Od afirmacji do kontestacji. Literackie sposoby różnych

postaw wobec Boga i świata.

Wizja Boga i świata stworzonego przez niego, różnie prze-

kształcana w literaturze, bierze się oczywiście z Biblii. Już w Księ-

dze Świętej Bóg ma różne oblicza - raz jest srogim Ojcem karzą-

cym, innym razem jest miłosierny i wybaczający.

W surowym średniowieczu chrześcijańskim grzesznicy boją

się zwracać bezpośrednio do Boga i dlatego swoje modlitwy kie-

rują najczęściej do Matki Boskiej, prosząc ją o wyjednanie łaski

u Najwyższego. Dlatego kwitnie wówczas kult maryjny, który od-

najdujemy w wielu utworach tego okresu. Bóg jest więc dla ludzi

średniowiecza surowym i karzącym ojcem, zaś ziemia to padół

łez i rozpaczy.

Zupełnie inny wizerunek Boga i świata ukazują Pieśni i Psal-

my Jana Kochanowskiego, wielkiego poety doby renesansu. W hy-

mnie Czego chcesz od nas Panie ukazuje on Boga jako stwórcę

materialnego świata i człowieka. Przedstawia Go jednocześnie ja-

ko artystę, który stworzył wspaniały świat, rządzący się swoimi pra-

wami. Człowieka otoczył łaską i miłosierdziem i dał mu władzę nad

światem, ponieważ obdarzył go rozumem. Pieśń ta ma charakter

pochwalny, jest wyrazem uwielbienia dla Boga. Stwórca przedsta-

wiony w utworze to przyjaciel człowieka, ofiarowujący mu piękny

świat i nakazujący cieszenie się nim w życiu.

Nad tłumaczeniem Psałterza Dawidów pracował Kochanowski

wiele lat. Do swojego przekładu wprowadził renesansowe ideały,

takie jak afirmację życia i skupienie uwagi na sprawach doczes-

nych. Bóg traktowany jest w nich przez poetę jako opiekun i przy-

jaciel człowieka.

Mikołaj Sęp-Szarzyński w swoich Sonetach inaczej ukazuje

człowieka i jego stosunek do Boga. Podkreśla dualizm natury ludz-

kiej i jego rozdarcie. Człowiek musi wciąż wybierać między świę-

tością a grzechem, wyrzeczeniem a urokami życia. Świat to, według

poety, miejsce walki - ścieranie się sił dobra i zła. Życie niesie ze

sobą ciągłe zmagania się z samym sobą, z grzechem. Jedynym ra-

tunkiem dla zagubionego człowieka jest Bóg.

W sonecie O nietrwałej miłości rzeczy świata tego wyróżnia

dwa rodzaje miłości: nietrwałą, do ziemskich dóbr i wartości,

i trwałą, której obiektem jest Bóg.

Daniel Naborowski, poeta barokowy, w swoich wierszach Mar-

ność, Krótkość żywota, Cnota grunt wszystkiemu prezentuje nie tyl-

ko rozpacz i trwogę istnienia, lecz pogodzenie się z wyrokami Bo-

ga. W Krótkości żywota przypomina człowiekowi, iż jest śmiertel-

ny. W Marności, że świat jest marnością, ponieważ przemija, i że

tylko życie cnotliwe może uratować człowieka przed karą boską.

Prawość w życiu i wierność Bogu - to tylko może zapewnić mu

nieśmiertelność.

Nad wszystko bać się Boga -

Tak fraszką śmierć i trwoga.

Po bezbożnej epoce czasów oświecenia romantyzm okazał

się nurtem powracającym chętnie do biblijnych korzeni. Szczegól-

nie Adam Mickiewicz w Dziadach przywołuje tematy biblijne, takie

jak: problem winy i kary, piekła i nieba, aniołów i diabłów. W Wiel-

kiej Improwizacji Konrad kieruje gorące słowa do Boga, w których

domaga się rządu dusz, by móc wyzwolić i zbawić swój naród,

który znajduje się pod zaborami. W szaleńczym uniesieniu bliski

jest bluźnierstwu, grozi Bogu i zarzuca mu, że rządzi nie sercem,

lecz rozumem. Przypisując więc twórcy cechy charakterystyczne

dla klasyków: mądrość, wiedzę, potęgę, sam zaś przepełniony jest

uczuciem. Świat przedstawiony przez poetę to dżungla, w której

silniejsze narody wyniszczają słabsze. Nic wiec dziwnego, że nie

może go zaaprobować główny bohater - Konrad, który walczy

o wyzwolenie ojczyzny.

Na początku XX wieku, w epoce modernizmu, ukazują się Hy-

mny Jana Kasprowicza, w których znów odnajdujemy, przypomi-

nający Mickiewiczowski, bunt przeciw Bogu. Poeta oskarża w nich

Stwórcę o współtworzenie zła na Ziemi, tym samym obarcza go

winą za grzech ludzki. Świat ukazany w Hymnach dotknięty jest

klęskami i cierpieniem ludzkim i zmierza do katastrofy - wspólnej

mogiły.

Pod koniec życia Jan Kasprowicz pogodził się z Bogiem i tra-

ktuje Go jako bliskiego przyjaciela człowieka. Widzimy to zwłasz-

cza w wierszu Przeprosiny Boga, w którym Stwórca towarzyszy

mu na co dzień, nawet w karczmie.

Bolesław Leśmian w swoich wierszach: Dusiołek, Dziewczyna,

Trupięgi również wyraża swój sprzeciw przeciw Bogu, który w los

człowieka wpisał ból, cierpienie, kalectwo.

Zupełnie inaczej ukazuje Boga i świat przez Niego stworzony

ksiądz J. Twardowski - poeta XX wieku. Prezentuje on w swojej

poezji układ Bóg-człowiek, oparty na najważniejszym z przyka-

zów boskich, na przykazie miłości. Bóg znów staje się bliski czło-

wiekowi i przejawia się w elementach jego zwykłego życia,

w świecie codzienności, radości istnienia.

Można więc powiedzieć, że zarówno Bóg, jak i stworzony

przez niego świat był ukazywany na różne sposoby przez pisarzy

różnych epok. Często była to afirmacja, czasem kontestacja. Naj-

ważniejsze jednak, że był on obecny w utworach dawnych i jest

obecny we współczesnych.

---