WYPRACOWANIA 1

Kariera a moralność - rozważania w odniesieniu nie tylko do "Granicy". (Weź pod uwagę sądy Nałkowskiej, innych pisarzy i swoje).

Kariera a moralność - temat ten był już poruszany przez wielu twórców. Począwszy od czasów najdawniejszych, a kończąc na współczesnych zagadnienie to fascynowało artystów, czego wyrazem są liczne utwory podejmujące ten temat: XX LECIE MIĘDZYWOJENNE: - Zofia Nałkowska "Granica" - bohater powieści Zenon Ziembiewicz wybrał w życiu drogę kariery. Po edukacji w szkole średniej w miasteczku, (gdzie był dobry w przedmiotach ścisłych), wyjeżdża do Paryża, by studiować tam nauki społeczno-polityczne. Wiedział, że aby się wybić musi podjąć studia, gdyż inaczej nie będzie miął na to szansy i na zawsze będzie skazany na mało znaczące stanowisko. Po przerwaniu studiów z powodu braku pieniędzy, godzi się z sugestią matki i pożycza pieniądze na dokończenie edukacji od Czechlińskiego, co było dla niezależnego, wolnego Zenona trudnym wyborem. W zamian ma on pisać do "Niwy", gazety Czechlińskiego, artykuły na temat sytuacji międzynarodowej. Po pewnym czasie bohater zauważa, że pisze to, czego oczekuje Czechliński, a jako czytelnik własnych artykułów odnosi wrażenie, że brzmią one tak, jakby on tego nie napisał. Pisząc Zenon znieczulał się moralnie, nie był sobą. Czytając własne artykuły bohater zastanawia się jeszcze nad własnymi zasadami, czego nie robi już jednak po objęciu redakcji "Niwy": drukuje mierne literacko i bez wymowy artykuły Tczewskiego - wielkiego ziemianina, który posiada wpływy i pieniądze. Wraz z obniżaniem się wartości metaforycznej pisma zmienia się także styl życia bohatera, który coraz bardziej wtapia się w środowisko, które w młodości tak żarliwie krytykował. Zenon pnie się po szczeblach kariery kosztem własnej moralności. Wkrótce zostaje prezydentem miasta, lecz już ani trochę nie przypomina młodzieńca, który kiedyś marzył o karierze. Bohater stanął po stronie zła, którego za młodu nie tolerował, przekroczył granicę odpowiedzialności moralnej i wytrzymałości psychicznej. Walka o wyższą pozycję społeczną zmieniła go wewnętrznie nie do poznania. Wraz z gruntującą się decyzją o dalszej karierze granica odpowiedzialności moralnej zacierała się (bohater znieczulał się na ideały). - Tadeusz Mostowicz-Dołęga "Kariera Nikodema Dyzmy" - zawrotna kariera cwaniaczka z nizin jest wielką satyrą wyśmiewającą stosunki panujące wśród elity rządzącej, ciemne powiązania jej członków, oraz styl życia polskiej arystokracji. (Moralność bohatera pozostawiam do indywidualnej oceny). MŁODA POLSKA: - Stefan Żeromski "Ludzie bezdomni" - doktor Judym jest postacią wyjątkową, nie wywodzi się z arystokracji, lecz z biedoty i dzieciństwo jego upływało wśród nędzy warszawskiej ulicy, jego awans społeczny wynikł przypadkiem, gdyż upodobała go sobie, zabrała i wyedukowała ciotka. Początkowo pobiera nauki od wynajmującego pokój studenta, potem kończy studia medyczne i wyjeżdża na praktykę do Paryża. Bohater, tak wykształcony bez trudu mógłby zrobić karierę lekarza, zapewnić sobie dobry byt, przyjemne życie. Nie pozwala mu jednak na to jego moralność. Judym żyje jednak z piętnem swojego pochodzenia - z poczuciem winy wobec własnego środowiska i z pragnieniem "spłaty długu", której może dokonać jako lekarz ubogich. Stąd też jego ostateczna decyzja ma wymiar społeczny - Judym poświęci swoje życie i szczęście, by oddać wiedzę, młodość i siłę biednym i pokrzywdzonym warstwom społeczeństwa. Doktor Judym potrafił zrezygnować z kariery na rzecz wyższych celów, oprzeć się pokusie dostatniej egzystencji. Jego wzorowa moralność zasługuje na podziw i naśladowanie. Jak bardzo różni się doktor Judym od Zenona Ziembiewicza z "Granicy". OŚWIECENIE: - Ignacy Krasicki bajka "Dwa psy" - bohaterami są dwa psy: pierwszy "kundel", który ma ciężko pracować; drugi, który obrazuje uległego szlachcica, podlizującego i przypodobującego się magnatom, oddającego się do ich dyspozycji, uległego karierowicza, który dla swojej kariery zrobi wszystko, nawet za cenę moralności. Taki człowiek zatracił własną osobowość i moralność, a ich miejsce zajęła pogoń, wszelkimi sposobami, za karierą. RENESANS: - William Shakespeare "Makbet" - dramat przedstawia losy człowieka, który chcąc zrealizować swoje marzenia o władzy królewskiej, schodzi na drogę zbrodni. Przed przepowiednią Makbet jest bohaterskim rycerzem, osławionym swoimi czynami, który ma szacunek do władcy. Rycerz ma jednak ukryte ambicje, imponuje mu władza i prestiż, lecz skrupuły moralne i brak zdecydowania powstrzymują go przed przyspieszeniem zrządzenia losu. Nie chce nawet myśleć o tym, że zostanie królem, gdyż by on mógł nim zostać obecny władca musi zginąć. W podjęciu decyzji o "przyspieszeniu kariery" "pomaga" bohaterowi Lady Makbet, która odwołuje się do męskiej dumy męża (jej także marzy się być żoną władcy) - król zostaje zamordowany. Następnie następuje szereg zbrodni, które pogrążają Makbeta. Swym postępowaniem rycerz doprowadził się do samozagłady moralnej, jego świat legł w gruzach. Cena, jaką zapłacił bohater za szybką karierę, była strata moralności. Makbet i Lady Makbet już nigdy nie uwolnili się od wyrzutów sumienia, które były tak silne, że uniemożliwiały im normalną egzystencję. W czasach współczesnych problem kariery i moralności zasługuje na szczególną uwagę. Żyjemy w czasach bezlitosnej konkurencji "wilczych" praw (wygrywa najsilniejszy, ten, który będzie umiał się przebić), świecie, w którym wielu ludzi nie zawaha się "wykroczyć troszeczkę poza własną moralność", rozminąć się z prawdą, użyć podstępu lub oszustwa, by dostać wymarzoną posadę, ukochane stanowisko czy awans. Pogoń za karierą charakteryzuje większość obywateli dzisiejszego świata, a moralność ludzka jest różna. Wśród uczciwych ludzi, którzy wytrwałą i ciężką pracą chcą się wybić, zawsze znajdzie się człowiek, który zapragnie szybkiej i łatwej kariery.

Średniowieczne nawiązania w literaturze późniejszych epok.

A. Współczesna poezja - np. Stanisław Grochowiak. Poetę tego charakteryzuje fascynacja epoką średniowiecza, podejmowanie tematów takich, jak miłość i śmierć, piękno i brzydota - typowych dla wieków średnich. Grochowiak przywołuje także motyw "poety przeklętego" który funkcjonuje w twórczości Francoisa Villona, słynnego średniowiecznego autora dzieła pt. "Wielki testament". Za przykład mogą posłużyć wiersze Stanisława Grochowiaka pt. "Chmura" i "Święty Szymon Słupnik". W drugim z wymienionych utworów poeta rozważa problem ascezy i umartwiania ciała. Również utwór Kazimiery Iłłakiewiczówny pt. "Opowieści małżonki Świętego Aleksego" nawiązuje do średniowiecznych żywotów świętych. Jest on polemiką z postawą tytułowego bohatera legendy. B. Gatunki przejęte ze średniowiecza: 1. sonet - sonety pisali między innymi: Mikołaj Sęp-Szarzyński, Jan Kochanowski, Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz, Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanisław Grochowiak. 2. kazanie - w epoce renesansu rozsławił Piotr Skarga, dzięki jego kazaniom gatunek ten stał się narzędziem publicystyki religijnej i politycznej. 3. Kronika C. Filozofie: 1. Franciszkanizm - radosna filozofia wiary, głosząca miłość do świata, braterstwo wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna, radosną wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciw okrucieństwu, nienawiści, zabijaniu i chciwości. W swych utworach nawiązywali do niej między innymi Jan Kochanowski (pieśni, fraszki), Leopold Staff ("Sonet szalony", "O miłości wroga", "Przedśpiew"). 2. Augustynizm - dramat człowieka umieszczonego między niebem a ziemią, a więc w niebycie. Dramat człowieka polega na ciągłym rozerwaniu pomiędzy pragnieniem zwykłego, ludzkiego szczęścia na ziemi a tęsknotą za wiecznością i ideałem nieba. Życie pomiędzy trwogą a nadzieją staje się koszmarem. Jest to życie w świecie dualistycznym - czyli jakby dwoistym, podwójnym, złożonym z przeciwstawnych wartości: dobro - zło, niebo - piekło, zbawienie - potępienie, dusza - ciało. Człowiek musi wybierać pomiędzy tymi wartościami, nie ma drogi pośredniej. Echa tej filozofii obecne są w dekadentyzmie młodopolskim (u Tetmajera i Kasprowicza). D. Romantyzm: 1. Nawiązanie treścią do epoki średniowiecza. Akcja wielu utworów toczy się w tej epoce. ("Konrad Wallenrod", "Grażyna"). 2. Mit rycerza, który przejęli, uznali i propagowali romantycy pochodzi prosto z wieków średnich. To średniowiecze ukształtowało ideał rycerza o nieskazitelnej reputacji, człowieka honoru, do krwi ostatniej walczącego o słuszną sprawę, odważnego i zdolnego do poświęceń. To ten wzorzec moralny odrodził się w dobie romantyzmu. Przecież tragizm Wallenroda polega na tym, że musi użyć podstępu i tym samym niweczy swój honor. To sprzeniewierzenie się Bogu (plama na honorze rycerza) jest grzechem Konrada z "Dziadów". Kordian nie może zabić cara, bo taki czyn jest sprzeczny z etosem rycerskim, któremu wbrew sobie jest wierny. To honor, bardziej chyba niż miłość, pcha Jacka Soplicę do zemsty na Stolniku. Typowym rycerzem jest hrabia Henryk jako wódz arystokratów. 3. Baśniowość i fantastyka średniowiecznych legend uaktywniła wyobraźnię romantyków. Smoki, jaszczury, uwięzione księżniczki, turnieje rycerskie wprost z literatury średniowiecza przeszły do świata utworów romantycznych. 4. Kult kobiety - damy rycerskiego serca. O nią i w jej imieniu toczono pojedynki. Tylko jej ręka i jej serce mogły uszczęśliwić rycerza, a odmowa była jego tragedią. Dama była nieskazitelna. Ten właśnie mit stał się źródłem nieszczęśliwej miłości romantycznej i swoistego kultu kobiety - anioła, wyznawanego w romantycznej literaturze. 5. Kult Matki Boskiej. Średniowiecze w swej uduchowionej, religijnej namiętności składało hołd matce Chrystusa, Najświętszej Marii Pannie. Romantyzm także. Zauważymy, że wiele jest kłótni z Bogiem, szermierki słownej, buntu - ale nigdy wobec Marii. Mickiewicz wyraźnie i wprost zaznacza to w rozmowie w celi więziennej ("Dziady" -część III). Kult Marii uratował życie Kaprala, nawet Konrad nie pozwala złorzeczyć temu imieniu. Słowacki pisze piękny hymn "Bogarodzica". Krasiński - obrońca wiary ojców - główną i nieskazitelną "błogosławioną" bohaterkę obdarza imieniem Marii. 6. Kult dawnych, rycerskich bohaterów. Romantycy wywoływali duchy przeszłości, aby znaleźć wzorce postępowania dla swojego pokolenia. Roland, Zawisza, Jagiełło... Najlepiej udowadnia to hasło zawarte w "Kordianie" Słowackiego: "Polska Winkelriedem narodów!". Winkelried - szwajcarski rycerz średniowieczny, który podczas bitwy ogarnął wrogie włócznie i wbił sobie w pierś, by jego towarzysze mogli przejść. "Winkelried ożył" oznajmia Słowacki. To kolejny akcent średniowieczny w romantyzmie.

Bogactwo tematów lirycznych w poezji Jana Kochanowskiego.

Ogromny zbiór utworów Kochanowskiego ujawnia wielkie bogactwo tematyki. Najczęstszymi tematami podejmowanymi przez poetę są: wieś, umiłowanie ojczyzny, cnota, miłość, przemijanie, przywary ludzkie, przyroda, przyjaźń, uroki życia dworskiego, piękno kobiet. Jan Kochanowski wzorował się na pierwszym twócy pieśni, którym był Horacy (niektóre pieśni są przekładami rzymskiego poety). Pieśni są w większości poważne, a ich tematyka różnorodna. Są wśród nich towarzyskie (inaczej biesiadne) np. "Miło szaleć, kiedy czas po temu", pieśni miłosne Pieśń XXI, pieśni refleksyjne ("Serce roście, patrząc na te czasy"), pieśni patriotyczne Pieśń V (O spustoszeniu Podola) i pieśni będące pochwałą wsi "Pieśń świętojańska o sobótce" (pochwała wiejskiego życia, zgodnego z naturą i sielankowego. Pieśń ta nawiązuje do obchodów nocy Świętojańskiej). Problematyka pieśni krąży wokół zagadnień takich jak: przemijalność (Pieśń XXIII), krótkotrwałość życia (Pieśń IX), cnota, rozum, patriotyzm, nieśmiertelność poezji (Pieśń XXIV), afirmacja świata, natury i życia, miłości i cnoty (Pieśń XII). Jednak niewątpliwie największa różnorodność tematyczna występuje we fraszkach, których, w sumie w trzech księgach, jest zawartych aż 300. W sumie fraszki prezentują autorską wizję świata. Oglądając otaczającą go przestrzeń autor wyławia te elementy, te pojęcia, które wydają mu się istotne. Obdarza je komentarzem i utrwala - w krótkim, lecz zgrabnym wierszyku. Odnajdujemy we fraszkach Kochanowskiego satyrę obyczajów panujących na dworach ("O doktorze Hiszpanie", "O kapelanie"), spotykamy kpinę z ludzkich wad - dewocję ("Na nabożną"), chciwość ("O kaznodziei"). Znajdujemy także refleksję filozoficzną: np. fraszka "O żywocie ludzkim" - jest jakby chwilą zadumy nad ludzkim losem, nad niepewnością i ulotnością ziemskich wartości, takich jak: radość, moc, pieniądze, sława. Wszystko co myślimy i czynimy - to "fraszki". We fraszce "Do gór i lasów" pisze poeta z Czarnolasu o sobie i swoim życiu, w którym zdążył spróbować wszystkiego: oto życie uczonego, dworskiego, rycerskiego, we Francji, Niemczech, Włoszech. We fraszce "Na dom w Czarnolesie" poeta wychwala piękno natury i harmonię ludzkiego życia, a także składa hołd Bogu: Panie! To moja praca, a zdarzenie Twoje! Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje. We fraszkach "Do Hanny", "Do Magdaleny" i "O miłości" Kochanowski porusza tematy miłości, kobiecego piękna i charakteru. W "Psałterzu Dawidów" (cykl psalmów), który jest twórczym tłumaczeniem i przykładem kunsztu, poeta wyraża uczucia człowieka zwróconego ku Bogu, wielbiącego Go, pokładającego w Nim nadzieję, lecz także obnaża własny lęk, rozpacz i żal. Kochanowski pisał również treny.

Różne poglądy pisarzy XX- lecia międzywojennego na cywilizację i kulturę. Uzasadnij.

Tuż po odzyskaniu niepodległości wśród pisarzy zapanował entuzjazm. Tematyka walki niepodległościowej ustąpiła życiu codziennemu, do jakiego niejako "zmuszeni" zostali Polacy. Jako pierwsza uczyniła to grupa "Skamander". Jej twórczość kreowała wizję świata żyjącego, ewoluującego, zaskakującego pięknem codzienności. Cywilizacja akceptowana była w całej rozciągłości, będąc przejawem witalizmu gatunku ludzkiego a także natchnieniem dla twórców z racji swojego kolorytu, hałasu i niepowtarzalności. Wolnosć ojczyzny, odzyskana po długiej niewoli pozwoliła śmielej i bez bagażu krzywd spojrzeć na rozwijające się wokół życie miasta dawniej postrzeganego jedynie jako siedlisko niesprawiedliwości ("Ludzie bezdomni" ). Takie utwory jak "Rany Julek" czy "Do krytyków" najwyraźniej prezentują radosną sytuację twórcy i całego społeczeństwa, które mogło wreszcie porzucić ramy określone przez zaborców. Cywilizacja miejska nie oznacza w przypadku skamandrytów rezygnacji z dorobku antyku czy innych epok; wzorując się na obrazie miasta oznacza symbiozę gatunków i stylów. Warto zwrócić uwagę na komercyjny charakter sztuki Skamandra, o czym świadczy choćby twórczość kabaretowa, skierowana do przeciętnego obywatela, dla którego pod zaborami nie starczało często rozrywki na odpowiednim poziomie. Kokietowanie "człowieka z tłumu" jest także charakterystyczne dla znacznej części międzywojennych twórców. Choć w dalszej swojej twórczości grupa radosnych poetów srodze zawiodła się na prostych ludziach, którym brak było dojrzałości. Utwory Juliana Tuwima z lat 30-tych prezentują już nie miasto pełne harmonii, ale tandety, brzydoty i widocznej na każdym kroku, dominującej polskiej biedy. Z kolei formacja futurystów (Anatol Stern, Aleksander Wat, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec) korzystając z szybkiego rozwoju miejskiej kultury postawiła na prowokacyjny stosunek do dzieł ludzkich - pełno tutaj miejskiego zgiełku i rekwizytów cywilizacji (Stanisław Młodożeniec "XX wiek"). Tak według nich ma wyglądać odbiór rzeczywistości przez człowieka, dla którego niedoścignionym wzorem ma być doskonale ekonomiczna i bezawaryjna maszyna. Częste (zwłaszcza u Bruna Jasieńskiego) są motywy odchodzenia od dorobku poprzednich pokoleń artystów; wręcz ich pogrzebu. Także forma wierszy, pozbawiona zasad interpunkcji i ortografii wzorowana była na swoiście pojmowanym niekontrolowanym rozwoju miast, zrywających z konwencjami XIX wieku. Poeci futurystyczni dostrzegli w fakcie posiadania wolności zwrot ku czasowi przyszłemu, który ostatecznie zerwać miał z patriotyczną i liryczną tradycją polskiej poezji, ukształtowaną przez romantyków i klasyków. Poeci futuryzmu przeciwstawiali się zbytniej logiczności świata, tworząc sztukę prowokującą odbiorcę odrzuceniem stereotypów myślowych. (Bruno Jasieński "But w butonierce") Na stworzenie nowej formy poezji postawił również Julian Przyboś w tomach "Śruby" i "Oburącz". Współczesne mu przemiany, atmosfera tworzenia podwalin kraju spowodowały odejście od form klasycznych. Kultura dominująca związana ma być z istotą procesu tworzenia dzięl monumentalnych, wzorowanych na potędze przyrody. Nieco inaczej spoglądał na kulturę Konstanty Ildefons Gałczyński. Choć była to kultura przedmieść, daleka od patosu tworzenia, niosła ze sobą łatwą przyswajalność, dostępność dla "codziennego" człowieka, być może zmęczonego napiętym życiem w mieście i pracą. Kultura ta stanowić mogła azyl dla człowieka związanego z naturą. Ten związek chciała zaś zniszczyć nowoczesna cywilizacja, stąd głęboka do niej niechęć poety. Zakradająca się podstępnie nowoczesność jest śmiertelnym wrogiem dla pięknego, choć prostego w formach folkloru miast, świadczącego o niepowtarzalności mieszkających tam ludzi. Cykl utworów o domu czy miłości miał za zadanie zwrócić uwagę na destruktywny charakter cywilizacji, w której kontakty międzyludzkie oparte na szczerych uczuciach ustępują materializmowi (wiersze "Ulica Towarowa", "Kryzys w branży szarlatanów", "Wizyta", "O naszym gospodarstwie"). Zupełnie odmienne poglądy prezentowali Żagaryści oraz Józef Czechowicz. Tutaj cywilizacja, jej rozpęd i spowodowana tym wrogość ludzi przynieść miały wojny, niszczące dorobek całych pokoleń. Niewątpliwie na autorów wpływ miały niepokojące wydarzenia polityczne lat 30-tych, stawiające pod znakiem zapytania pokój na świecie. Najbezpieczniejsze dla człowieka pozostawała kontemplacja przyrody ("Na wsi", "Przez kresy" Józefa Czechowicza) jej niepowtarzalnego piękna i harmonii współżycia. Wzorem mieli stać się ludzie ze wsi - prości, bezpretensjonalni, uczciwi wobec drugiego człowieka. Prozaicy XX-lecia stali na gruncie obrony człowieka przed wpływem cywilizacji, która zabijała jego indywidualizm i poczucie osobistej godności. Widzimy to w "Przedwiośniu" Stefana Żeromskiego, gdzie postęp znaczy często tyle, co rewolucja, niszcząca człowieka wraz z jego własnością. Dostrzegamy głęboki niepokój Żeromskiego co do przyszłości dziedzictwa kulturowego, gdy do władzy dojdą siły tak destrukcyjne i wrogie pięknu jak komuniści, czyli klasa robotnicza kierowana przez zaborczą grupę inteligentów. Podobny wydźwięk ma "Granica" Zofii Nałkowskiej. Tutaj rozwój człowieka w nowoczesnym świecie pokazany jest jako morderca sumienia, które odpowiada za traktowanie siebie oraz innych z godnością. To właśnie cywilizacja odpowiedzialna jest za powstanie podziałów materialnych i psychicznych, na warstwę posiadaczy i robotników, nie mających nic poza własnym i najbliższych cierpieniem. Wybitnie antycywilizacyjne są "Sklepy cynamonowe" Bruna Schulza. Ich treścią jest powrót do mitycznej Arkadii dzieciństwa. Nowoczesność zabija prywatność, możliwość podziwiania i kontemplowania procesów zachodzących wokół nas, często pięknych, choć w swej niepowtarzalności ulotnych. O ile w "Sklepach cynamonowych" Bruno Schulza dzieciństwo jest cudowne, to w "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza młody człowiek już od wczesnych lat poddawany jest indoktrynacji w szkole, w domu i na stancji. Utwór ten niesie ze sobą ostrzeżenie przed schematyzmem kulturowym, związanym z ujednolicaniem się kultur różnych narodów i klas społecznych. Mieszanina ta, poza swoją groteskowością może być niebezpieczna, gdyż pozbawi ludzi zdolności do samodzielnego myślenia i decydowania o własnym losie.

Poezja polska wobec września i okupacji.

1. Krzysztof Kamil Baczyński. - "Wybór" - obraz walki, ludzie dokonując wyboru walki biorą także na siebie ciężar moralny tej walki. Deklaracja postawy czynnej, poczucie patriotycznego obowiązku. Sam Baczyński nie był człowiekiem czynu, ale podnosi karabin, wie, że musi walczyć, tym samym marnując swoje życie. - "Z głową na karabinie" - Baczyński tworzył oryginalną poezję, która zapowiadała wielki talent poetycki, lecz poeta wybrał inną drogę życiową, pragnął walczyć i zginął. Dramatyczny spór z losem, dialog z samym sobą. W czasie swej młodości poeta zamiast żyć będzie musiał walczyć. a ja prześpię czas wielkiej rzeźby z głową ciężką na karabinie Wielka rzeźba to czas tworzenia. Lecz nie piórem w dłoni nad białą kartką papieru, nie na szczycie Mont Blanc wpatrzony w gwiazdy - lecz w oddziale żołnierzy, z karabinem zamiast pióra, krwią zamiast atramentu. - "Z lasu" - perspektyw wojennego świata, las jest otchłanią, łamią się lądy, noce trą się i gniotą, armie się gną - to wojenna panorama. Surrealistyczny obraz pochodu żołnierzy w otchłań rozwartych ust lasu. Śmierć synów przed ojcami - tragedia i anormalność - ujęta jest tu w wizję leśnej otchłani. - "Pokolenie" - jest to wiersz, który przedstawia straszliwą wizję świata i pokolenia wojny. Młodzi, dwudziestoletni ludzie dorośli już do trumny - śmierć grozi im w każdej chwili, ich życie zostało przyspieszone. Żyją w odkształconej rzeczywistości, podobnej do wizji Apokalipsy - rzeki ognia, ścięte krwią purpurową - to ich normalność. "Czegoż ty jeszcze?" - mówi poeta do siebie lub do rówieśnika, a jest w tym pytaniu i gorycz, i protest, i męstwo "dumy" ze swego losu. Każdy - kolumną jesteś na grobie pieśni własnych zamarzły Pieśń jest w grobie - w tym tkwi największa tragedia poety. Lecz trwa poetyckie przekształcanie świata: oczu orzech jest stężały, skrzypi śnieg a nie serce, nie łzy wrosły w twarz, lecz "soli kulki z nieba"... A zatem ból jest ukryty, śmierć niby nie przeraża. Odwaga i męstwo tworzą maskę poety-Kolumba, lecz w sercu ma on zwykły, ludzki ból, lęk śmierci, tęsknotę za miłością i możliwością tworzenia. - "Bez imienia" - chwilą "bez imienia" nazywa poeta czas swojej młodości wojenno-powstańczej, podobnie jak w innym wierszu określa swoją współczesność: "taki to mroczny czas". Ta chwila to swoista akcja: huk i ogień, biegnące postacie, krzyk zza ściany, uderzenie bomby i ciemność. Nie ma nazwiska, nie ma bohatera - jest ciało. To chwila "wypalona w czasie jak w hymnie", zaznacza swoje imię "nitką krwi - za wozem", na którym leżą zapewne zwłoki jakiegoś zabitego. Utwór jest krótki - ale trzy zwrotki wystarczą, by oddać grozę wojny, realia bombardowania i śmierci. Nie wiemy kto zginął i gdzie akcja miała miejsce. Nie musimy - to jest chwila bez imienia, ogólna i powszechna, a przy tym tak ciemna w ciągu historii, że nie warta, by obdarzyć ją nazwą. Jej znaki - to krew i śmierć. - *** "Których nam nikt nie wynagrodzisz" - nad czasami wojny przejął władzę Antychryst, w owych latach człowiek "jak krzyż na pustym domu", los człowieczy w owych latach "kostur nam na drogę", ojczyzna trudnej starości, złej młodości. Wizja tych czasów w jakich żył poeta i jego rówieśnicy. Poświęcenie było potrzebne. Mimo ogromu zła poeta widzi Boga. Wiara jest siłą. 2. Tadeusz Gajcy. - "Do potomnego" - to wiersz-testament, przesłanie skierowane do przyszłych, powojennych pokoleń. "Kochałem tak jak ty zapewne, ale mi czasu dano skąpo..." stwierdza Tadeusz Gajcy. Nienaruszalne, odwieczne i niezależne od historii jest następstwo pokoleń. Tadeusz Gajcy zwraca się zatem do kogoś, kto przyjdzie po nim i będzie odwracał się wstecz, b nazwać epokę poety, by uczyć się o niej jak historii. Pisze o sobie, że pragnął kochać, lecz nie starczyło czasu - bo nad epoką stawały "śmierć i przerażenie", fujarką był "grom i pocisk". To czasy przeszłe. Lecz poeta szuka w gwiazdach zarysu swojego potomka, próbuje odgadnąć przyszłość. Nierealna, lecz piękna jest wizja końcowa: potomny odwrócony wstecz, poeta szukający w przyszłości, połączeni wspólnym myśleniem., współczesnym domem-ojczyzną, za którą Gajcy zginął, a także kosmosem, w którym wszyscy funkcjonujemy. Przesłanie "Do potomnego" jest pełne goryczy i miłości. Być może więź pokoleń, wieczne następstwo i trwanie umniejszają dramat przemijania i poświęcenia życia. "Idziemy razem" pisze Tadeusz Gajcy. Tak jakby myśl o potomnym była myślą o nim samym, jakbyśmy stanowili jedność z tymi, co byli przed nami. - "Wczorajszemu" - jest to monolog, który przekształca się w upozorowany dialog. "Wczorajszy" to ktoś młody sprzed wojny, być może sam poeta. Okazuje się, że wczoraj a dzisiaj to dwa różne, odrębne światy - to dwie różne koncepcje poezji. Poezja wczoraj - to poezja marzenia, snu i piękna. Ona mogła wczoraj zaistnieć, lecz nie była prawdziwa - dzisiaj nie ma już miejsca na taką poezję. Dziś ręce stworzone do pióra i do śpiewu muszą walczyć, a zatem słowa również muszą walczyć. Nie czas - i nie wróci czas na poezję nieba, księżyca, traw, trzepotu ptaków, liliowych zmierzchów. Kłamią. "Dzisiaj inaczej ziemię witać". I kończy Tadeusz Gajcy: "A tu słowa, śpiewane słów trzeba zamieniać, by godziły jak oszczep." 3. Antoni Słonimski. - "Alarm" - wiersz-reportaż z pierwszych dni bombardowania stolicy, napisany zaraz po klęsce wrześniowej. 4. Konstanty Ildefons Gałczyński. - "Pieśń o żołnierzach z Westerplatte" - została ona napisana w obozie jenieckim. 5. Władysław Broniewski. - "Żołnierz polski" - rzewna elegia napisana po klęsce wrześniowej, nastrój żalu i melancholii, człowiek bezbronny, bezdomny, cały naród pozbawiony ojczyzny. - "Co mi tam troski" - pojęcie czynnej służby patriotycznej, elementy tyrtejskie, służba dla ojczyzny powinna być "gratis". 6. Czesław Miłosz. - "Campo di Fiori" - dwupłaszczyznowa treść: obraz Rzymu (spalenie Jordana Bruno) oraz obraz Warszawy (1943 - powstanie w getcie warszawskim). Ukazanie ludzi bawiących się na karuzeli. W tym samym czasie w getcie trwa walka, giną inni ludzie. Egoizm i obojętność, człowiek dba o siebie. - "W Warszawie" - w czasie wojny konieczna jest obrona podstawowych wartości moralnych, o wojnie nie można zapomnieć. Tragizm poety, który nie może uwolnić się od czasów wojny, czuje moralny obowiązek pisania o tym co się dzieje - choć bardzo pragnie tworzyć na zupełnie inne tematy. - "Póki my żyjemy" - apokaliptyczny obraz Warszawy, póki żyjemy możemy walczyć.

Specyfika poezji Wisławy Szymborskiej. Omów na konkretnych przykładach (także innych poetów współczesnych, np. Mirona Białoszewskiego, Stanisława Barańczaka, Ewy Lipskiej, Jana Twardowskiego, Edwarda Stachury i innych).

Poezja Wisławy Szymborskiej koncentruje się wokół problemów egzystencjalnych człowieka - przemijania, stosunku do historii, praw przyrody: - przemijanie, niemożliwość dokonania korekty poprzednich wydarzeń, trudności w porozumieniu się "Nic dwa razy", - trudności w porozumieniu się "Niespodziane spotkanie", "Na wieży Babel", "Przy winie" - dodatkowo możliwość kreowania się nawzajem, - fascynacja przyrodą, jej prawami, harmonią "Obmyślam świat", "Rozmowa z kamieniem" (agnostycyzm), - refleksja nad ludzką naturą, wskazanie wad umysłowości i charakteru człowieka XX wieku "Konkurs piękności męskiej", "Dwie małpy Breughela", "Zdumienie", "Sto pociech", - pogląd na współczesną poezję i jej odbiorcę, uwikłanie ludzi w schematy, radość tworzenia "Nagrobek", "Wieczór autorski", "Radość pisania", - ironia losu, dominacja brutalności "Lekcja", - tragizm bezimiennego świadka i uczestnika dziejów; bestialstwo ludzi wobec ludzi "Obóz głodowy pod Jasłem". W poezji Wisławy Szymborskiej dominuje łagodny nastrój. Wiersze są rytmiczne, mają specyficzny klimat, subtelnie skłaniający odbiorcę do przemyśleń. Dominuje w nich liryczna ironia, groteska, czasem żart z siebie i innych ludzi lub tworzonego przez nich świata. Poezja Mirona Białoszewskiego jest poezją lingwistyczną. Język utworów charakteryzuje kaleka składnia, brak interpunkcji, dowolność wersyfikacji oraz nadzwyczaj duża ilość neologizmów. - fascynacja kulturą plebejską, przedmieściami i ich specyficznym klimatem; przedmiotami niepotrzebnymi, nieużytecznymi; kiczem "Ballada z makaty" - poezja rupieci, facynacja codziennością we wszystkich przejawach: świadczy to o człowieczeństwie; akcenty turpizmu (fascynacji brzydotą); kontrastowe zestawienia rzeczy i pojęć uświęconych tradycją oraz codziennych, wstydliwych i niskich "Podłogo błogosław" - zafascynowanie biologizmem, witalizmem, istnieniem człowieka jako istoty wyższej "Wywód"

Obywatelska troska o losy ojczyzny w publicystyce polskiego oświecenia.

Główną ideą oświecenia był krytycyzm wobec instytucji politycznych i społecznych, Kościoła i dotychczasowego systemu nauczania. Postawę tę wspierały prądy filozoficzne, a więc racjonalizm, który przywiązał szczególną wagę do roli rozumu w poznaniu prawdy, oraz empiryzm kładący nacisk na doświadczenie. Epokę cechował optymizm poznawczy, wiara w poznanie praw rządzących światem i społeczeństwem oraz możliwości przekształcanie stosunków społecznych. Takie podejście determinowało potrzebę powszechnego nauczania i kształtowania postaw utylitarnych, zaangażowania w pracę dla dobra zbiorowości. Również ważnym hasłem epoki, wprowadzonym przez Rosseau, była obrona praw człowieka i jego dążenie do szczęścia (zgodnie z naturą). Ludzie oświecenia już w Polsce saskiej podjęli walkę o reformy. Pierwszym był Stanisław Konarski, który już w latach czterdziestych XVIII w. przeprowadził reformę szkół pijarskich, za co król Stanisław August Poniatowski kazał ku jego czci wybić medal z napisem "Sa pere auso" (Temu, który odważył się być mądrym). We wczesnej fazie oświecenia z propozycjami reform państwowych wystąpili dwaj publicyści, Stanisław Leszczyński w rozprawie "Głos wolny wolność ubezpieczający" i ks. St. Konarski w dziele "O skutecznym rad sposobie". Pierwszy domagał się ograniczenia liberum veto, zwalczał poddaństwo osobiste chłopa. Konarski przede wszystkim podjął problem polskiego parlamentu. Uważał, że liberum veto należy ograniczyć do pojedynczej ustawy. Pierwszy rozbiór Polski był autentycznym wstrząsem dla narodu i kazał zastanowić się nad źródłami nieszczęść. Najbujniej rozwinęła się publicystyka w okresie Sejmu Czteroletniego. Twórcy jej dążyli do naprawy państwa, reform społecznych, proponowali koncepcję społeczeństwa na zasadzie prawa człowieka do indywidualnego szczęścia, dobra narodu, humanitaryzmu wobec chłopów, oraz idei wolności, równości i braterstwa. Najwybitniejszymi pisarzami w drugiej połowie XVIII w. byli Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj i Franciszek Salezy Jezierski. Staszic w dziełach "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" i "Przestogi dla Polski" sformułował program naprawy państwa w duchu reform oświeceniowych. Przywiązywał dużą wagę do wychowania młodzieży i przygotowania jej do użytecznej pracy dla kraju. W sprawach politycznych opowiedział się za zniesieniem liberum veto i za dziedzicznością tronu. żądał wprowadzenia do sejmu przedstawicieli miast, postulował wzmocnienie i unowocześnienie armii, na której utrzymanie szlachta miała płacić podatki w zależności od posiadanej ziemi. Staszic uważał, że dramatyczny los chłopa wymaga natychmiastowej poprawy, proponował zamienić pańszczyznę na czynsz lub tzw. "pracę wydziałową", czyli robotę na gruncie pańskim w ściśle określonym zakresie. Był rzecznikiem uprzemysłowienia państwa, rozwoju miast i handlu oraz poniesienia obywatelskiej rangi mieszczaństwa. Źródła nieszczęść narodowych widział w magnatach: "Z samych panów zguba Polaków". Oni, zdaniem autora, zniszczyli szacunek dla prawa, wprowadzili obce wojska do kraju, oni na sejmikach uczyli szlachtę zdrady, podstępu, prywaty i przekupstwa. Inwektywy przeciwko panom są przykładem pasji pisarskiej Staszica, który przemawia językiem oburzenia, goryczy, wstydu. Hugo Kołłątaj, który był najczujniejszym działaczem Stronnictwa Patriotycznego, swoje poglądy polityczne wyłożył w dziele "Do Stanisława Małachowskiego ... Anonima listów kilka" oraz w "Poprawie politycznym narodu polskiego". Zawarł w nich projekt reform ustrojowych. Podobnie jak Staszic chciał znieść liberum veto, wypowiadał się za wprowadzeniem ogólnego opodatkowania, żądał praw dla mieszczan i przedstawicielstwa tego stanu w parlamencie, domagał się wolności chłopów. Franciszek Salezy Jezierski wyróżnia się radykalizmem poglądów W "Katechizmie o tajemnicach rządu polskiego", w formie pytań i odpowiedzi, w niezwykle ironicznym i zjadliwym tonie mówi, że chłop nie jest człowiekiem, ale rzeczą własną szlachcica. Oburz się na uprzywilejowanie szlachty, żąda praw dla mieszczan. Wieloletni wysiłek działaczy patriotycznych i publicystów dał w efekcie Konstytucję 3 maja. Wprawdzie nie uratowała ona niepodległości, ale była świadectwem przemiany postawy narodu.

Omów literacką realizację motywu wędrówki. Powołaj się na właściwie dobrane utwory (weź pod uwagę również inne motywy np. Szatana, Boga, domu, rodziny, wesela, tańca itp.).

MOTYW TAŃCA: Polonez - tango - walc - chocholi taniec 1. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" - symbol pojednania, optymizmu, nadziei, przemijającej polski szlacheckiej. 2. Stanisław Wyspiański "Wesele" - tragiczny, monotonny, pomagający zapaść w letarg, nieumiejętność wykorzystania szansy. Nadzieja na lepsze czasy. 3. Sławomir Mrożek "Tango" - koniec walki o ład intelektualny, powtarzalność historii i prawidłowość rewolucji. Zwycięstwo taniej, masowej kultury, klęska idei. Pesymizm. 4. Czesław Miłosz "Walc" - uspokaja, kołysze, wprawia przestrzeń w ruch, zakłócenie rytmu. MOTYW WESELA: - optymizm, - nadzieja na zgodę narodu, - parodia, - ukazanie przemian. 1. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" - wspomnienia, nadzieje związane z Napoleonem. 2. Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem" - obyczaje i mentalność. 3. Stanisław Wyspiański "Wesele" - obyczaje i mentalność. 4. Władysław Reymont "Chłopi" - obyczaje i mentalność. 5. Tadeusz Borowski w opowiadaniu "Pożegnanie z Marią" - łączy cykl. MOTYW WĘDRÓWKI: 1. Homer "Odyseja" - wytrwałość. 2. Dante "Boska komedia" - walka człowieka z niedoskonałością natury, wędrówka ku odrodzeniu moralnemu (przez miłość). 3. Johan Wolfgang Geothe "Faust" - wędrówka go zbawiła. 4. Maria Konopnicka "Wolny najmita". 5. Stefan Żeromski "Przedwiośnie". 6. Tadeusz Konwicki "Mała Apokalipsa". 7. Rimbaud "Statek pijany". 8. Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Na Anioł Pański". 9. Bruno Schulz "Sklepy cynamonowe" - przez miasto. 10. Konstanty Ildefons Gałczyński "Pieśń o żołnierzach z Westerplatte". MOTYW WALKI: 1. Homer "Iliada". 2. "Pieśń o Rolandzie". 3. Jan Kochanowski "Odprawa posłów greckich". 4. Wacław Potocki "Transakcja wojny chocimskiej". 5. Ignacy Krasicki "Monachomachia". 6. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz". 7. Stefan Żeromski "Przedwiośnie". 8. Ignacy Witkiewicz "Szewcy". 9. Literatura wojenna: Józef Czechowicz, Miron Białoszewski, Czesław Miłosz, Władysław Broniewski. MOTYW ŻONY: 1. Homer "Odyseja" - Penelopa. 2. Jan Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce" - gospodyni. 3. Jan Kochanowski Pieśń X. 4. Ignacy Krasicki "Żona modna". 5. Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem" - Kirłowa, Emilia. 6. Gabriela Zapolska "Moralność pani Dulskiej". MOTYW POGRZEBU: 1. Sofokles "Antygona". 2. Cyprian Kamil Norwid "Bema pamięci żałobny rapsod". 3. Balzac "Ojciec Goriot". MOTYW SZATANA: 1. Mikołaj Sęp Szarzyński Sonet IV - życie to walka z nim. 2. Jan Kasprowicz "Dies irae". + Bóg. 3. Jan Kasprowicz "Hymn (Święty Boże, święty mocny)". + Bóg. 4. Michał Bułhakow "Mistrz i Małgorzata" - sędzia nie sprawca zła. MOTYW BOGA: 1. "Pieśń o Rolandzie". 2. Jan Kochanowski - twórczość. 3. Mikołaj Sęp Szarzyński + "Marność" Daniela Naborowskiego. - pomoże, zaufanie. 4. Adam Mickiewicz "Dziady" część III. 5. Henryk Sienkiewicz "Potop". 6. "Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu". 7. Bolesław Leśmian "Szewczyk", "Urszula Kochanowska", "Dwoje ludzieńków". 8. Czesław Miłosz "Ekonomia boska" - oskarża ludzi. 9. Michał Bułhakow "Mistrz i Małgorzata". MOTYW DOMU: 1. Jan Kochanowski. 2. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz". 3. Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem". 4. Henryk Sienkiewicz "Potop". 5. Gabriela Zapolska "Moralność pani Dulskiej". 6. Stefan Żeromski "Przedwiośnie". 7. Zofia Nałkowska "Granica". MOTYW RODZINY: 1. Molier "Świętoszek". 2. Julian Ursyn Niemcewicz "Powrót posła". 3. Bolesław Prus "Kamizelka". 4. Zygmunt Krasiński "Nie-Boska komedia". 5. Balzac "Ojciec Goriot". 6. Miron Białoszewski "Pamiętniki z Powstania Warszawskiego". 7. Tadeusz Różewicz "Kartoteka". 8. Witold Gombrowicz "Ferdydurke". 9. Gabriela Zapolska "Dzika kaczka". MOTYW GROBU: 1. Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem". 2. Juliusz Słowacki "Grób Agamemnona". MOTYW MATKI: 1. "Lament świętokrzyski". 2. Adam Mickiewicz "Dziady" część III. 3. Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem". 4. Gabriela Zapolska "Moralność pani Dulskiej". 5. Władysław Reymont "Chłopi". 6. Witold Gombrowicz "Ferdydurke". 7. Krzysztof Kamil Baczyński "Modlitwa do Bogurodzicy". 8. Andrzej Szczypiorski "Początek". MOTYW ARKADYJSKI: 1. Jan Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce". 2. Mikołaj Rej "Żywot człowieka poczciwego". 3. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz". MOTYW ŚMIERCI: 1. "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią". 2. Villon "Wielki Testament". 3. Jan Kochanowski - treny. 4. Daniel Naborowski - twórczość. 5. Andrzej Morsztyn "Sonet do trupa". 6. "Do obywatela Johna Browna". 7. Władsław Reymont "Chłopi". 8. Bolesław Leśmian "Trupięgi". 9. Franz Kafka "Proces". 10. Czesław Miłosz "Campo di Fiori". 11. Krzysztof Kamil Baczyński - twórczość okupacyjna. 12. Tadeusz Różewicz (wspomnienia z czasów wojny). 13. Wisława Szymborska "Nagrobek". 14. Tadeusz Konwicki "Mała apokalipsa". 15. Andrzej Szczypiorski "Początek". 16. Sławomir Mrożek "Tango". MOTYW MIŁOŚCI: 1. "Tristan i Izolda". 2. Jan Kochanowski: Pieśń VII, "O miłości". 3. Andrzej Morsztyn "Sonet do trupa". 4. Jan Jacob Rousseau "Nowa Heloiza". 5. Franciszek Karpiński. 6. Johan Wolfgang Geothe "Cierpienia młodego Wertera". 7. George Byron "Giaur". 8. Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem". 9. Adam Mickiewicz "Dziady" część IV. 10. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz". 11. Bolesław Prus "Lalka". 12. Henryk Sienkiewicz "Potop". 13. Balzac "Ojciec Goriot". 14. Stefan Żeromski "Ludzie bezdomni". 15. Zofia Nałkowska "Granica". 16. Władysław Reymont "Chłopi". 17. Bolesław Leśmian "W malinowym chruśniaku", "Alkabon". 18. Marek Hłasko "Pierwszy krok w chmurach".

Narodziny nowożytnej propagandy politycznej w dobie oświecenia.

Wiek XVIII to fatalne stulecie, w którym rodzą się rozmaite instytucje dręczące nas po dziś dzień. Burzliwe przemiany polityczne uwarunkowały powstanie zjawisk propagandy - kształtuje się ona głównie we Francji i Anglii. Narzędziem masowego przekazu staje się czasopiśmiennictwo - wydawano periodyki przypominające współczesną publikację książkową. Takie czasopisma studiowano w rozwijających się czytelniach i kawiarniach. Inną formą rozwoju było czasopiśmiennictwo ulotne - gazetki jednostronicowe, drukowane w stosunkowo dużym nakładzie, gratisowe. Dominującymi formami były paszkwile - pisma satyryczne, posługujące się świadomie poetyką oszczerstwa, pamflety - nieco od paszkwili łagodniejsze oraz bajki. Pierwsze polskie czasopismo zaczęło się ukazywać w 1 marca 1765 roku - był to "Monitor" pod redakcją Franciszka Bohomolca i Ignacego Krasickiego. W latach 1770 - 77 ukazywały się ponadto "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne". W czasie obrad Sejmu Wielkiego istotną rolę w konfrontacji obozów patriotów i konserwatystów odgrywały : "Gazeta Narodowa i Obca", "Gazetka Warszawska", "Pamiętnik Historyczno - Polityczny", "Magazyn Warszawski". Ważką rolę w kształtowaniu się polskiego piśmiennictwa publicystycznego odegrała Kuźnica Kołłątajowska, która działała w latach 1788 - 92. Terminem tym określamy grono 12 najwybitniejszych polskich publicystów oświecenia skupionych wokół Kołłątaja. Zbierali się w jego domu i redagowali czasopisma ulotne. Miały za zadanie urobienie ludu na rzecz dokonania reform politycznych. Posługiwali się paszkwilem, pamfletem i bajką. Stanisław Konarski "O skutecznym rad sposobie" W czterech częściach dzieła autor ukazuje zgubne skutki działania liberum veto, charakteryzuje istotę kryzysu polskiego parlamentaryzmu. Józef Wybicki "Listy patriotyczne" Przedstawił panującą w Polsce anarchię, ruinę miast. Pragnął pobudzić patriotyczne postawy swoich rodaków poprzez formułowanie konkretnych postulatów politycznych i ekonomicznych - wprowadzenie gospodarki czynszowej, ograniczenie władzy pana względem chłopa. Hugo Kołłątaj "Listy Anonima" W pierwszej części utworu autor scharakteryzował problemy polskiej skarbowości. W drugiej i trzeciej rozważał problemy związane z przekształceniem narodu szlacheckiego w naród burżuazyjny. Hugo Kołłątaj "Prawo polityczne narodu polskiego" Dzieło opatrzone dedykacją "Do prześwietnej deputacji" - była to grupa posłów redagujących projekt konstytucji. Apelował do nich by mieli świadomość, że ich praca może stać się podstawą dobrobytu i szczęśliwości Polaków. Proponował utworzenie monarchii dziedzicznej, sejmu trwałego, zawarcie sojuszu pomiędzy szlachtą a mieszczaństwem o charakterze antymagnackim. Stanisław Staszic "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" Autor scharakteryzował różnorodne zagrożenia Rzeczpospolitej, jej niepodległości. Uważał, że wychowaniu powinno się nadać kształt utylitarny, tak aby kształtowało postawy obywatelskie, jego podstawą winna być religia pojmowana katechetycznie. Postulował wprowadzenie trójpodziału władzy i monarchii. Przyczyn panującego zła upatrywał w skażeniu magnaterii. Stanisław Staszic "Przestrogi dla Polski" Jest to traktat publicystyczny - autor wyraża namiętne skażenie magnaterii, opisuje tragiczne położenie polskich chłopów, postuluje wprowadzenie sojuszu politycznego między mieszczaństwem a szlachtą przeciw magnaterii. Franciszek Salezy Jezierski "Katechizm o tajemnicach rządu polskiego" Autor posłużył się katechizmem aby wyszydzić dogmatyczne traktowanie elementów ustrojowych Rzeczpospolitej. Posługuje się poetyką parodii i oszczerstwa - obnaża fakt, iż ustrój polski jest amorficzny, krytykuje przywileje, których skutkiem jest nierząd, oficjalny podział stanowy, fakt, iż chłopi i mieszczanie pozbawieni są praw obywatelskich i politycznych. Zarzuca stanowi szlacheckiemu przekupstwo, korupcję, ministrom współpracę z państwami ościennymi, krytykuje bezprawie - za jawne przestępstwa nikt w Polsce nie odpowiada.

Kształtowanie uczuć patriotycznych w polskiej literaturze renesansowej (omów na podstawie wybranych utworów)

- pojawia się w wielu miejscach Pieśni Kochanowskiego: "o spustoszeniu Podola przez Tatarów", kiedy to Tatarzy napadli na Polskę i uprowadzili 50 tyś. ludzi; pokazując rozpacz i żal z powodu losu Polaków nawołuje do obrony kraju przed najeźdźcami; apeluje o męstwo, odwagę, wydanie pieniędzy na obronę (ciężko było z tym); Przestrzega przed starymi błędami i krytykuje nieumiejętność wyciągania wniosków z historii; widać wyraźne zaangażowanie emocjonalne autora Odprawa: na wydarzeniach trojańskich Kochanowski modeluje sytuację międzynarodową Polski. Porusza jednak tematykę ogólną, ponadczasową - konfliktu interesu jednostki i państwa oraz odpowiedzialności obywateli za losy kraju: Kochanowski piętnuje brak praworządności, przekupstwo szlachty (polityków), niesprawiedliwość, nieprzygotowanie kraju do obrony, nieodpowiedzialność przyszłych obrońców kraju (młodzież), przedkładanie własnego interesu władcy nad interes ogółu, posłów za demagogię i prywatę; Kochanowski pokazuje także cechy idealnego władcy; Ostatecznie jednak, gdy kraj znajduje się w stanie zagrożenia, wszyscy obywatele przygotowują się od obrony. Andrzej Frycz Modrzewski: O poprawie Rzeczypospolitej: Autor w pięciu księgach daje obraz proponowanych reform, jakie powinny objąć Rzeczpospolitą, aby zapanował ład. Obyczaje podstawą praworządnego kraju, państwo jako dobrowolna organizacja społeczna powstała dla zapewnienia członkom spokojnego i szczęśliwego życia. Król elekcyjny (wybierany również przez chłopów), urzędy nie dziedziczne, awans ze względu na umiejętności; Prawa: wszyscy równi wobec niego (kara za mężobójstwo), tak jak równi wobec Boga, czyli reforma sądownictwa, też chce kar dla wrogów Rzeczypospolitej; Kościół - zmiany i reformy wewnętrzne, uniezależnienie państwa od papiestwa które reprezentuje obce krajowi interesy, zwolennik Irenizmu (zakończenie wojen wyznaniowych, tolerancja wyznaniowa); Szkolnictwo: żąda unowocześnienia programów nauczania i udostępnienia szkół dla wszystkich, zwiększenia nakładów na; Wojny: potrzeba reformy wojskowości, skutecznej do obrony, ale tylko w wypadku najazdu z zewnątrz. Piotr Skarga - jezuita, publicysta i żarliwy patriota "Kazania sejmowe", powstały pod wpływem problemów sejmu polskiego, którego obrady często kończyły się rozwiązaniem bez decyzji. Potrzeba: moralności narodu (warunek szczęścia i potęgi państwa, władza przykładem ma być); wylicza 6 chorób Polski: brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarność grzechów jawnych. Dalej mówi, że miłość do ojczyzny podstawowym obowiązkiem obywatela, upadek ojczyzny równoważny z klęską obywateli; wśród rodaków powinna być zgoda; jej brak może być wykorzystany przez sąsiadów (proroctwo?); reformacja pogłębia niezgodę narodową. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia (kontrreformacja); państwem powinien rządzić król zgodnie z radami mądrej rady. "Złota wolność szlachecka" prowadzi do anarchii; bez praw sprawiedliwych nie ma wolności, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mężobójstwie ); ale akceptuje stany społeczne;

Echa różnych filozofii w liryce Młodej Polski.

Filozofie końca wieku zdominowały trzy koncepcje filozoficzne, które, jak się później okazało, miały ogromny wpływ na sposób myślenia ludzi, literaturę i sztukę a nawet historię. Pierwsza koncepcja filozoficzna to - schopenhaueryzm, czyli dekadencki nastrój pesymizmu, smutku i rozpaczy. Jej twórcą był Artur Schopenhauer, a dzieło, które zyskało rozgłos, to "Świat jako wola i wyobrażenie". Była to filozofia skrajnie pesymistyczna. Na pytanie: czym jest życie? - uczony odpowiada - "pasmem cierpień". Człowiek pragnie szczęścia, dąży do niego, lecz nigdy go nie osiągnie, człowiek całe życie zabiega o podtrzymanie egzystencji, i kończy się to śmiercią, istotą ludzkiego żywota jest bezrozumny popęd życia, bez celu, który nie może być zaspokojony. Schopenhauer postuluje, by wyzbyć się pożądań i potrzeb, wejść w stan nirwany. Nirwana bowiem, czyli niebyt, wyzbycie się namiętności, niezmienny stan spokoju, daje ucieczkę od pragnień tego świata. Idea nirwany na wzór wschodnich joginów fascynowała środowiska artystyczne, podobnie zresztą jak idea sztuki jako jedynej wartości. Oto - wg Schopenhauera - sztuka jest wartością samą w sobie, bez praktycznego celu, jest bezinteresowną kontemplacją. Sposobem na życie jest więc uprawianie lub kontemplacja sztuki. Echa filozofii w liryce: - Leopold Staff "Deszcz jesienny" - prezentuje pesymistyczne, dekadenckie nastroje epoki, smutku i zniechęcenia. - Jan Kasprowicz "Dies irae" - kryzys zaufania do Boga, upadek dawnych wartości, katastrofizm, wizja świata dążącego do zagłady, tendencja głosząca upadek i zagładę Ziemi. - Jan Kasprowicz "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach" - dekadencka wymowa utworu, krzak dzikiej róży i limba są symbolami młodości i przemijalności, pełnych sił twórczych i schyłku istnienia, róża - symbol filozofii dekadentyzmu - podlega lękom istnienia, wtula się w skały, lękając się życia. - Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Koniec wieku XIX" - poeta szuka sensu życia, ale go nie odnajduje, pesymizm, przygnębienie, beznadziejność, człowiek skazany na cierpienie, interpretacja życia, które jest złem. - Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Nie wierzę w nic" - podejmuje kwestie podstawowe dla egzystencji człowieka i nie znajduje pozytywnej odpowiedzi, lekarstwo na ból istnienia może być tylko jedno: nirwana, śmierć, niebyt. - Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Hymn do Nirwany" - nirwana ma przynieść zapomnienie, wyzwolenie od życia, które składa się z klęsk i cierpień, apatia, obojętność. Drugą koncepcję filozoficzną tworzą poglądy Nietzschego. Friedrich Nietzsche (autor dzieła: Tako rzecze Zaratustra") pogardzał wizją człowieka jako słabej, pesymistycznej jednostki, głosił kult życia, siły, tężyzny biologicznej i "woli mocy" człowieka. Jego dziełem jest koncepcja nadczłowieka - jednostki silnej, powołanej do rządzenia, należącej do "rasy panów", winnej tworzyć "państwo nadludzi". Koncepcja ta została wykorzystana później dla innej ideologii przez Hitlera. Kontrowersyjny wydaje się także specyficzny kodeks moralny i hasło "przewartościowania wszystkich wartości", gdyż czy może budzić zaufanie postulat pogardy dla "przeciętnych zjadaczy chleba", odrzucenie altruizmu, litości na rzecz działania "poza dobrem i złem". Echa filozofii w liryce: - Leopold Staff "Kowal" - prezentuje typową dla filozofii nietzschego jednostkę, która używa "woli mocy", aby wypracować własną siłę, indywidualność i osobowość. Trzecią koncepcją filozoficzną jest bergsonizm. Henri Bergson (główne dzieło to: "Ewolucja twórcza") głosił: intuicjonizm i koncepcje elane vitale. W myśl intuicjonizmu nie można poznać świata ani przez doświadczenie, ani przez racjonalne myślenie, lecz jedynie za pomocą intuicji. Z kolei elan vitale - to siły wewnętrzne, które tkwią w człowieku, z nich wynika ciągły rozwój, ta wewnętrzna energia kieruje człowiekiem. Bergsonizm to filozofia życia, wolności i intuicji. Świat jest tu dynamiczny, a człowiek w nim aktywny. Wpływy filozofii Bergsona odnajdujemy w liryce Młodej Polski w poezji Bolesława Leśmiana, który uważał, że intuicja jest jedyną drogą wiodącą ku prawdzie, ku poznaniu rzeczywistości, a wyrażenie tych dążeń jest istotą artyzmu. Poezję Leśmiana wyróżnia stosunek do przyrody, której częścią jest człowiek, choć jednocześnie jest i częścią świata niematerialnego. - Bolesław Leśmian "Przemiany" - zespolenie człowieka z naturą, natura nie jest tłem, lecz główną siłą wiodącą. - Bolesław Leśmian "Zmory wiosenne" - człowiek musi być częścią natury, która go przytłacza swoim ogromem, nie można uciec przed własną naturą. Twórcy Młodej Polski często nawiązywali także do filozofii franciszkańskiej. Święty Franciszek z Asyżu stworzył system, który stanowił niezwykłą, radosną filozofię wiary. Głosił on wszechogarniającą miłość do świata, braterstwo wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna, radosną wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciw okrucieństwu, nienawiści, zabijaniu i chciwości. Stworzył zakon wędrujący, legendy dotyczące jego życia zawierają "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu". Echa filozofii w liryce: - Leopold Staff "Sonet szalony" - argumentem aprobaty życia jest poczucie nieograniczonej ludzkiej wolności, swobody. - Leopold Staff "O miłości wroga" - skrzywdzony woła o modlitwę za duszę wroga, bo jest ona zagubiona - w ten sposób realizuje chrześcijański nakaz miłości wroga, wybaczenia i miłości bliźniego. - Leopold Staff "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu", "Przedśpiew" - ochota do życia, pochwała życia, które składa się na równi z momentów rozkwitu i rozkładu, które dostarcza smutków i radości, optymizm. - Jan Kasprowicz "Księga ubogich" - pokora, akceptacja cierpienia, jako naturalnego dla życia, umiłowanie ubóstwa, prostoty, podziwia piękno przyrody, mądrość ludzi ubogich. - Jan Kasprowicz "Hymn św. Franciszka z Asyżu" - pochwała Boga, pogodził się ze złem, które jest wynikiem postępowania człowieka, cierpienie jest konieczne dla odczucia radości, Bóg daje cierpienie jako dar.

Motyw krzywdy, cierpienia i wybaczenia w liryce młodopolskiej.

Krzywda, cierpienie i towarzyszące im wybaczenie to uniwersalne tematy literackie. Motyw krzywdy, cierpienia i wybaczenia możemy dostrzec w wielu lirykach młodopolskich. Motywy te rozważają w swych wierszach tak wielcy poeci tamtego okresu, jak Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz czy Leopold Staff. Na krzywdy i cierpienie, jakie zadaje nam samo życie, zwraca nam uwagę w utworach "Koniec wieku XIX" i "Hymn do Nirwany" Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Autor szuka sensu życia, którego nie odnajduje. Jest on załamany, nie chce dalej żyć, ponieważ zdaje sobie sprawę z tego, że egzystencja jest wieczną udręką nas wszystkich. Na potwierdzenie tych słów w wierszu "Na Anioł Pański", autor pragnie uświadomić nam cierpienie zwykłych ludzi. Nikt nie może być pewnym jutra. Podobne spostrzeżenia możemy dostrzec u Jana Kasprowicza, który w hymnie "Dies irae" ukazuje człowieka nie potrafiącego przezwyciężyć cierpienia. Autor przedstawia katastroficzny obraz świata, w którym odnajdujemy wiekuiste męki. Jednak według Jana Kasprowicza cierpienie ludzkie rozpoczęło się wraz z grzechem pierworodnym, a popełniając go człowiek skrzywdził się. Poeta oskarża także samego Boga. Stwórca nie robi nic, by ulżyć ludziom. Swą biernością i bezczynnością krzywdzi cierpiących katusze. Autor atakuje Boga, by następnie w "Hymnie świętego Franciszka z Asyżu" wybaczyć mu, a nawet podziękować. Możemy zaobserwować niewiarygodną zmianę stosunku do życia. Jan Kasprowicz wybacza Bogu wszystkie krzywdy. W "Księdze ubogich" akceptuje cierpienie jako naturalne dla życia, z którym się już ostatecznie pogodził. Również Kazimierz Przerwa-Tetmajer próbował przełamać nastroje dekadenckie. W utworze "Evviva l`arte" poeta zwraca uwagę na sztukę, która może zrekompensować niedostatki życiowe. Dzięki erotykom oraz zwróceniu ku przyrodzie Kazimierz Przerwa-Tetmajer uświadamia sobie, iż trzeba żyć dalej. Należy pogodzić się z trudnościami i przeciwnościami, jakie spotykają nas w życiu. Cierpienie jest naturalnym składnikiem życia. Wszyscy muszą cierpieć, by później umieć docenić radość. Taka interpretacja życia jest zgodna z filozofią świętego Franciszka z Asyżu. Wpływ mądrości średniowiecznego świętego wywarł duży wpływ na twórczość poetów Młodej Polski. Bardzo wyraźnie ukazuje to zjawisko wiersz Leopolda Staffa p.t. "O miłości wroga". Autor uważa, że należy przebaczyć nawet największemu wrogowi. Człowiek powinien odnaleźć w sobie chrześcijańską pokorę i zawsze być gotowym wybaczyć. Żadne krzywdy i cierpienia nie mogą przysłonić ludziom radości życia, lecz aby każdy cieszył się swoim istnieniem, należy uczyć się spoglądać na świat nie tylko "ze złej strony". Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz i Leopold Staff potrafili stawić czoła krzywdom niesionym przez życie oraz cierpieniu, jaki temu towarzyszy.

Zbrodniarz ofiarą własnej zbrodni. Powołaj się na właściwe utwory literackie.

Za pierwszą literacką ofiarę własnej zbrodni należy uznać Kreona, króla Teb z "Antygony". Zbrodnią było wydanie nakazu sprzecznego z wielowiekową tradycją religijną, do której zaleceń i tak będą stosować się jednostki, bynajmniej nie mające na celu obalenia państwa. Okrutny władca zdawał sobie sprawę z tragicznego losu niewinnych ludzi, ale w imię majestatu władzy i własnej ambicji nie cofnął swojego prawa. Nie przewidział jednak, że zło jego autorstwa dosięgnie królewskiego pałacu, w którym Hajmon, jego syn, stając w obronie religii, tradycji i osamotnionej Antygony wybierze śmierć zamiast życia w pogardzie i bez kontaktu z uczciwymi ludźmi, doświadczanymi przez własnego ojca. Poniósł zatem władca srogą karę, która zgodnie ze starożytną zasadą sprawiedliwości wymierzanej przez bogów miała uświadomić mu niebezpieczeństwa wynikające z przedkładania interesów prywatnych nad społeczne i boskie. Kolejny obraz zaplątania się w sidła własnych knowań przedstawia Szekspir w "Makbecie". Mamy tu do czynienia z parą morderców, z działaniem pod psychiczną presją kobiety dalekiej od poszanowania prawa do życia, pełnej ambicji i zaborczości. Na dodatek działa na korzyść zamachowców szansa uniknięcia odpowiedzialności w przypadku objęcia władzy. Budzą się w zbrodniarzu wyrzuty sumienia, choć na razie zagłusza je ambicja i chęć udowodnienia predyspozycji do objęcia władzy w państwie. Spirala morderstw nakręca się, te nowe potrzebne są jedynie do uniknięcia odpowiedzialności za poprzednie. Z tej sytuacji nie ma już wyjścia - ukrywać prawdę można tylko do pewnego momentu, zaś kara jest nieunikniona i najsurowsza. Elementy fantastyki - wiedżmy, spełniające tutaj rolę tebańskiej wyroczni - zapowiadają ukaranie występków. Następuje długo oczekiwany moment śmierci winnego wielu morderstw, a wraz z nim sprawczyni podżegania - jego żony. W ten sposób przestępca składa ofiarę życia. Kolejnym studium popadnięcia w sidła własnego przestępstwa jest "Zbrodnia i kara" Dostojewskiego. Mamy tutaj do czynienia z człowiekiem którego panujące dokoła zło zmusza do przeciwstawienia się mu zbrodnią, dokonaną przez rzekomego "jedynego sprawiedliwego". I tutaj, po dokonanym czynie morderca staje się pomału ofiarą - dręczą go wyrzuty sumienia, poszukuje, błądzi, nie może być sobą, co niewątpliwie zwraca uwagę prowadżacych śledztwo i zaciska wokół niego oblężenie. Tutaj z kolei sumienie przeważa nad instynktem samoobrony, nakazując przyznanie się do winy. Bohater ma szansę na odpokutowanie, zapomnienie o swoim czynie i rozpoczęcie nowego życia w społeczeństwie, które za pomocą zła chciał wcześniej naprawić. Lektura "Granicy" Zofii Nałkowskiej prowadzi nas do uznania Zenona Ziembiewicza jeżeli nie zbrodniarzem, to chociaż przestępcą. W jego wypadku zbrodnią było porzucenie i osamotnienie swojej dawnej kochanki, wobec której ciążył na nim obowiązek opieki i wychowania wspólnego dziecka. To jednak rozwiązane zostało w sposób tyle skuteczny co wręcz ordynarny, doprowadzając poszkodowaną Justynę do choroby psychicznej i całkowitego wyobcowania ze społeczeństwa. Przekazywane pieniądze jako forma zadośćuczynienia świadczyć mogły jedynie o lekceważeniu drugiego człowieka. To oraz codzienny widok szczęśliwego jej kosztem pożycia Ziębiewiczów musiało doprowadzić pokrzywdzoną do rozpaczy i ostatecznego buntu zakończonego upokorzeniem Zenona - teraz już wysokiego urzędnika. Tak oto został ukarany kolejny człowiek nie będący sobą i manipulujący życiem osobistym innych, co nie może się spotkać z brakiem reakcji z ich strony. Społeczeństwo polskie w oczach przedstawicieli polskiego społeczeństwa. (Pozytywizm) Problemy społeczne. które nastąpiły po upadku powstania styczniowego na ziemiach polskich w II poł. XIX wieku, mają szeroki zasięg. Polska znalazła się w krytycznej sytuacji materialnej i ekonomicznej, gnębiona przez restrykcje popowstaniowe i skutki walk powstańczych. Na ziemiach polskich zaczęto realizować hasła pozytywistyczne, mające za zadanie poprawić warunki życia społeczeństwa i wzmocnić je ekonomicznie co było środkiem do walki o niepodległość. Pierwszym środkiem była praca organiczna, która zespalała całe społeczeństwo w jeden organizm, w obrębie którego wszystkie organy pracują wydajnie, bo są powiązane wspólnym celem. Każdy Polak powinien mieć w społeczeństwie swoje miejsce i określone funkcje do wykonywania i określone prawa, których musi przestrzegać i które go bronią. Realizację tego hasła pokazują w swoich utworach pisarze pozytywiści. Praca dla bohaterów tych dzieł stała się sensem życia. Mam tu na myśli Wokulskiego (zajmował się handlem galanteryjnym), Rzeckigo (subiekt u Wokulkiego), Benedykta Korczyńskiego i jego syna oraz Witolda i Bohatyrowiczów (Korczyńscy i Bohatyrowicze pracują na ziemi jako rolnicy, mimo iż są szlachcicami). Problem pracy organicznej wymagał zrozumienia całego społeczeństwa, a niestety klasy najbiedniejsze były zupełnie niewykształcone i brakowało im poczucia przynależności narodowej. W celu poprawienia tego stanu rzeczy na "świadomej" części społeczeństwa stanął obowiązek kształcenia ich i opieki. Ten rodzaj działalności nazywano pracą u podstaw. W twórczości pozytywistów zajmuje ona także czołowe miejsce. Pani Andrzejowa Korczyńska (postać z "Nad Niemnem" E.Orzeszkowej) starała się uczyć wiejskie dzieci, chociaż nie żywiła do nich głębszych uczuć, ale rozumiała konieczność takiego postępowania. Joanna Lipska (z noweli "A... B... C...") nie nauczała dzieci biedaków tylko ze względu na zarobek. Wiedziała, że muszą one zdobywać wiedzę i rozwijać się by wspomóc nasz kraj. Witold Korczyński, Syn Benedykta (z "Nad Niemnem" E.Orzeszkowej) starał się przekonać ojca o tym, że należy żyć w zgodzie z chłopami i zachęcać ich do wspólnej pracy, a nie zniechęcać bezsensownym procesowaniem. Zmiana sytuacji w kraju wymagała także rewizji sytuacji kobiet, które po stracie mężów (zginęli w powstaniu lub zostali zesłani na Syberię) zmuszone były utrzymać się same i jeszcze wychować dzieci, a przecież w tych czasach kobiety nie były przyuczane do zawodu i ciężko im było o pracę. Pozbawione pieniędzy bogate szlachcianki i arystokratki oraz zwykłe kobiety, pozostawały na łasce bogatszych krewnych. Takie są losy Marty Korczyńskiej, panny Teresy, Justyny Orzelskiej (z "Nad Niemnem"), panny Florentyny i Marii, czy ledwo zarabiającej na życie Helenki Stawskiej (z "Lalki" B.Prusa). Pisarze epoki popowstaniowej przedstawiając sylwetki tych kobiet, chcieli zwrócić uwagę na ten problem i zachęcić do jego rozwiązania. Uregulowanie kwestii mniejszości narodowych (Żydzi) też miało duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa polskiego. Żydzi nie byli akceptowani przez Polaków, Którzy uważali tę mniejszość narodową ziem polskich za niższą od siebie. Przykładem tego jest sytuacja Szlangbaumów (z "Lalki" B.Prusa), którzy uważani są tylko za chciwych handlarzy, do których nie warto nawet zwracać się z szacunkiem. Wśród postaci powieści Prusa tylko Wokulski i Rzecki traktują ich tak, jak powinno się traktować wszystkich ludzi, a nawet przyjaźnią się z Żydem, doktorem Szumanem. Kolejnym problemem społecznym jest stosunek warstw posiadających, bogatych i wpływowych, do biedoty miejskiej i wiejskiej. Rzepa (ze "Szkiców węglem" H.Sienkiewicza) stał się ofiarą pisarza gminnego Zołzikiewicza, który tylko dlatego, aby uwieść żonę chłopa, Rzepową, doprowadził Rzepę do szału, zaś jego rodzinę do tragedii, snując intrygę, której efektem miało być wysłanie chłopa do wojska. Nie tylko Rzepa znajdował się w dramatycznej sytuacji, spowodowanej złą sytuacją materialną. W "Lalce" B.Prus pokazał różne warstwy społeczeństwa miejskiego, od najbogatszych do najbiedniejszych. Te ostatnie reprezentują: Wysocki, Maria i studenci. Wszyscy oni nie mają warunków do życia, ale o wszystkich dba Stanisław Wokulski, niosąc im pomoc finansową. Ten bohater chce zmienić także sytuację mieszkańców nędznego, warszawskiego Powiśla. Pomoc dla najbiedniejszych była jednym z podstawowych obowiązków, narzuconych przez pozytywistów na klasy posiadające. Rozwiązanie kwestii społecznych było jednym z podstawowych obowiązków pokolenia pozytywistów od poprawy warunków życia i współżycia społeczeństwa polskiego zależała jego potęga, która mogła spowodować zmianę sytuacji narodu i osiągnięcie przez niego wolności.

Motywy biblijne i ich funkcje w literaturze późniejszych epok.

Wpływ "Biblii" na piśmiennictwo polskie wynikał z jego ścisłych związków z chrześcijańską kulturą europejską, jak i ze stosunków społeczno-politycznych na przestrzeni stuleci. Stosunki te decydowały o wyborze pewnych wątków tematycznych czy też korzystaniu ze stylu biblijnego. Twórcy różnych epok chętnie sięgali do tradycji biblijnej wykorzystując w swych dziełach pradawne symbole i postaci. Ze względu na swą uniwersalną wymowę wiele motywów biblijnych pojawia się w literaturze nowożytnej w formie odniesień i nawiązań, pełniąc różnorodne funkcje. 1. Najczęściej wykorzystywanym motywem jest motyw Apokalipsy. Obecność tego motywu potęguje katastroficzną wymowę dzieła, obrazuje totalne zniszczenie, chaos, klęskę doczesnego świata i jego odrodzenie, upadek ludzkości i walkę dobra ze złem. Najbardziej znanymi symbolami Apokalipsy są: siedem pieczęci, siedem trąb, bestia-Antychryst oraz cztery zwierzęta (lew, wół, orzeł i zwierzę o ludzkiej twarzy). ROMANTYZM (całościowe widzenie Apokalipsy: z kataklizmu wyłania się nowy świat): Juliusz Słowacki "Uspokojenie" - widzenie Apokalipsy na planie dziejów politycznych narodu, który zmartwychwstanie do wolności. Adam Mickiewicz "Dziady" cześć III - w Wielkiej Improwizacji widzenie księdza Piotra jest stylizowane na apokaliptyczno-profetyczne. Zygmunt Krasiński "Nie-Boska komedia" - kataklizm jest tylko przejściowym etapem ku nowemu życiu. MŁODA POLSKA (zawężenie pojmowania Apokalipsy do wymiaru katastroficznego): Jan Kasprowicz "Dies irae" (dzień gniewu) - hymn; apokaliptyczna wizja Sądu Ostatecznego fascynowała poetów modernizmu, co przejawiało się w katastroficznych wyobrażeniach losów ludzkości. Kasprowicz wyraża bunt przeciw Bogu i rozpatruje pojęcie dobra i zła. Trzeba w tym miejscu przypomnieć manicheizm, koncepcję wg której Dobro i Zło są równorzędnymi siłami stwarzającymi wszechświat, istnieją w odwiecznym konflikcie, lecz obie są pierwiastkami koniecznymi. XX LECIE MIĘDZYWOJENNE (wizje Apokalipsy przewidywanej): Czesław Miłosz "Roki" - świat ulega ostatecznej zagładzie, w wizji Apokalipsy nie zapomina o edukowaniu czytelnika: człowiek po katastrofie nie może pozostać obojętny, zawsze pozostaje coś do uratowania. Czesław Miłosz "Walc" - zapowiedź I wojny światowej, a następnie II wojny światowej, nadchodzi nowa apokalipsa, wiersz jest pesymistycznym proroctwem obu wojen, zapowiedź obłąkania i śmierci w tępym niewolnictwie. Józef Czechowicz "Żal" - apokaliptyczne widzenie wojny, która będzie dla człowieka sprawdzianem z człowieczeństwa, koniec świata w sensie fizycznym i moralnym, apokalipsa będzie spowodowana przez ludzi. Antoni Słonimski "Niemcom" - pogląd katastroficzny przed II wojną światową. LITERATURA WSPÓŁCZESNA (Apokalipsa spełniona): Czesław Miłosz "Piosenka o końcu świata" - ukazanie końca świata jako czegoś normalnego, nagłego, nadeszłego bez rozgłosu, koniec świata możemy wywołać swoimi czynami i nieprzemyślanymi decyzjami. Krzysztof Kamil Baczyński *** (Których nam nikt nie wynagrodzisz...) - nad czasami wojny przejął władzę Antychryst - symbol Apokalipsy. Wizje Apokalipsy spełnionej obrazują również liczne dzieła literatury wojenno-okupacyjnej i powojennej: Zofia Nałkowska - "Medaliony", Tadeusz Borowski - opowiadania, Gustaw Herling-Grudziński - "Inny świat", Hanna Krall - "Zdążyć przed Panem Bogiem", Kazimierz Moczarski - "Rozmowy z katem", Miron Białoszewski - "Pamiętnik z powstania warszawskiego". Tadeusz Konwicki "Mała apokalipsa" - przepowiednia upadku świata pogrążonego w totalitarnym systemie, przedstawiona rzeczywistość jest światem apokaliptycznym. Tadeusz Konwicki ukazuje w swoim dziele małą, naszą, polską apokalipsę: realia kraju zobrazowane są jako chaos, nie ma ludzi cnotliwych (pozostali tylko zdrajcy, przekupni i przestraszeni), system - powoduje całkowity upadek wartości i staje się normalnością. "Mała" apokalipsa oznacza również apokalipsę prywatną, bohater ma zaprotestować aktem samospalenia, mówi: "mój własny koniec świata", jest to apokalipsa w prywatnym rozrachunku bohatera. Oto dwa charakterystyczne fragmenty powieści: a) "Oto nadchodzi koniec świata (...). Koniec mojego osobistego świata. Ale zanim mój wszechświat rozpadnie się w gruzy, rozsypie się na atomy, (...) czeka mnie jeszcze ostatni kilometr mojej Golgoty..." b) "Mam wrażenie jakby ten kraj naprawdę umierał (...). Nasza nędza współczesna jest przezroczysta jak szkło i niewidzialna jak powietrze (...). Nasza nędza to łaska totalnego państwa, łaska, z której żyjemy." 2. Motyw "marność nad marnościami" z Księgi Koheleta. Człowiek jest poddany nieustannemu prawu przemijania, które sprawia, że człowiek nie zaznaje szczęścia, gdyż bogactwo, mądrość i rozum przemijają. Nieprzemijalna jest ziemia i słońce, a słaby i kruchy człowiek to marność. Motyw ten często wykorzystywany jest do ukazania "chwilowości i krótkości" ludzkiej egzystencji. ŚREDNIOWIECZE: "Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmiercią" - śmierć nie ma zrozumienia dla nikogo i niczego, zrównuje ludzi, nie jest ważne pochodzenie ani sprawowane urzędy. RENESANS: Jan Kochanowski - fraszki: "Na różę", "O żywocie ludzkim" - niszczące działanie czasu jest nieuniknione, czas wszystko zmienia i jesteśmy bezradni wobec jego potęgi. Jan Kochanowski Pieśń IX - nie ma na świecie nic wiecznego, nie ma wiecznie szczęśliwego życia. BAROK: Daniel Naborowski "Marność" - żywot ludzki przemija, śmierć ma moc nad życiem, ludzie hołdujący sprawom doczesnym poddają się złudzeniom, czas powoduje przemijanie. Daniel Naborowski "Krótkość żywota", "Do Anny" - fascynacja metafizyką życia, ukazanie potęgi czasu, który triumfuje, wszystko przemija, ale autor wyznaje miłość Annie, miłość ta ma oprzeć się czasowi i trwać po wieki. ROMANTYZM: Juliusz Słowacki "Hymn (Smutno mi Boże)" - zachód słońca - potężne, nieprzemijalne dzieło Boga - budzi gorzką refleksję o własnej przemijalności i kruchości. MŁODA POLSKA: Do motywu "marność nad marnościami" nawiązuje dekadencki nurt poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Jana Kasprowicza i Leopolda Staffa. 3. Motyw Męki Pańskiej - cierpienia Chrystusa, który poświęcił się dla zbawienia świata. ŚREDNIWIECZE: "Żale Matki Boskiej pod krzyżem" "Lament Świętokrzyski" jest to głos Bolejącej Matki, jej skarga, płacz pod krzyżem Chrystusa. Jest to przede wszystkim lament matki płaczącej nad synem, kobiety rozpaczającej nad stratą dziecka, kobiety, która zwraca się do innych matek, ludziom opowiada swój ból. MŁODA POLSKA: Jan Kasprowicz "Hymn świętego Franciszka z Asyżu" - postać ukrzyżowanego Chrystusa, którego niewinna ofiara życia jest najwyższym objawieniem bożej miłości, zafascynowała poetę. ROMANTYZM: Motyw Męki Pańskiej szczególnego znaczenia nabrał w romantyzmie, w której to epoce charakterystycznym pojęciem ideologicznym był mesjanizm. Pojęcie to pochodzi od Chrystusa-Zbawiciela-Mesjasza. Oczekiwanie na Zbawiciela było istotne dla Polski, dla której zbawienie oznaczało wyzwolenie się spod niewoli. Adam Mickiewicz "Dziady" cześć III - mesjanizm jednostkowy, gdzie Mesjaszem jest bohater, jednostka ludzka, którą w "Widzeniu księdza Piotra" określono tajemniczym mianem "czterdzieści i cztery". Mesjanizm narodowy polegał na przypisaniu narodowi polskiemu wielkiej roli w kwestii zbawienia świata, wyzwolenia go spod ucisku, niewoli, tyranii. Polska jawi się jako 'Chrystus narodów', a jej dzieje przedstawione są na wzór Męki Pańskiej. Niewola i cierpienia Polski pod zaborami maja odkupić wolność innych narodów. Adam Mickiewicz "Księgi narodu" i "Księgi pielgrzymstwa polskiego" - hasło Polski jako Mesjasza i narodu wybranego. Juliusz Słowacki "Kordian" - poeta podjął wątek mesjanizmu jednostki wyjątkowej (poety), interpretując mesjanizm jako obłęd (przedstawia urojenia "mesjaszy" w domu wariatów). 4. Motyw genezyjski. Motyw stworzenia świata wg Księgi Genesis był często interpretowany przez wielkich poetów. RENESANS: Jan Kochanowski Pieśń XIX - nawiązanie do toposu stworzenia świata ma charakter argumentacyjny i podkreśla walory artystyczne pieśni. Jan Kochanowski Pieśń XXV - "Hymn do Boga", poeta szuka argumentów, by przekonać ludzi, że świat jest tworem Boga. Opis stworzenia świata potraktowany jest całościowo. ROMANTYZM: Adam Mickiewicz "Oda do młodości" - motyw biblijnego tworzenia świata służy podniesieniu rangi przemian. LITERATURA WSPÓŁCZESNA: Czesław Miłosz "Słońce" - autor wykorzystał motyw stworzenia świata, by zwrócić uwagę na słońce, które stało się dla poety źródłem refleksji na temat istnienia. 5. Motyw niezawinionego cierpienia z Księgi Hioba. ROMANTYZM: - Motyw niezawinionego cierpienia możemy kojarzyć z cierpieniem narodu polskiego pod zaborami (patrz pkt. 3 - Romantyzm). - Adam Mickiewicz "Dziady" cześć III - autor oddaje hołd męczeństwu polskiej młodzieży, przedstawia wywózki, więzienie, przesłuchania. Cierpienie mogło przybierać również inne formy: - cierpienie z miłości : a) Johan Wolfgang Goethe "Cierpienia młodego Wertera" - Werter jest zakochany w Lottcie, która ma już innego narzeczonego, nieszczęśliwe perypetie miłosne kończą się samobójstwem pełnego rozdarcia bohatera (postawa młodego człowieka stała się kultowa dla epoki romantyzmu). b) Adam Mickiewicz "Dziady" cześć IV - tragiczna miłość Gustawa i Pasterki, Ona nie może wyjść za niego za mąż, gdyż On nie jest odpowiednią partią. On - Gustaw - cierpi do granic obłąkania i usiłuje popełnić samobójstwo. c) Juliusz Słowacki "Kordian" - zakochany Kordian popełnia samobójstwo, gdy ukochana (Laura) odpycha go. - cierpienie z powodu tęsknoty za ojczyzną: a) Juliusz Słowacki "Hymn (Smutno mi Boże)" - tęsknota przybiera formy różnych obrazów (np. płacz dziecka za odchodzącą matką), pogłębia ją widok polskich bocianów "sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem". b) Cyprian Kamil Norwid "Moja piosenka II" - cierpienie z powodu tęsknoty za krajem: Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów nieba, Tęskno mi Panie... 6. Motyw Arki Przymierza. RENESANS: - Ksiądz Piotr Skarga "Kazania sejmowe" - w Pierwszym kazaniu sejmowym autor podkreśla u Mojżesza mądrość "z nieba" w sprawowaniu władzy nad ludem. - Adam Mickiewicz "Pieśń Wajdeloty" z "Konrada Wallenroda" - obecność motywu biblijnej Arki Przymierza z czasów Mojżesza, poezja organizuje więź, łączność pomiędzy starszymi a młodszymi pokoleniami narodu, a tym samym jest wielką siłą scalającą naród, stanowiącą o jego istnieniu. I tak właśnie głosi wymowny cytat: O wieści gminna! Ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty. W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty.

Motywy romantyczne w literaturze polskiego pozytywizmu.

Literatura pozytywizmu, choć z założenia opozycyjna do romantycznej, czerpała z niej motywy, przede wszystkim z powodu trwającej nadal niewoli. Powtarzającym się problemem jest walka wyzwoleńcza "za wolność naszą i waszą". Bohaterowie są uczuciowi, zindywidualizowani, głęboko przekonani o swojej misji. Widać go w sienkiewiczowskiej "Trylogii", pisanej dla utrzymania ducha narodowego wśród Polaków. Wypełniona jest walką heroiczną, nie zawsze zgodną z rycerskim kodeksem ( patrz "Konrad Wallenrod" ), której główny bohater jest wzorowany na mickiewiczowskim Soplicy. Także echa walk docierają do nas z "Lalki", której dwaj bohaterowie brali udział w narodowych powstaniach i konspiracji. Najwięcej nawiązań dotyczy niedawnego powstania, a w szczególności przyczyn kolejnego upadku narodowego zrywu, połączonego z represjami. Pewien rodzaj diagnozy stawia Prus w "Omyłce", ukazując ludzi gołosłownych, tchórzliwych, traktujących patriotyzm jako modę i sposób zaimponowania towarzystwu. Skrytykowane są tu wszystkie postawy wyczekiwania na obcą interwencję, dobrowolne wystąpienie zawsze patriotycznego ludu u boku szlachty czy boski plan cierpienia i zmartwychwstania drugiego narodu wybranego - Polski. Podczas gdy Prus rozprawia się z krótkowzrocznymi organizatorami powstania, Eliza Orzeszkowa postanawia zmitologizować heroizm buntowników za wolność. "Nad Niemnem" to powieść ukazująca owocną współpracę szlachty i chłopów w walce o narodową sprawę; jest to przykład romantycznego zjednoczenia ludzi wszystkich stanów w imię ideału. Także cykl opowiadań "Gloria Victis" to apoteoza walk powstańczych, bez wdawania się w przyczyny ich upadku. Kolejny powtarzający się motyw to miłość dwojga ludzi. I jak to w romantyźmie bywa, jest ona nieszczęśliwa, napotyka na trudności w postaci opinii ludzi postronnych, wskazujących na mezalians. Motyw Jana i Cecylii, Wokulskiego i Izabeli jest podobny do historii miłości Ewy i Jacka z "Pana Tadeusza" - choć kończą się te historie różnie, to jednak odnajdujemy tu głębokie uczucie, wychodzące naprzeciw skostniałym ramom tzw. "dobrego obyczaju". Mamy też w literaturze pozytywizmu romantycznych idealistów, wykonujących swój czysto pozytywny plan z bezprzykładnym oddaniem. Trzech idealistów w "Lalce": Wokulski, Rzecki, Ochocki to przeżytki poprzedniej epoki, egzystujące jedynie dzięki swojej nieprzeciętnej osobowości i chęci do pracy w imię wykazania własnej szachetności. Nierealność ich założeń i planów to kolejny motyw romantyczny w literaturze polskiego pozytywizmu. Podobnie cykl nowel dotyczących założeń nowej epoki : pracy organicznej, pracy u podstaw, asymilacji mniejszości narodowych wypełniony jest bohaterami pełnymi samotnego zapału, skłóconymi z filisterskim otoczeniem. Wykonują oni swój szlachetny plan bez zwracania uwagi na koszty; pragną rozsadzić skostniałe schematy.

Różne przykłady postaw patriotycznych w Twojej ocenie (nazwij je i omów w świetle utworów).
[+ wątki patriotyczne]

Patriotyzm to wielkie słowo. Oznacza umiłowanie kraju ojczystego, a także gotowość poświęcenia się dla własnego narodu. Literatura polska jest prawdziwą szkołą uczuć patriotycznych, bo niemal od początku swego istnienia wyrażała głęboką troskę o losy ojczyzny, tworzyła wzorce osobowe prawdziwego patrioty i obywatela. Renesans: Poczucie odrębności narodowej pojawia się już we wczesnym Renesansie, kiedy to Mikołaj Rej pisze: A niechaj narodowie wżdy postronni znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. Mikołaj Rej: Krytyka wadliwej gospodarki finansowej, rozpusty i pijaństwa szlachty, przekupstwa w sądach, nieudolności sejmów. Krytyka kleru zaniedbującego swe obowiązki duszpasterskie. ("Krótka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem") Jan Kochanowski: Poeta mówi o powinnościach każdego obywatela i istocie patriotyzmu. Człowiek całe życie powinien zabiegać o swe dobre imię. ("Pieśń o dobrej sławie") Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże. Kochanowski apeluje do Polaków, aby opamiętali się i ze względu na pamięć minionych wieków i postarali się naprawić Rzeczpospolitą. Nawołuje do zmiany polityki i wprowadzenia radykalnych reform w dziedzinie finansów (podatki) jak i polityki wojennej. ("Pieśń o spustoszeniu Podola") Córy szlacheckie (żal się mocny Boże) Psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże (...) Skujmy talerze na talary, skujmy, A żołnierzowi pieniądze gotujmy (...) Dajmy, a naprzód dajmy! Sami siebie Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie. Obywatele swe siły powinni poświęcać ojczyźnie. ("O cnocie") A jeśli komu droga otwarta do nieba Tym co służą ojczyźnie. Wzór prawdziwego obywatela i patrioty przedstawił poeta z Czarnolasu w "Odprawie posłów greckich" i jest nim Trojańczyk Antenor, który nie daje się przekupić Parysowi, przeciwstawia się Priamowi proponując politykę ugodową (oddać Helenę Grekom). Oczywiście sytuacja jest tu kostiumem artystycznym i rzecz rozgrywa się w oparciu o sytuację Polski. Piotr Skarga: W "Kazaniach sejmowych" autor analizuje "sześć chorób", które gnębią państwo polskie: brak miłości do ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchię religijną, osłabienie władzy króla, niesprawiedliwe prawa i niekarność grzechów jawnych. Krytyka szlachty i duchowieństwa. Andrzej Frycz Modrzewski: W "O poprawie Rzeczypospolitej" krytykuje ustrój Polski i organizacje, które powinny działać na korzyść obywateli, a tymczasem są powodem zepsucia. Barok: Wacław Potocki: "Transakcja wojny chocimskiej" ma za zadanie pokrzepić serca Polaków przez ukazanie walk pod Chocimiem (50 lat wcześniej) i męstwa hetmana Karola Chodkiewicza. We fragmencie pt. "Przedmowa Chodkiewicza do rycerstwa" naczelny wódz zwraca się do żołnierzy apelując do ich sumień i dodając otuchy by zachęcić ich do ofiarnej walki. Porównanie ojczyzny do "matki utrapionej". Patrzmy też, co za ludzi miały tamte wieki, Którzy nam tę ojczyznę dali do opieki! (...) Przebóg! cóż nas w tak drobne przerobiło mrówki? Zbytkami nieszczęsnymi, łakomymi garły Samiśmy się w pigmejów postrzygli i karły. Fraszka "Pospolite ruszenie" wyśmiewa głupotę szlachty i jej ciemnotę oraz zadufanie. Natomiast we fraszce "Zbytki polskie" autor ostro atakuje sarmackie zamiłowanie do życia w przepychu i ponad stan. We fraszce "Czuj! stary pies szczeka" poeta mówi o tym, że jego głos troski o państwo nie trafia do obywateli, a co niektórym nawet przeszkadza. Oświecenie: Ignacy Krasicki: "Hymn do miłości ojczyzny" - autor nakazuje czcić i kochać ojczyznę, powinno się to przejawiać w gotowości do bezgranicznych poświęceń. Święta miłości kochanej ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe (...) Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać. Satyry i bajki Krasickiego ganią złe przyzwyczajenia narodu polskiego. ("Świat zepsuty" [ojczyzna - okręt tonący], "Ptaszki w klatce", "Wilczki") Julian Ursyn Niemcewicz: "Powrót posła" - komedia przedstawiająca dwa obozy: konserwatywny (starosta Gadulski, Kawaler Szarmancki) i postępowy (rodzina Podkomorzych). Po zachowaniach bohaterów odbiorca domyśla się, którzy z nich są prawdziwymi patriotami. W utworze piętnowana jest ludzka głupota, pycha, zarozumialstwo, chciwość, naśladowanie cudzoziemskich wzorów, pijaństwo, a szlachetność, uczciwość, troska o kraj, mądrość są stawiane na najwyższym szczeblu. Romantyzm: Franciszek Karpiński: Nadeszła katastrofa zapowiadana przez wcześniejszych pisarzy. Ojczyzno moja, na końcuś upadła! Zamożna kiedyś i w sławę, i w siłę! Ta, co od morza aż do morza władała Kawałka ziemi nie ma na mogiłę. Adam Mickiewicz: "Grażyna" - bohaterka tego poematu widząc zdradę swego męża sama wdziewa zbroję i staje na czele wojska. Dopiero po śmierci żony Litawor pojmuje swoją ohydę i w ramach zemsty rzuca się w wir walki. "Konrad Wallenrod" - Konrad zmuszony jest kroczyć drogą podstępu i zdrady dla ratowania Litwy. Posuwa się nawet do zabicia prawdziwego Konrada Wallenroda, bo wie, że w otwartej walce Litwini nie mają szans z Krzyżakami. W tym przypadku cel uświęcał środki i Konrad stał się wzorem do naśladowania dla uczestników powstań narodowych. "Dziady" część III - główny bohater Konrad jest wzorem patrioty, bo jak Prometeusz jest gotów zginąć za ojczyznę i swój lud. Ja kocham cały naród (...) Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, Chcę nim cały świat zadziwić. W widzeniu księdza Piotra: z syberyjskiego transportu ucieka "jedno dziecię", z którego wyrośnie przyszły wskrzesiciel narodu: Z matki obcej, krew jego dawne bohatery, A imię jego czterdziści i cztery. "Pan Tadeusz" - tragiczne losy młodego zawadiaki Jacka Soplicy, który pragnie się zrehabilitować ojczyźnie i wciela się w postać księdza Robaka. Wszystkie jego grzechy lat młodzieńczych zostały wybaczone, bo resztę swego życia poświęcił walce z wrogami ojczyzny. Juliusz Słowacki: "Kordian" - tytułowy bohater po okresie młodzieńczych poszukiwań, wahań i rozterek staje się romantycznym kochankiem i bojownikiem o wolność narodu. Słowacki jednak bardziej krytycznie patrzy na naród polski niż Mickiewicz i nie pozwala swemu bohaterowi osiągnąć celu (morderstwo cara), gdyż Kordian jest zbyt słaby psychicznie (nie umniejsza to jednak jego patriotyzmu). Poza tym nie można zbrukać polskiego tronu krwią. "Grób Agamemnona" - Słowacki mówi, że Polacy nie mają prawa stanąć nad grobem Spartan pod Termopilami, bo nie zginęli w walce lecz pozwolili sobie założyć kajdany. Krytyka szlachty i wiara w powstanie nowej, silnej Polski. Pozytywizm: Eliza Orzeszkowa: "Gloria victis" - nowela pełna narodowych świętości. Drzewa szumiące nad mogiłą opowiadają historię Marysia Tarłowskiego, który ginie w jednej z potyczek powstania styczniowego. Autorka składa hołd poległym bohaterom i patriotom, których poświęcenie nie były daremne i docenią je potomni. "Nad Niemnem" - stosunek do powstania w tej powieści jest najważniejszym kryterium oceny bohaterów. Symbolem powstania jest mogiła w lesie. Pani Andrzejowa, żona poległego powstańca, traktuje swego męża jak bohatera, niestety tych uczuć nie podziela syn Zygmunt. [ brak przykładów patriotów, wzorów do naśladowania, są tylko ludzie pamiętający o poległych i znający wagę powstania i ci, którzy chcą szybko zapomnieć i nic ich to nie interesuje ] Bolesław Prus: "Omyłka" - wspomnienia z dzieciństwa narratora. Pan Leon zajmuje się działalnością konspiracyjną, a tymczasem małomiasteczkowa elita ogranicza się do śpiewania zakazanych piosenek w domowym zaciszu. "Lalka" - Stanisław Wokulski jest człowiekiem, który jako młodzieniec musiał przerwać naukę i zająć się działalnością konspiracyjną. Po klęsce powstania zostaje zesłany na Syberię i do Warszawy wraca w 1870 roku. Maria Konopnicka: Poetka czasów niepoetyckich. Autorka "Roty" jednego z najpiękniejszych utworów patriotycznych. Utwór ma charakter uroczystego apelu, przyrzeczenia, w którym Polacy przysięgają wierność ideałom narodowym. Nie rzucim ziemi skąd nasz ród Nie zaprzepaścim mowy. Autorka nawiązuje do symbolu złotego rogu wyrażając nadzieję, że naród polski stanie jeszcze do zwycięskiej walki z wrogiem: Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg Tak nam dopomóż Bóg! Młoda Polska: Jan Kasprowicz: "Księga ubogich" - w tym wierszu poeta wyraża przekonanie, że ojczyzna to rzecz święta, to słowo najdroższe, choć krwią przepojone: Rzadko na moich wargach - Niech dziś ta warga ma wyzna - Jawi się krwią przepojony, Najdroższy wyraz: Ojczyzna. Poeta atakuje ostro tych, którzy nadużywają słowa, wyrażającego patriotyzm, 'ojczyzna' mając na uwadze prywatne, osobiste korzyści: Widziałem, jak między ludźmi Ten się urządza najtaniej, Jak poklask zdobywa i rentę, Kto krzyczy, iż żyje dla Niej Stanisław Wyspiańaski: "Wesele" - autor dramatu zaniepokojony jest losami ojczyzny i głęboko przeżywa niewolę swego narodu. Ukazuje nam stan społeczeństwa, w którym integracja mieszczaństwa i chłopów nie jest możliwa i ostro krytykuje je za to, że nie potrafi podjąć walki o niepodległość ( obalenie mitów narodowych dotyczący zarówno szlachty jak i chłopów oraz wykazanie, że żadna z tych warstw nie jest zdolna do spełnienia dziejowej misji, walki o wolność). Motyw Złotego Rogu, który stał się narodowym symbolem zjednoczenia do walki: Miałeś, chamie, złoty róg, miałeś, chamie, czapkę z piór: czapkę wicher niesie, róg huka po lesie, ostał ci się ino sznur. Dwudziestolecie Międzywojenne: Zaraz po odzyskaniu niepodległości, poeci chcieli zerwać z poezją programową i ideową narodowo. Antoni Słonimski w wierszu "Czarna wiosna" pisał: Ojczyzna moja wolna, wolna ... Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada. Również Jan Lechoń w wierszu "Herostrates" wyraża znamienne życzenie: A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę. Jednak poeci ci długo nie wytrwali i wkrótce Lechoń napisał wspaniały, patriotyczny wiersz pt. "Mochnacki" (wizja koncertu pianisty- Mochnackiego, który odbył się zaraz po upadku powstania listopadowego w Metzu, na emigracji). Władysław Broniewski: Uprawiał ten sam nurt poezji patriotycznej, bo związał swą twórczość z ruchem rewolucyjnym nawiązując często do tradycji romantycznej. Mnie ta ziemia od innych droższa, ani chcę ani umiem stąd odejść, tutaj Wisłę, wiatrami Mazowsza przeszumiało mi dzieciństwo i młodość. "Mój pogrzeb" Literatura wojenna: Natomiast przed katastrofą wrześniową (początek II wojny światowej), która wydawała się nieuchronna, Broniewski wystosował apel do narodu w wierszu "Bagnet na broń": Kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz - Polskę, Kiedy rzucą przed siebie grom, Kiedy runą żelaznym wojskiem i pod drzwiami staną, i nocą kolbami w drzwi załomocą - ty ze snu podnosząc skroń, stań u drzwi. Bagnet na broń! Trzeba krwi! Obowiązek walki ma każdy obywatel - nawet poeta powinien rzucić pióro i chwycić za broń. Ten apel podjęło także wielu poetów młodego pokolenia, którzy ginęli na barykadach powstańczej Warszawy. Wśród nich był Krzysztof Kamil Baczyński, który zginął 4 sierpnia w okolicach pałacu Blanka. Dzień czy noc - matko, ojcze - jeszcze ustoję w trzaskawicach palb, ja żołnierz, poeta, czasu kurz pójdę dalej - to od was mam: śmierci się nie boję! W tym samym nurcie mieści się wiersz "Mazowsze". W czasie wojny i zaniku wszelkich norm moralnych jedyną szansę ocalenia człowieczeństwa upatrywał poeta w postawie patriotycznej. Mówi o tym wyraźnie w wierszu "Wiatr": Wołam cię, obcy człowieku co kości odkopiesz białe, Kiedy wystygną już boje, Szkielet mój będziesz miał w ręku sztandar ojczyzny mojej. Baczyński czynem potwierdził słuszność idei, o których pisał. Ukochanie rodzimego kraju jest głównym źródłem natchnienia poetyckiego dla twórców polskich ze względu na dzieje historyczne, które nie poskąpiły cierpienia naszej ojczyźnie. Idee narodowowyzwoleńcze w literaturze romantyzmu. Przez całą epokę romantyzmu naród polski znajdował się pod zaborami, więc twórcy mieli możliwość zaprezentować w literackiej formie wszystkie idee walki o niepodległość. U Mickiewicza pierwszą ważną pozycją jest "Konrad Wallenrod", powieść cofająca nas w średniowiecze do państwa będącego odwiecznym wrogiem sprawy polskiej. Autor sugeruje zerwanie z poszanowaniem kodeksu rycerskiego wobec perfidii zaborców. Wskazuje na bezsilność honorowych Polaków, tracących kwiat swojego narodu w walkach zbrojnych. Na podstęp należy odpowiadać intrygą, usypiać czujność zaborców i kierując ich możliwie jak najbliżej samozniszczenia. Mickiewicz wskazuje na ważną rolę emisariuszy - takich jak Halban - łączących wolną myśl niepodległościową na emigracji z rzeczywistością uciskanego narodu. Nieco innaczej patrzy na walkę narodu w III części "Dziadów". Brakuje tutaj wezwań do zbrojnej walki, której idea świeżo upadła wraz z powstaniem 1831 roku. Mickiewicz proponuje poddanie się mocy Boga, pójście w ślad narodu wybranego, który wybawiony cudem z niewoli, doświadczywszy straszliwych tortur na sobie, stanie się przykładem dla budzącej się z despotycznego jarzma Europy. Uzupełnieniem programu Mickiewicza jest krajowy patriotyzm ukazany w "Panu Tadeuszu". W przeciwieństwie do dwóch poprzednich, ten utwór ma optymistyczną wymowę, choć koncentruje się wokół podziałów w stanie szlacheckim, które od wieków uniemożliwiały naprawę, a potem obronę Rzeczpospolitej. Autor wierzy w ostateczne zjednoczenie polskiego narodu wokół interesów ojczyzny, ma nadzieję, że takie wydarzenie nie przejdzie bez echa w krajach zachodniej demokracji, którym polscy patrioci służyli zawsze pomocą. Gorzkie wnioski formułuje Słowacki w "Grobie Agamemnona". Poddaje w wątpliwość sens zrywów niepodległościowych przy tak głębokich podziałach w narodzie i prywacie stanu szlacheckiego. Jego sugestie zmierzają do zjednoczenia całego narodu w walce, podobnie jak Spartan, którzy ocalili honor. Polacy postrzegani są jako mający większą szansę na zwycięstwo w jedności niż garstka Greków. W podobnym tonie przedstawia swoją ideę w "Kordianie" wskazując na gotowość do walki młodego pokolenia, patriotów szczerze oddanych idei walki na wszelkie sposoby o odzyskanie utraconej ojczyzny - matki. Na drodze stają jednak przeżytki dawnej, tak nie lubianej przez romantyków epoki. Reprezentowani przez Prezesa "starzy", mający ciągle wielki posłuch w państwie, nie pozwalają dopuścić do czynów niegodnych rycerskich przecież Lechitów, nie zauważając jakby perfidii zaborców i zepsucia świata, który przestał szanować ideały wolności i braterstwa. W twórczości Słowackiego przebijają echa goryczy i smutku z powodu utraty ducha narodowego i braku wyrzutów sumienia, że oto nie do końca walczono o najwyższe dobro Polaka. Nadchodzące lata miały krytycznie zweryfikować idee snute przez naszych wielkich romantyków. Nadal na przeszkodzie stawały zbyt głębokie podziały w społeczeństwie, aby zwycięsko wyjść z konfrontacji z zaborcami, powszechnie postrzeganymi jako siły zła depczące głęboko wierzącą (także w cuda) Polskę.

Problem odpowiedzialności moralnej w świetle dwóch powieści z różnych epok.

Pierwszą z nich , traktującą o odpowiedzialności za los innych jest utwór "Ludzie bezdomni" modernistycznego wówczas pisarza, Stefana Żeromskiego. Bohaterowi, doktorowi Judymowi żyć przyszło w czasach głębokiego podziału społeczeństwa pod względem finansowo - społecznym. Dzięki naturalistycznym opisom Warszawy poznajemy warunki egzystencji tych, którym Judym miał pomagać z racji swojego szlachetnego zawodu - lekarza. Pochodząc z rodziny proletariackiej chce w ten sposób spłacić swoje zobowiązanie, podejmując trud walki z chorobami nękającymi najbiedniejszych, pozbawionych z racji swojego ubóstwa jakiejkolwiek ochrony. Szczytne cele czasem ulegają u Judyma przesłonięciu - pokusa ustabilizowanego życia jest dla młodego człowieka ogromna. Od samego początku odpowiedzialność za walkę z egoizmem otoczenia lekarskiego potykać się musi z wizjami rod zinnego szczęścia, na które niewątpliwie swoją uczciwą i sumienną pracą zasłużył. Po drugiej stronie jest wielka niewiadoma. Nasuwać się muszą wątpliwości co do skuteczności własnych działań, na których wsparcie nie może liczyć; szczególna gorycz uwidacznia się po odczycie na forum kolegów po fachu, zdecydowanie i na zawsze odgradzających się od pełnienia obowiązków po drugiej stronie granicy materialnej miasta. Odpowiedzialność to nie tylko pasja społecznikowska natrafiająca na opór środowiska i czynników decydujących. To przede wszystkim ogromny materiał faktograficzny ukazujący przerażającą nędzę, nieświadomość czyhających na zniszczone organizmy zagrożeń, czasem aż ironiczna. Ten człowiek ma skrupuły moralne. Jest mu wstyd za ludzi nieczułych, za siebie beztrosko spędzającego czas u boku szczęśliwej żony. Niestety, wyrzeczenie się szczęścia osobistego uderzy nie tylko niego - i tutaj docieramy do istoty problemu "Ludzi bezdomnych". Stanisław Żeromski w swoim zwyczaju nie odpowiada na postawione przez siebie problemy; dowodzi tego szczególnie scena końcowa powieści. Rozważmy, czy jest w stanie jeden człowiek dać wystarczający przykład, aby działania mogły dać jakikolwiek efekt? To prawie niemożliwe, zważywszy doświadczenia wyniesione ze stolicy. Tu nie będzie pomocnej dłoni, a samemu łatwo jest załamać się, bez możliwości otrzymania moralnego czy fizycznego wsparcia, lub choćby rozmowy na nurtujące tematy. To jedna z kwestii stawianych przez pisarza, konfrontowanych z ponurą rzeczywistością. Co zaś stanie się, gdy nie wytrwa, a to jest najbardziej prawdopodobne? Czy nie lepiej zatem byłoby od razu zrezygnować z uszczęśliwiania wielu ludzi, koncentrując się na życiu z Joanną? Odpowiedzialność moralną za drugiego człowieka podjąć musi również Zenon Ziębiewicz, bohater "Granicy" Zofii Nałkowskiej, napisanej już w wolnej Polsce. Jego problem pojawia się również niespodziewanie, choć dotyczy tylko jednego człowieka. Kwestią do rozpatrzenia jest: czy żyć z dawną przyjaciółką Justyną , wychowywać dziecko, egzystować skromnie choć otoczonym szczerymi uczuciami, czy też rozwiązać sprawę zdecydowanie, licząc na ukojenie matczynego bólu możliwością podjęcia dobrze płatnej pracy. Wbrew pozorom problem nie jest jednoznaczny nawet dla zachowującego z początku skrupuły Zenona. Tutaj odbija się obraz dzieciństwa, przepędzonego w "boleborzańskim schemacie" próżności i marnotrawienia czasu. Zenon Ziembiewicz podejmując karierę jest zdeterminowany chęcią ucieczki od zła domu rodzinnego, popartą przez uzyskane długimi wysiłkami wykształcenie. Także perspektywy dostania się w wyższe rejony życia miasta są zachęcające. Czy podjęte starania mają zniweczone zostać przez fakt poczęcia niechcianego dziecka? Zenon dochodzi do wniosku, że tak się stać nie może. Wydaje mu się, że ponosi (o ile w ogóle) odpowiedzialność za jedną kobietę, która być może podejmie nowe życie, jeżeli umożliwiona jej będzie finansowa niezależność, o co zabiegała przez całe życie u boku schorowanej matki. Pokusa jest ogromna - za niewielką cenę pozbyć się można niewygodnej przeszkody na drodze do kariery, uwieńczonej planami poprawy sytuacji miasta a nade wszystko szczęściem u boku kochającej żony. Dalszy rozwój wydarzeń, z tragicznym dla bohatera zakończeniem uświadomił niezrozumienie moralnego obowiązku opieki nad człowiekiem mającym nadzieję na poświęcenie mu części życia. Zatem, w odróżnieniu od bohatera Stefana Żeromskiego poszedł Zenon Ziembiewicz łatwiejszą drogą, nie niepokojony skutkami szybko powziętej decyzji. Świadczyć to może o różnym postrzeganiu odpowiedzialności moralnej przedstawionym przez czołowych pisarzy dwóch epok. Czas zaborów wymagał jeszcze wielu pytań, które pozostawił autor doktorowi Judymowi; w wolnej Polsce wszystko wydawało się proste i oczywiste; niestety, los Ziębiewicza zaprzeczył zmianom w odczuwaniu ludzi różnych czasów.

Poezja polska wobec września i okupacji.

1. Krzysztof Kamil Baczyński. - "Wybór" - obraz walki, ludzie dokonując wyboru walki biorą także na siebie ciężar moralny tej walki. Deklaracja postawy czynnej, poczucie patriotycznego obowiązku. Sam Baczyński nie był człowiekiem czynu, ale podnosi karabin, wie, że musi walczyć, tym samym marnując swoje życie. - "Z głową na karabinie" - Baczyński tworzył oryginalną poezję, która zapowiadała wielki talent poetycki, lecz poeta wybrał inną drogę życiową, pragnął walczyć i zginął. Dramatyczny spór z losem, dialog z samym sobą. W czasie swej młodości poeta zamiast żyć będzie musiał walczyć. a ja prześpię czas wielkiej rzeźby z głową ciężką na karabinie Wielka rzeźba to czas tworzenia. Lecz nie piórem w dłoni nad białą kartką papieru, nie na szczycie Mont Blanc wpatrzony w gwiazdy - lecz w oddziale żołnierzy, z karabinem zamiast pióra, krwią zamiast atramentu. - "Z lasu" - perspektyw wojennego świata, las jest otchłanią, łamią się lądy, noce trą się i gniotą, armie się gną - to wojenna panorama. Surrealistyczny obraz pochodu żołnierzy w otchłań rozwartych ust lasu. Śmierć synów przed ojcami - tragedia i anormalność - ujęta jest tu w wizję leśnej otchłani. - "Pokolenie" - jest to wiersz, który przedstawia straszliwą wizję świata i pokolenia wojny. Młodzi, dwudziestoletni ludzie dorośli już do trumny - śmierć grozi im w każdej chwili, ich życie zostało przyspieszone. Żyją w odkształconej rzeczywistości, podobnej do wizji Apokalipsy - rzeki ognia, ścięte krwią purpurową - to ich normalność. "Czegoż ty jeszcze?" - mówi poeta do siebie lub do rówieśnika, a jest w tym pytaniu i gorycz, i protest, i męstwo "dumy" ze swego losu. Każdy - kolumną jesteś na grobie pieśni własnych zamarzły Pieśń jest w grobie - w tym tkwi największa tragedia poety. Lecz trwa poetyckie przekształcanie świata: oczu orzech jest stężały, skrzypi śnieg a nie serce, nie łzy wrosły w twarz, lecz "soli kulki z nieba"... A zatem ból jest ukryty, śmierć niby nie przeraża. Odwaga i męstwo tworzą maskę poety-Kolumba, lecz w sercu ma on zwykły, ludzki ból, lęk śmierci, tęsknotę za miłością i możliwością tworzenia. - "Bez imienia" - chwilą "bez imienia" nazywa poeta czas swojej młodości wojenno-powstańczej, podobnie jak w innym wierszu określa swoją współczesność: "taki to mroczny czas". Ta chwila to swoista akcja: huk i ogień, biegnące postacie, krzyk zza ściany, uderzenie bomby i ciemność. Nie ma nazwiska, nie ma bohatera - jest ciało. To chwila "wypalona w czasie jak w hymnie", zaznacza swoje imię "nitką krwi - za wozem", na którym leżą zapewne zwłoki jakiegoś zabitego. Utwór jest krótki - ale trzy zwrotki wystarczą, by oddać grozę wojny, realia bombardowania i śmierci. Nie wiemy kto zginął i gdzie akcja miała miejsce. Nie musimy - to jest chwila bez imienia, ogólna i powszechna, a przy tym tak ciemna w ciągu historii, że nie warta, by obdarzyć ją nazwą. Jej znaki - to krew i śmierć. - *** "Których nam nikt nie wynagrodzisz" - nad czasami wojny przejął władzę Antychryst, w owych latach człowiek "jak krzyż na pustym domu", los człowieczy w owych latach "kostur nam na drogę", ojczyzna trudnej starości, złej młodości. Wizja tych czasów w jakich żył poeta i jego rówieśnicy. Poświęcenie było potrzebne. Mimo ogromu zła poeta widzi Boga. Wiara jest siłą. 2. Tadeusz Gajcy. - "Do potomnego" - to wiersz-testament, przesłanie skierowane do przyszłych, powojennych pokoleń. "Kochałem tak jak ty zapewne, ale mi czasu dano skąpo..." stwierdza Tadeusz Gajcy. Nienaruszalne, odwieczne i niezależne od historii jest następstwo pokoleń. Tadeusz Gajcy zwraca się zatem do kogoś, kto przyjdzie po nim i będzie odwracał się wstecz, b nazwać epokę poety, by uczyć się o niej jak historii. Pisze o sobie, że pragnął kochać, lecz nie starczyło czasu - bo nad epoką stawały "śmierć i przerażenie", fujarką był "grom i pocisk". To czasy przeszłe. Lecz poeta szuka w gwiazdach zarysu swojego potomka, próbuje odgadnąć przyszłość. Nierealna, lecz piękna jest wizja końcowa: potomny odwrócony wstecz, poeta szukający w przyszłości, połączeni wspólnym myśleniem., współczesnym domem-ojczyzną, za którą Gajcy zginął, a także kosmosem, w którym wszyscy funkcjonujemy. Przesłanie "Do potomnego" jest pełne goryczy i miłości. Być może więź pokoleń, wieczne następstwo i trwanie umniejszają dramat przemijania i poświęcenia życia. "Idziemy razem" pisze Tadeusz Gajcy. Tak jakby myśl o potomnym była myślą o nim samym, jakbyśmy stanowili jedność z tymi, co byli przed nami. - "Wczorajszemu" - jest to monolog, który przekształca się w upozorowany dialog. "Wczorajszy" to ktoś młody sprzed wojny, być może sam poeta. Okazuje się, że wczoraj a dzisiaj to dwa różne, odrębne światy - to dwie różne koncepcje poezji. Poezja wczoraj - to poezja marzenia, snu i piękna. Ona mogła wczoraj zaistnieć, lecz nie była prawdziwa - dzisiaj nie ma już miejsca na taką poezję. Dziś ręce stworzone do pióra i do śpiewu muszą walczyć, a zatem słowa również muszą walczyć. Nie czas - i nie wróci czas na poezję nieba, księżyca, traw, trzepotu ptaków, liliowych zmierzchów. Kłamią. "Dzisiaj inaczej ziemię witać". I kończy Tadeusz Gajcy: "A tu słowa, śpiewane słów trzeba zamieniać, by godziły jak oszczep." 3. Antoni Słonimski. - "Alarm" - wiersz-reportaż z pierwszych dni bombardowania stolicy, napisany zaraz po klęsce wrześniowej. 4. Konstanty Ildefons Gałczyński. - "Pieśń o żołnierzach z Westerplatte" - została ona napisana w obozie jenieckim. 5. Władysław Broniewski. - "Żołnierz polski" - rzewna elegia napisana po klęsce wrześniowej, nastrój żalu i melancholii, człowiek bezbronny, bezdomny, cały naród pozbawiony ojczyzny. - "Co mi tam troski" - pojęcie czynnej służby patriotycznej, elementy tyrtejskie, służba dla ojczyzny powinna być "gratis". 6. Czesław Miłosz. - "Campo di Fiori" - dwupłaszczyznowa treść: obraz Rzymu (spalenie Jordana Bruno) oraz obraz Warszawy (1943 - powstanie w getcie warszawskim). Ukazanie ludzi bawiących się na karuzeli. W tym samym czasie w getcie trwa walka, giną inni ludzie. Egoizm i obojętność, człowiek dba o siebie. - "W Warszawie" - w czasie wojny konieczna jest obrona podstawowych wartości moralnych, o wojnie nie można zapomnieć. Tragizm poety, który nie może uwolnić się od czasów wojny, czuje moralny obowiązek pisania o tym co się dzieje - choć bardzo pragnie tworzyć na zupełnie inne tematy. - "Póki my żyjemy" - apokaliptyczny obraz Warszawy, póki żyjemy możemy walczyć.

Funkcje mitu w utworach literackich wybranych epok nowożytnych.

Mit jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada zwłaszcza o początkach istnienia świata, powstawaniu bogów, ludzi lub wyraża emocje. Kultura grecka posiada bardzo bogatą mitologię. Motywy, postawy, nawet pojęcia i wyrażenia pochodzące z mitów istnieją do dziś w literaturze i sztuce, a nawet w języku. Współczesny człowiek nie traktuje mitów greckich jako sfery wierzeń religijnych, lecz tkwią one w świadomości i kulturze dzisiejszego człowieka, gdyż przedstawiają uniwersalne ludzkie czyny i uczucia. Funkcje mitu w antyku: a) poznawcze - umożliwiały interpretację zjawisk przyrody, b) światopoglądowe - były podstawą wierzeń religijnych, c) sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnymi obrzędami nakazywały jak czcić bogów. RENESANS: Jan Kochanowski "Odprawa posłów greckich" - treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, mit jest alegorią sytuacji Rzeczpospolitej doby Jana Kochanowskiego tzn. budzi określone skojarzenia: - Troja jest przenośnią Rzeczpospolitej, - król Priam wykazuje podobieństwo do Zygmunta Augusta (jest chwiejny w decyzjach), - Rada Królewska obraduje na wzór polskiego sejmu (marszałkowie stukają laskami o ziemię, głosowanie przez rozstąpienie). ROMANTYZM: Adam Mickiewicz "Oda do młodości" - obecny w utworze mit ikaryjski stanowi "oś konstrukcyjną". Podmiot liryczny znajduje się gdzieś wysoko w kosmosie ("dodaj mi skrzydła", "patrz w dół"). Adam Mickiewicz "Dziady" część III - w Wielkiej Improwizacji autor odwołuje się do mitu prometejskiego, co ma za zadanie pogłębić odbiór buntu Konrada. Konrad - polski Prometeusz tak jak mityczny bohater buntuje się i walczy przeciwko Bogu, poświęca się (kara więzienia i Sybir). Mickiewicz ceni taką postawę, ale uważa ją za nieskuteczną. Ofiary są potrzebne, czasami trzeba poświęcić życie, lecz wszystko można zrobić w przemyślany sposób. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" - w utworze Adama Mickiewicza możemy wyróżnić szereg mitów: - mit Napoleona jako wybawcy Polaków. Mit natychmiast by upadł, gdyby Mickiewicz ukazał prawdę historyczną (Napoleon przegrał), lecz autor wolał zatrzymać się na euforii i związanej z nią nadziei, - mit dworku szlacheckiego, - mit przeszłości szlacheckiej jako wyidealizowany obraz dzieciństwa wieszcza, - mit polskiego heroizmu. Mity te miały na celu: - przypomnienie i obudzenie nadziei, która towarzyszyła uczestnikom kampanii napoleońskiej, - utrwalenie i rozgłoszenie obyczajów, życia wiejskiego, ideałów Polski szlacheckiej (dawnej świetności), - przypomnieć historię Polski - poruszyć serca i sumienia rodaków, - wyrazić optymizm dotyczący przyszłości Polski, przywołany wraz z atmosferą epoki Napoleona. (Pesymizm i rozczarowanie kolejną nieudaną próbą ujawnia się dopiero w Epilogu dołączonym do poematu). MŁODA POLSKA: Stefan Żeromski "Syzyfowe prace" - pisarz bezpośrednio w tytule nawiązuje do mitu o Syzyfie. Syzyfowe prace to działania jałowe, które nigdy się nie powiodą. Stefan Żeromski nazywa syzyfowymi pracami rusyfikację prowadzoną wśród młodzieży polskiej, która jest czynnością z góry skazaną na niepowodzenie. Leopold Staff "Kowal" - skojarzenia z mitem o Hefajstosie. Staff mitologizuje pracę moralno-etyczną. Kowal musi wykonać serce . Potrzebne narzędzia to młot (symbol siły woli) i kowadło (symbol samego życia). Wysiłek kowala (symbol człowieka) ma zaowocować sercem, czyli osobowością. Każdy jest kowalem własnego losu tzn. człowiek - jak kowal - sam musi wypracować sobie indywidualną siłę i osobowość. Stanisław Wyspiański "Wesele" - sceptyczne i trzeźwe spojrzenie autora dramatu na rzeczywistość zaowocowało obaleniem szeregu mitów: mitu poety jako wodza (wieszcza)(Mit tyrtejski), mitu polskiego heroizmu (moralnego i fizycznego), mitu przywódczej roli inteligencji, mitu Polski, jako kraju ludzi wyjątkowych, mitu solidaryzmu społecznego, mitu wsi "spokojnej", mitu chłopa Piasta, mitu kościuszkowskiego. Stanisław Wyspiański udowodnił w ten sposób, że społeczeństwo nie dojrzało do prawdziwego czynu wyzwolenia ojczyzny. Rozprawienie się z poszczególnymi mitami ma na celu skłonienie Polaków do refleksji i przemyśleń nad obecną sytuacją oraz ma pomoc w wyciągnięciu odpowiednich wniosków. LITERATURA WSPÓŁCZESNA: Liczne nawiązania do mitu ikaryjskiego i mitu Nike służą do głębszych rozważań o sytuacji i życiu człowieka na świecie oraz do refleksji na temat odwiecznych zagadnień towarzyszących naszej egzystencji: miłości, patriotyzmie, pięknie czy sztuce. Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą" - Co mógł odczuwać Dedal podczas śmierci Ikara? Czy myślał tylko o sobie? Konfrontacja Dedala i Ikara, dwóch postaw, realisty i idealisty. Autor sugeruje realistyczny stosunek do życia. Nawet najgorszy wypadek nie może przerwać naszej egzystencji. Stanisław Grochowiak "Ikar" - kontrast sytuacji Ikara i kobiety, która nie traci realizmu, pierze, gdyż wie, iż dzięki tej pracy będzie dalej żyć. Niszczy ją to, ale kobieta umie trafnie ocenić sytuację (jest naturalna). Rozważania o współczesnym pięknie, które powinno być prawdziwe i uwzględniać także to co nieestetyczne. Sztuka także powinna być naturalna i nie eliminować ciemnych stron życia. Maria Jasnorzewska-Pawlikowska "Nike" - analogie pomiędzy zwycięstwem, którego symbolem jest Nike, a uczuciem miłości. Autorka użyła motywu Nike, aby uwydatnić cechy miłości. Miłość okazuje się uczuciem niezwyciężonym, chociaż może być także powodem cierpienia. Zbigniew Herbert "Nike która się waha" - poeta ożywił postać greckiej bogini zwycięstwa, która chce ucałować idącego do walki chłopca, ale rezygnuje z tego w obawie, że ta pieszczota załamie jego hart. Bogini wie, że chłopiec musi zginąć, jej pocałunek tego nie odwróci, sprawi co najwyżej, że mógłby on - zamiast w ataku - zginąć w ucieczce. Jest to uogólnienie doświadczeń z czasu ostatniej wojny, kiedy los w równej mierze nie oszczędzał odważnych, co lękliwych. W zakończeniu utworu ukryty jest hołd dla patriotyzmu chłopca.

---