KONSTYTUCJA 3 MAJA I DALSZE USTAWODAWSTWO SEJMU CZTEROLETNIEGO (1788 - 1792)

PRZYGOTOWANIE I CHARAKTER USTAWY KONSTYTUCYJNEJ

W wyniku dalszego wzrostu dążeń reformatorskich i sprzyjającej sytuacji międzynarodowej zwołano do Warszawy sejm - SEJM CZTEROLETNI/WIELKI:

• początkowo nadzieje na poparcie niektórych reform przez Katarzynę II i rząd petersburski dla pogłębienia sojuszu polsko-rosyjskiego, jednak zwyciężyła przeciwna tendencja, zmierzająca do oparcia się na pomocy Prus (liczono na chwilową koalicję antyrosyjską: WB, Prusy, Holandia)

• przymierze z Prusami z 1790 r. nie przyniosło pożytku

• pierwsze 2 lata działalności Sejmu Czteroletniego - uchwały mało produktywne

• jedynie dość żywa działalność DEPUTACJI (komisji sejmowej) powołana do poprawy formy rządu

• po nowych wyborach do sejmu w 1790 r. w pierwszych miesiącach 1791 r. 3 ważne ustawy:

• ustawa o sejmikach (marzec)

• ustawa o miastach królewskich (17 kwiecień)

• USTAWA RZĄDOWA KONSTYTUCJA 3 MAJA (maj) regulowała prawa i obowiązki ogółu mieszkańców kraju oraz zasady organizacji władzy państwowej

• Ustawa zasadnicza, wzorowana na teorii nowoczesnego konstytucjonalizmu

• Autorzy: król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki (polityk) i Hugo Kołłątaj (ostateczna redakcja)

• Ustawa o miastach królewskich i o sejmikach jej częścią składową

• Król zmierzał do systemu monarchii parlamentarnej na wzór angielski i do wzmocnienie pozycji swojej i rządu, Potocki do zagwarantowania sejmowi głównej roli w państwie, a Kołłataj rozwijał program „łagodnej rewolucji” → zespół poczynań reformatorskich wymierzonych przeciw oligarchii + zabezpieczenie sojuszu szlachecko-mieszczańskiego przed rewoltą plebejską

• uchwalenie Konstytucji 3 maja w przyspieszonym trybie (by zaskoczyć opozycję) przeprowadzone zostało przez powstałe w sejmie i wokół niego STRONNICTWO PATRIOTYCZNE (1 z przywódców - marszałek Stanisław Małachowski)

• jego część przekształciła się po uchwaleniu Konstytucji w I-wsze w Polsce nowoczesne ugrupowanie polityczne: ZGROMADZENIE PRZYJACIÓŁ USTAWY RZĄDOWEJ 3 MAJA, które miało na celu dalsze prace ustawodawcze, m.in. ustawy rozwijające główne normy Konstytucji oraz prace nad kodeksami cywilnym, karnym i procesowym; a także opracowaniem osobnej konstytucji, mającej zreformować ustrój społeczny i gospodarczy - pomysł Kołłątaja wygłoszony jako przemowa członka rządu w Sejmie.

A/ Ustrój społeczny

SZLACHTA

• Konstytucja gwarantowała „stanowi szlacheckiemu wszystkie swobody, wolności, prerogatywy i pierwszeństwo w życiu prywatnym i publicznym” jako niewzruszone

• Mowa tylko o szlachcie-ziemianach - posesjonatach

• Nietykalność osobista i własność „tak jak od wieków każdemu służyły”

• Szlacheckie pełne prawo własności

• W ustawach szczegółowych zapewniono też inne wolności szlacheckie (np. zwolnienie od kwaterunku wojskowego)

• utrzymanie zwierzchności dominalnej szlachty nad chłopami.

• (wg Konstytucji) wewnątrz stanu szlacheckiego „równość wszystkiej szlachty” - dot. posesjonatów

• szlachtę nieosiadłą i czynszową odsunięto od wpływu na sprawy publiczne, pozbawiając ją prawa do udziału w sejmikach (by zapobiec manipulacjom magnatów) łączyło się to z tendencją do tworzenia monarchii opartej na szlachcie ziemiańskiej przy współudziale oświeconych i zamożnych mieszczan, którym ułatwiono nobilitację

• utrzymano zasadę, że świeże szlachectwo nie daje w I i II pokoleniu prawa piastowania wyższych urzędów (by nobilitowani mieszczanie nie wykorzystywali „klejnotu szlacheckiego” do zdobycia większego wpływu na rządy krajem

• Konstytucja 3 Maja i dalsze ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego utrzymały ustrój stanowy, ale mniej rygorystyczne przegrody stanowe → szlachectwo to nie tylko urodzenie, ale i własność ziemi + funkcja społeczna.

Krytyka ze strony radykalnego skrzydła obozu reformatorsko-patriotycznego (nobilitacja mieszczan nie będzie służyć podniesieniu pozycji miast, a wręcz przeciwnie - bo najwybitniejsi i najbogatsi mieszczanie przejdą do szlachty).

MIESZCZANIE

• Ustawa o miastach królewskich przyznawała posesjonatom tych miast przywileje, jakie dotąd przysługiwały tylko szlachcie:

• nietykalność bez wyroku sądowego (rozszerzone w praktyce też na Żydów w miastach) → neminem captivabimus nisi iure victum

• prawo nabywania dóbr ziemskich

• prawo piastowania niższych urzędów administracyjnych i sądowych, dostęp do palestry, niższe rangi oficerskie

• częste nadawanie szlachectwa

• Postanowienia te → wyraz zbliżenia szlachecko-burżuazyjnego, przy utrzymaniu dominacji szlachty.

• Obcych rzemieślników i kupców zachęcano do osiedlania się w miastach (wiele swobód).

• Ustawa mogła dotyczyć również miast prywatnych w razie ich dobrowolnego i indywidualnego poddania pod moc ustawy.

CHŁOPI

• Poświęcony im art. IV Konstytucji.

• Źródłem wartości jest ziemia i praca na niej.

• postanowienie o „opiece” dawało pewne możliwości ingerencji państwowych sądów i administracji w sprawy między pana a chłopa.

• zachęcanie dziedziców do zawierania z chłopami UMÓW INDYWIDUALNYCH lub ZBIOROWYCH co do rozmiaru i czasu trwania ich świadczeń (wiążących obie strony). Zamierzano rozwinąć w projektowanym Kodeksie Stanisława Augusta.

• zapewnienie wolności osobistej przybyszom z zagranicy i zbiegom, którzy zechcieliby wrócić do kraju oraz swobodę osiedlania się i najmu pracy

• opieka nad chłopami + rozwój działalności państwowej w rolnictwie polecane przez ustawy o Komisji Policji i komisjach porządkowych.

• Komisja Policji mogła jednak tylko udzielać rad i ostrzeżeń dziedzicom, a komisje porządkowe - przedstawiać odpowiednie wnioski na sejm → skrępowanie administracji państwowej co do możliwości konkretnego wpływania na położenie chłopów w dobrach szlacheckich

• ustawa o sprzedaży królewszczyzn (1792r.) - jedyna naprawdę korzystna. Zapewniała chłopom osiadłym w tych dobrach własność wieczystą (użytkowanie) ziemi i wolność osobistą. Uwolnienie z poddaństwa „ludzi gruntu nie trzymających i pod żadnym kontraktem nie zostających”. Przy przejmowaniu królewszczyzn przez nowonabywców lustratorzy państwowi mieli czuwać nad ścisłym określeniem ciężarów chłopskich

STOSUNKI WYZNANIOWE

• swoboda wyznań, ale tradycyjne pierwszeństwo religii katolickiej (odstępstwo od niej nadal jako przestępstwo apostazji)

• tron i stanowiska ministerialne dla katolików

• 1791 r. kongregacja Kościoła prawosławnego Polski i Litwy w Pińsku - uchwalenie autokefalii (uniezależnienia tego Kościoła od czynników zewnętrznych) + własny konsystorz statuty pińskie zatwierdzone przez sejm

NARÓD I OBYWATELE

• Pojawiły się normy stanowiące wyraz nowych dążeń i przeobrażeń społecznych, wyraz procesu formowania się nowoczesnego narodu polskiego, podejmującego walkę w obronie niepodległości.

• „Naród” - określał całą ludność, mieszczan, chłopów i szlachtę. Widać to w uwzględnionej w Konstytucji teorii zwierzchnictwa narodu, niezależnie od tego, jak silna była pozycja szlachty. Odejście od „narodu szlacheckiego” na rzecz demokratycznej koncepcji narodu.

B/ Ustrój polityczny

PAŃSTWO JEDNOLITE CZY ZACIEŚNIENIE UNII?

• Konstytucja 3 Maja świadomie pominęła sprawę wzajemnego stosunku Korony i Wielkiego Księstwa - wynik tendencji Stanisława Augusta do centralizacji władzy i unifikacji Rzeczypospolitej (w tym samym kierunku program H. Kołłątaja). Ze względu na przywiązanie szlachty litewsko-białoruskiej do odrębnych praw Wielkiego Księstwa uznano, że unifikacji nie należy deklarować w Konstytucji, a zrealizować w ustawach uzupełniających.

• Senatorowie, zwłaszcza posłowie litewscy (pod przywództwem marszałka konfederacji litewskiej Kazimierza Nestora Sapiehy) - w zamian za akceptację konstytucji - uzyskali od króla zgodę na utrzymanie podmiotowości Wielkiego Księstwa:

• w ustawie o sejmach (1791) - alternatywa sejmów, co trzeci sejm w Grodnie

• Sapiehę powołano w skład Straży Praw

• 2 odrębne komisje kodyfikacyjne - litewska miała się oprzeć wyłącznie na III Statucie litewskim

• przy okazji debaty sejmowej nad powołaniem Komisji Skarbowej (Litwini chcieli własnej) uchwalono ZARĘCZENIE WZAJEMNE OBOJGA NARODÓW (akt ten miał odtąd być częścią paktów konwentów zaprzysięganych przez monarchów)

• w powołanych wspólnych Komisjach Wojskowej i Skarbowej połowa członków z Wielkiego Księstwa, a przewodnictwo przemienne.

• osobne urzędy centralne

• osobna kasa skarbowa i skarbowy trybunał litewski.

• zacieśnienie unii, ale nadal federacyjny charakter Rzeczypospolitej Obojga Narodów

ZWIERZCHNICTWO NARODU I PODZIAŁ WŁADZY

• art. V Konstytucji: „wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu” idea demokratyczna (J.J.Rousseau)

• na gruncie polskim prowadziła do uwydatnienia suwerenności politycznej sejmu szlacheckiego

• Konstytucja głosiła zasadę „rządu umiarkowanego” - trójpodział władzy (sądownicza, prawodawcza [stany] i najwyższa wykonawcza [król i straż])

• w/w podstawą modelu państwa praworządnego - w Polsce ideał ten miała realizować monarchia konstytucyjna, jednak nie przeprowadzono tego konsekwentnie, ponieważ Konstytucja złożyła władzę głównie w sejmie szlacheckim

SEJM

• Nadal dwuizbowy:

• izba poselska: 204 posłów wybieranych na sejmikach + 24 plenipotentów miast (pełnomocnicy miast, do przedstawiania ich postulatów, bez prawa głosu) → sejm pozostał szlachecki. Plenipotenci miast wprowadzeni do sejmu poprzez komisje rządowe.

• senat (izba wyższa): 102 (wojewodowie i kasztelanowie) + biskupi diecezjalni i ministrowie oraz kijowski unicki metropolita (od 1790) = razem 132.

• W Konstytucji znacznie zmniejszono uprawnienia króla w zakresie ustawodawstwa, utracił on prawo sankcjonowania ustaw - mógł zwoływać sejm, posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, ale wespół ze Strażą Praw. Ustawy ogłaszano w jego imieniu.

• Sejm mógł się zbierać także z mocy prawa, jeśli w oznaczonym terminie król nie rozpisał wyborów i nie zwołał sejmu. Mógł też zbierać się na zarządzenie marszałka sejmu, gdyby król nie zwołał sejmu w przypadku konieczności nadzwyczajnej na wniosek marszałka.

• Walcząc z przewagą magnacką ograniczono rolę senatu. Otrzymał on tylko prawo weta zawieszającego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych. Na sejmie konstytucyjnym (co 25 lat dla rewizji konstytucji) senat stanowić miał „radę starszych” po wysłuchaniu której izba poselska mogła od razu przejść do porządku nad zdaniem senatu. W przypadku mniej ważnych ustaw sejmowych głosy posłów i senatorów miano liczyć łącznie, a celem kontroli rządu izby zbierały się razem → zmniejszenie roli senatu, bo miał mniej głosów. Poza tym senatorowie nie otrzymali prawa inicjatywy ustawodawczej.

• Ustawa o sejmach z 16 maja - po śmierci Stanisława Augusta jego następcy będą mogli powoływać senatorów tylko spośród kandydatów przedstawionych przez sejmiki (byliby to ludzie zaufania szlachty-posesjonatów).

ORGANIZACJA SEJMU

• zniesienie mocy wiążącej instrukcji sejmikowych, które krępowały posłów wg Konstytucji posłowie byli przedstawicielami całego narodu i mieli decydować przede wszystkim o potrzebach ogólnych, a o postulatach swoich ziem w dalszej części obrad, jak starczyło czasu

• sejm „zawsze gotowy” - posłowie wybierani raz na 2 lata zatrzymywali mandaty na całą kadencję i w każdej chwili mogli być zwołani na sesję nadzwyczajną

• sesje „prawodawcze”, tj. zwyczajne - 70 do 100 dni

• sesje nadzwyczajne np. w sytuacji różnic między królem a Strażą Praw lub Strażą a komisjami

• w rękach sejmu władza ustawodawcza i kontrola rządu oraz nadzór nad wszystkim organami w państwie

• zniesiono LIBERUM VETO wprowadzając zasadę większości głosów (prostej lub kwalifikowanej)

• DEPUTACJE - komisje, którym sejm powierzał prace nad projektami uchwał → na plenarnych zebraniach sejm miał tylko przyjmować, odrzucać lub odsyłać projekt w celu poprawek

• w skład Straży Praw wchodził marszałek sejmu - czuwał nad wykonaniem ustaw i uchwał sejmowych oraz nad całością spraw kraju.

SEJMIKI

• Na sejmikach zapewniono głos szlachcie-dziedzicom i ich dorosłym synom, zastawnikom oraz posesorom dożywotnim (jeżeli płacili podatki). Nieposesjonaci zostali z sejmików usunięci. Ci, którzy mieli prawo głosu mieli być wpisywani do osobnych ksiąg, zwanych ziemiańskimi.

• Takie złożone z posesjonatów, wyzwolone spod wpływów magnatów sejmiki zapewniały władzę szlachcie-ziemianom i przeniesienie tej władzy na sejm.

STANOWISKO KRÓLA

• wprowadzenie dziedziczności tronu bo elekcje wywoływały walki o władzę wśród magnatów → „dziedziczny przez osoby, elekcyjny przez familie”.

• konstytucja powierzyła tron Wettynom

• w miejsce odpowiedzialności króla Konstytucja czyniła odpowiedzialnymi ministrów zasiadających w Straży Praw (powoływani przez króla pod kontrolą sejmu) → każdy akt w Straży Praw (radzie ministrów) miał być podpisany przez odpowiedzialnego ministra → system KONTRASYGNATY związany z systemem rządów parlamentarnych, w praktyce przesuwający funkcje rządzenia z monarchy na ministrów i kierowników resortów. → „król jest nic sam przez się nie czyniący”.

STRAŻ PRAW

• powierzono jej najwyższą władzę wykonawczą

• w jej skład weszli: król jako przewodniczący, prymas jako głowa duchowieństwa polskiego a zarazem przewodniczący KEN, 5 ministrów (jeden z marszałków jako minister policji, dwóch kanclerzy - jeden jako minister pieczęci - sprawy wewnętrzne, drugi jako minister spraw zagranicznych, jeden z hetmanów jako minister wojny, jeden z podskarbich jako minister skarbu), pełnoletni następca tronu (bez prawa głosu) i marszałek sejmu (bez prawa głosu, dla zapewnienia łączności rządu z sejmem)

• ministrowie do Straży Praw powoływani przez króla, nominacji dokonywano w czasie sesji sejmu spośród 14 ministrów (jak się nie podobał minister to wotum nieufności)

• Odpowiedzialność ministrów:

• sądowa / konstytucyjna - za naruszenie konstytucji lub innego prawa; przed sądem sejmowym (posłowie, senatorowie)

• parlamentarna - z tytułu zarzutów politycznych; 2/3 do uchwalenia votum nieufności.

KOMISJE RZĄDOWE

• Straż Praw stojąca na czele administracji nie rozwinęła szerszej działalności. Istotne czynności rządowe były skupione w komisjach, a ponadto król urządzał poza Strażą zebrania konsultacyjne wszystkich ministrów.

• Straży Praw podlegały KOMISJE WIELKIE - kolegialnie zorganizowane ministerstwa - złożone z członków wybieranych przez sejm. Ich przewodniczącymi byli ministrowie spoza Straży Praw (kłopotliwa dwutorowość władzy). W skład każdej komisji wchodziło 14-15 komisarzy, wybieranych przez sejm co 2 lata. Po 6 plenipotentów miast w skład Komisji Policji i skarbu, 8 do Asesorii Koronnej, 4 do Asesorii Litewskiej.

• Komisja Policji (dla miast): nadzór głownie nad miastami; sprawy bezpieczeństwa i spokoju, wygody publicznej (szeroko pojęta administracja), sprawy obyczajności, handlu, zdrowia, dobroczynności (kierowanie żebraków i ubogich do domów pracy przymusowej), zbierać dane statystyczne (Komisja Skarbu też), miała zabiegać o taniość rzeczy, środki komunikacji itp.

• późniejsze ministerstwo spraw wewnętrznych;

• podzieliła kraj na 26 okręgów;

• dbałość o usługi, które mogły i powinny by oddawane przez miasta całemu krajowi.

• miasta prywatne (szczególnie kościelne) też zaczęły się odwoływać do Komisji, ale w ich przypadku Komisja miała działać tak, by nie naruszać interesów właścicieli.

• Komisja Wojska - kompetencje podobne jak organu utworzonego w 1764 r - administracja i sądownictwo wojskowe.

• Komisja Skarbu: ściąganie podatków i innych dochodów państwowych, rozwój ekonomiczny kraju przez zakładanie i popieranie manufaktur, opieka nad rozwojem handlu przez budowę i utrzymanie dróg, kanałów, utrzymywanie poczty + pewne uprawnienia w zakresie gospodarki rolnej. W stosunku do szlachty mogli wystosowywać tylko „rady” i „ostrzeżenia”.

• Komisja Edukacji Narodowej (istniała wcześniej). Postulat by zamiast dygnitarzy powołać do niej po jednym przedstawicielu różnych gatunków nauk.

KOMISJE PORZĄDKOWE CYWILNO-WOJSKOWE (od 1789)

• sprawy terytorialne ziem i województw

• charakter organów samorządowych

• 15 komisarzy wybieranych co 2 lata przez sejmiki + po 3 mieszczan (od 1792)

• sprawy cywilno-wojskowe: rekrutowanie do wojska, kwaterunek, wydawanie paszportów i kontrola ruchu ludności itp.

• sprawy ogólniejsze: wykazy statystyczne, szkoły, opieka społeczna, porady dla rolnictwa

• wykonywanie poleceń centralnych komisji rządowych

• Sejm Czteroletni zniósł urząd starosty, powierzając całość funkcji administracyjnych w I instancji komisjom

USTRÓJ MIAST

• Ustawa o miastach królewskich - dot. organizacji miast królewskich, uznanych odtąd za wolne;

• wszystkie takie miasta urządzone jednakowo (poprzednio każde miało odrębne przywileje i ordynacje = odrębności ustrojowe);

• miasta prywatne mogły być poddane nowym przepisom za wolą ich właścicieli;

• odtąd prawo miejskie obowiązywało wszystkich mieszkańców (mieszczan i szlachtę osiadłą w miastach);

• czynne i bierne prawo wyborcze przyznano tylko posesjonatom;

• W ustroju miast:

• zgromadzenia uchwalające;

• urzędy wykonawcze (magistratury);

• kraj podzielono na wydziały, z których miasta mogły urządzać zgromadzenia wydziałowe;

• zniesiono prawo miast do wydawania statutów i wilkierzy (nie stosowane już od dawna);

• zmiany w stolicy - połączono Stare i Nowe Miasto oraz królewskie i prywatne jurydyki w jednolicie zarządzaną aglomerację; „Wielka Warszawa” od 1791 r..

ORGANIZACJA SĄDÓW

• W II połowie XVII w. (zwłaszcza podczas Sejmu Czteroletniego) powołano nowe sądy i zreorganizowano niektóre stare sądy + zmiana zasad powoływania sędziów, sposobu podejmowania wyroków itp.;

• Nowopowstałe SĄDY KOMISJI RZĄDOWYCH I PORZĄDKOWYCH: sprawy sporne należące do kompetencji danych urzędów administracyjnych;

• poddanie całej ludności kraju (bez względu na stan) sądom Komisji Skarbowej i komisji porządkowych w sprawach skarbowych, handlowych, wekslowych i związanych z czynnościami aparatu władzy;

• w dobie Sejmu Wielkiego połączono w obrębie sądownictwa szlacheckiego SĄDY GRODZKIE, ZIEMSKIE i PODKOMORSKIE, tworząc w ich miejsce SĄDY ZIEMIAŃSKIE (10 sędziów wybieranych na 4 lata na sejmikach deputackich; zawsze gotowe);

• reforma Trybunałów - w Koronie ustanowiono 2 (na Wielkopolsce - Piotrków i w Małopolsce - Lublin). Zamierzano przeprowadzić dalszą reformę;

• sądem specjalnym orzekającym o winie ministrów i innych najwyższych urzędników z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej był SĄD SEJMOWY (12 senatorów i 24 posłów);

• reforma SĄDÓW MIEJSKICH:

• utworzono SĄDY MAGISTRATÓW MIEJSKICH i SĄDY APELACYJNE WYDZIAŁOWE zgodnie z nowym podziałem kraju

• zreorganizowano SĄD ASESORSKI (osobny dla Korony i Litwy) jako najwyższy dla miast i mieszczan. Przewodniczący - kanclerze - nie zasiadali w Straży Praw. Prezesem Asesorii Koronnej - Hugo Kołłątaj.

• Kołłątaj zamierzał wprowadzić sądy przysięgłe w sądownictwie miejskim

• od lat 70'tych kolegialny był sąd referendarski.

SKARBOWOŚĆ

• Sejm Czteroletni rozpoczął od poszukiwania nowych źródeł dochodu, zwłaszcza na wojsko.

• 1788 - wezwanie do „dobrowolnej ofiary na naglące potrzeby ojczyzny”. Różny odzew;

• nakazał podymne - nie jako podatek, ale jako przymusowa pożyczka na rzecz państwa;

• podwyższenie opłaty stemplowej od nadawania urzędów duchownych i świeckich, orderów, nobilitacji i indygenatów;

• 1789 - podwyższono opłaty od dóbr królewskich dzierżawionych przez szlachtę;

• podatek 20% od dochodów duchowieństwa (z wyjątkiem proboszczy wiejskich);

• 1789 - ofiara wieczysta na wojsko jako podatek od szlachty, którego nie wolno było przerzucać na poddanych → 10% od stałych, pewnych dochodów - tzn. z ziemi, a nie z manufaktur i lasów.;

• powołano komisje lustracyjne dla ustalenia podstaw wybierania „ofiary 10 grosza”;

• przejęcie dóbr biskupstwa krakowskiego;

• podwyższono podymne miejskie i podatek od posesji w miastach o wartości > 10 tyś złp.;

• Usiłowano rozwijać gospodarkę budżetową (fundusz edukacyjny + całość dochodów i wydatków państwa), myślano nad bankiem państwowym → skuteczny opór szlachty.

WOJSKO

• Sejm Wielki zmierzał do powiększenia sił zbrojnych dla obrony państwa;

• 1788 - aukcja wojska - zwiększenie do 100 tyś (udało się tylko do 65 tyś);

• utrzymano zaciąg ochotniczy (tzw. „wolny bęben”), ale również zastosowano rekrutację przymusową;

• reorganizacja:

• służba 6 - 8 lat, wiek żołnierza - 18 - 35 lat, urlopowanie co roku na 10 miesięcy 24% składu.

• z dóbr królewskich i duchownych 1 na 50 dymów, ze szlacheckich 1 na 100 dymów.

• rekrutacją i ekwipunkiem wojska zajmowały się komisje porządkowe cywilno-wojskowe pod kierunkiem Komisji Wojskowej;

• utworzono Komisariat Wojskowy - naczelna intendentura;

• rozwijały się formacje artylerii i służb technicznych, zawiodła szlachecka kawaleria (45% armii, przestarzała);

• nie zrealizowano zorganizowania oddziałów miejskich - milicji. Jedynie w Warszawie powstała.

HISTORYCZNE ZNACZENIE KONSTYTUCJI 3 MAJA

Sejm Czteroletni działał, gdy na skutek wojny rosyjsko-tureckiej Rosja wycofała wojska z terenu Rzeczypospolitej i ta odzyskała swobodę działań. Twórcy Konstytucji chcieli wykorzystać ten moment by dokonać reformy ustroju, który umocniłby państwo i przywrócił mu suwerenność (widać to w preambule Ustawy Rządowej).

O charakter Konstytucji 3 Maja zaczął się spór od razu po jej uchwaleniu: radykałowie (potem rewolucjoniści) zarzucali „półśrodkowość”, inni ją idealizowali.

Podyktowana troską o losy narodu i państwa Konstytucja 3 Maja wychodziła z realistycznej oceny układu sił społecznych i politycznych w kraju oraz miała nie drażnić mocarstw ościennych była kompromisem, umiarkowana. A i tak Katarzyna II uzasadniała interwencję swoich wojsk tym, że Konstytucja ta była rewolucją, wyzwaniem rzuconym monarchistycznemu legitymizmowi.

---