Środowisko lokalne
Pilch: „Gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa". Cechami konstytutywnymi środowiska lokalnego (według Pilcha) będą zatem: cywilizacyjna, religijna i narodowa tożsamość; homogeniczność zawodowa i gospodarcza; znaczny wpływ i zdolność kontroli społeczności grupowej nad jednostką; powszechne utożsamianie się jej członków; odrębność, pewien stopień odizolowania od innych środowisk.
Składnikami środowiska lokalnego są:
- wspólne instytucje
- symbole
- wartości
Cechami środowiska są:
- poczucie odrębności i izolacji
- poczucie jednolitości zawodowej i ekonomicznej
- poczucie tożsamości etnicznej i kulturowej
Istotą świadomości społecznej środowiska lokalnego jest:
- poczucie jedności
- poczucie wspólnoty
- aprobującego uczestnictwa
Winiarski: to zbiorowość zamieszkująca pewne wspólne terytorium (środowisko lokalne, określoną przestrzeń własnej egzystencji). Będzie to skupisko osób relatywnie samowystarczalnych, wśród których można zaobserwować system więzi i interakcji społecznych, a także określony interes społeczny wynikający z zagospodarowania i użytkowania. Charakteryzuje się silnym poczuciem przynależności do danego terytorium (sentyment lokalny) oraz grupy. Występują również procesy identyfikacji jednostek z grupą społeczną zamieszkującą wspólne terytorium.
Tradycyjne środowiska lokalne odznaczają się dużą spójnością oraz siłą i posiadają ogromne znaczenie w rozwoju i wychowaniu jednostek. Według Kłoskowskiej środowiska te cechują się: względną izolacją od otaczającego świata; samowystarczalnością; bezpośrednimi, osobistymi kontaktami wszystkich członków danej społeczności, opartymi na zasadzie sąsiedztwa i pokrewieństwa; znaczną jednorodnością majątkową, zawodową i etniczną; identycznością tradycji, wierzeń, zwyczajów, obyczajów, norm i wiernością w ich przekazie. W środowisku lokalnym występuje specyficzny rodzaj więzi społecznych. Termin ten według Szczepańskiego i Pilcha oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość i nieustannie się rozwijały.
Środowisko lokalne odgrywające tak wielką rolę w procesie wychowania człowieka ulega nieustannym zmianom i przekształceniom. Pilch doszukuje się przyczyn tych zmian w: rozluźnianiu więzi między ludzkich (wzrost wolności, swobody, niezależności jednostki); narastającej anonimowości życia; kultywowaniu indywidualizmu; zaniku instytucji sąsiedztwa; zaniku znaczenia kontroli społecznej (brak nacisku opinii publicznej); deprecjacji społecznego znaczenia instytucji zbiorowych i autorytetów. Kawula zauważa, że członkowie społeczności lokalnych coraz częściej wykonują pracę zawodową i korzystają z usług poza miejscem zamieszkania, przynależą do różnych organizacji o charakterze ponadlokalnym, utrzymują relacje koleżeńskie z osobami nie zamieszkałymi w danej społeczności lokalnej. Wroczyński wprowadza pojęcie dezintegracji środowiskowej spowodowanej: industrializacją, urbanizacją, migracjami ludności, rozwojem środków lokomocji, rozwojem mass mediów.
Kawula i Winiarski dostrzegają również pozytywny aspekt tych przemian:
przybliżanie i przyswajanie wartości humanistycznych, religijnych, narodowych
i regionalnych
zaspakajanie potrzeb mieszkańców środowiska lokalnego
tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzieży i dorosłym do uprawiania
i rozwijania aktywności intelektualnej, twórczej, rekreacyjnej, itd.
wspieranie i wzmacnianie rodziny
Pomimo zmian społeczność lokalna nadal wywiera ogromny wpływ zwłaszcza na młode pokolenie. Wyraża się to w ich psychicznym poczuciu przynależności do danego świata tradycji, wartości, emocji. Wyraźne granice terytorialne; wspólnoty i stowarzyszenia, które tu działają; świadomość przynależności do społeczności lokalnej; poczucie jedności; wspólnota działania; system kontroli społecznej; występowanie jawnych sił społecznych; bezpośrednie kontakty osobowe; więzi międzyosobowe; tożsamość religijna i etniczna; wspólne tradycje - to właśnie elementy środowiska lokalnego (za Winiarskim), które odgrywają tak ważną rolę w procesie wychowania.
6
1