Podatność stali na hartowanie, zwana hartownością, jest wyrażana zależnością przyrostu twardości w wyniku hartowania od warunków austenityzowania i szybkości chłodzenia. O hartowności stali współdecydują:

• utwardzalność

• przehartowalność

Utwardzalność to podatność stali na hartowanie, miarą której jest zależność największej - możliwej do uzyskania po hartowaniu - twardości od warunków austenityzowania.

Przez przehartowalność rozumie się podatność stali na hartowanie jako zależność przyrostu twardości w wyniku hartowania od szybkości chłodzenia. Miarą przehartowalności stali jest krytyczna szybkość hartowania lub średnica krytyczna Dn, tj. średnica pręta, w którym po zahartowaniu w środku o określonej intensywności chłodzenia w osi przekroju poprtzecznego obrabianego elementu uzyskuje się strukturę złożoną z co najmniej n % martenzytu ( indeks n odpowiada udziałowi martenzytu w strukturze podanemu w %, np. D₈₀ lub D₅₀ ). Średnica D₅₀ jest nazywana średnicą półmartenzytyczną.

Wartość średnicy krytycznej zależy od zdolności chłodzącej ośrodka oziębiającego, której miarą jest współczynnik intensywności chłodzenia H. Współczynnik ten określa względną zdolność chłodzenia ośrodka w porównaniu z wodą, dla której przyjmuje się H = 1. wielkość ta może zmieniać swoją wartość od H = 0 dla ośrodka, który jest idealnym izolatorem, czyli zupełnie nie odbiera ciepła, do H = ∞ - dla idealnego ośrodka chłodzącego, w którym powierzchnia przedmiotu chłodzonego natychmiast oziębiałaby się do temperatury ośrodka. Wartość współczynnika H zależy również w dużym stopniu od intensywności ruchu przedmiotu względem ośrodka chłodzącego.

Najpowszechniej stosowaną metodą określania hartowności stali jest próba Jominy`ego hartowania od czoła. Metoda ta polega na oziębianiu strumieniem wody, czołowej powierzchni próbki walcowej o średnicy 25 mm i długości 100 mm, po austenityzowaniu w warunkach zalecanych dla danego gatunku stali.

Na próbkach zaharowanych w tych warunkach wykonuje się próby twardości wzdłuż zeszlifowanej tworzącej próbki w odległości co 2 mm, poczynając od czoła próbki. Następnie sporządza się wykres twardości w funkcji odległości od czoła próbki, zwany krzywą hartowności. Obszar między maksymalnymi i minimalnymi wartościami twardości jest nazywany pasmem hartowności.

Sposobem określania hartowności o wiele bardziej pracochłonnym od metody Jomny`ego jest metoda polegająca na hartowaniu w stałych warunkach prętów z danego gatunku stali o różnych średnicach i wyznaczaniu rozkładu twardości na przekroju poprzecznym każdego pręta wzdłuż średnicy. Wyniki próby podaje się w postaci wykresu twardości w funkcji odległości od środka próbki wzdłuż średnicy - tzw. krzywych „ U „.

---