1. Wymienić podstawowe problemy powstające w procesie gospodarowania, których wyjaśnianiem i propozycjami rozwiązań zajmuje się makroekonomia.

Proces gospodarowania wywołuje określone skutki, efekty, wyniki (wyjścia makrogospodarki). Nie są one obojętne dla społeczeństwa, ponieważ od nich zależy poziom cywilizacyjny, zdolności rozwojowe i warunki życia grup społecznych i poszczególnych ludzi.

Makroekonomia zajmując się zachowaniem gospodarki, jako całości oraz zmianami szeroko traktowanych zjawisk życia gospodarczego, swoją uwagę skupia na czterech ważnych problemach dążąc do ich najlepszego kształtowania, a mianowicie:

• na produkcji i wzroście gospodarczym,

• zatrudnieniu i bezrobociu,

• cenach i inflacji,

• stosunkach gospodarczych z zagranicą,.

Są to poważne zagadnienia, kwestie, czy też zadania do rozstrzygnięcia (ukształtowania) w obszarze makroekonomii (schemat 1.1.)

2. Jak są one rozwiązywane w praktyce. ?

W gospodarce rynkowej efekty są kształtowane (rozwiązywane) przez dwa podstawowe mechanizmy:

1. rynkowy (na rynku i przez rynek), dostrzegany w wymiarze globalnym, tj. poprzez:

• globalny popyt;

• globalną podaż;

1. poprzez wspomagające działania regulacyjne państwa w ramach polityki makroekonomicznej.

Są one rozwiązywane różnymi sposobami przez poszczególne społeczeństwa i poszczególne gospodarki. Wiążą się one jednak zawsze z dokonywaniem wyborów (głównie różne proporcje obu mechanizmów) i stanowią istotną część rzeczywistości gospodarczej.

Wskazane problemy stanowią centralny obszar zainteresowań wszystkich liczących się szkół i nurtów ekonomicznych, przy nadawaniu im jednak różnych wag i różnego znaczenia.

1.1. Produkcja i wzrost gospodarczy

1. Co to jest produkcja ?

1. Jak należy rozumieć pojęcie wzrostu gospodarczego ?

2. ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE

1. Na czym polega problem zatrudnienia i bezrobocia w ujęciu makroekonomicznym ?.

W procesie gospodarowania pojawia się negatywne zjawisko, jakim jest bezrobocie.

Stąd też kolejnym ważkim problemem makroekonomicznym są kwestie zatrudnienia i bezrobocia. Wiążą się one z realizacją dwóch celów makroekonomicznych, a mianowicie zapewnienia wysokiego zatrudnienia w gospodarce, a przez to jednocześnie dążenia do niskiego poziomu bezrobocia.

Istotę kwestii zatrudnienia wyjaśniają i przybliżają pojęcia:

a). siły roboczej;

b). zatrudnionych, pracujących;

c). bezrobotnych.

Są one immanentną częścią każdej gospodarki.

2. Co to jest siła robocza i jakie wiążą się z nią problemy makroek. ?

Siła robocza - to grupa ludzi występująca na podażowej stronie rynku pracy, którą tworzą ci, którzy znaleźli zatrudnienie oraz ci, którzy aktywnie poszukują pracy.

Do siły roboczej zaliczani są;

1. pracujący (zatrudnieni). Zatrudnieni to te osoby, które podjęły pracę w oparciu o stosunek do pracodawcy na umowie najmu, mianowaniu lub współużytkowaniu środków produkcji

1. bezrobotni

Ogół zasobów ludzi zdolnych do pracy w gospodarce (zasoby siły roboczej), można podzielic na:

• czynnych zawodowo („aktywni zawodowo”). Czynni zawodowo to ludzie pracujący (zatrudnieni);

• biernych zawodowo. Bierni zawodowo to wszyscy ci (poza czynnymi zawodowo), którzy mogliby pracować, ale nie pracują i nie poszukują pracy. Są nimi matki wychowujące dzieci oraz studenci. Są to ludzie, którzy w każdej chwili mogą wejść na rynek pracy i powiększyć siłę roboczą.

Problemy to:

• zagadnienie gospodarowania jej zasobami z punktu widzenia całej gospodarki;

• potrzeba uwzględnienia jej specyfiki, a więc zastosowania obok kryteriów ekonomicznych, także kryteriów naturalnych (demograficznych, fizjologicznych, biochemicznych i ekologicznych) i społecznych (w tym prawnych, kulturowych i oświatowych).

• przygotowanie siły roboczej do pracy i jej wykonywaniu;

• zużycie lub użytkowanie rezultatów siły roboczej, co przejawia się realizacją czterech procesów, a mianowicie:

1. odnowy siły roboczej,

1. przyrostu siły roboczej,

1. alokacji siły roboczej

1. jej wykorzystania.

1. Czym jest zatrudnienie w ujęciu makroekonomicznym ?

Zatrudnienie - (utożsamiane często z pracą, robotą, zajęciem, czy też czynnością) jako kategoria makroekonomiczna charakteryzuje się znaczną złożonością i specyfiką.

• zatrudnienie w ujęciu makroekonomicznym wyraża określoną liczbę osób wykonujących pracę na podstawie obowiązujących norm prawnych i ujmowanych w statystykach zatrudnienia, ubezpieczeń i organizacji związkowych.

3. Jaki jest pożądany poziom zatrudnienia i od czego zależy jego faktyczny poziom ?

Pożądanym stanem zatrudnienia jest zatrudnienie pełne.

Zatrudnienie pełne - taki stan, kiedy wszyscy poszukujący pracy mogą ją znaleźć w normalnym czasie. Nie oznacza to, że stopa bezrobocia równa się zeru i na rynku pracy nie ma ludzi poszukujących pracy.

Zatrudnienie w skali makroekonomicznej uzależnione jest od szeregu uwarunkowań, spośród których najważniejszymi są uwarunkowania:

• demograficzne, Uwarunkowania demograficzne wpływają bezpośrednio na wielkość i strukturę zasobów siły roboczej. Powiązane są one ściśle z uwarunkowaniami biologicznymi. Stąd też obejmują one takie zjawiska, jak: rodność, płodność, umieralność ogólna i umieralność niemowląt, przyrost naturalny, migracja (emigracja i imigracja) ludności.

• społeczne Z kolei uwarunkowania społeczne związane są z osiągniętym poziomem rozwoju społecznego oraz realizowaną polityką społeczną. Związane są one z takimi kwestiami, jak: wymiar czasu pracy, zakres świadczeń społecznych, warunki przechodzenia na emeryturę oraz rentę, dostępność kształcenia, skala zatrudnienia i skala bezrobocia, zakres i formy pomocy społecznej i charytatywnej, możliwości podjęcia pracy w niepełnym wymiarze, warunki współpracy z innymi ludźmi i inne. Ta grupa uwarunkowań charakteryzuje się tym, że sprzyja ona komunikowaniu się ludzi.

• ekonomiczne. Najważniejszą grupę uwarunkowań zatrudnienia stanowią uwarunkowania ekonomiczne. Są one zdeterminowane przede wszystkim poziomem i strukturą produktu narodowego, a w konsekwencji możliwościami wzrostu gospodarczego. Z punktu widzenia tych uwarunkowań zatrudnienie jawi się, jako: ważny czynnik produkcji, źródło dochodów pracowniczych w formie płac oraz czynnik kształtowania równowagi gospodarczej.

4. Czym jest bezrobocie i jak się je mierzy ?

Bezrobocie - jako kategoria makroekonomiczna - to zjawisko gospodarcze charakteryzujące się tym, że większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i poszukujących pracy nie znajduje zatrudnienia.

Bezrobotnym - jest osoba, która nie pracuje obecnie (w danym momencie), chce pracować i aktywnie szuka pracy, ale nie może otrzymać zatrudnienia przy istniejących stawkach płac lub też oczekuje na powrót do pracy (została czasowo zwolniona i oczekuje na wezwanie do pracy, albo też ma się zgłosić do pracy w oznaczonym terminie). Bezrobotnymi są więc ludzie w wieku zdolności do pracy i posiadający tę zdolność, ale z różnych powodów nie mogący jej znaleźć.

Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia.

Oblicza się ją, jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę roboczą (zasoby siły roboczej) i wyraża w procentach.

5. Wymienić i scharakteryzować podstawowe rodzaje bezrobocia.

W teorii i praktyce ekonomicznej wyróżnia się wiele rodzajów bezrobocia. Najczęściej dokonuje się podziału bezrobocia na:

• cykliczne,

• strukturalne

• frykcyjne.

Bezrobocie cykliczne - zaliczane jest do najważniejszych rodzajów bezrobocia. Jest ono wynikiem spadku zagregowanego popytu w gospodarce. Związane jest ono z faktem, iż popyt na pracę jest popytem pochodnym i jego wielkość zależy od popytu na produkty wytwarzane dzięki zatrudnieniu.

Bezrobocie strukturalne - to zjawisko zmniejszania zatrudnienia wskutek ograniczenia produkcji spowodowanej zmianami strukturalnymi w gospodarce. Wiąże się ono z niedostosowaniem popytu do podaży siły roboczej, w wyniku nierównomiernego wzrostu gospodarczego. Powstaje ono na skutek zmian struktury przemysłowej gospodarki, prowadzącej do utraty pracy przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu. Spowodowane jest ono przede wszystkim brakiem kapitału lub złymi proporcjami w rozmieszczeniu zasobów produkcyjnych gospodarki.

Bezrobocie frykcyjne - jest zjawiskiem spowodowanym nieustannymi przemieszczeniami siły roboczej na rynku pracy w układach przestrzennych (między regionami gospodarczymi), w układach rzeczowych (między sektorami, działami i przedsiębiorstwami), w układach pionowych (związanych ze zmianą stanowisk pracy w obrębie zawodu, w związku z awansami, degradacją lub stabilizacją zawodową) i w układach poziomych (w których dokonywane są przesunięcia między poszczególnymi zawodami i specjalizacjami). Ma ono charakter nieunikniony. Bezrobotnymi stają się bowiem ludzie zmieniający pracę, wchodzący na rynek pracy lub też powracający na rynek pracy (np. matki po urlopach wychowawczych). Są nimi również ludzie wykazujący brak mobilności - czyli niemożliwość lub niechęć do zmiany miejsca zamieszkania w celu uzyskania pracy, powodowane przede wszystkim problemami mieszkaniowymi, a także względami rodzinnymi.

6. Co to jest naturalna stopa bezrobocia ?

Ze zjawiskiem bezrobocia frykcyjnego związana jest naturalna stopa bezrobocia. Opisuje ona bowiem poziom bezrobocia istniejący przy pełnym zatrudnieniu, czyli w sytuacji występowania w gospodarce bezrobocia frykcyjnego.

Bezrobocie naturalne - to bezrobocie frykcyjne łącznie z bezrobociem strukturalnym.

Bezrobocie normalne - obejmuje obok bezrobocia frykcyjnego, także bezrobocie:

• dobrowolne Bezrobocie dobrowolne to zjawisko niepodejmowania pracy z powodu nieodpowiednich warunków pracy lub z innych względów. Wiąże się ono z brakiem potrzeby podjęcia pracy i zapewnienia lepszych warunków życia.

• sezonowe. Bezrobocie sezonowe, to zjawisko będące wynikiem osłabienia (redukcji) popytu na pracę z powodów naturalnych, podyktowanych porą roku. Dotyczy ono zwłaszcza rynku pracy w rolnictwie, budownictwie i transporcie.

W sytuacji, kiedy bezrobocie normalne nie przekracza 3-4 do 4,5% zasobów siły roboczej, uznaje się, że w gospodarce został osiągnięty stan pełnego zatrudnienia.

Bezrobocie przymusowe - przeciwieństwo bezrobocia dobrowolnego - zjawisko, gdy określona liczba osób poszukuje pracy, chce pracować przy jakiejkolwiek cenie siły roboczej, ale nie może jej znaleźć. Brak tego typu bezrobocia oznacza istnienie ogólnej równowagi na rynku pracy, przy przewadze popytu nad podażą siły roboczej.

7. Wymienić i scharakteryzować inne rodzaje bezrobocia.

Innymi rodzajami bezrobocia są:

• chroniczne,

• nieefektywnego popytu,

• klasyczne,

• płynne,

• jawne i ukryte

• technologiczne.

Bezrobocie chroniczne - to zjawisko na konkurencyjnym rynku pracy spowodowane utratą lub niemożliwością otrzymania pracy przez osoby, z powodów od nich niezależnych (jak: podeszły wiek, zły stan zdrowia, przeszłość polityczna).

Bezrobocie nieefektywnego popytu - to zjawisko na rynku pracy spowodowane niedostatecznym popytem na dobra, które mogą być wytwarzane przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej. Stanowi ono różnicę między liczbą osób poszukujących pracy i liczbą stanowisk pracy. Wyjaśnia się je zmianami struktury produkcji, powodującymi przesunięcia popytu z jednych do drugich rodzajów prac. Widzi się w nim cenę, jaką trzeba płacić za obniżanie inflacji.

Bezrobocie płacowe (zwane także klasycznym) - to zjawisko na rynku pracy spowodowane ograniczaniem zatrudnienia na skutek zbyt wysokich płac realnych. Spowodowane jest ono wymuszaniem przez związki zawodowe wysokiego poziomu płac w skali krajowej, bez brania pod uwagę różnic, jakie występują w układach regionalnych i gałęziowych.

Bezrobocie jawne - to ten rodzaj bezrobocia, którego poziom jest określany na podstawie prawnych regulacji tej kwestii w danym kraju. W Polsce do bezrobotnych (zgodnie z Ustawą o zatrudnieniu z dnia 29 grudnia 1989r.) zalicza się osoby zdolne i gotowe do pracy, pozostające bez pracy i zarejestrowane w biurach pracy, jeżeli nie pobierają emerytury, nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstw rolnych oraz nie prowadzą działalności gospodarczej.

Bezrobocie ukryte - to zjawisko związane z taką sytuacją zatrudnienia, gdy ludzie pozostają w stosunku pracy, mimo braku ekonomicznego uzasadnienia takiej sytuacji.

Schemat 2.1. Rodzaje bezrobocia

POLITYKA PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU

Państwo może prowadzić aktywną bądź pasywną politykę przeciwdziałania bezrobociu:

W zależności od szczebla może to polityka prowadzona na poziomie:

• mikroekonomicznym lub (i)

• makroekonomicznym.- wykorzystywanie przez państwo instrumentów dynamizowania procesów wzrostu i rozwoju gospodarczego:

1. instrumenty pośrednie: stopa podatkowa , polityka pieniężna, kredytowa, itp.;

1. instrumenty bezpośrednie: inwestycje publiczne, bezpośr.działalność gospodarcza państwa,

Polityka mikroekonomiczna:

I. aktywna (dotyczy głównie bezrobocia strukturalnego - działów, gałęzi, regionów gospodarki);

• publiczne programy zatrudnienia;

• subsydiowanie zatrudnienia - dotacje dla przedsiębiorstw związane z zatrudnieniem;

• organizowanie systemu przekwalifikowania;

• pośrednictwo pracy;

• skracanie czasu pracy (bez zmniejszania zatrudn.);

2. pasywna (różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych - zasiłki, wcześniejsze przechodzenie na emeryturę, odszkodowania, odprawy);

Zasiłki:

1. kryteria - okres pracy, wysokość, czas pobierania zasiłków;

2. CENY I INFLACJA

1. Wyjaśnić pojęcie inflacji.

Inflacja to kolejny z ważnych problemów makroekonomicznych. Jako pojęcie (z łac. inflatio - wzdymanie, nadęcie) współcześnie jest rozumiane inaczej niż w przeszłości.

Inflacja - określenie procesów ekonomicznych polegających na nadmiernym zwiększaniu ilości pieniądza w obiegu, w stosunku do rynkowej wartości liczonej w cenach dotychczasowych.

Do lat trzydziestych XX wieku wyrażało ono lawinowo narastającą ilość pieniądza w obiegu.

Inflacja (procesy inflacyjne) - współczesne pojęcie - określa proces trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen, przy uwzględnieniu zmian jakości towarów w pewnym czasie. Dotyczy ono nie tyle przyczyny tego zjawiska, ile jego objawów. W takim rozumieniu ma ono charakter negatywnej cechy rozwoju.

2. Wymienić główne przyczyny inflacji.

Przyczyn wystąpienia inflacji, a więc utrzymywania się wzrostu poziomu cen, upatruje się - uogólniając istniejące w tym zakresie koncepcje - w dwóch siłach sprawczych:

• w nadmiernym popycie;

• w nadmiernym wzroście kosztów.

3. Przedstawić główne kryteria klasyfikacji i rodzaje inflacji.

W teorii ekonomii i w praktyce gospodarczej wyróżnia się wiele rodzajów inflacji (schemat 2.2.), w zależności od przyjętych kryteriów.

KLASYFIKACJA RODZAJÓW INFLACJI

Kryterium	Rodzaj	Charakterystyka
	chwilową (krótkookresową)	Inflacja jest chwilową, jeśli wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług ma miejsce w krótkim okresie
czas trwania	trwałą (długoterminową, chroniczną, inercyjną).	Natomiast o inflacji trwałej mówimy wówczas, gdy wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług utrzymuje się przez dłuższy okres. Charakteryzuje ją to, że jest ona trudna do zwalczania, mało skuteczne okazują się instrumenty pieniężne, poddaje się natomiast procesom restrukturyzacyjnym w gospodarce narodowej
	pełzającą	Inflacja pełzająca (zwana także powolną, łagodną, jednocyfrową, przytłumioną) ma miejsce wówczas, gdy jej efekty są znikome i nie powodują większych zakłóceń w społecznym procesie produkcji, wymiany, podziału i konsumpcji, a przez to poddają się kontroli.
	kroczącą	Z inflacją kroczącą (zwaną także stąpającą, biegnącą, kłusującą) mamy do czynienia wówczas, gdy ujawnia ona tendencję do wymykania się spod kontroli i przyspieszania swojego tempa.
charakter	galopującą	Z kolei inflacja galopująca (zwana także superinflacją), to taki wzrost ogólnego poziomu cen, który powoduje narastanie perturbacji w procesie reprodukcji makroekonomicznej. Stanowi ona poważne zagrożenie dla procesów wzrostu gospodarczego. Z reguły wymyka się ona spod kontroli państwa. Jej negatywną stroną jest to, że przyczynia się ona do erozji systemów motywacyjnych.
	hiperinflację.	hiperinflacja (zwana także histeryczną lub szalejącą). Charakteryzuje się ona takim natężeniem procesów inflacyjnych, które uniemożliwiają sterowanie procesami ekonomicznymi. Towarzyszy jej anarchizacja stosunków produkcji oraz eliminacja racjonalnego gospodarowania. Zniekształceniu ulegają proporcje makroekonomiczne. Rachunek ekonomiczny staje się instrumentem bezużytecznym. Trudno również przewidzieć, jak ukształtują się ceny w najbliższej przyszłości.
wpływu	powolną
na procesy	stąpającą
reprodukcji	superinflację
społecznej	szalejącą
związków z koniunkturą	stagflacji	Stagflacja to inflacja w warunkach stagnacji gospodarczej
gospodarczą	slumpflacji	slumpflacja, to inflacja w warunkach recesji gospodarczej
źródeł powstania	inflacji popytowej	Inflacja popytowa (zwana też inflacją nabywców) jest wynikiem przekroczenia przez popyt globalny zdolności produkcyjnych gospodarki
(sił sprawczych)	inflacji podażowej	Jej przyczyny tkwią w samym procesie produkcji - przede wszystkim w jej rosnących kosztach spowodowanych wzrostem cen (np. energii lub płac). Oznacza to, że poziom cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty

Inflacja popytowa (zwana też inflacją nabywców) jest wynikiem przekroczenia przez popyt globalny zdolności produkcyjnych gospodarki. Wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce, w wyniku wzrostu zagregowanego popytu, powoduje niemożliwość zaspokojenia potrzeb nabywców. Oznacza to również, że poziom cen w takim wypadku jest ciągniony przez zwiększony popyt nabywców. Koncepcja inflacji popytowej jest prawdziwa tylko w sytuacji gdy gospodarka jest regulowana za pośrednictwem mechanizmu rynkowego. Kiedy zaś, mechanizmy rynkowe, w procesach równoważenia wzrostu gospodarczego ograniczane są przez państwo w sytuacji nierównowagi inflacyjnej - co ma miejsce przy nadwyżce globalnego popytu nad podażą - w oparciu o politykę stałych cen lub ograniczonego ich wzrostu, mamy do czynienia z inflacją ukrytą (zawieszoną, stłumioną). Przejawia się ona w postaci luki inflacyjnej, czyli nie zrealizowanej nadwyżki popytu globalnego nad podażą, która nie została rozładowana przez podwyżkę cen.

Istota inflacji podażowej. Jej przyczyny tkwią w samym procesie produkcji - przede wszystkim w jej rosnących kosztach spowodowanych wzrostem cen (np. energii lub płac). Oznacza to, że poziom cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty. Stąd też bywa ona nazywana również inflacją kosztową. Jej uruchomienie może nastąpić pod wpływem impulsów zewnętrznych (np. podwyżka cen surowców i dóbr importowanych) - to jest pochodzących spoza gospodarki - jak i pod wpływem impulsów wewnętrznych (np. nacisków różnych dobrze zorganizowanych grup społeczno-ekonomicznych).

Schemat 2.2. Rodzaje inflacji

4. Scharakteryzować skutki inflacji.

Skutkiem inflacji w gospodarce narodowej jest wystąpienie całego szeregu zjawisk mających zdecydowanie negatywny wpływ na jej funkcjonowanie. Mają one zarówno charakter ekonomiczny, jak i społeczny, psychospołeczny i polityczny. Część z nich daje się przewidzieć. Część zaś jest trudna do określenia z wyprzedzeniem, ze względu na specyfikę miejsca i czasu, w którym zaistnieją. Syntezując, skutkiem procesów inflacyjnych może być:

• spadek siły nabywczej pieniądza (czyli jego deprecjacja), a w ślad za tym również ograniczenie jego funkcji;

• podejmowanie błędnych i nieefektywnych decyzji lokat kapitałowych;

• nieprawidłowa redystrybucja dochodów i majątku (mogąca spowodować niezadowolenie społeczne);

• wzrost stopy procentowej kredytów i oszczędności;

• erozja realnego poziomu opodatkowania;

• strata dla oczekującego na zapłatę i zysk dla odraczającego spłatę należności;

• wzrost kosztów produkcji oraz mniejsze od założonych zyski;

• ucieczka w wartości rzeczowe, prowadząca do nieprawidłowej alokacji kapitału;

• nieprawidłowa decyzja inwestycyjna, której konsekwencją są nieskończone inwestycje i zamrożenie kapitału, prowadzące nawet do bankructwa przedsiębiorstwa;

• nieuzasadnione zakupy przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe;

• powstrzymywanie się od sprzedaży dóbr przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.

5. Wymienić i scharakteryzować mierniki skutków inflacji.

Wymierne skutki procesów inflacyjnych można określić w oparciu o określony zbiór mierników. Najczęściej odwołuje się do czterech ich rodzajów, mianowicie:

1. deflatora produktu narodowego brutto,

2. indeksu cen dóbr konsumpcyjnych,

3. stopy inflacji cen dóbr konsumpcyjnych

4. indeksu cen dóbr produkcyjnych.

ad. a) Deflator produktu narodowego brutto (PNB)

Deflator produktu narodowego brutto (PNB), to procentowy wskaźnik wyrażany stosunkiem nominalnego PNB - to jest wyrażonego w cenach bieżących do realnego PNB - to jest wyrażonego w cenach stałych. Przyjmuje on postać formuły:

gdzie: nPNB - nominalny produkt narodowy brutto

rPNB - realny produkt narodowy brutto

ad. b) Indeks cen dóbr konsumpcyjnych

Kolejnym, powszechnie stosowanym narzędziem pomiaru ogólnego poziomu cen jest wskaźnik cen konsumpcyjnych. Oznacza się go, jako CPI (od: consumer price index) albo, jako P. Jest on procentowym wskaźnikiem wydatków - na dobra i usługi, w typowym koszyku konsumpcyjnym, konsumowane przez typową rodzinę - okresu bieżącego, do wydatków okresu bazowego.

gdzie: CPI₀ - wydatki okresu bazowego

CPI₁ - wydatki okresu bieżącego

ad. c) Stopa inflacji cen dóbr konsumpcyjnych

Do oceny poziomu inflacji służy również stopa inflacji, mierzona stopą wzrostu (lub spadku) poziomu cen, najczęściej z jednego roku na drugi.

gdzie: CPI_t - tegoroczny wskaźnik cen konsumpcyjnych

CPI_t0 - zeszłoroczny wskaźnik cen konsumpcyjnych

ad. d) Indeks cen dóbr produkcyjnych

Indeks cen dóbr produkcyjnych (PPI - z ang. producer price index), to miernik zmiany cen płaconych przez producentów za czynniki produkcji za wyjątkiem pracy. Określa on zmiany cen dóbr produkcyjnych i informuje o zmianach cen dóbr konsumpcyjnych w przyszłości. Traktowany jest on, jako narzędzie przewidywania koniunktury gospodarczej.

3. POLITYKA MAKROEKONOMICZNA

Wskazane główne problemy makroekonomiczne oraz wiążące się z nimi cele w gospodarce rynkowej oceniane są pod kątem ich realizacji - czyli ze względu na realizację zadań z nich wynikających. Pomocna w tym względzie jest odpowiednia polityka makroekonomiczna wykorzystująca odpowiednie do realizowanych celów narzędzia.

Ponieważ zadania makroekonomiczne (czy jeszcze konkretniej zadania polityki makroekonomicznej) sprowadzić można do czterech podstawowych grup, a mianowicie: 1) dążenia do wysokiego i rosnącego poziomu produktu realnego; 2) ukształtowania wysokiego zatrudnienia i niskiego bezrobocia; 3) ustabilizowania lub łagodnego wzrostu poziomu cen; 4) stabilnych i zbilansowanych stosunków z zagranicą - podstawowymi rodzajami polityki makroekonomicznej jawią się: polityka fiskalna, polityka monetarna, polityka dochodowa oraz zagraniczna polityka ekonomiczna (polityka międzynarodowych stosunków ekonomicznych).

Polityka fiskalna (zwana polityką budżetową) polega na regulowaniu popytu przez dochody i wydatki budżetowe. Rozumie się przez nią takie stosowanie wydatków i przychodów państwa, by możliwym było osiągnięcie założonych celów społeczno-gospodarczych.

Polityka fiskalna obejmuje sobą dwa z głównych narzędzi makroekonomicznych, a mianowicie wydatki publiczne oraz system podatkowy. Pierwsze z nich jest narzędziem, za pomocą którego państwo wyznacza relatywną wielkość sektora publicznego i prywatnego oraz określa, jaka część PNB ma być przedmiotem konsumpcji publicznej (zbiorowej). Z kolei w systemie podatkowym (czyli inaczej w opodatkowaniu), jako narzędziu polityki fiskalnej należy dostrzec dwie role: pierwszą - jako oddziaływanie na dochody indywidualne, co wyraża się tym, że zwiększenie podatków skutkuje mniejszą ilością pieniędzy do wydania przez gospodarstwa domowe i prowadzi do obniżenia ich wydatków konsumpcyjnych; oraz drugą - jako oddziaływanie na poziom potencjalnego produktu.

Polityka fiskalna pełni w rzeczywistości gospodarczej szereg funkcji, spośród których najważniejsze to: stabilizacyjna - sprowadzająca się do dążenia do zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia; redystrybucyjna - polegająca na modyfikacji podziału produktu społecznego między różne podmioty gospodarcze; alokacyjna - dotycząca obszaru działań ekonomicznych. Politykę fiskalną realizują organa państwowe poprzez tworzenie i bieżące oddziaływanie na budżet państwa.

Natomiast polityka monetarna (nazywana również pieniężną albo pieniężno-kredytową) sprowadza się do określania sposobów sterowania podażą pieniądza oraz kształtowania odpowiednich związków pomiędzy pieniądzem, produkcją i inflacją. Wpływa ona w zasadniczy sposób na stopień realizacji celów gospodarczych, głównie tych, które dotyczą regulowania zjawisk związanych z kształtowaniem równowagi makroekonomicznej oraz koniunktury gospodarczej. Zadania zmierzające do ich osiągnięcia realizowane są w oparciu o strategię: polityki taniego pieniądza, polityki stabilizacji lub polityki twardego pieniądza. Wiążą się one z wymogiem sprawnego działania wszystkich elementów sektora finansowego.

Trzecim rodzajem polityki makroekonomicznej jest polityka dochodowa - określana również jako polityka płac i cen. Utożsamianie polityki dochodowej z polityką płac wydaje się błędne, gdyż pierwszy rodzaj polityki ma zakres szerszy. Na ogólną sumę dochodów składają się bowiem nie tylko wynagrodzenia pracowników najemnych, ale również dochody z tytułu własności kapitału i majątku (dywidendy, wypłaty z zysku i odsetki), transfery z zagranicy oraz pieniężne świadczenia społeczne (emerytury, renty, stypendia, zasiłki, zapomogi i pożyczki bezzwrotne). Wiązanie zaś polityki dochodowej z polityką cen wynika z tego, że wzrost cen powoduje nacisk pracowników na podwyżki płac, a także działania właścicieli zmierzające do powiększenia zysku w celu stabilizacji poziomu wydatków realnych, a także z tego, że wzrost płac powoduje wzrost kosztów, co prowadzi do wzrostu cen. Jej istotą jest skłanianie - zarówno metodami przymusu, jak i perswazji czy namów - do przestrzegania określonych wytycznych kształtowania płac i cen.

Z kolei istotą zagranicznej polityki gospodarczej jest oddziaływanie na powiązania międzynarodowe za pomocą takich instrumentów handlu zagranicznego, jak: kurs waluty, warunki wymiany, cła, opłaty wyrównawcze, kontyngenty, subsydia, itp. Dla realizacji tej polityki często sięga się po narzędzia polityki pieniężnej i fiskalnej. Może być ona realizowana w trzech zasadniczych formach: całkowitej izolacji ekonomicznej (autarkii), protekcjonizmu oraz wolnego handlu - polegającego na nieskrępowanym uczestnictwie w międzynarodowym podziale pracy.

Państwo w każdej rozwiniętej gospodarce rozwiązuje problemy makroekonomiczne wykorzystując jednocześnie wszystkie rodzaje polityk i narzędzi charakterystycznych dla nich. Są one pomocne również przy dokonywaniu wyborów makroekonomicznych między alternatywnymi podstawowymi celami makroekonomicznymi. Jak dowodzi praktyka, państwo staje zawsze przed koniecznością wyboru orientacji rozwojowej - zwłaszcza zaś między wysoką stopą konsumpcji a wysoką stopą wzrostu. Najtrudniejszym do rozwiązania, ze wszystkich problemów makroekonomicznych jest konieczność dokonywania krótkotrwałego wyboru pomiędzy inflacją a bezrobociem. Za politykę obniżenia inflacji trzeba płacić haracz w postaci bezrobocia oraz wielkiej luki produkcyjnej. Również obniżenie bezrobocia wiąże się ze wzrostem inflacji.

RYNEK PRACY

TO CAŁOKSZTAŁT DZIAŁAŃ W OBSZARZE LUDZKICH ZACHOWAŃ

I DECYZJI, NA KTÓRYM DOCHODZI DO SPOTKANIA WOLNEGO WŁAŚCICIELA WŁASNEJ SIŁY ROBOCZEJ I NABYWCY TEJ SIŁY,

TJ. PRACODAWCY

KLSYFIKACJA RYNKÓW PRACY

Kryteria	Rodzaje	Treść
JAWNOŚCI	oficjalny	Na podstawie zarejestrowanej umowy o pracę
	czarny	Praca nieoficjalna, niezarejestrowana, od której nie płaci się podatku
KONKURENCY	1. zmonopolizowany	Bez istotnej alternatywy wyboru pracy
JNOŚCI	2. niezmonopolizowany	Stwarza pracującym możliwość wyboru pracy
DOSTĘPNOŚCI	głęboki	Na obszarach zindustrializowanych o zróżnicowanej strukturze podmiotów gospodarczych
	płytki	W rejonach słabo zurbanizowanych o jednorodnej strukturze jednostek gospodarczych
ZASIĘGU	1. wewnętrzny	Jest to rynek pracy danej firmy
	2. zewnętrzny	Obejmuje osoby starające się o prace w firmie.
SEKTOROWO	1. centralny	Firmy osiągają wysokie zyski i wydajność pracy
ŚCI	2. peryferyjny	Obszar działania firm małych , konkurujących z sobą a przy tym o niskich zyskach
STOPIEŃ	1. pozostający pod kontrolą grupy zawodowej	Grupa kontroluje decyzje dotyczące własnych zarobków
KONTROLI	2. tradycyjny	Monopolizuje pewne umiejętności i określa zasady odnoszenia się do klientów np. lekarze, stolarze.
NAD RYNKIEM	3. formalnie administrowany	Dotyczy pracowników administracji a płace zależą od posiadanych kwalifikacji
PRACY	4. kontestujący	Warunki pracy i płacy określa się drogą przetargu
	5. wolny	Kształtuje go zależność między popytem i podażą na daną pracę
FORMY WŁASNOŚCI	1. prywatny	Miejsce zarobkowania oparte o własne możliwości
	2. państwowy	Administrowany przez państwo

DYNAMIKA

WZROSTU LUDNOŚCI W WIEKU PRODUKCYJNYM

1989 r.	68,0 tys.
1990 r.	73,0 tys.
1991 r.	93,7 tys.
1992 r.	125,8 tys.
1993 r.	151,2 tys.
1994 r.	168,9 tys.

WSKAŹNIK

DZIETNOŚCI KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM

(15 - 49 LAT)

1989 r.	2,078
1990 r.	2,039
1991 r.	2,049
1992 r.	1,929
1993 r.	1,847
1994 r.	1,798

UWAGA: Zachowanie prostej zastępowalności pokoleń

gwarantuje uzyskanie wskaźnika dzietności

wynoszącego 2,11 - 2,14

- z języka łacińskiego - gdzie inflatio oznacza wzdymanie, nadęcie

* TO PROCES TRWAŁEGO WZROSTU OGÓLNEGO POZIOMU CEN PRZY UWZGLĘDNIANIU ZMIAN JAKOŚCI TOWARÓW W PEWNYM CZASIE.

* MA MIEJSCE WTEDY, GDY TRWAŁY WZROST CEN WIELU DÓBR I USŁUG (PRZY UWZGLĘDNIENIU WPŁYWU ZMIAN ICH JAKOŚCI) NIE JEST RÓWNOWAŻONY SPADKIEM CEN INNYCH DÓBR I USŁUG.

KRYTERIUM	R O D Z A J E
CZAS TRWANIA	CHWILOWA (Krótkookresowa)	TRWAŁA (długookresowa, chroniczna, inercyjna)
TEMPO	PEŁZAJĄCA	KROCZĄCA	GALOPUJĄ- CA	HIPERINFLA- CJA
WPŁYW NA PROCESY RE- PRODUKCJI SPOŁECZNEJ	POWOLNA ŁAGODNA JEDNOCYFROWA PRZYTŁUMIONA	STĄPAJĄCA BIEGNĄCA KŁUSUJĄCA	SUPERINFLA - CJA	HISTERYCZ- NA SZALEJĄCA
ZWIĄZKÓW Z KONIUNKTURĄ GOSPODARCZĄ	STAGFLACJA (Inflacja w warun- kach STAGNACJI GOSPODARCZEJ)	SLUMPFLACJA (Inflacja w warun- kach REGRESU GOSPODARCZEGO
ŹRÓDŁA POW- STANIA, SIŁY SPRAWCZE	POPYTOWA	PODAŻOWA
CHARAKTER	UKRYTA (ZAWIESZONA, STŁUMIONA)	KOSZTOWA
ZASIĘG	KRAJOWA	REGIONALNA	ŚWIATOWA
FAZY	PRZYŚPIESZONA	STABILNA
STOPIEŃ PRZEWIDY- WANIA	W PEŁNI PRZEWIDYWAL- NA	NIE W PEŁNI PRZEWIDYWALNA
WSKAŹNIK	CENOWA	KASOWA	MIESZANA

TO ZJAWISKO GOSPODARCZE POLEGAJĄCE NA TYM, ŻE

WIĘKSZA LUB MNIEJSZA LICZBA OSÓB ZDOLNYCH DO PRACY

I POSZUKUJĄCYCH PRACY NIE ZNAJDUJE ZATRUDNIENIA

BEZROBOTNI TO LUDZIE W WIEKU ZDOLNOŚCI DO PRACY I POSIADAJĄCY TĘ ZDOLNOŚĆ, ALE Z RÓŻNYCH POWODÓW NIE MOGĄCY ZNALEŹĆ PRACY.

BEZROBOTNI TO GRUPA LUDZI KTÓRZY NIE SĄ ZATRUDNIENI, ALE AKTYWNIE

POSZUKUJĄ PRACY ZAROBKOWEJ LUB TEŻ OCZEKUJĄ NA POWRÓT DO PRACY:

BEZROBOTNA JEST OSOBA KTÓRA NIE PRACUJE OBECNIE, ALE:

• podejmuje działania (wysiłki) aby prace;

• została czasowo zwolniona i oczekuje na wezwanie do podjęcia pracy;

• ma się zgłosić do pracy...;

PRZYROST ZASOBÓW LUDZKICH

1989 r.	153,7 tys.
1990 r.	144,8 tys.
1991 r.	119,2 tys.
1992 r.	115,1 tys.
1993 r.	95,3 tys.
1994 r.	76,0 tys.
1995 r.	29,0 tys.

14

NATURALNE

NO

R

M

A

L

N

E

CYKLICZNE

STRUKTURALNE

FRYKCYJNE

KLASYCZNE

PRZYMUSOWE

DOBROWOLNE

NIEEFEKTYWNE

GO POPYTU

CHRONICZNE

SEZONOWE

TECHNOLO-

GICZNE

UKRYTE

PŁYNNE

JAWNE

EKONOMICZNE

DETERMINUJĄ PRZY-

ROST DOCHODU NA-

RODOWEGO I WZRO-

STU GOSPODARCZ.

- OKREŚLAJĄ MOŻLI-

WOŚCI ABSORBCJI

SIŁY ROBOCZEJ.

POWODUJĄ, ŻE ZA-

TRUDNIENIE JEST:

- najważniejszym czyn-

nikiem produkcji

- źródłem dochodów

pracowniczych w formie

płac

- wpływa na warunki rów-

nowagi gospod. na rela-

cje między DN, I, Pł, Pef,

B, J, sp i so.

SPOŁECZNE

WYNIKAJĄ ZE STOSO-

WANEJ POLITYKI SPOŁE-

CZNEJ ORAZ OSIĄG-

NIĘTEGO POZIOMU PO-

STĘPU SPOŁECZNEGO

OBEJMUJĄ KWESTIE:

- wymiaru nominalnego czasu pracy

- zakres świadczeń społ.

- warunki przechodzenia

na renty i emeryt.

- dostępność kształcenia

- skala bezrobocia

- zasiłki dla bezrobotnych

- zakres i formy pom. społ.

- możliwości pracy w niepeł.

wymiarze

DEMOGRAFICZNE

WPŁYWAJĄ NA WIEL-

KOŚĆ I STRUKTURĘ

ZASOBÓW SIŁY RO-

BOCZEJ

OBEJMUJĄ ZJAWISKA:

- RODNOŚĆ

- PŁODNOŚĆ

- UMIERALNOŚĆ

OGÓLNA

- UMIERALNOŚĆ NIEMO-

WLĄT

- PRZYROST NATURAL--

NY

- EMIGRACJA LUDNOŚCI

- IMIGRACJA LUDNOŚCI

---