BYLINY W TERENACH ZIELENI
Agnieszka Waszak, architekt krajobrazu (źródło: http://www.zszp.pl/?id=28&nid=413&lang=1)
Trudno sobie wyobrazić świat bez kwiatów, bez ich delikatnego zapachu, pastelowych lub płomiennych barw. Jedną z grup zielnych roślin kwitnących są byliny. Przez ogrodników zostały docenione zaledwie około sto lat temu. Mnogość gatunków i odmian sprawiła jednak, że od tej pory są nieprzerwanie uprawiane w ogrodach i innych terenach zieleni.
Dlaczego byliny?
Byliny zimę i inne okresy nie sprzyjające wzrostowi, np. suszę, przetrzymują za pomocą części podziemnych (korzeni, kłączy, bulw). Części nadziemne bylin pojawiają się dopiero wiosną, kiedy warunki do rozwoju są dużo korzystniejsze. W odróżnieniu od roślin kwiatowych jednorocznych i dwuletnich, mogą rosnąć w jednym miejscu przez wiele lat. Nie ma więc konieczności corocznego, a nawet kilkukrotnego w ciągu roku sadzenia nowych roślin, co znacznie obniża koszty utrzymania efektownej zieleni w mieście.
Ogromna różnorodność bylin pozwala dobrać odpowiednie rośliny do każdego siedliska. Można więc wybrać byliny dobrze rosnące na stanowiskach skrajnie suchych i jałowych, ale też wymagające gleb podmokłych i żyznych. Aby zminimalizować późniejsze koszty związane z pielęgnacją należy wybierać byliny szybko rozrastające się, łatwo odnawialne oraz takie, które nie wymagają szczególnej pielęgnacji - częstego przycinania, usuwania przekwitłych kwiatów. W terenach publicznych zaleca się, aby stosować byliny stosunkowo tanie, zwłaszcza przy obsadzaniu dużych powierzchni.
Miejsca obsadzone bylinami powinny być jak najdłużej ozdobne, warto więc sadzić rośliny w harmonijnych kompozycjach, w których różne gatunki i odmiany będą kolejno rozkwitały, a niektóre z nich nawet powtarzały kwitnienie. Byliny świetnie nadają się do wszelkiego typu kompozycji nieformalnych, gdyż rozrastając się swobodnie przybierają naturalne, piękne formy.
Niektóre byliny, szczególnie podczas słonecznej, upalnej pogody, wydzielają olejki eteryczne poprawiając mikroklimat wokół miejsca, gdzie rosną. Aby móc tę właściwość bylin w pełni wykorzystać, dobrze jest sadzić je wokół placyków wypoczynkowych, tarasów, kawiarnianych ogródków lub blisko okien - czyli tam, gdzie ludzie spędzają więcej czasu. Do bylin z tej grupy należą różne gatunki i odmiany macierzanki (Thymus sp.).
Przy wymienianiu zalet bylin nie można zapomnieć o korzyściach, jakie z ich obecności odnosi świat fauny. Byliny swoim kolorem i zapachem zwabiają owady - muchówki, różnego rodzaju chrząszcze, pszczoły i zachwycające motyle.
Co i gdzie posadzić?
Gatunki i odmiany bylin polecane do stosowania na terenach zieleni miejskiej powinny charakteryzować się jak najdłuższym okresem kwitnienia, a poza nim - efektownym lub zimozielonym ulistnieniem. Mogą być ozdobne dzięki pozostającym na zimę zasuszonym w sposób naturalny kwiatostanom i liściom.
Byliny sprawdzają się w wielu rodzajach terenów zieleni. Najczęściej sadzi się je na rabatach, czyli miejscach wydzielonych specjalnie dla roślin kwiatowych. Rosną tam w dużych grupach, często po kilka, kilkanaście sztuk roślin danej odmiany. Rośliny na rabatach komponuje się w sposób piętrowy: najniższe zajmują miejsce z przodu, np. goździk siny (Dianthus gratianopolitanus), poprzez średniej wysokości - jak wilczomlecz pstry (Euphorbia polychroma), do okazałych bylin. Z tyłu rabaty dobrze jest sadzić wysokie byliny nie wymagające podpór, silnie rozkrzewiające się, np. parzydło leśne (Aruncus dioicus). Klasyczne rabaty zakłada się dla upiększenia miejsc reprezentacyjnych i eksponowanych.
Za pomocą bylin różnej wysokości można wypełniać puste przestrzenie pomiędzy krzewami na rabatach mieszanych. Do uzupełnienia wolnego miejsca wystarczają kępy po 3-5 szt. jednej odmiany. Doskonale sprawdzają się tu byliny okrywowe, takie, jak dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans) z odmianami, ozdobna, zielona, kępiasta trawa kostrzewa Gautiera (Festuca gautieri) lub bujnie rozrastający się bodziszek korzeniasty (Geranium macrorrhizum). W miarę upływu lat, gdy krzewy zdominują rabatę, byliny mogą być usuwane lub mając coraz mniej miejsca, same będą stopniowo zanikać.
Bardzo istotnym sposobem zastosowania bylin są rabaty z roślin okrywowych planowane zamiast trawnika. Rabaty takie zakłada się np. pod drzewami, gdzie utrzymanie estetycznego trawnika wymagałoby dużego nakładu pracy lub na wąskich pasach zieleni pomiędzy ulicą a chodnikiem. W takich warunkach gleba jest często przesuszona i jałowa, a pod drzewami występuje silne zacienienie. Dobierając odpowiednie rośliny, można stworzyć uroczą kompozycję nie wymagającą wiele pielęgnacji. Zamiast zwyczajnego trawnika można więc posadzić mało wymagające, ekspansywne byliny. W cieniu bardzo dobrze będzie rosła ozdobna z zimozielonych liści runianka (Pachysandra terminalis), bergenia sercowata (Bergenia cordifolia) o dużych, częściowo zimozielonych liściach. Doskonałą bylina zadarniającą na miejsca zacienione jest także kopytnik pospolity (Asarum europaeum), ale wymaga on żyznych gleb i większej wilgotności. Natomiast na glebach piaszczystych sprawdza się czyściec wełnisty (Stachys byzantina) o pięknych, pokrytych białym kutnerem liściach.
Byliny stosuje się w również na większych terenach w układach naturalistycznych, takich, jak łąka kwietna. Można je komponować z fioletowo kwitnącego, rozrastającego się podziemnymi rozłogami dzwonka skupionego (Campanula glomerata), a także z odpornego na suszę chabru białawego (Centaurea dealbata) lub tworzącego ładne kępy bodziszka czerwonego (Geranium sanguineum).
W parkach, na rozległych powierzchniach, sprawdzają się gatunki bylin osiągające duże rozmiary. Nie znajdują tu zastosowania drobne byliny, natomiast polecane są obficie kwitnące, o okazałych kwiatach w zdecydowanych kolorach - takie rośliny mogą być sadzone nawet w pewnym oddaleniu od ścieżek i placyków, najlepiej w nieregularnych grupach. Ozdobą rozległego trawnika w parku mogą być pojedynczo rosnące wysokie byliny. Dobrze będą się tu prezentować okazałe trawy, np. miskant (Miscanthus sp.), a także parzydło leśne (Aruncus dioicus) z wiechami kremowych kwiatów i języczka pomarańczowa (Ligularia dentata).
Rosnące pojedynczo wysokie byliny oraz małe grupy z nich utworzone znajdują zastosowanie również w eksponowanych miejscach - przy wejściach do budynków, schodach, tarasach lub miejscach wypoczynku.
Rośliny bylinowe są stosowane także jako obsadzenie ekologicznych, zielonych dachów i tarasów. Panują tam zwykle ekstremalne warunki - często jest bardzo sucho, a gleba jałowa. Byliny wystawione są na silne nasłonecznienie i wiatry. Świetnie będą sobie tam radzić niskie rozchodniki: ostry, biały i kamczacki (Sedum acre, S. album, S. kamtschaticum), rojniki (Sempervivum sp.), fioletowo kwitnąca macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum), różowy zawciąg nadmorski (Armeria maritima) a także dębik ośmiopłatkowy (Dryas octopetala) i in.
W eksponowanych miejscach - przy wejściach do budynków użyteczności publicznej, centrów handlowo- usługowych lub sklepów - byliny można sadzić również w ozdobnych pojemnikach. Do uprawy w pojemnikach polecane są gatunki bylin wytwarzające rozłogi, rozrastające się kaskadowo. W pojemnikach dobrze prezentuje się tworząca niebieskie kępy kostrzewa popielata (Festuca glauca), niski, obficie kwitnący fioletowy żagwin ogrodowy (Aubrieta hybrida), podagrycznik pospolity `Variegatum' (Aegopodium podagraria `Variegatum'), którego ozdobą są kremowo obrzeżone liście, zimozielony barwinek pospolity `Argeteovariegata' (Vinca minor `Argenteovariegata'), a także czerwono kwitnący goździk kropkowany `Arctic Fire' (Dianthus deltoides `Arctic Fire').
Aby pięknie kwitły ...
... należy przed sadzeniem odpowiednio przygotować glebę. Przede wszystkim należy ją rozluźnić i odchwaścić. W celu poprawienia właściwości gleby - w zależności od potrzeb - można dodać do niej kompostu, obornika oraz piasku lub ziemi gliniastej. Czas sadzenia ustala się na podstawie terminu kwitnienia. Gatunki kwitnące wiosną lepiej sadzić jesienią, od sierpnia do początku listopada. Natomiast byliny, które zakwitają w lecie i na jesieni, można sadzić wiosną. Byliny uprawiane w szkółkach w pojemnikach można sadzić właściwie przez cały sezon wegetacyjny. Późnojesienne sadzenie wymaga jednak zabezpieczenia przed mrozem, np. gałązkami roślin iglastych, tzw. stroiszem.
Byliny osiągają różne rozmiary. Z tego względu dla bylin dużych, odpowiednia rozstawa wynosi 80-120 cm. Byliny średniej wysokości, np. krwawnik wiązówkowaty (Achillea filipendulina) można sadzić gęściej, co 50-60 cm. Mniejsze sadzi się w rozstawie 30-40 cm. Bylinom stosowanym jako okrywowe wystarczy odległość 20-30 cm. Dla osiągnięcia szybkiego efektu rośliny okrywowe takie, jak macierzanka (Thymus sp.), rozchodnik (Sedum sp.) i barwinek (Vinca minor) sadzi się nawet co 10-15 cm. Ważną zasadą jest sadzenie bylin na takiej samej głębokości, na jakiej rosły uprzednio, w gruncie lub w pojemniku.
Ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym stosowanym w uprawie bylin jest ściółkowanie (torfem i kompostem), które zapobiega wyrastaniu chwastów oraz utrzymaniu odpowiedniej wilgotności gleby.
Podlewanie - w zależności od potrzeb - zalecane jest szczególnie w pierwszym roku. Byliny, dla zapewnienia optymalnego wzrostu i obfitego kwitnienia, najlepiej zasilać kompostem lub nawozami mineralnymi o długim okresie działania.
Po kwitnieniu wskazane jest ścinanie przekwitłych kwiatów. Dzięki temu niektóre gatunki bylin, np. łubin (Lupinus polyphyllus)i ostróżka (Delphinium x cultorum) mogą ponownie zakwitnąć. Przycinanie po kwitnieniu uniemożliwia tworzenie się nasion, więc wzmacnia rośliny i sprzyja silniejszemu wzrostowi w następnym roku, zapobiega samoistnemu rozsiewaniu się.
Większość bylin należy przyciąć późną jesienią. Można pozostawić na zimę byliny rosnące w dużych grupach, o interesujących, zaschniętych liściach lub kwiatostanach. Będą one wyglądały atrakcyjnie, zwłaszcza oszronione lub przyprószone śniegiem. Do tego celu świetnie nadaje się języczka (Ligularia sp.) i rozchodnik okazały (Sedum spectabile). Bardzo dekoracyjnie wyglądają również kępy i zasuszone kwiatostany traw ozdobnych. W przypadku wyżej wymienionych bylin usunięcie suchych części należy przeprowadzić wczesną wiosną, zanim rośliny zaczną się rozwijać.
Pomimo, że większość bylin to rośliny teoretycznie całkowicie mrozoodporne, podlegają jednak bardzo silnemu wpływowi najbliższego środowiska tworzącego specyficzny dla danego miejsca mikroklimat. Dla pewności, że odrosną na wiosnę, można je przykryć stroiszem. Jest to korzystne również w przypadku bylin zimozielonych, rosnących w miejscach silnie nasłonecznionych, chroni bowiem je przed zbyt silnym nasłonecznieniem powodującym zjawisko suszy fizjologicznej. Już wiosną zimowe przykrycie najlepiej zdjąć w pochmurny dzień, aby rośliny mogły się stopniowo przyzwyczaić do słońca.
Co kilka lat niektóre byliny wymagają odmłodzenia, czyli wykopania, usunięcia najstarszych, chorych fragmentów, podzielenia na mniejsze części i ponownego posadzenia.