym w badaniu ruchów politycznych. Pozwala dostrzec jak klasy w swym procesie dojrzewania politycznego rodzą ruchy społeczne i polityczne, które stanowią wyraz ich interesów i dążeń. Wychodząc z twierdzenia o roli, jaką klasy społeczne odgrywają w tworzeniu ruchów politycznych, można przeprowadzić pierwsze rozróżnienie tych ruchów; taki wstępny podział wyodrębniały ruchy o charakterze klasowym i międzyklasowym, a w pewnych wypadkach pozaklasowym.

Analizę klasową stosować można i należy zarówno do ruchów, które mają wyraźnie klasowy charakter (np. ruch robotniczy, ruch chłopski, ruchy burżuazyjne) jak i do ruchów międzyklasowych ( np. ruch narodowo- wyzwoleńczy). Analiza klasowa polega na ukazaniu:

• jaka jest społeczna baza ruchu

• jakie są klasowe powiązania przywódców ruchu

• w stosunku do jakich klas społecznych program ruchu jest najbardziej funkcjonalny

• jakie klasy społeczne odnoszą największe korzyści w wyniku działalności ruchu

Mówiąc o podstawach klasowych ruchów politycznych, należy jednak wprowadzić jedno zastrzeżenie. Podstawą powstania ruchu politycznego nie zawsze musi być klasa społeczna; może nią być także jakaś klasopodobna formacja, jak warstwa społeczna (np. inteligencja lub jakiś jej odłam), silnie wyodrębniona grupa zawodowa (np. zawodowi wojskowi) lub wreszcie margines społeczny. Możemy więc rozszerzyć wprowadzone poprzednio zróżnicowanie ruchów politycznych, wyróżniając wśród nich: a) ruchy o podstawie klasowej, b) ruchy o podstawie klasopodobnej, c) ruchy o podstawie międzyklasowej.

Sformułowane tu kryterium typologii ruchów politycznych nie jest jednak jedynym możliwym. Krzyżuje się ono z dwoma innymi.

Po pierwsze: ruchy polityczne różnią się pod względem stosunku do istniejącego ustroju politycznego ( oraz pośrednio lub bezpośrednio- ustroju społeczno- ekonomicznego). Z tego punktu widzenia możliwe jest wyróżnienie ruchów zachowawczych, reformatorskich, rewolucyjnych i kontrrewolucyjnych.

Ruchy zachowawcze zmierzają do utrzymania istniejącego stanu rzeczy, wprowadzając tylko minimalne i absolutnie niezbędne zmiany. Ruchy reformatorskie, choć stoją na stanowisku ciągłości istniejącego ustroju i przeciwstawiają się próbom obalenia go, dążą jednak do zreformowania w mniej lub bardziej gruntowny sposób. Ruchy rewolucyjne odrzucają istniejący ustrój i dążą do radykalnego zastąpienia go przez inny. Ruchy kontrrewolucyjne, wymierzone przeciw jakiemuś ustrojowi uformowanemu w wyniku zwycięstw ruchów rewolucyjnych lub reformatorskich, zmierzają do radykalnego zastąpienia go ustrojem minionym.

Po drugie: ruchy polityczne różnią się także pod względem stopnia i form ich organizacji. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić: a) spontaniczne ruchy polityczne pozbawione organizacji i z reguły krótkotrwałe, b) zorganizowane dość luźno i na ogół krótkotrwałe ruchy polityczne, c) ruchy polityczne o wysokim stopniu organizacji i trwałości, których najbardziej obecnie rozpowszechnioną postacią są partie polityczne.

Ruch polityczny ma swą wewnętrzną dynamikę, którą można ogólnie scharakteryzować jako przechodzenie przez następujące stadia rozwojowe: 1.Tworzenie się przesłanek ruchu. Indywidualnie odczuwane niezadowolenie z istniejącego stanu rzeczy lub też zapotrzebowanie na działanie umacniające ten stan rzeczy w obliczu jakiegoś, realnego czy domniemanego, zagrożenia staję się podstawą kontaktów nawiązywanych przez aktywniejsze jednostki. Sieć tych kontaktów stanowić może podstawę późniejszego uformowania ruchu. W fazie wstępnej powstają też pierwsze formy wymiany myśli i krystalizuje się pewna doza wspólnych poglądów na potrzebę uformowania ruchu politycznego. Ten mechanizm tworzenia przesłanek ruchu jest charakterystyczny dla ruchów powstających spontanicznie, od dołu. Inaczej są powoływane ruchy polityczne, których inicjatorami są jakieś ośrodki władzy politycznej czy ekonomicznej; wówczas przesłanki przyszłego ruchu tworzone są od góry, w drodze oddziaływania propagandowego i rekrutacji zwolenników.

2.Stadium artykulacji dążeń. Rozproszone początkowo i w swej istocie indywidualne dążenia przybierają wówczas postać na tyle zintegrowaną, że można już mówić o pojawieniu się ruchu. Artykulacja dążeń może występować w postaci bardziej lub mniej rozwiniętego programu, ale może mieć także postać wystąpień przywódców-lub przyszłych przywódców-ruchu, formułujących mniej lub bardziej precyzyjne wspólne cele i dążenia. Stopień krystalizacji wspólnych dążeń ruchu bywa różny, w zależności między innymi od tego, jak dalece przyjmuje on formy zorganizowane i jak jest trwały. Jakaś jednak forma artykulacji dążeń zbiorowych stanowi konieczne stadium rozwojowe każdego ruchu politycznego. 3.Stadium agitacji. W następnym etapie swego rozwoju ruch koncentruje się przede wszystkim na pozyskiwaniu członków i zwolenników, a więc na agitacji politycznej. Podejmowane działania praktyczne muszą być wówczas rozpatrywane przede wszystkim z punktu widzenia ich efektów agitacyjnych, to jest z perspektywy ich wpływu na umocnienie się pozycji ruchu wśród potencjalnych zwolenników i członków. 4.Stadium rozwiniętej działalności politycznej. Ruch koncentruje się na próbach wcielenia w życie swego programu, w drodze walki o władzę lub przez wywieranie wpływu na rządy. W zależności od typu stawianych sobie zadań, od siły i charakteru ruchu, a także od ogólnego układu sił politycznych-stadium to może trwać dłużej lub krócej. Stadium rozwiniętej działalności politycznej jest właściwą historią wielkich ruchów politycznych. 5.Stadium zamierania ruchu politycznego. Ruchy polityczne, których cele zostaną zrealizowane lub okazują się niemożliwe do zrealizowania, wchodzą w fazę zamierania. W wielu wypadkach fazę tę udaje się bardzo poważnie opóźnić, np. ruch zmienia swe oblicze , podejmuje nowe zadania, zdobywa nowych zwolenników, bez zerwania ciągłości historycznej ze swymi poprzednimi, jakościowo bardzo odmiennymi wcieleniami. Należy położyć nacisk na to, że samo administracyjne wyeliminowanie jakiegoś ruchu politycznego nie mogłoby dać trwałych wyników, gdyby równolegle nie dokonywał się proces wygasania się jego społecznych podstaw. W trwały bowiem sposób ruchy polityczne zamierają wtedy dopiero, gdy znikają społeczne potrzeby, które powołały je do istnienia, a więc przede wszystkim w wyniku przeobrażeń zachodzących w bazie klasowej ruchu.

PARTIE POLITYCZNE

Jakakolwiek geneza partii politycznych sięga czasów starożytnych, rzeczywista ich historia jako szczególnych, wyróżniających się wysokim stopniem instytucjonalizacji, ruchów politycznych rozpoczyna się końcem XVIII, a zwłaszcza od XIX stulecia. Wiąże się to przede wszystkim z wkroczeniem na arenę historyczną „ stanu trzeciego”, a w wieku XIX z upowszechnieniem prawa wyborczego. W odniesieniu zaś do rozwoju partii politycznych końca XIX i XX wieku można uznać za podstawowe czynniki uformowania się nowoczesnych partii politycznych a) upowszechnienie prawa wyborczego, b) przebudzenie świadomości klasowej proletariatu, c) przebudzenia świadomości narodowej krajów kolonialnych.

Za Maxem Weberem przyjmuje się dziś powszechnie podział historii partii politycznej na trzy zasadnicze okresy: partii jako koterii arystokratycznej, partii jako klubów politycznych i nowoczesnych partii masowych.

Historia amerykańskich i europejskich partii politycznych jest zarazem historią ustroju politycznego i historią przemian społecznych. Te bowiem dwa czynniki decydująco wpłynęły na pojawienie się i przeobrażenie partii politycznych. Partie mogą i powinny być rozpatrywane zarówno jako elementy ustroju, jak i z punktu widzenia relacji między nimi a działającymi w społeczeństwie siłami społecznymi, przede wszystkim klasowymi. Rozpatrując przemiany partii politycznych w kontekście społeczno-historycznym, wyróżnić należy przede wszystkim następujące momenty:

1. Partie polityczne powstają w warunkach kryzysu społeczeństwa postfeudalnego i formowania się społeczeństwa kapitalistycznego. Są one politycznym przejawem tendencji do umożliwienia udziału w rządzeniu szerszym kręgom społecznym. Proces powstawania partii politycznych stanowi więc istotny aspekt rozbijania tradycyjnych struktur władzy arystokracji i zastępowania ich bardziej otwartymi zrzeszeniami obywateli. Dlatego też nowoczesne partie polityczne najszybciej rozwinęły się w Stanach Zjednoczonych. Rozwój partii politycznych w Europie wiąże się przede wszystkim z walką burżuazji przeciw przywilejom feudalnym.

2. Wkrótce jednak na arenę polityczną wkracza nowa klasa społeczna- proletariat. Począwszy od połowy XIX wieku, klasa robotnicza coraz aktywniej uczestniczy w życiu politycznym, organizuje się w partie robotnicze i wywalcza dla siebie rosnące możliwości udziału w polityce, przede wszystkim przez upowszechnienie prawa wyborczego.

3. W wieku XX procesy walki narodowo- wyzwoleńczej w Azji i Afryce oraz wzrost postępowych ruchów społecznych w Ameryce Łacińskiej spowodowały, że partie polityczne zaczynają zapuszczać korzenie również na tych kontynentach. Partie polityczne wyrastają tu najczęściej z ruchów narodowo- wyzwoleńczych jak np. Partia Kongresowa w Indiach czy Front wyzwolenia Narodowego w Algierii. Można też ogólnie stwierdzić, że są one w tych krajach tym silniejsze, im wyraźniej wiążą się albą z tradycją walki wyzwoleńczej, albo z wyraźnie skrystalizowanymi interesami klasowymi.

Obok tych elementów natury społeczno- historycznej, które określały podstawowe kierunki rozwoju partii politycznych, istnieją także uwarunkowania natury prawno-politycznej i ideologicznej. Uwarunkowania natury prawno-politycznej wiążą się przede wszystkim ze: a) stopniem, w jakim w ramach istniejącego systemu politycznego dopuszczane są partie polityczne, b) typem systemu wyborczego i jego wpływem na oblicze partii politycznych. Uwarunkowania polityczne wiążą się zwłaszcza ze stopniem w jakim partie są instrumentem krystalizacji wyraźnych i przeciwstawnych ideologii.

Typologia partii politycznych:

1. W zależności od charakteru klasowego partie polityczne dzielą się na:

1.1. partie klasowe, np. robotnicze, burżuazyjne, chłopskie, drobnomieszczańskie, obszarnicze

1.2. partie klasowe np. burżuazyjno-obszarnicze

1.3. partie grup klasopodobnych, np. warstwowe , środowiskowe

2. W zależności od typu swojej struktury organizacyjnej partie polityczne dzielą się na:

2.1. partie kadrowe

2.2. partie masowe w tym: o luźnej organizacji lub silnie zorganizowane

3. Według miejsca, jakie zajmują w systemie władzy partie polityczne dzielą się na:

3.1. partie legalne w tym: odgrywające istotną rolę w ramach systemu politycznego lub marginesowe w stosunku do systemu politycznego

3.2. partie nielegalne

4. W zależności od dominującego w nich oblicza ideologicznego partie polityczne podzielić można na:

4.1. partie ideowo- polityczne

4.2.partie pragmatyczne (wyborcze)

4.3. partie charyzmatyczno- wodzowskie

SYSTEMY PARTYJNE

Przez system partyjny rozumiemy całokształt stosunków istniejących między partiami politycznymi, jak również między partiami politycznymi a organami władzy państwowej.

Typologia systemów partyjnych:

1. Systemy alternatywne, gdzie co najmniej jeden alternatywny zespół polityków zorganizowany jest w postaci partii politycznych i gdzie ma on realne szanse zastąpienia zespołu w danej chwili rządzącego ; w ramach tej grupy wyróżniamy:

a) system rozbicia wielopartyjnego, w którym żadna partia lub grupa nie ma trwałej przewagi, rządy zaś sprawowane są przez zmieniające się pod względem składu koalicje;

b) system dwublokowy, w którym istnieją liczne partie polityczne, ale dzielą się one na dwa trwale rywalizujące bloki polityczne;

c)system dwupartyjny, gdzie istnieją wprawdzie mniejsze partie polityczne, ale rzeczywista rywalizacja o władzę toczy się między dwiema największymi partiami systemu;

2.Systemy niealternatywne, gdzie albo zasady konstytucyjne, albo faktyczny układ sił powodują, iż nie istnieje rzeczywiście licząca się rywalizacja o władzę między partiami politycznymi, w ramach tego typu wyróżniamy z kolei:

a)system kooperacji partii, charakteryzujący trwałym zblokowaniem głównych partii politycznych i de facto zanikiem skutecznej opozycji;

b)system partii porozumienia narodowego( lub partii dominującej), gdzie istnieją wprawdzie liczne partie polityczne i odbywają się wybory oparte na rywalizacji między tymi partiami, ale jedna partia w trwały sposób dominuje nad całym systemem politycznym i sprawuje niepodzielnie władzę, zaś inne działają bądź jako krytycy rządu, bądź jako przedstawiciele poszczególnych grup interesu, posiadając ściśle ograniczoną i na ogół zlokalizowaną terytorialnie sferę wpływów;

c)ograniczone systemy partyjne, w których istnieją różne partie polityczne i toczy się między nimi rywalizacja o wpływy polityczne, ale władza znajduje się w ręku innej siły politycznej- najczęściej wojska- deklarującej się jako niezależna partia i stojąca nad nimi;

d)system partii hegemonicznej, w którym hegemonia jednej partii opiera się na tym, że pozostałe uznają jej szczególną pozycję i uczestniczą w ograniczonym stopniu w sprawowaniu władzy;

e)system jednopartyjny, wykluczający istnienie innych niż rządząca partii politycznych;

WEWNĘTRZNE ŻYCIE PARTII POLITYCZNYCH

W partiach działających w systemach demokratycznych wyróżnić można cztery wymiary, w jakich rozpatrywać należy partię jako szczególnego typu grupę społeczną:

1. Partia jest strukturą zorientowaną na pozyskiwanie klienteli politycznej. Jej struktura wewnętrzna i jej działalność podporządkowane są temu, by pozyskiwać nowych członków i zwolenników. Jest to warunkiem jej powodzenia , w związku z czym partia gotowa jest zapłacić wysoką cenę, za to by być w stanie rozbudować swą klientelę. Ceną tą może być kompromis programowy. Jednakże partia musi liczyć się z tym, że idąc zbyt daleko w kierunku pozyskania jednej kategorii członków, może utracić inną. Jest to więc zawsze skomplikowana gra polityczna o niepewnym rezultacie.

2. Partia jest strukturą służącą przekształcaniu interesów społecznych i ekonomicznych w decyzje władzy państwowej. Stanowi więc ona koalicję różnych grup interesów i w swym wewnętrznym działaniu musi stwarzać warunki dla współwystępowania tego typu zróżnicowań. Partia, która ogranicza się do reprezentowania tylko jednej grupy interesów, zwęża swą bazę polityczną i może być niezdolna do skutecznego reprezentowania tej grupy. W konsekwencji partie mogą być rozpatrywane jako swoiste koalicje, a ich struktura służyć musi temu, by koalicje takie mogły powstać i trwale funkcjonować.

3. Partia jest szczególną strukturą władzy. W odróżnieniu od struktur biurokratycznych, w których dyrektywy i polecenia płyną z góry w dół istnieje wzajemne uzależnienie kierownictwa i niższych szczebli hierarchii partyjnej. Warunkiem utrzymania się wzajemnego uzależnienia kierownictwa i „dołów” partyjnych jest demokratyczny system państwa, a w szczególności niczym nie ograniczona możliwość utworzenia nowej partii przez tych, którzy byliby być niezadowoleni ze stosunków panujących w ich dotychczasowej partii. Groźba rozłamu, a co za tym idzie osłabienia partii, stanowi najważniejszą gwarancję tego, by kierownictwo partii nie sprawowało swej władzy w sposób dyktatorski.

4. Partia jest kanałem awansu politycznego. Stopień w jakim struktura partii umożliwia szybką karierę ambitnych i politycznie uzdolnionych członków bywa rozmaity. Niektóre partie polityczne przez długi czas pozostają we władzy zamkniętej elity przywódców, co uniemożliwia szybki awans ludzi spoza tej elity. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy elita partyjna połączona jest jakimś wspólnym doświadczeniem politycznym o istotnym znaczeniu, np. wspólnym udziałem w walce wyzwoleńczej.

SOCJOLOGIA ZACHOWANIA POLITYCZNEGO

W badaniach nad zachowaniami politycznymi na czoło wysuwają się cztery obszary tematyczne:

1. Procesy socjalizacji politycznej

2. Udział obywateli w życiu politycznym

3. Zachowanie polityczne jednostek i grup podejmujących decyzje

4.Wpływ postaw na zachowanie polityczne

Ad.1)

Przez socjalizację polityczną rozumie się całość tych procesów społecznych w wyniku, których jednostka przyjmuje określoną rolę polityczną. Prowadzone od czterdziestu lat badania nad socjologią polityczną wychodzą z założenia, że proces socjalizacji zaczyna się już we wczesnym dzieciństwie i trwa przez całe życie. Socjalizacja polityczna dokonuje się w wielu sferach życia: w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole, organizacji politycznej. Jej instrumentami są bezpośrednie oddziaływania wychowawcze, pośredni przykład, oddziaływanie propagandy politycznej, wreszcie własne doświadczenia polityczne.

W badaniach nad socjologią wyróżnia się dwa główne podejścia. Pierwsze kieruje uwagę przede wszystkim na jednostkę, a drugie na system polityczny. W pierwszym podkreśla się wpływ poza politycznej socjalizacji ( zwłaszcza dokonującej wobec dzieci i młodzieży) na późniejszy kształt socjalizacji politycznej, a tym samym na funkcjonowanie systemu politycznego. Drugie natomiast wskazuje na wielki wpływ systemu politycznego na socjalizację jednostki.

Pięć podstawowych modeli przebiegu socjalizacji występujących w literaturze naukowej:

1. Model akumulacji, który zakłada, że dzieci są biernymi odbiorcami gromadzących się oddziaływań świata dorosłych

2.Model uczenia się obserwującego, obserwującego w myśl, którego jednostka uczy się, obserwując innych- zarówno bezpośrednio (np. dzieci obserwując rodziców), jaki i pośrednio (np. widz obserwujący bohaterów serialu telewizyjnego)

3. Model społecznej teorii uczenia się, w którym akcentuje się rolę kar i nagród jako mechanizmów uczenia się

4.Model psychoanalityczny, skupiający uwagę na stosunkach emocjonalnych i strukturze dominacji w rodzinie

5.Model poznawczo-rozwojowy, który podkreśla „wzrastające z wiekiem zdolności dziecka do posługiwania się pojęciami abstrakcyjnymi i zajmowania się coraz bardziej złożonymi sprawami społecznymi i politycznymi)

Ad.2)

Na udział obywateli w życiu politycznym mają wpływ takie czynniki socjologiczne, jak wykształcenie, dochód, pozycja zawodowa. Udział obywateli w życiu politycznym nie jest zjawiskiem całkowicie spontanicznym. Często używa się w odniesieniu do niego określenia „mobilizacja”. Chodzi o mobilizację w dwojakim sensie tego terminu. Po pierwsze: udział w polityce jest odpowiedzią obywateli na działania polityków starających się zmobilizować ich do głosowania, wspierania finansowego partii, czytelnictwa gazet czy innych form udziału w polityce. Po drugie: „mobilizacja społeczna” jest procesem społecznym w wyniku, którego przemiany społeczne mobilizują ludzi do aktywności politycznej.

W badaniach nad udziałem obywateli w życiu politycznym ważne miejsce zajmuje podejście historyczne, ma ono znaczenie w wyjaśnianiu zachowania politycznego, w szczególności zaś:

a) procesu tworzenia państwa narodowego, w ramach którego dokonało się upodmiotowienie obywateli,

b)procesu powstawania instytucji demokracji przedstawicielskiej,

c) procesu „inkorporacji” obywateli, a więc przede wszystkim rozszerzenia czynnego prawa wyborczego

d)procesu tworzenia politycznej infrastruktury, w tym zwłaszcza partii politycznych jako podstawowych kanałów mobilizacji politycznej

Ad.3)

W badaniach nad zachowaniem politycznym chodzi przede wszystkim o procesy podejmowania przez ludzi, którzy nie są przywódcami i nie mają władzy- przez zwykłych obywateli. Ich udział w życiu politycznym jest już wynikiem pewnego rodzaju decyzji: decyzji uczestniczenia (np. w wyborach). Jeśli decydują się uczestniczyć to socjologa polityki musi interesować, jak podejmują decyzje w sytuacjach wymagających dokonania rozstrzygnięć, np. przy wyborze prezydenta czy członków parlamentu.

Istnieją w tej kwestii dwie podstawowe interpretacje. Pierwsza podkreśla, że obywatele, uczestnicząc w polityce, nie tyle dokonują świadomej decyzji, co ulegają obowiązującym w ich środowisku wzorom postępowania. Głosują często na kandydatów tej partii, na którą w ich rodzinie czy środowisku się od dawna głosowało. Poddają się sugestii środków przekazu lub przyjaciół czy znajomych. znajomych takich sytuacjach nie mamy w istocie do czynienia ze świadomym, przemyślanym decydowaniem co do wyboru między różnymi istniejącymi możliwościami, lecz z zachowaniem naśladowczym. Istnieje jednak również druga tendencja. Ujmuje ona decyzje podejmowane przez obywateli w kategoriach racjonalnie dokonanego wyboru. Zgodnie z tym podejściem uczestnicy życia politycznego zachowują się racjonalnie i kierują własnymi interesami, co pozwala zrozumieć i przewidzieć wynik podejmowanych przez nich decyzji. Podejście to można potraktować jako propozycję idealnego typu racjonalnego obywatela.

Ad.4)

Przez postawę polityczną rozumie się te składniki osobowości człowieka, które wyrażają się w tendencji w do specyficznych, względnie stałych zachowań politycznych, to jest zachowań odnoszących się do sfery zagadnień politycznych rozumianej jako sfera walki o władzę i sprawowania władzy.

Na postawy polityczne składają się więc:

1) określone, względnie trwałe stany emocjonalne dotyczące zjawisk politycznych

2) przekonania dotyczące zjawisk politycznych

3) dyspozycje do działania w sferze polityki

Postawa polityczna traktowana jest jako zjawisko indywidualne, pozwalające zrozumieć zachowanie jednostki.

Postawy są nieuchwytne w bezpośredniej obserwacji. To, co możemy zaobserwować, to jedynie określone zewnętrzne manifestacje, stanowiące albo słowne albo niesłowne wskaźniki postaw. Inaczej mówiąc wnioskujemy o istnieniu postawy na podstawie tego co ludzie mówią lub tego jak działają. Zdajemy sobie doskonale sprawę z tego, że wypowiedzi ludzi na temat ich stosunku do rozmaitych zjawisk polityki mogą być zdeformowane przez świadomą chęć przedstawienia postaw innymi niż są, lub też przez nieświadomą tendencję do wypowiadania sądów akceptowanych przez środowisko, choćby nie były one zgodne z rzeczywistymi poglądami.

PSYCHOLOGIA POLITYKI

Stosunki polityczne mają , jak wszelkie stosunki społeczne, swą stronę psychologiczną,, gdyż ludzie , którzy je tworzą w określony sposób przeżywają i reagują. We wszystkie te procesy zaangażowana jest psychika ludzka.

Człowiek reaguje na zmiany sytuacji zewnętrznej , zmieniając się sam. Zaś czynniki psychologiczne pomagają w kształtowaniu procesu ekonomicznego i społecznego.(wg Fromma).Psychologizacja zjawisk politycznych nie polega na tym, ze się uwzględnia ich stronę psychiczną, lecz na tym ze się ją izoluje od obiektywnych uwarunkowań ekonomicznych i od kontekstu kulturalnego, w którym mają miejsce.

Działań politycznych podejmowanych przez społeczeństwa nie można rozpatrując je jedynie w kategoriach pragmatycznych. Ludzie działają w dużej mierze dlatego że wyznają takie a nie inne ideały i wartości. I dla nich są gotowi do poświęceń. Sprawujący władzę i podporządkowany władzy mają pewne społecznie uformowane dyspozycje. One powodują, że:

• w większym lub mniejszym stopniu poszukują oni pozycji społecznych dających im władzę lub pozwalających im zachować maksymalną autonomię w stosunku do władzy. Bywa, ze podporządkowujących ich czyjejś władzy.

• W większym lub mniejszym stopniu są oni dostosowani do tego miejsca w hierarchii władzy, które zajmują, a w konsekwencji lepiej lub gorzej wykonują funkcje wynikające z roli społecznej..

Poszukiwanie lub unikanie władzy, dostosowanie do niej lub nie - to zjawisko psychologiczne.

Sądzono czasem, iż wszystkim ludziom właściwe jest pożądanie władzy tak jak słabiej lub mocniej, pożądanie dóbr materialnych czy uznania. W wielu teoriach stratyfikacji społecznej przyjmuje się nierówny dostęp do dóbr materialnych, wykształcenia, prestiżu. Władza u jednych budzi silne uczucia pozytywne wyrażające się w poszukiwaniu władzy lub silne uczucie negatywne wyrażane w całkowitym jej odrzucaniu lub uciekaniu od funkcji władczych. Mamy tutaj do czynienia z przenikaniem się i zazębianiem dyspozycji psychicznych i warunków sytuacyjnych wobec jednostki. I jej cech psychicznych niezależnych. Poszukiwanie lub unikanie władzy są to skrajne sytuacje udziału w życiu politycznym, interesowania się życiem politycznym i jego mechanizmami, oraz zorientowaniu w życiu politycznym.

Między tymi zjawiskami istnieją pewne związki. Poinformowani na ogół interesują się polityką bardziej niż nie poinformowani, zaś zainteresowani częściej w niej aktywnie uczestniczą niż nie zainteresowani.

Typy zachowań:

Aktywiści- silnie zainteresowani własnym udziałem w polityce i dobrze o niej poinformowani.

Postawy czynnie poszukujące. Przekonani o tym, że władz jest ważna i stanowi atrakcyjne dobro. Aktywnie dążą do władzy dla siebie i dla grupy, którą reprezentują.

Kompetentni obserwatorzy - obojętni w sprawie własnego udziału, zainteresowani i dobrze poinformowani. Rozumieją politykę ale nie starają się brać udziału w życiu publicznym. Jeżeli biorą w nim udział, to tylko dlatego, że zostaną do tego zmuszeni przez racje nadrzędne np. zagrożenie ojczyzny. Mają określone poglądy. Są twórcami opinii.

Kompetentni krytycy- negatywnie nastawieni do własnego udziału w polityce, dobrze zorientowani i zainteresowani. Ich stosunek do polityki i sprawowania władzy jest całkowicie negatywny.

Pasywni obywatele- obojętni lub negatywnie nastawieni do własnego udziału w polityce, niezbyt nią zainteresowani i dobrze o niej poinformowani. Ich poinformowanie jest funkcją nie stosunku do polityki, lecz miejsca zajmowanego w społeczeństwie . Są w istocie apolityczni. Chociaż nie wyobcowani z systemu.

Apolityczni i wyalienowani-negatywnie nastawieni do własnego udziału, nie interesujący się nią i nie zorientowani. Żyją poza systemem politycznym.

Racje psychologiczne skłaniające ludzi do poszukiwania władzy lub udziału we władzy mogą być egocentryczne czyli wynikające z potrzeb własnych lub najbliższej rodziny, lub socjocentryczne - prospołeczne. One koncentrują się na na potrzebach i dobru jakiejś grupy ludzi, narodu, klasy, mieszkańców danego miasta. Te racje się nie wykluczają.

Wyróżniamy dwa rodzaje stosunków jednostki do władzy, którą sprawują lub o którą się ubiegają.

1. Instrumentalny

Dzięki władzy można osiągnąć dobra materialne.

2. Autoteliczny

Władza wyróżniana ze względu na jej własne zalety.

Typy postaw psychologicznych jednostki wobec władzy:

1. stosunek egocentryczny i autoteliczny

• władza jako zabawa i panowanie nad innymi

2)Stosunek egocentryczny i instrumentalny

• władza jako źródło bogacenia się, prestiżu, sławy i innych osobistych korzyści. Nie brakuje ludzi, którzy poszukują we władzy środka do zdobycia osobistych korzyści. Człowiek taki nie ceni sobie władzy dla niej samej, lecz z uwagi na to, co ona może mu dać. Nie widzi w niej służby społecznej, chociaż może ją tak sprawować, ze przynosi korzyści innym.

3)stosunek socjocentryczny i instrumentalny:

• władza jako służba społeczna

Ludzie angażują się w życie polityczne nie tylko wtedy, gdy pojmują swój udział w nim jako służbę społeczną. Są również tacy, którzy władzę widzą jako autonomiczne dobro. A jej posiadanie daje im jakąś szczególną przyjemność.

Wśród tych ludzi są tacy, dla których władza jest rodzajem gry „ zabawy”. Florian Znaniecki pierwszy zwrócił uwagę na istnienie owego „zabawowego” stosunku do władzy. ”Zabawą jest każda czynność, swobodnie i samorzutnie wykonywana tylko dla pozytywnego zadowolenia, jakie daje jej dokonanie”.

Znaniecki wyróżnia trzy typy ludzi:

• ludzi zabawy towarzyskiej

• ludzi gry politycznej

• bojowców

Takie ujęcie władzy zakłada istnienie u polityków podświadomych motywacji, które występują w ukryciu, przesłaniane ideologiami i programami.

Istotne jest u Znanieckiego ujęcie władzy jako dobra autotelicznego z uwagi na jej zabawowe funkcje i odróżnienie motywacji zabawowej od tej, którą nazywa się instrumentalną.

Koncepcje polityki jako zabawy to jeden z wariantów. Drugi wariant to panowanie nad innymi .Wg Fromma to „ osobowość autorytarna” mająca swoje źródło z pojęcia charakteru „sadomasochistycznego”. Władza staje się potrzebą psychiczną nie z uwagi na swe funkcje instrumentalne ani zabawowe, lecz jest potrzebą rozładowania własnych kompleksów.

Ponieważ osobowość autorytarna odegrała niemałą rolę w kształtowaniu się dwudziestowiecznych ruchów antydemokratycznych, szczególnie zaś faszyzmu, , wyróżnienie tego typu psychologicznego mechanizmu władzy i jego analiza mają niemałe znaczenie dla zrozumienia psychologicznych mechanizmów powstania władzy despotycznej.

(Hitler)

Podstawowe cech charakteru autorytarnego wg Fromma:

-Dwie płcie: posiadająca władzę i pozbawiona władzy. Siła władzy budzi podziw, zaś słabość- pogardę.

• emocjonalność i rezygnacja z racjonalizmu. Gotowość do uzależnienia się od jakiejś siły wyższej, mogącej występować w postaci Boga, losu czy woli wodza..

• charakter autorytarny cechuje stały bunt wobec władzy, kierowany przeciw władzy słabej i godzący się na uznanie władzy bezwzględnie silnej.

• Jest też radykalne odrzucenie koncepcji równości. Świat składa się z ludzi obdarzonych siła i pozbawionych jej. Na gruncie sado-masochistycznych dążności doświadcza tylko dominacji albo uległości, jednak nigdy solidarności.

Na osobowość autorytarną składają się takie cechy, jak:

1. konwencjonalizm, czyli ścisłe przestrzeganie umownych wartości klasy średniej;

2. autorytarna podległość, bezkrytyczny stosunek do autorytetów własnej grupy;

3. autorytarna agresywność w stosunku do tych którzy naruszają konwencjonalne normy;

4. autorytarna opozycja wobec tego, co subiektywne, wypływające z wyobraźni, miękkie;

5. wiara w przesądy i myślenie za pomocą stereotypów, wiara w mistyczne zdeterminowane własnego losu;

6. kult siły i twardości, przesadna koncentracja uwagi na różnicach między panowaniem i podporządkowaniem, siłą i słabością, przewodzeniem i podporządkowaniem;

7. destruktywność, cynizm, uogólniona wrogość i niechęć do ludzi;

8. projekcja własnych popędów na świat zewnętrzny, o którym się sądzi, iż jest pełen dzikich i groźnych rzeczy;

9. przesadne skoncentrowanie uwagi na sprawach płci (Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford 1950).

Laswell rozróżnia trzy podstawowe typy polityków: „administratora”, „agitatora”, „teoretyka”, przyjmując jako kryterium rozróżnienia te cechy osobowościowe, które skłaniają do wybierania takiej lub innej roli politycznej. Lenin był rzadkim przykładem polityka, który skupiał w sobie wszystkie te trzy „czyste” typy (Laswell 1930).

Cechy osobowościowe skłaniające do uczestnictwa w polityce lub ucieczki z niej.

1. siła osobowości - zaufanie do siebie, poczucie własnej kompetencji, wiara lub jej brak we własne siły,

2. osobiste zaangażowanie - dyspozycje osobowościowe, uciekają od polityki ludzie, którzy w innych sytuacjach też wykazują niskie zaangażowanie.

3. Anomia - to wyobcowanie jednostki z grupy społecznej,

4. Siła motywu osiągnięć życiowych-udział w polityce może dawać poczucie osiągnięć(nawet pośrednich, gdy wygrywa nasz kandydat)

5. Skłonność do intelektualnego widzenia świata- ciekawość poznawcza lub ucieczka z powodu niskiej aktywności intelektualnej,,

6. Skłonności ekstrawertyczne- ludzie poszukujący towarzystwa innych, dobrze się w tym gronie czujący. Skłonności introwertyczne, stanowić będą psychologiczną przesłankę do wycofania się z życia politycznego.

7. Potrzeba rozładowania wewnętrznych napięć i agresji-

Ludzie aktywni we wszystkich dziedzinach życia, w tym także w polityce, charakteryzują się dużą energią, wysokim poczuciem własnych możliwości, silnym zaangażowaniem w różne sprawy, wysokimi ambicjami i aspiracjami.

Ludzie aktywni w niepolitycznych funkcjach, ale bierni w polityce np.,sportowcy, artyści, uczeni.

1

---