Charakterystyka ssaków

Pokrycie ciała: gruba skóra: chroniąca przed utratą ciepła - włosy regulacja strat wody chroni przed urazami mechanicznymi i skokami temperatur zawiera liczne receptory tworzy barierę dla drobnoustrojów chroni głębiej położone komórki przed promieniowaniem UV - melanina skóra składa się z: naskórek - zbudowany z płaskiego nabłonka wielowarstwowego, którego zewnętrzne warstwy mogą się złuszczać i spełniać funkcję ochronną; szczególnie gruby u ssaków bezwłosych skóra właściwa - leżącą pod naskórkiem składa się głównie z elementów łącznotkankowych; jest dobrze unerwiona i unaczyniona; zawiera gruczoły tkanka podskórna - często zawiera dużo tłuszczu (warstwa izolacyjna, zapasowa; u ssaków wodnych zmniejsza ciężar właściwy) włosy - twory naskórkowe zbudowane z silnie zrogowaciałych komórek; u gatunków morskich (walenie) jak i niektórych ssaków afrykańskich (słonie, nosorożce) owłosienie zanika włos zbudowany jest z korzenia zanurzonego w pochwie włosowej i łodygi u podstawy korzenia wykształca się specjalne zgrubienie - opuszka włosa, obejmująca łącznotkankową brodawkę odpowiedzialną za odżywianie opuszki włosy mogą ulegać specjalnym przekształceniom (kolce jeżozwierza i rogi nosorożca) w okolicy nosowej u wszystkich ssaków występują włosy czuciowe do rogowych wytworów naskórka zaliczamy rzadko występujące u ssaków łuski rogowe (ogon szczura); pazury, kopyta i paznokcie rogi - puste, nierozgałęzione „puszki” rogowe, osadzone na wyrostkach kości czołowych poroża - twory kostne, zwykle rozgałęzione i okresowo zrzucane gruczoły potowe - wydzielają pot - wodny roztwór soli mineralnych i śladowych ilości mocznika i amoniaku (u waleni, słoni nie występują; u psowatych jest ich niewiele - zianie); niektóre gruczoły potowe ulegają modyfikacją: gruczoły zapachowe wydzielające feromony gruczoły mleczne uchodzące do brodawek (wyjątek stekowce, u których brodawek brak) gruczoły łojowe - uchodzą do mieszków włosów, a ich wydzielina zabezpiecza włosy przed zamoknięciem Szkielet dorosłe ssaki posiadają prawie całkowicie skostniały szkielet szkielet osiowy czaszka budową podobna a do czaszki gadów (z charakterystyczną redukcją liczby elementów) wszystkie kości czaszki połączone mocno szwami (wyjątek kość żuchwowa i kostki słuchowe) duża mózgoczaszka - silny rozwój mózgowia na kości potylicznej znajdują się dwa kłykcie potyliczne w jamie ucha środkowego, w kości skroniowej znajdują się trzy kostki słuchowe mocna żuchwa zbudowana z kości żuchwowej, tworzy w tylnej części staw żuchwowo - skroniowy, szczęka górna składa się z kości szczękowej i przedszczękowej; w żuchwie i szczęce górnej składają się zębodoły; na szczękach i w dole skroniowym znajdują się zaczepy silnych mięśni żujących wtórne podniebienie kostne - oddziela jamę gębową od nosowej i umożliwia oddychanie podczas żucia pokarmu nozdrza zewnętrzne przesunięte są do przodu a wewnętrzne do tyły (dobry węch) kręgosłup i klatka piersiowa odcinek piersiowy - kręgi odcinka piersiowego zestawione stawowo z żebrami odcinek lędźwiowy - kręgi przypominają kręgi piersiowe, ale pozbawione są żeber odcinek krzyżowy - kręgi zrastają się w kość krzyżową (podpora dla kończyn tylnych) odcinek ogonowy - tworzy go zmienna liczba kręgów; u niektórych gatunków ulega redukcji ograniczenie ruchomości kręgosłupa - wykształcenie kręgów płaskich rozwinięcie pomiędzy trzonami chrzęstnych dysków międzykręgowych zanik struny grzbietowej już podczas embriogenezy jedyną pozostałością po występowaniu struny grzbietowej są tzw. jądra galaretowate szkielet obręczy i kończyn obręcz barkowa i kończyny przednie redukcja liczby elementów; brak kości kruczych w podstawowym ustawieniu kończyn przednich (pozycja nawrotna) kości przedramienia ulegają skrzyżowaniu, a grzbiet dłoni ustawiony jest do przodu u prymitywnych ssaków istniała możliwość odwracania przedramienia do pozycji odwrotnej (kości przedramienia nie są skrzyżowane, a kość promieniowa i kciuk zajmują położenie wewnętrzne - dłoń nadal skierowana do przodu) - cecha zachowana u torbaczy, owadożernych i naczelnych obręcz miednicowa i kończyny tylne miednica zbudowana z trzech dużych kości mocna kość udowa z główką wchodzącą w panewkę stawu biodrowego kość piszczelowa silniej rozwinięta od strzałkowej (u kopytnych zrośnięte) modyfikacje końcowych odcinków kończyn kończyny stopochodne - cała stopa przylega do podłoża (niedźwiedziowate, człowiek) kończyny półstopochodne - uniesienie śródstopia - łasicowate kończyny palcochodne - u zwierząt szybko biegających kończyny skrajnie palcochodne - (kopytochodne) stopa opiera się o podłoże tylko na końcach części palców Układ oddechowy ssaki są zwierzętami wyłącznie płucodysznymi endotermia ssaków wymaga wysokiego poziomu metabolizmu - duże zapotrzebowanie na tlen zwiększenie powierzchni wymiany gazowej usprawnienie mechaniki wentylacji płuc każde płuco ssaka zbudowane jest z płatów - prawe z trzech, a lewe z dwóch bardzo rozgałęzione drzewo skrzelowe - oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowe, te zaś na segmentowe, w końcu na oskrzela pęcherzykowate, które w końcowych odcinkach mają tzw. pęcherzyki płucne nabłonek płaski pęcherzyków ma dużą powierzchnię szeroka jama nosowa umożliwia wstępne nagrzanie i nawilgocenie powietrza nozdrza wewnętrzne przesunięte daleko w tył w okolicę gardła krtań górna - zbudowana z chrząstek; w jej wnętrzu znajdują się struny głosowe - fałdy błony śluzowej tchawica rozgałęziająca się na oskrzela główne rytmiczne ruchy klatki piersiowej powoduje naprzemienny skurcz (odsunięcie mostka i zwiększenie objętości płuc) i rozkurcz mięśni oddechowych, dodatkowo wspomagany przeponą Układ krążenia dwuobiegowy z czterojamistym sercem dwa przedsionki i dwie komory - całkowite oddzielenie krwi utlenionej od odtlenionej całkowita redukcja zatoki żylnej (pozostaje tzw. Węzeł zatokowo - przedsionkowy - rozrusznik serca) w prawym otworze przedsionkowo komorowym znajduje się zastawka trójdzielna w lewym otworze przedsionkowo komorowym znajduje się zastawka dwudzielna serce ssaka jest relatywnie dwa razy mniejsze od serca ptaka na prawym przedsionku ssaków nie występuje nawet szczątkowa zatoka żylna do prawego przedsionka uchodzą dwie żyły główne (u ptaków trzy) do lewego przedsionka uchodzą dwie do czterech - a nawet więcej - żył płucnych (u ptaków dwie, ale przed wejściem do przedsionka zlewają się w jedną) ssaki zachowały tylko lewy luk aorty bazjądrzaste erytrocyty o okrągłym kształcie (wyjątek: lamy, daniele i wielbłądy - owalne) Układ wydalniczy i rozrodczy nerki typu ostatecznego (zanercza) o bardzo wysokim stopniu rozwoju mocz z nerek odprowadzany jest moczowodem wtórnym do pęcherza moczowego i dalej do cewki moczowej u samic uchodzi do tzw. zatoki moczopłciowej u samców końcowy odcinek służy również do wyprowadzania nasienia przyczyną rozchodzenia się dróg moczowych, pokarmowych i rodnych jest żyworodność dymorfizm płciowy (samiec większy od samicy - wyjątki: walenie, hipopotamy, tapiry) komórki jajowe ssaków są małe i zawierają mało materiału żółtkowego (wyjątek: stekowce) większość ssaków wykazuje tylko okresową aktywność rozrodczą okres rozrodczy ssaków nazywamy rują u ssaków zamieszkujących strefę umiarkowaną występuje charakterystyczna sezonowość aktywności płciowej (cykl regulowany hormonalnie za pomocą szyszynki związany z długością dnia) u ssaków zamieszkujących strefę równikową takich okresów może być więcej (wielorujowce) Układ pokarmowy szeroka baza pokarmowa bardzo sprawny aparat obróbki pokarmu w życiu płodowym do organizmu przenikają wolne aminokwasy w mleku matki występuje białko - kazeina (enzym reina wytrąca białko z roztworu) heterodontyczne uzębienie i język umięśnione wargi z jamy gębowej pokarm trafia przez przełyk do żołądka, a stamtąd do dwunastnicy (wydzieliny trzustki i wątroby), jelito cienkie (ostateczne trawienie), jelito grube (resorpcja wody i formowanie mas kałowych) wyróżniamy ssaki mięsożerne, roślinożerne i wszystkożerne jedynym monofagiem wśród ssaków jest panda Układ nerwowy i narządy zmysłów kresomózgowie - największa część mózgu, zbudowana z dwóch półkul połączonych tzw. wielkim spoidłem; silnie pofałdowaną powierzchnię półkul zajmuje głównie sześciowarstwowa kora nowa; wyróżniamy płaty kresomózgowia: czołowy (myślenie), ciemieniowy (czucie kontaktowe), potyliczny (wzrok), skroniowy (słuch i pamięć) międzymózgowie małe i niewidoczne od góry - szyszynka ukryta jest między półkulami kresomózgowia śródmózgowie - najmniejsza część mózgu u ssaków móżdżek - duży, silnie pobrużdżony (druga co do wielkości część mózgu); podzielony na dwie półkule połączone tzw. robakiem; pokryty dobrze wykształconą, trójwarstwową korą móżdżku rdzeń przedłużony normalnie rozwinięty z charakterystycznym dla owodniowców wygięciem z mózgu ssaków wychodzi 12 par nerwów czaszkowych narząd węchu - większość makrosomatyczne; mikrosomatyczne - płetwonogie, walenie fiszbinowe; anosomatyczne - walenie zębowe narząd wzroku - dobrze rozwinięty (u gatunków podziemnych mogą zredukowane całkowicie; najlepiej rozwinięty u naczelnych); oczy przesunięte na przód głowy - lepsza ocena przestrzenna odbieranych obrazów; u większości ssaków osłonięte trzema powiekami (górna, dolna i przezroczysta migotka); dwuwypukła soczewka (u gatunków wodnych kulista); akomodacja przez zmianę kształtu soczewki; ssaki nocne posiadają dodatkową warstwę odbijającą światło na naczyniówce narząd równoważno - słuchowy - dobrze rozwinięty; występuje małżowina, kostki słuchowe i skręcony ślimak narząd smaku - dobrze rozwinięty - kubki smakowe zebrane w brodawkach smakowych na języku i błonie śluzowej jamy gębowej