Starożytny rodowód humanizmu i jego artystyczna realizacja w poezji J. Kochanowskiego, Staro˙ytny rodow˙d humanizmu i jego artystyczna


Starożytny rodowód humanizmu i jego artystyczna

realizacja w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans - tym historyczno-literackim terminem, okreś-

lającym epokę przypadającą na XV wiek i częściowo wiek XVI, po

raz pierwszy świadomie posłużyli się uczeni w XIX wieku. Począ-

tkowo oznaczać miało ono odrodzenie się kultury i literatury anty-

cznej, później jego wymowę poszerzono o symboliczne odrodzenie

się ludzkości. Renesans bowiem sięga do doświadczeń antycznych,

mówi się, że „wskrzesza jego duszę”. Ideały grecko-rzymskie zy-

skują współczesny, odpowiadający XV-XVI w. wyraz. Wśród tych

ideałów centralne miejsce wyznacza się człowiekowi - rozumnemu

twórcy kultury; z zafascynowania antyczną wiedzą o człowieku,

poznawanej za pośrednictwem starożytnych pisarzy, filozofów, ro-

dzi się pojęcie humanizmu. Zgodnie z nim wzorcem kultury jest

dorobek epoki starożytnej, należy więc rozwijać studia nad litera-

turą klasyczną, kształcić umysł, zgłębiać wiedzę.

Humanizm dowartościowuje człowieka, głosi wiarę w jego ro-

zum i możliwości. Humanizm otwiera człowiekowi drogi, zamykane

dotąd przez średniowieczne normy. Życie ziemskie nabiera warto-

ści, zaakceptowany zostaje człowiek ze swoimi skłonnościami, do-

ceniane jest jego działanie. Ucieczka przestaje być występkiem.

Zdaniem Terencjusza staje się swego rodzaju wykładnikiem moral-

nym: Człowiekiem jestem, więc nic co ludzkie nie jest mi obce.

Przestaje funkcjonować zasada anonimowości, człowieka traktuje

się imiennie, indywidualnie.

Antyczna wiedza o człowieku była inspiracją dla ludzi rene-

sansu, a starożytne filozofie stały się bazą dla nowego nurtu. Hu-

manizm jest bowiem połączeniem dwóch najistotniejszych szkół

filozoficznych - stoicyzmu i epikureizmu, funkcjonuje na zasadzie

„złotego środka”, propagowanego przez Horacego. Epikureizm

wniósł za sobą szeroko rozumianą tolerancję na ziemskie zacho-

wania człowieka, zachęcił do czerpania przyjemności z doskonałe-

go dzieła bożego. Stoicyzm natomiast nakłaniał do życia harmonij-

nego, zalecał umiar, rozsądek, panowanie nad emocjami. Cnotę

i spokój wznosił ponad przyjemność.

Wybitnym przedstawicielem polskiego renesansu, a zarazem

czołowym humanistą-koracjonistą, był Jan Kochanowski. Wsze-

chstronnie wykształcony, tzw. „poeta doctus”, studiujący literaturę,

znający filozofię i języki starożytne, stawiał człowieka w centrum

zainteresowania myśli. Jego poezja, podobnie jak liryka Horace-

go, odznacza się bogactwem refleksji, dążeniem do doskonałości

formy oraz filozoficznym podłożem. Utwory J. Kochanowskiego,

a zwłaszcza fraszki i pieśni, są zróżnicowane emocjonalnie i nas-

trojowo. Część stanowi afirmacja życia ze wszystkimi jego ziemski-

mi elementami, inne natomiast - ubolewanie nad ciężkim losem

człowieka, poszukiwacza sensu bytu. Kochanowski poszukuje filo-

zofii łączącej elementy stoicyzmu i epikureizmu; od pochwały za-

bawy przechodzi do rozważań na temat cnoty i godności. Za Hora-

cym powtarza twierdzenie o braku wpływu człowieka na zapisane

mu losy. Bezsensem jest zastanawianie się nad tym, co przyniesie

następny dzień, wpływ na to ma tylko Bóg czy Fortuna, a człowiek

nie jest w stanie tego przewidzieć.

Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba,

Kiedy się człowiek troszczy więcej, niźli trzeba.

Nie należy zastanawiać się nad przyszłością, gdyż jedyną pe-

wną rzeczą, której możemy się spodziewać, jest śmierć. Pamięta-

jąc o niej, korzystajmy z życia. Wydaje się, że między strofami Pie-

śni IX Jana Kochanowskiego powtarza się motto Horacego carpe

diem. Wszak, jak powtarzał ten rzymski poeta, bez względu na

posiadane cnoty, tryb życia czy bogactwo i tak umrzemy, dlatego

jedyną słuszną drogą jest chwytanie każdej chwili i maksymalne jej

wykorzystywanie. Życie bowiem przemija bardzo szybko, poddane

jest cyklicznemu rytmowi natury. Więc baw się za młodu, przeżyj

miłość, ciesz się sztuką, winem i wolnością, bo:

Nie zawżdy piękna Zofija,

Róża kwitnie i lelija;

Nie zawżdy człek będzie młody

Ani tej, co dziś urody.

Toteż Kochanowski proponuje zabawę w miłym towarzystwie,

przy obficie zastawionym stole i butelce dobrego wina. Zgodnie

z duchem renesansu Kochanowski mówi: miło szaleć, kiedy czas

ku temu, przestrzega jednak, aby pośród zabawy i uciechy zacho-

wać trzeźwość umysłu, spokojnie i rozumnie podchodzić do rze-

czywistości, a w każdej sytuacji pamiętać o umiarze.

A nigdy nie zbłądzi,

Kto tak umysł zarządzi,

Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić.

Dystans wobec życia, stateczne i rozumne szczęście to wyraź-

ne przejawy stoicyzmu w twórczości Kochanowskiego. Tak samo

sklasyfikować można ideę odrzucającą dobra materialne, które,

w przeciwieństwie do cnoty, nie dają człowiekowi szczęścia i we-

wnętrznego spokoju.

Bogactwa nie przydały wpadwszy gdzie między skały;

Tak ja bezpiecznym sercem i pełen otuchy

W równej fuście popłynę przez morskie rozruchy.

O ile sprawy doczesne człowieka, dobra materialne, bogactwa

przemijają wraz z jego lub jego bliskich śmiercią, o tyle pamięć

o nim trwać może wiecznie. A żeby tę pamięć zapewnić sobie, na-

leży przysłużyć się ludzkości, zyskać sławę.

Służymy poczciwej sławie - a ona stanie się dla nas

trwalszym niż ze spiżu pomnikiem.

Kochanowski znał wartość swojej poezji i miał nadzieję,

że pamięć o nim, jako o poecie, nie skończy się wraz z jego śmier-

cią. Non omnis moriar - pozostanie na ziemi jego cząstka, w ser-

cach i rozumach ludzi będzie żył tak długo, jak długo jego dzieła

będą czytane.

Proszę, niech za mną zaraz

me rymy nie giną

Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną.

Zgodnie z duchem humanizmu Kochanowski proponował oce-

nę ludzi nie według ich wyglądu czy majątku, ale na podstawie ich

wiedzy i kultury. Nade wszystko chwalił cnotę, która jest najwyższą

wartością człowieka, darem bożym, najcenniejszą nagrodą, jaką

może otrzymać człowiek.

Cnota (tak jest bogata) nie może wziąć szkody

Ani się też ogląda na ludzkie nagrody;

Sama ona nagrodą i płacą jest w sobie

I krom nabytych przypraw świetna w swej ozdobie.

Sposobu na szczęście szukał Kochanowski w starożytności.

Podążał śladami Horacego, kierował się jego filozofią w poszuki-

waniach właściwej drogi życia. Uważał, że życie trzeba przeżyć jak

najlepiej, zachowując jednocześnie równowagę duchową, spokój

i trzeźwość umysłu. Proponował życie zgodne z naturą, zbliżenie

się do przyrody - źródła mocy, a zarazem relaksu.

Forma utworów Kochanowskiego zaczerpnięta jest także

ze starożytności. Pieśni, jeden z gatunków, jakie stosował, to gatu-

nek literacki ukształtowany pod wpływem liryki Horacego, który ze-

brał ich około 100 w tomiku Carmina sive Odarum libri IV. Odzna-

czają się one różnorodnością i bogactwem tematów. Inspirowany

tą twórczością, Kochanowski pragnął stworzyć podobny zbiór wier-

szy. Na grunt polski przeniósł także unowocześnioną wersję anty-

cznego epigramatu, nazywając go fraszką (z wł. gałązka). Dzięki

Janowi Kochanowskiemu stała się ona z czasem określeniem kon-

kretnego gatunku literackiego.

Szukając poetyckiego wyrazu dla swych uczuć po stracie cór-

ki, sięgnął Kochanowski do antycznej tradycji żałobnej i wykorzys-

tał technikę trenu.

Bezpośrednim nawiązaniem do tej epoki jest także Odprawa

posłów greckich (mimo licznych nowatorskich rozwiązań), nie tylko

ze względu na tematykę. Poeta wzorował się na Mitologii, Iliadzie,

Odysei i innych starożytnych utworach. Swoją córeczkę Urszulkę

porównał poeta do greckiej poetki Safony, W wierszu Ku muzom

zwraca się z prośbą o natchnienie, a Fatum obarcza odpowiedzial-

nością za ludzkie losy.

Kochanowski, mimo inspiracji antykiem, nadał jednak swoim

utworom specyficzny, odmienny i niepowtarzalny charakter. Zgod-

nie z renesansowymi i humanistycznymi przekonaniami był indy-

widualnością obdarzoną poetyckim talentem. Posiadanie umieję-

tności twórczych w dziedzinie literatury stawia go ponad tłumem,

daje moc kreacji i czyni go wiecznym.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Humanistyczne treści poezji Kochanowskiego
uniwersalnosc poezji kochanowskiego AZOJ2G2EQZPHSU2UBWQRLGGLEJOQUW3AORQAXQI
motywy horacjańskie w poezji kochanowskiego
Artysta i jego epoka
Artysta i jego dzieło w średniowieczu
NOWA Biografia jako tworzywo artystyczne na postawie życia i twórczości J Kochanowskiego i J Słowa
Artysta i jego dzieło w średniowieczu
Odzwierciedlenie programu Pozytywizmu warszawskiego w literaturze epoki i sądy pisarzy o jego realiz
Odzwierciedlenie programu pozytywizmu warszawskiego w literaturze epoki i sądy pisarzy o jego realiz
Poeci, Wykaż prawdziwość sądu, że przeżycia osobiste pisarza mają wpływ na jego twórczość artystyczn
Pracodawcy należy wskazać uchybienia oraz sposób realizaji jego obowiazków
13.Kochanowski a Sep Szarzynski, Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Szarzyński o człowieku i jego miejscu
Antyk 12, Starożytność w poezji współczesnej
CEL I JEGO REALIZACJA, pedagogika psychologia coaching doradztwo
Przedmiot Humanistyczny, Realizm Kościoła katolickiego w czasach PRL-u - FULL, [ Strona główna
Kochany Watykan i jego zbrodnie, RELIGIA
Komizm słowny i sposoby jego realizacji

więcej podobnych podstron