KONSTYTUCJA 3 MAJA I DALSZE USTAWODAWSTWO SEJMU CZTEROLETNIEGO (1788 - 1792)
PRZYGOTOWANIE I CHARAKTER USTAWY KONSTYTUCYJNEJ
W wyniku dalszego wzrostu dążeń reformatorskich i sprzyjającej sytuacji międzynarodowej zwołano do Warszawy sejm - SEJM CZTEROLETNI/WIELKI:
początkowo nadzieje na poparcie niektórych reform przez Katarzynę II i rząd petersburski dla pogłębienia sojuszu polsko-rosyjskiego, jednak zwyciężyła przeciwna tendencja, zmierzająca do oparcia się na pomocy Prus (liczono na chwilową koalicję antyrosyjską: WB, Prusy, Holandia)
przymierze z Prusami z 1790 r. nie przyniosło pożytku
pierwsze 2 lata działalności Sejmu Czteroletniego - uchwały mało produktywne
jedynie dość żywa działalność DEPUTACJI (komisji sejmowej) powołana do poprawy formy rządu
po nowych wyborach do sejmu w 1790 r. w pierwszych miesiącach 1791 r. 3 ważne ustawy:
ustawa o sejmikach (marzec)
ustawa o miastach królewskich (17 kwiecień)
USTAWA RZĄDOWA KONSTYTUCJA 3 MAJA (maj) regulowała prawa i obowiązki ogółu mieszkańców kraju oraz zasady organizacji władzy państwowej
Ustawa zasadnicza, wzorowana na teorii nowoczesnego konstytucjonalizmu
Autorzy: król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki (polityk) i Hugo Kołłątaj (ostateczna redakcja)
Ustawa o miastach królewskich i o sejmikach jej częścią składową
Król zmierzał do systemu monarchii parlamentarnej na wzór angielski i do wzmocnienie pozycji swojej i rządu, Potocki do zagwarantowania sejmowi głównej roli w państwie, a Kołłataj rozwijał program „łagodnej rewolucji” → zespół poczynań reformatorskich wymierzonych przeciw oligarchii + zabezpieczenie sojuszu szlachecko-mieszczańskiego przed rewoltą plebejską
uchwalenie Konstytucji 3 maja w przyspieszonym trybie (by zaskoczyć opozycję) przeprowadzone zostało przez powstałe w sejmie i wokół niego STRONNICTWO PATRIOTYCZNE (1 z przywódców - marszałek Stanisław Małachowski)
jego część przekształciła się po uchwaleniu Konstytucji w I-wsze w Polsce nowoczesne ugrupowanie polityczne: ZGROMADZENIE PRZYJACIÓŁ USTAWY RZĄDOWEJ 3 MAJA, które miało na celu dalsze prace ustawodawcze, m.in. ustawy rozwijające główne normy Konstytucji oraz prace nad kodeksami cywilnym, karnym i procesowym; a także opracowaniem osobnej konstytucji, mającej zreformować ustrój społeczny i gospodarczy - pomysł Kołłątaja wygłoszony jako przemowa członka rządu w Sejmie.
A/ Ustrój społeczny
SZLACHTA
Konstytucja gwarantowała „stanowi szlacheckiemu wszystkie swobody, wolności, prerogatywy i pierwszeństwo w życiu prywatnym i publicznym” jako niewzruszone
Mowa tylko o szlachcie-ziemianach - posesjonatach
Nietykalność osobista i własność „tak jak od wieków każdemu służyły”
Szlacheckie pełne prawo własności
W ustawach szczegółowych zapewniono też inne wolności szlacheckie (np. zwolnienie od kwaterunku wojskowego)
utrzymanie zwierzchności dominalnej szlachty nad chłopami.
(wg Konstytucji) wewnątrz stanu szlacheckiego „równość wszystkiej szlachty” - dot. posesjonatów
szlachtę nieosiadłą i czynszową odsunięto od wpływu na sprawy publiczne, pozbawiając ją prawa do udziału w sejmikach (by zapobiec manipulacjom magnatów) łączyło się to z tendencją do tworzenia monarchii opartej na szlachcie ziemiańskiej przy współudziale oświeconych i zamożnych mieszczan, którym ułatwiono nobilitację
utrzymano zasadę, że świeże szlachectwo nie daje w I i II pokoleniu prawa piastowania wyższych urzędów (by nobilitowani mieszczanie nie wykorzystywali „klejnotu szlacheckiego” do zdobycia większego wpływu na rządy krajem
Konstytucja 3 Maja i dalsze ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego utrzymały ustrój stanowy, ale mniej rygorystyczne przegrody stanowe → szlachectwo to nie tylko urodzenie, ale i własność ziemi + funkcja społeczna.
Krytyka ze strony radykalnego skrzydła obozu reformatorsko-patriotycznego (nobilitacja mieszczan nie będzie służyć podniesieniu pozycji miast, a wręcz przeciwnie - bo najwybitniejsi i najbogatsi mieszczanie przejdą do szlachty).
MIESZCZANIE
Ustawa o miastach królewskich przyznawała posesjonatom tych miast przywileje, jakie dotąd przysługiwały tylko szlachcie:
nietykalność bez wyroku sądowego (rozszerzone w praktyce też na Żydów w miastach) → neminem captivabimus nisi iure victum
prawo nabywania dóbr ziemskich
prawo piastowania niższych urzędów administracyjnych i sądowych, dostęp do palestry, niższe rangi oficerskie
częste nadawanie szlachectwa
Postanowienia te → wyraz zbliżenia szlachecko-burżuazyjnego, przy utrzymaniu dominacji szlachty.
Obcych rzemieślników i kupców zachęcano do osiedlania się w miastach (wiele swobód).
Ustawa mogła dotyczyć również miast prywatnych w razie ich dobrowolnego i indywidualnego poddania pod moc ustawy.
CHŁOPI
Poświęcony im art. IV Konstytucji.
Źródłem wartości jest ziemia i praca na niej.
postanowienie o „opiece” dawało pewne możliwości ingerencji państwowych sądów i administracji w sprawy między pana a chłopa.
zachęcanie dziedziców do zawierania z chłopami UMÓW INDYWIDUALNYCH lub ZBIOROWYCH co do rozmiaru i czasu trwania ich świadczeń (wiążących obie strony). Zamierzano rozwinąć w projektowanym Kodeksie Stanisława Augusta.
zapewnienie wolności osobistej przybyszom z zagranicy i zbiegom, którzy zechcieliby wrócić do kraju oraz swobodę osiedlania się i najmu pracy
opieka nad chłopami + rozwój działalności państwowej w rolnictwie polecane przez ustawy o Komisji Policji i komisjach porządkowych.
Komisja Policji mogła jednak tylko udzielać rad i ostrzeżeń dziedzicom, a komisje porządkowe - przedstawiać odpowiednie wnioski na sejm → skrępowanie administracji państwowej co do możliwości konkretnego wpływania na położenie chłopów w dobrach szlacheckich
ustawa o sprzedaży królewszczyzn (1792r.) - jedyna naprawdę korzystna. Zapewniała chłopom osiadłym w tych dobrach własność wieczystą (użytkowanie) ziemi i wolność osobistą. Uwolnienie z poddaństwa „ludzi gruntu nie trzymających i pod żadnym kontraktem nie zostających”. Przy przejmowaniu królewszczyzn przez nowonabywców lustratorzy państwowi mieli czuwać nad ścisłym określeniem ciężarów chłopskich
STOSUNKI WYZNANIOWE
swoboda wyznań, ale tradycyjne pierwszeństwo religii katolickiej (odstępstwo od niej nadal jako przestępstwo apostazji)
tron i stanowiska ministerialne dla katolików
1791 r. kongregacja Kościoła prawosławnego Polski i Litwy w Pińsku - uchwalenie autokefalii (uniezależnienia tego Kościoła od czynników zewnętrznych) + własny konsystorz statuty pińskie zatwierdzone przez sejm
NARÓD I OBYWATELE
Pojawiły się normy stanowiące wyraz nowych dążeń i przeobrażeń społecznych, wyraz procesu formowania się nowoczesnego narodu polskiego, podejmującego walkę w obronie niepodległości.
„Naród” - określał całą ludność, mieszczan, chłopów i szlachtę. Widać to w uwzględnionej w Konstytucji teorii zwierzchnictwa narodu, niezależnie od tego, jak silna była pozycja szlachty. Odejście od „narodu szlacheckiego” na rzecz demokratycznej koncepcji narodu.
B/ Ustrój polityczny
PAŃSTWO JEDNOLITE CZY ZACIEŚNIENIE UNII?
Konstytucja 3 Maja świadomie pominęła sprawę wzajemnego stosunku Korony i Wielkiego Księstwa - wynik tendencji Stanisława Augusta do centralizacji władzy i unifikacji Rzeczypospolitej (w tym samym kierunku program H. Kołłątaja). Ze względu na przywiązanie szlachty litewsko-białoruskiej do odrębnych praw Wielkiego Księstwa uznano, że unifikacji nie należy deklarować w Konstytucji, a zrealizować w ustawach uzupełniających.
Senatorowie, zwłaszcza posłowie litewscy (pod przywództwem marszałka konfederacji litewskiej Kazimierza Nestora Sapiehy) - w zamian za akceptację konstytucji - uzyskali od króla zgodę na utrzymanie podmiotowości Wielkiego Księstwa:
w ustawie o sejmach (1791) - alternatywa sejmów, co trzeci sejm w Grodnie
Sapiehę powołano w skład Straży Praw
2 odrębne komisje kodyfikacyjne - litewska miała się oprzeć wyłącznie na III Statucie litewskim
przy okazji debaty sejmowej nad powołaniem Komisji Skarbowej (Litwini chcieli własnej) uchwalono ZARĘCZENIE WZAJEMNE OBOJGA NARODÓW (akt ten miał odtąd być częścią paktów konwentów zaprzysięganych przez monarchów)
w powołanych wspólnych Komisjach Wojskowej i Skarbowej połowa członków z Wielkiego Księstwa, a przewodnictwo przemienne.
osobne urzędy centralne
osobna kasa skarbowa i skarbowy trybunał litewski.
zacieśnienie unii, ale nadal federacyjny charakter Rzeczypospolitej Obojga Narodów
ZWIERZCHNICTWO NARODU I PODZIAŁ WŁADZY
art. V Konstytucji: „wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu” idea demokratyczna (J.J.Rousseau)
na gruncie polskim prowadziła do uwydatnienia suwerenności politycznej sejmu szlacheckiego
Konstytucja głosiła zasadę „rządu umiarkowanego” - trójpodział władzy (sądownicza, prawodawcza [stany] i najwyższa wykonawcza [król i straż])
w/w podstawą modelu państwa praworządnego - w Polsce ideał ten miała realizować monarchia konstytucyjna, jednak nie przeprowadzono tego konsekwentnie, ponieważ Konstytucja złożyła władzę głównie w sejmie szlacheckim
SEJM
Nadal dwuizbowy:
izba poselska: 204 posłów wybieranych na sejmikach + 24 plenipotentów miast (pełnomocnicy miast, do przedstawiania ich postulatów, bez prawa głosu) → sejm pozostał szlachecki. Plenipotenci miast wprowadzeni do sejmu poprzez komisje rządowe.
senat (izba wyższa): 102 (wojewodowie i kasztelanowie) + biskupi diecezjalni i ministrowie oraz kijowski unicki metropolita (od 1790) = razem 132.
W Konstytucji znacznie zmniejszono uprawnienia króla w zakresie ustawodawstwa, utracił on prawo sankcjonowania ustaw - mógł zwoływać sejm, posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, ale wespół ze Strażą Praw. Ustawy ogłaszano w jego imieniu.
Sejm mógł się zbierać także z mocy prawa, jeśli w oznaczonym terminie król nie rozpisał wyborów i nie zwołał sejmu. Mógł też zbierać się na zarządzenie marszałka sejmu, gdyby król nie zwołał sejmu w przypadku konieczności nadzwyczajnej na wniosek marszałka.
Walcząc z przewagą magnacką ograniczono rolę senatu. Otrzymał on tylko prawo weta zawieszającego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych. Na sejmie konstytucyjnym (co 25 lat dla rewizji konstytucji) senat stanowić miał „radę starszych” po wysłuchaniu której izba poselska mogła od razu przejść do porządku nad zdaniem senatu. W przypadku mniej ważnych ustaw sejmowych głosy posłów i senatorów miano liczyć łącznie, a celem kontroli rządu izby zbierały się razem → zmniejszenie roli senatu, bo miał mniej głosów. Poza tym senatorowie nie otrzymali prawa inicjatywy ustawodawczej.
Ustawa o sejmach z 16 maja - po śmierci Stanisława Augusta jego następcy będą mogli powoływać senatorów tylko spośród kandydatów przedstawionych przez sejmiki (byliby to ludzie zaufania szlachty-posesjonatów).
ORGANIZACJA SEJMU
zniesienie mocy wiążącej instrukcji sejmikowych, które krępowały posłów wg Konstytucji posłowie byli przedstawicielami całego narodu i mieli decydować przede wszystkim o potrzebach ogólnych, a o postulatach swoich ziem w dalszej części obrad, jak starczyło czasu
sejm „zawsze gotowy” - posłowie wybierani raz na 2 lata zatrzymywali mandaty na całą kadencję i w każdej chwili mogli być zwołani na sesję nadzwyczajną
sesje „prawodawcze”, tj. zwyczajne - 70 do 100 dni
sesje nadzwyczajne np. w sytuacji różnic między królem a Strażą Praw lub Strażą a komisjami
w rękach sejmu władza ustawodawcza i kontrola rządu oraz nadzór nad wszystkim organami w państwie
zniesiono LIBERUM VETO wprowadzając zasadę większości głosów (prostej lub kwalifikowanej)
DEPUTACJE - komisje, którym sejm powierzał prace nad projektami uchwał → na plenarnych zebraniach sejm miał tylko przyjmować, odrzucać lub odsyłać projekt w celu poprawek
w skład Straży Praw wchodził marszałek sejmu - czuwał nad wykonaniem ustaw i uchwał sejmowych oraz nad całością spraw kraju.
SEJMIKI
Na sejmikach zapewniono głos szlachcie-dziedzicom i ich dorosłym synom, zastawnikom oraz posesorom dożywotnim (jeżeli płacili podatki). Nieposesjonaci zostali z sejmików usunięci. Ci, którzy mieli prawo głosu mieli być wpisywani do osobnych ksiąg, zwanych ziemiańskimi.
Takie złożone z posesjonatów, wyzwolone spod wpływów magnatów sejmiki zapewniały władzę szlachcie-ziemianom i przeniesienie tej władzy na sejm.
STANOWISKO KRÓLA
wprowadzenie dziedziczności tronu bo elekcje wywoływały walki o władzę wśród magnatów → „dziedziczny przez osoby, elekcyjny przez familie”.
konstytucja powierzyła tron Wettynom
w miejsce odpowiedzialności króla Konstytucja czyniła odpowiedzialnymi ministrów zasiadających w Straży Praw (powoływani przez króla pod kontrolą sejmu) → każdy akt w Straży Praw (radzie ministrów) miał być podpisany przez odpowiedzialnego ministra → system KONTRASYGNATY związany z systemem rządów parlamentarnych, w praktyce przesuwający funkcje rządzenia z monarchy na ministrów i kierowników resortów. → „król jest nic sam przez się nie czyniący”.
STRAŻ PRAW
powierzono jej najwyższą władzę wykonawczą
w jej skład weszli: król jako przewodniczący, prymas jako głowa duchowieństwa polskiego a zarazem przewodniczący KEN, 5 ministrów (jeden z marszałków jako minister policji, dwóch kanclerzy - jeden jako minister pieczęci - sprawy wewnętrzne, drugi jako minister spraw zagranicznych, jeden z hetmanów jako minister wojny, jeden z podskarbich jako minister skarbu), pełnoletni następca tronu (bez prawa głosu) i marszałek sejmu (bez prawa głosu, dla zapewnienia łączności rządu z sejmem)
ministrowie do Straży Praw powoływani przez króla, nominacji dokonywano w czasie sesji sejmu spośród 14 ministrów (jak się nie podobał minister to wotum nieufności)
Odpowiedzialność ministrów:
sądowa / konstytucyjna - za naruszenie konstytucji lub innego prawa; przed sądem sejmowym (posłowie, senatorowie)
parlamentarna - z tytułu zarzutów politycznych; 2/3 do uchwalenia votum nieufności.
KOMISJE RZĄDOWE
Straż Praw stojąca na czele administracji nie rozwinęła szerszej działalności. Istotne czynności rządowe były skupione w komisjach, a ponadto król urządzał poza Strażą zebrania konsultacyjne wszystkich ministrów.
Straży Praw podlegały KOMISJE WIELKIE - kolegialnie zorganizowane ministerstwa - złożone z członków wybieranych przez sejm. Ich przewodniczącymi byli ministrowie spoza Straży Praw (kłopotliwa dwutorowość władzy). W skład każdej komisji wchodziło 14-15 komisarzy, wybieranych przez sejm co 2 lata. Po 6 plenipotentów miast w skład Komisji Policji i skarbu, 8 do Asesorii Koronnej, 4 do Asesorii Litewskiej.
Komisja Policji (dla miast): nadzór głownie nad miastami; sprawy bezpieczeństwa i spokoju, wygody publicznej (szeroko pojęta administracja), sprawy obyczajności, handlu, zdrowia, dobroczynności (kierowanie żebraków i ubogich do domów pracy przymusowej), zbierać dane statystyczne (Komisja Skarbu też), miała zabiegać o taniość rzeczy, środki komunikacji itp.
późniejsze ministerstwo spraw wewnętrznych;
podzieliła kraj na 26 okręgów;
dbałość o usługi, które mogły i powinny by oddawane przez miasta całemu krajowi.
miasta prywatne (szczególnie kościelne) też zaczęły się odwoływać do Komisji, ale w ich przypadku Komisja miała działać tak, by nie naruszać interesów właścicieli.
Komisja Wojska - kompetencje podobne jak organu utworzonego w 1764 r - administracja i sądownictwo wojskowe.
Komisja Skarbu: ściąganie podatków i innych dochodów państwowych, rozwój ekonomiczny kraju przez zakładanie i popieranie manufaktur, opieka nad rozwojem handlu przez budowę i utrzymanie dróg, kanałów, utrzymywanie poczty + pewne uprawnienia w zakresie gospodarki rolnej. W stosunku do szlachty mogli wystosowywać tylko „rady” i „ostrzeżenia”.
Komisja Edukacji Narodowej (istniała wcześniej). Postulat by zamiast dygnitarzy powołać do niej po jednym przedstawicielu różnych gatunków nauk.
KOMISJE PORZĄDKOWE CYWILNO-WOJSKOWE (od 1789)
sprawy terytorialne ziem i województw
charakter organów samorządowych
15 komisarzy wybieranych co 2 lata przez sejmiki + po 3 mieszczan (od 1792)
sprawy cywilno-wojskowe: rekrutowanie do wojska, kwaterunek, wydawanie paszportów i kontrola ruchu ludności itp.
sprawy ogólniejsze: wykazy statystyczne, szkoły, opieka społeczna, porady dla rolnictwa
wykonywanie poleceń centralnych komisji rządowych
Sejm Czteroletni zniósł urząd starosty, powierzając całość funkcji administracyjnych w I instancji komisjom
USTRÓJ MIAST
Ustawa o miastach królewskich - dot. organizacji miast królewskich, uznanych odtąd za wolne;
wszystkie takie miasta urządzone jednakowo (poprzednio każde miało odrębne przywileje i ordynacje = odrębności ustrojowe);
miasta prywatne mogły być poddane nowym przepisom za wolą ich właścicieli;
odtąd prawo miejskie obowiązywało wszystkich mieszkańców (mieszczan i szlachtę osiadłą w miastach);
czynne i bierne prawo wyborcze przyznano tylko posesjonatom;
W ustroju miast:
zgromadzenia uchwalające;
urzędy wykonawcze (magistratury);
kraj podzielono na wydziały, z których miasta mogły urządzać zgromadzenia wydziałowe;
zniesiono prawo miast do wydawania statutów i wilkierzy (nie stosowane już od dawna);
zmiany w stolicy - połączono Stare i Nowe Miasto oraz królewskie i prywatne jurydyki w jednolicie zarządzaną aglomerację; „Wielka Warszawa” od 1791 r..
ORGANIZACJA SĄDÓW
W II połowie XVII w. (zwłaszcza podczas Sejmu Czteroletniego) powołano nowe sądy i zreorganizowano niektóre stare sądy + zmiana zasad powoływania sędziów, sposobu podejmowania wyroków itp.;
Nowopowstałe SĄDY KOMISJI RZĄDOWYCH I PORZĄDKOWYCH: sprawy sporne należące do kompetencji danych urzędów administracyjnych;
poddanie całej ludności kraju (bez względu na stan) sądom Komisji Skarbowej i komisji porządkowych w sprawach skarbowych, handlowych, wekslowych i związanych z czynnościami aparatu władzy;
w dobie Sejmu Wielkiego połączono w obrębie sądownictwa szlacheckiego SĄDY GRODZKIE, ZIEMSKIE i PODKOMORSKIE, tworząc w ich miejsce SĄDY ZIEMIAŃSKIE (10 sędziów wybieranych na 4 lata na sejmikach deputackich; zawsze gotowe);
reforma Trybunałów - w Koronie ustanowiono 2 (na Wielkopolsce - Piotrków i w Małopolsce - Lublin). Zamierzano przeprowadzić dalszą reformę;
sądem specjalnym orzekającym o winie ministrów i innych najwyższych urzędników z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej był SĄD SEJMOWY (12 senatorów i 24 posłów);
reforma SĄDÓW MIEJSKICH:
utworzono SĄDY MAGISTRATÓW MIEJSKICH i SĄDY APELACYJNE WYDZIAŁOWE zgodnie z nowym podziałem kraju
zreorganizowano SĄD ASESORSKI (osobny dla Korony i Litwy) jako najwyższy dla miast i mieszczan. Przewodniczący - kanclerze - nie zasiadali w Straży Praw. Prezesem Asesorii Koronnej - Hugo Kołłątaj.
Kołłątaj zamierzał wprowadzić sądy przysięgłe w sądownictwie miejskim
od lat 70'tych kolegialny był sąd referendarski.
SKARBOWOŚĆ
Sejm Czteroletni rozpoczął od poszukiwania nowych źródeł dochodu, zwłaszcza na wojsko.
1788 - wezwanie do „dobrowolnej ofiary na naglące potrzeby ojczyzny”. Różny odzew;
nakazał podymne - nie jako podatek, ale jako przymusowa pożyczka na rzecz państwa;
podwyższenie opłaty stemplowej od nadawania urzędów duchownych i świeckich, orderów, nobilitacji i indygenatów;
1789 - podwyższono opłaty od dóbr królewskich dzierżawionych przez szlachtę;
podatek 20% od dochodów duchowieństwa (z wyjątkiem proboszczy wiejskich);
1789 - ofiara wieczysta na wojsko jako podatek od szlachty, którego nie wolno było przerzucać na poddanych → 10% od stałych, pewnych dochodów - tzn. z ziemi, a nie z manufaktur i lasów.;
powołano komisje lustracyjne dla ustalenia podstaw wybierania „ofiary 10 grosza”;
przejęcie dóbr biskupstwa krakowskiego;
podwyższono podymne miejskie i podatek od posesji w miastach o wartości > 10 tyś złp.;
Usiłowano rozwijać gospodarkę budżetową (fundusz edukacyjny + całość dochodów i wydatków państwa), myślano nad bankiem państwowym → skuteczny opór szlachty.
WOJSKO
Sejm Wielki zmierzał do powiększenia sił zbrojnych dla obrony państwa;
1788 - aukcja wojska - zwiększenie do 100 tyś (udało się tylko do 65 tyś);
utrzymano zaciąg ochotniczy (tzw. „wolny bęben”), ale również zastosowano rekrutację przymusową;
reorganizacja:
służba 6 - 8 lat, wiek żołnierza - 18 - 35 lat, urlopowanie co roku na 10 miesięcy 24% składu.
z dóbr królewskich i duchownych 1 na 50 dymów, ze szlacheckich 1 na 100 dymów.
rekrutacją i ekwipunkiem wojska zajmowały się komisje porządkowe cywilno-wojskowe pod kierunkiem Komisji Wojskowej;
utworzono Komisariat Wojskowy - naczelna intendentura;
rozwijały się formacje artylerii i służb technicznych, zawiodła szlachecka kawaleria (45% armii, przestarzała);
nie zrealizowano zorganizowania oddziałów miejskich - milicji. Jedynie w Warszawie powstała.
HISTORYCZNE ZNACZENIE KONSTYTUCJI 3 MAJA
Sejm Czteroletni działał, gdy na skutek wojny rosyjsko-tureckiej Rosja wycofała wojska z terenu Rzeczypospolitej i ta odzyskała swobodę działań. Twórcy Konstytucji chcieli wykorzystać ten moment by dokonać reformy ustroju, który umocniłby państwo i przywrócił mu suwerenność (widać to w preambule Ustawy Rządowej).
O charakter Konstytucji 3 Maja zaczął się spór od razu po jej uchwaleniu: radykałowie (potem rewolucjoniści) zarzucali „półśrodkowość”, inni ją idealizowali.
Podyktowana troską o losy narodu i państwa Konstytucja 3 Maja wychodziła z realistycznej oceny układu sił społecznych i politycznych w kraju oraz miała nie drażnić mocarstw ościennych była kompromisem, umiarkowana. A i tak Katarzyna II uzasadniała interwencję swoich wojsk tym, że Konstytucja ta była rewolucją, wyzwaniem rzuconym monarchistycznemu legitymizmowi.