1. Ewolucjonizm.
Czlowiek stanowi integralna czesc srodowiska w ktorym zyje, podlega dzialaniu tych samych praw stad wniosek ze zasady ewolucji odnosza sie do przyrody i do ludzi.
Zalozenia:
o jednosci natury ludzkiej
o naturalnej wynalazczosci
paralelizm rozwojowy- wszystkie kultury badz ich poszczegolne elem przechodza przez stadia rozwojowe
liniowy i kumulatywny charakter zmian - zasada postepu i gradualizmu.
wyodrebnione stadia rozwojowe pozwalaja na skonstruowanie ogolnego schematu rozwoju kultury ludzkosci
Dyrektywy:
porownywanie wielkiej ilosci roznorodnych elem kulturowych z roznych czesci swiata i dopasowanie ich do apriorycznie skonstruowanych stadiow rozwojowych
przyjecie koncepcji przezytkow jako szczegolnego rodzaju wskaznikow okreslania stopni rozwojowych
Przedstawiciele:
A. Bastian - teza o jednosci natury ludzkiej. Terminy idei elementarnych (wspolne wszystkim kulturom) i konkretyzujace je idee etniczne (realnie wystepujace w obrzedach, mitach, wierzeniach)
E. B. Taylor - definicja kultury: cywilizacja w najstarszym znaczeniu etnograficznym jest to pojecie obejmujace wiedze, wierzenia, sztuke, moralnosc, prawo, obyczaje i inne zdolnosci i przyzwyczajenia zdobyte przez czlowieka jako czlonka spoleczenistwa. Tworca teorii animistycznej. Animizm to nauka o duchach, czyli istotach nadprzyrodzonych, jest teoria pochodzenia religii od wiary w istnienie duchow i dusz.
-czlowiek posiada swojego ducha i zycie, ktore sa w stalej lacznosci z cialem
-zycie daje cialu mozliwosc czucia, myslenia i dzialania; duch jest sobowturem, obrazem ciala.
-zarowno zycie jak i duch moga oddzielic sie od ciala
Animatyzm to nadanie zwierzetom i roslinom ducha czy dusz. Dzialanie duchow rozciaga sie zarowno na doczesne jak i posmiertne losy czlowieka. Pojecie niesmiertelnosci. Obrzedy religijne sa przaktycznym wyrazem czci. Animizm jest najpierwotniejsza forma religii i sa istota kazdej religii. Animizm - animatyzm -kult przodkow, fetyszyzm i balwochwalstwo - polidemonizm - dualizm - politeizm hierarchiczny - monolatria i panteizm - monoteizm wlasciwy
H. Spencer - dualizm czlowieka, wiara w dusze nie w duchy. Musza ja miec takze rosliny, zwierzeta, i obiekty materialne. Kult przodkow jest korzeniem kazdej religii, boskosc jest podstawowa idea kazdej rel, bostwa pojmowane sa antropomorficznie. kult zmarlych - politeizm - monoteizm
A. Lang - pramonoteizm - animizm pojawia sie w spol o bardzo niskim stopniu rozwoju jako idea wszechwladnego ducha bedacego prototypem najwyzszego boga.
J. G. Frazer - magia miala pirwszenistwo przed wiara w duchy - jest najpierwotniejsza forma odniesienia sie czlowieka do otaczajacego swiata. Jest wiara ze czlowiek moze bezposrednio wplywac na bieg natury, stosujac odpowiednie zaklecia i obrzedy.
-podobne wywoluje podobne, lub skutek jest zalezny od przyczyny - magia homeopatyczna lub nasladowcza.
-rzeczy ktore pozostawaly w stycznosci nadal na siebie oddzialuja, nawet jesli kontakt fizyczny przestal istniec - magia przenosna
Sa to jednak bledne zalozenia, w sumie tworza (rowniez bledna) magie sympatyczna. Wyroznia dwa spekty magii: teoretyczny - m. rozpatrywana jako system praw przyrody, okreslajacych nastepstwo wydarzen w calym swiecie; praktyczny - magia traktowana jako zespol przpisow, dzieli sie na pozytywna (czary) i negatywna (tabu). schemat: magia - religia - nauka. Religia powstala po tym jak czlowiek zorietowal sie ze jego dzialania magiczne sa nieskuteczne, jest zaprzeczeniem magii, jest to zjednywanie sobie czy zyskiwanie przychylnosci sil wyzszych od czlowieka, ktore zgodnie z wierzeniami kieruja biegiem przyrody i zycia ludzkiego. Rel ma rowniez dwa aspekty: teoretyczny - wiara wsily wyzsze od czlowieka; praktyczny dzialania zmierzajace do ich przeblagania i zjednania, opierajace sie na okreslonych zasadach psotepowania. Magia i nauka zakladaja mozliwosc opanowania przw przyrody przez czlowieka, prawidlowe rozpoznanie praw prowadzi do nauki, a nieprawidlowe - do magii.
W. Wundt - Animizm to przed religijne stadium wierzen, religia odnosi sie do stadiow pozniejszych. religia to uczucie przynaleznosci czlowieka i otaczajacego go bytu do ponadzmyslowego swiata w ktorym wyobraza on sobie urzeczywistnione idealy bedace dla niego najwyzszymi celami ludzkich dazen. Trzy fazy myslenia religijnego: animizm - najpierwotniejsza, prowadzi do religii, totemizm oraz pochodzacy od niego manizm, wiara w dusze polaczona z wiara w demony i ich kultem ktora staje sie podlazem rozwoju religii. "Myslenie mityczne" prowadzi do powstania idei bohatera, drugim etapem jest wiara w Boga, ktory laczy w sobie cechy demona i bohatera.
R. Marett - teoria preanimizmu. Istote religii stanowi sposob przezywania swiata nadprzyrodzonego - uczucie religijne - powstaje w spolecznosci. Podzil swiata na sfere naturalna i nadnaturalna. Zycie czlowieka przebiega w obrebie obu tych sfer. uczucia religijne powstaja w sytuacjach kryzysowych. uczucie obcowania z nadprzyrodzonoscia okreslane jest terminem awe. Preanimizm przyjmuje za podstawe powstawania uczucia religijnego nieokreslone uczucie czegos budzacego strach, lek szacunek lub podziw. Minimum religii to nie duchy, ale nieokreslona nadprzyrodzona moc (mana). Religia i magia sa zjawiskami tego samego rodzaju, laczy je fakt mistycznego przezywania nadprzyrodzonosci.
metoda ewolucujna polega na zgromadzeniu najwiekszej ilosci materialu, klasyfikowaniu oraz porownaiu elementow i ustalenia ogolnych praw rozwoju. Klasyfikowanie badanych faktow wgkryteriow postepu
2. Dyfucjonizm
Wzajemne przenikanie sie kultur, ich rozprzestrzenianie sie i nakladanie. Powstawanie wynalazkow podobnych w roznych miejscach jest malo prawdopodobne a wszytkie podobienstawa wynikaja z zapozyczen. Nie zakwestionowali jednosci natury ludzkiej twierdzac jedynie ze czlowiek nie reaguje w ten sam sposob na srodowisko
Kulture rozumieli jako czynnik pozwalajacy na odruznienie poszczegolnych spolecznosci od siebie. Pojecia kregow i obszarow kultrowych rozumianych jako konkurencyjne, odmienne jakosciowo osrodki z ktorych rozprzestrzenialy sie poszcegolne elementy i kompleksy kulturowe.
Zwracali uwage na geograficzne uwarunkowanie badanych kultur, praca przy pomocy map. Badali mozliwosc rozprzestrzeniania sie kulturowych elem na nowych terenach. identycznosc badanych cech drugorzednych jest wynikiem zaporzyczen - kontak kulturowy.
Wyrozniamy trzy zasadnicze podejscia w dyfucjonizmie:
D. angielski - skrajny stosunek do sprawy zaporzyczen kulturowych (G.E. Smith i J.W. Perry) - calosc kultruy ludzkiej wywodzi sie ze starozytnego Egiptu. poczatek kultury ogolnoludzkiej mial tam miejsce okolo 3000 lat p ch i stamtad sie rozprzestrzenial.
D austr-niem - szkola kulturowo - historyczna (ks. W. Schmidt, W. Koppers, Borenmann) - monoteizm prakultury. kierunek antropogeografii (F. Ratzel) - zroznicowanie kultur mozna wyjasnic za pomoca analizy powiazan historycznych i porzez badanie zapozyczen kulturowych. Roznice wynikaja z charakteru kontaktow i migracji. F. Graebner przedstawil systematyczny wyklad metody kulturowo-historycznej widzac ze etnologia jest nauka historyczna, rekonstruujaca zjawiska i kompleksy kulturowe. Dzieki tej rekonstrukcji mozna odtworzyc powszechna historie ludzkosci.
Metody badawcze byly dobrze okreslone. przedewszysktkim wystepuja tu kryteria powiazan miedzy zjawiskami kulturowymi:
-kryterium jakosci (formy) polega na badanu podobienstw drugorzednych cech. W wypadku zgodnosci cech jest to wskaznik zwiazkow pomiedzy poszczegolnymi elem kult nawet w przypadku nieciaglosci czasowej i przestrzennej.
-kryterium ilosci polega na zwielokrotnieniu pierwszego (jednoczesnie wiecej niz jedno kryterium jakosci)
Za pomoca tych kryteriow mozna okreslic zwiazek obszarow kulturowych
kregi kulturowe wg Schmidta obejmuja roznorakie elementy kultury materialnej i duchowej polaczone jednorazowo w jednym miejscu w ograniczona calosc, ktora zaspokaja wazne potrzeby natury ludzkiej, kk gwarantuje trwalosc zaspokajania ludzkich potrzeb. Cztery zasadnicze kregi:
-k. prakultury okreslany przez szczebel gospodarki zbieracko-lowieckiej
-k. kultur prymarnych czyli totemistyczne kultury wyzszych lowcow oraz nizsze kul pasterskie i rolnicze.
-k. kultur sekondarnych powstaly ze zmieszania kul prymarnychze soba i z prakulturami
-k. kulturowe tercjarne zawierajace wczesne wyzsze kultury: azjatycka, europejska i amerykanska.
jezli mamy do czynienia z jakas forma kulturowa powstala w wyniku zmieszania sie lub nalozenia innych kultur (proces akulturyzacji) to kultura ta jest mlodsza od kultur ktore dostarzczyly do tego procesu elementow.
Rozne typy inicjacji w kult pierwotnych to:
-najstarszy typ - nie rozdiela sie chlopcow i dziewczat w ryt. inicjacyjnych i nie sa one tajne
-drugi typ (lowcy glow)cechuje sie tajnoscia a inicjacie dotycza chlopcow, sa nieraz bardzo bolesne i krwawe
-typ antyetyczny (spol rol ogrodnicze tropikow) - kobieta zajmowala wyzsza pozycje niz mezczyzna, tajne zwiazki mezczyzn odznaczajace sie antyfeminizmem. czesto kult glow, kanibalizm i homoseksualizm
Najstarsze sa kregi prakutlurowe a dzisiejsze typy spol zbieracko-lowieckich zatrzymaly sie na poziomie najblizszym w stosunku do pierwotnego wiec znajduja sie najblizej poczatkow rodzaju ludzkiego.
W prakulturze wystepuja trzy kregi kulturowe:
-egzogamiczno-monogamiczny(pigmeje)
-egzogamiczno-totemistyczny(buszmeni)
-egzogamiczno-rownoprawny krag arktyczny(eskimosi itp)
We wszystkich wystepuje pojecie Istoty Najwyzszej, stad Schmidt postawil teze o monoteizmie wspomnianych wierzen plemiennych. istota ta ma takie cechy jak:
-brak poczatku i konca
-swietlista, wielka lub niewidoczna
-potega, wszechwiedza, wszechmoc
-stworzenie swiata i czlowieka
-od niejpochodzi pozywienie
-ustanowila porzadek i zasady moralne
-jest otoczona kultem(modlitwa,ofiara)
Schmidt uwaza ze za pomoca metod szkoly kulturowo-historycznej mozna odtworzyc pierwotna religie ludzkosci. probuje znalezc wspolna wszystkim kregom kulturowym praleligie - pramonoteizm. Religia byla czyms angazujacym calosc zycia czlowieka uswiadamiajacego sobie zaleznosc od boga. Magia i czary nie odgrywaly tu wiekszej roli. Ta religia miala miejsce przed paleolitem. Jej zrodlem bylo praobjawienie a takze zdolnosc przyczynowo-celowego myslenia czlowieka (przeciwienstwo myslenia prelogicznego Levi-Bruhla).Historia ludzkosci to proces degeneracji - od idealnego czlowieka, przyjaciela boga do czlowieka dziejszego zagubionego w swiecie
Teorie Sch. znalazly wielu przeciwnikow.
D. amerykanski byl najbardziej umiarkowany w tworzeniu wszelkich syntez (F. Boas). Badania sa monografami poszczegolnych plemion indian lub charakterystykami konkretnych obszarow geograficzno kuturowych (C. Wissler). Koncepcja arealow kulturowych spelniala funkcje pomocnicza, ulatwiajaca klasyfikacje cech kulturowych. Najwazniejsza metoda byl postulat badania faktow kulturowych jako czesci kultury konkretnego ludu, zyjacego na okreslonym obszarze i w danym czasie, przy uwzglednieniu wzajemnych oddzialywan z innymi ludzmi.
Socjologizm
Glownym przedtawicielem jest E. Durkheim. Religia jest zjawiskiem spolecznym stanowiacym integralny element calosciowego systemu spolecznego i jako taka musi byc badana za pomoca metod socjologicznych. Przedmiotem badania jest fakt spoleczny. Powstaja one (fakty spol) wylacznie w zbiorowosci i sa podstawowe dla jej istnienia. Musza byc wyjasniane na tym samym poziomie. Spoleczenstwo to realnie istniejaca jakiosc, specyficzna rzeczywistosc, ktorej cechy szczegolnie nie sa tozsame z cechami tworzacych je czesci. ich polaczenie powoduje powstawanie takich zjawisk jak wyobrazenia zbiorowe i swiadomosc zbiorowa, ktore sa jakosciowo inne od jednostkowych. Rzeczywistosc spoleczna jest zawsze rzeczywistoscia zastana. Fakty spoleczne sa zewnetrzne, dane, istnieja obiektywnie i niezaleznie od swiadomosci indywiduow a obowiazujace spoleczne wzory myslenia i dzialania sa przekazywane jednostka w procesie wychowania i edukacji. Fakty spol nalezy poznawac jak rzeczy tzn poznawac je od zewnatrz, obiektywnie, nie stosujac introspekcji. Ich przyczyn nalezy szukac wsrod innych faktow spol.Podstawowymi potrzebami kazdego spoleczenstwa sa zapewnienie wew harmonii i akceptacja do otoczenia. Jednostka otrzymuje od spoleczenstwa wszystkie cechy, ale jdnoczesnie odczuwa i podziela jego prawa co jest podstawa jego trwania.
Czlowiek ma charakter dwoisty. dualizm ten wyraza sie w przeciwstawianiu zmyslow rozumowi, instynktow moralnosci, egoizmu altruizmowi a wiec tego co jednostkowe temu co spoleczne.Aby czlowiek mogl wejsc w sfere spol musi przezwyciezyc swa zwierzeca nature. jest to mozliwe dzieki religii ktora laczy te dwa swiaty. Wszelkie wierzenia ukazuja obraz czlowieka rozdzielonego na cialo i dusze jego zycie przebiega w dwuch sferach swieckiej (profane) i swietej (sacre). Religia stwarza czlowieka jako istote spoleczna ktora uznaje istnienie spolecznej duszy oprocz indywidualnego ciala. Zrodel zjawisk rel nalezy szukac w spoleczenstwie.
Religia jest najbardziej elementarnym zjawiskiem spolecznym, gdyz wskazujac czlowiekowi istnienie idealow, bedacych przedmiotem jego dazen, staje sie niezbednym elementem rozwoju mysli ludzkiej prowadzacym do tworznia moralnosci, nauki itp. Zrodlemrel jest zbiorowa dusza spoleczenastwa.
Zjawiska rel dzieli sie na wierzenia i obrzedy. Wierzenia rel to wyobrazenia wyrazajace nature rzeczy swietych oraz stosunki jakie istnieja pomiedzy nimi badz miedzy nimi a rzeczami swieckimi. Rzeczy swiete to te ktorych wyobrazenia zostaly wytworzone przez spoleczenstwo, sa chronione przez zakazy i maja wieksza moc od rzeczy siweckich, czyli tych, ktorych podstawe stanowia jednostkowe zmysly i doswiadczenia.
Obrzedy to zasady postepowania okreslajace w jaki sposob czlowiek powinien sie zachowywac wobec rzeczy swietych. i znow religia jest spojnym systemem wierzen i praktyk odnoszacych sie do rzeczy swietych tzn wydzielonych i zakazanych - wierzn i praktych ktore wszystkich wierzacych lacza w jedna wspolnote moralna zwana Kosciolem.
Za najbardziej elementarna forme organizacji uznal on organizacje klanowa spoleczenstw australijskich i analogicznie wystepujacy u nich totemizm za najpierwotniejsza forme wierzen. Religia jest kultem klanowym, a kult ten ma charakter totemiczny.
Roznice miedzy magia a religia polegaja na tym ze miedzy czarownikami a jednostkami nie ma trwalych wiezi ktore czynilyby z wyznawcow magii tak jednolite cialo moralne. magia nie ma kosciola a religia jest od idei kosciola nieodlaczna. magia, w przciwienstwie do rel jest wiedza tajemna. Magia jest zjawiskiem praktykularnym a religia faktem spolecznym. Rola religii polega na regulowaniu zachowan jej czlonkow. Inicjacja religijna to inicjacja do zycia spolecznego, przedmiotem czci jest spoleczenstwo poddane symbolizacji. rozwojowi spoleczenstw towarzysza dwa podstawowe dla religii procesy : postepujaca segmentacja spoleczna i rozwoj wiedzy ludzkiej. religii pozostaje funkcja integrujaca
M. Mauss metode umozliwiajaca zdefiniowanie magii oparl na:
-koniecznosc badania w mozliwie najwiekszym zakresie roznorodnych zjawisk i sys magicznych
-niezalezne od rodzaju cywilizacji w ktorej wystepuje, wszedzie mozna znalezc w magii te same elementy
-studia na magia nalezy prowadzic rownolegle w spolecznosciach pierwotnych i spol bardziej zroznicowanych
-za fakty magiczne mozna uznac tylko te, ktore rzeczywiscie sa tak rozumiane przez cale spoleczenstwo, a nie tylko przez pewno jego czesc.
Magia a religia
Obrzedy w pelni magiczne uznawane za takie przez prawo i religie sa zakazywane i karane jako niedowolone. Zakaz ten wyznacza antagonistyczna relacje miedzy obrzedem magicznym a religijnym. sytuuja one wiec siebie na przeciwnych krancach - religijny biegun ofiary i magiczny biegun czarow. roznia sie takze pod wzgledem miejsca obrzedow i sposobu odprawiania. magiczny to kazdy obrzed ktury nie jest czescia jakiegos zorganizowanego kultu, prywatny, sekretny, tajemny.
W strukturze magii Mauss wyroznia trzy elem: wykonawce-czarownika, dzialania-obrzedy magiczne, wyobrazenia - idee i wierzenia magiczne.
Czarownik to jednostka o anormalnej sytuacji spolecznej, wiedze swa uzyskuje dzieki objawieniu - inicjacje, magiczne zdolnosci zyskuja dzieki predyspozycja ale takze odpowiedniej nastawie spoleczenstwa.
Obrzedy magiczne obejmuja dwa zakrasy dzialan czarownika: manualne- oparte na procedurze sympatycznej i oralne - symbolizacja, zaklecia, przywolanie mocy. Zaklecie jest srodkiem stanowiacym o skutecznosci dzilania magicznego.
Formuly magiczne zawarte w mitach przedstawiaja okreslone obrazy ktorych sutuacja aktualna jest odbiciem, jest do nich analogiczna, badz jest kontynuacja. Opowiesc mityczna przedstawia bardzo szczegolowo przebieg dzialania magicznego. Wystepujace w niej kolejne sekwencje opisuja technike dzilania oraz uzasadnienie jej wyboru oraz przedstawiaja skutki obrzedu. ich celem jest wywolanie w umysle uczestnikow obrzedu obrazow analogicznych do tyh ktore sa im przedstawiane i ktore ulatwic maja zrozumienie wywolywanych skutkow. prze swa funkcje obrazy te staja sie symbolami. podstawowoa idea magii to to natychmiastowa i nieograniczona skutecznosc.
Wyobrazenia zwiazkow miedzy istotami i rzeczami biaracymi udzial w danym obrzedzie maja charakter osobowy (demony) lub nieosobowy(reguly sympatii). Te reguly to :
-prawo stycznosci - polega na utozsamianiu czesci z caloscia i dotyczy zarozno osob jak i rzeczy
- prawo podobienstwa obejmuje dwie formuly:podobne wywoluje podobne i podobne dzial na podobne
-prawo przeciwienstwa wyraza prawidlowosci iz sympatie sa rownowazne empatia. wiekszosc obrzedow(zwlaszcza czary) wyrasta z kategorii antypatii (dobro-zlo, ogien-woda itd)
Obrzedy magiczne maja charakter symboliczny.
Wyobrazenia zbiorowe sa rezultatem zbiorowego doswiadczenia, w przypadku magii zbiorowe zludzenie. magia jest przedmiotem wierzen apriori (wierzy sie w nia choc sie jej nie percypuje). Czynnikiem decydujacym o wiare w magie jest czynnik spoleczny
Mana jest pojeciem mocy badz potencjalnosci magicznej, idea sily magicznej. Obejmuje takrze istote, dzialanie, ajkosc, stan fizyczny i duchowy. W tym pojeciu realizuje sie podstawowe dla magii polaczenie osoby dzialajacej, obrzedu i rzeczy. nalezy do tego samego gatunku co pojecie swietosci. Swietosc to gatunek a mana to rodzaj. Wyobrazenia magiczne w ktorych centralna kategoria jest mana maja swe zrodlo w zyciu spolecznym. Tak wiec magia ktorej sens zawiera sie w pojeciu mana jest takze zjawiskiem spolecznym.
Podusmowujac. religia jest skierowana ku metafizyce i abstrakcji, jej celem jest stwarzanie idealnych wzorcow. Magia sluzy celom praktycznym, nakierowana jest na konkret, jest sztuka dzialania. Istnieje miedzy nimi zwiazek genealogiczny ze wzgledu na tozsamosc funkcji. magii i nauce przyswieca ta sama idea: wiedziec to moc.
schemat: religia - magia - nauka.
Levy-Bruhl stwierdzil ze mentalnosc indywidualna ma swe zrodlo w wyobrazeniach zbiorowych. Wyroznil dwa typy spolecznosci: pierwotny(nadprzyrodzonosc, brak zwiazkow przyczynowych) i cywilizowany(spekulacja, nastawienie logiczne, poszukiwanie przyczyn zjawisk w procesach naturalnych).
Myslenie prelogiczne okresla takie kategorie myslenia magiczno-religijnego ktore jawia sie jako prawdziwe czlowiekowyi pierwotneu, zas dla mentalnosci cywilizowanego czlowieka wydaja sie byc absurdalne. Nie znaczy to antylogiczny czy nielogiczny, ale zasady logiki pirwotnych sa inne. charakterystyczna jest tu zasada mistycznej partycypacji ktora tworzy zbiorowe wyobrazenia. Rzeczywistosc jest sama w sobie mistyczna. (czlowiek moze byc roznoczesnie zwierzeciem, drzewem itp). Swiat to siec mistycznych partycypacji, powiazania maja charakter magiczny
4. Funkcjonalizm
Krytyka pozycji ewolucjonistow i dyfuzjonistow negowala zasadnosc poszukiwan genezy kultury ludzkiej poprzez odtwarzanie poszczegolnych stadiow jej rozwoju na podstawie analizy przezytkow. Funkcjonalizm proponowal nowy cel: badanie funkcjonowania systemu kulturowego ujmowanego synchronicznie; i nowa metode: poszukiwanie wyjasnien umozliwiajacych zrozumienie zasad funkcjonowania tego systemu, opierajac sie na rzetelnie przeprowadzonych badaniach empirycznych.
Zalozenia:
-rozstrzygajace znaczenie dla antropologii maja terenowe badania empiryczne (teoria - badanie - teoria)
-zalozenie o holistycznym charakterze zjawisk spolecznych i kulturowych - wyznaczajace widzenie kultury jako niepodzielnej organicznej calosci. Kultura to zorganizowany system, w ktorym kazda czesc spelnia okreslona funkcje
-zaloznie o funkcjonalnym charakterze zjawisk spolecznych i kulturowych, celem badania jest okreslenie roli poszczegolnych elementow kulturowych
Roznice miedzy Malinowskim a Radcliffem-Brownem
R-B posluguje sie kategoria systemu spolecznego tam gdzie Mal systemu kulturowego. Przedmiotem badan czyni strukture spoleczna podczas gdy Mal - instytucje kulturowe. Kulture traktowal drugorzednie a Mal spolecznosc. Funkcja jako rola danego elementu w utrzymywaniu ciaglosci struktury, a u Mala funkcja polega na pelnieniu przez poszczegolne elem kulturowe okreslonej roli w ramach zintegrowanego systemu kultury sluzacego zaspokajaniu potrzeb czlonkow danej zbiorowosci.
Malinowski
Wprowadzil kategorie potrzeb. instrumentalne i funkcjonalne rozumienie kultury. Kultura jest w pierwszym rzedzie aparatem instrumentalnym, dzieki ktoremu czlowiek znajduje sie w lepszej sytuacji w rowiazywaniu konkretnych problemow. W ukladzie czlowiek kultura stanowi ona niejako element wtory jako odpowiedz na okreslone wymogi. Ale jednoczesnie stanowi atrybut czlowieka jako czlonka spolecznosci, w ramach ktorej kultura jest spolecznym dziedzictwem. Biologiczne i kulturowe zdeterminowanie czlowieka
Trzy grupy potrzeb:
-potrzeby podstawowe zwiazane z biologiczna natura czlowieka (metabolizm, zdrowie)
-potrzeby pochodne zwiazane ze spelnianiem wymogow zycia spolecznego (ekonomika, produkcja)
-potrzeby integratywne zwiazane z duchowymi, intelektualnymi czy artystycznymi dazeniami czlowieka,z jego symblocznym i tworczym mysleniem (magia, sztuka, wiedza itp)
Wszystkie te potrzeby maja jednakowa moc odzialywania i Mal nazywa je imperatywami kulturowymi. Takie kulturowo uwarunkowane systemy celowych dzialan podjetych dla realizacji okreslonych potrzeb to instytucje. Ich funkcja polega na spelnianiu okreslonej roli w ramach ogolnego schematu kultury.
Takze genezy wierzen nalezy szukac w potrzebach czlowieka. Laczy on ja z sytuacjami stresowymi (smierc)
Czlowiek pirwotny rozroznia dwie sfery zycia: swiecka i swieta(wszystko co nie podlega racjonalnemu wytlumaczeniu)
Istnieja inne sily i moce ktore mozna przeblagac (religia) lub oslabic niekorzystne oddzialowywanie (magia). Dzieki wierzeniom i odpowiadajacym im rytuala mozliwy jest kontakt z mocami, pozwalajacy na rozwiazanie tych wszystkich problemow, ktorych nie mozna rozstrzygnac logicznie. Ich funkcje to:
-magia - wiaze sie z dzialalnoscia czlowieka w zyciu ziemskim i jest pojmowana jako zespol czysto praktycznych aktow, sprawowanych jako srodek do osiagniecia celu (praktycznego)
- religia - przynosci zespol norm moralnych, obowiazki, wobec bostwa i stosunek o innch ludzi
Magia
Nie jest pojmowana jako ujarzmina przez czlowieka sila, lecz jako specyficznie ludzka wlasciwosc. usilowanie czlowieka kierowania silami natury w sposob bezposredni przy pomocy specjalnej wiedzy. Wiara w skutecznosc magii wyrasta nie tylko z jej spektakularnych sukcesow, lecz znajduje swe uzasadnianie w przekazywanych tradycyjnie mitach. Kazde wierzenie ma swa mitologie, gdy kazda wiara odwoluje sie do cudow a glowny mit danej magii to opowiesc o najdawniejszym cudzie dokonanym przy jej zastosowaniu. Rytual magiczny polega na wytworzeniu mitologicznych warunkow.
Magia i nauka naleza do odmiennych sfer (swieckiej i swietej). Swoje funkcje magia spelnia zarowno w wymiarze indywidualnym jak i grupowym.
Religia
Jej geneze Mal wiaze z przezywaniem roznych kryzysow. Religia nie zrodzila sie ze spekulacji czy refleksji, lecz przede wszystkim z prawdziwych tragenii ludzkigo zycia, z konfliktow miedzy ludzkimi wierzeniami i rzeczywistoscia. Charakterystyczne jest tu myslenie mistyczne w ktorym dominuja dwie kategorie: pojecie nadprzyrodzonisci oraz poczucie koniecznosci. religa to kazdy zbior wierzen i praktyk, odnoszacy sie do sil nadprzyrodzonych a powiazany w organiczny system ktory wyraza sie w zyciu spolecznym szeregiem aktow kultu opartego na tradycji mitoloicznej i tologiczno dogmatycznej (wyzsze spol), okreslanych rozniez tradycja, scisle powiazamych z dogmatami kultu i posiadajacych obok spolecznych takze sankcje nadprzyrodzona. trzy apekty:
-dogmatyczny (dotyczy substancji)
-rytualny(formy)
-etyczny(funkcji)
Tematy wierzen kazdej religii dotycza istnienia opatrznosci od ktorej zalezne jest zycie ludzkie i niesmiertelnosci jako nadzie na istnienie przyszlego zycia.Fakt smierci stanowi glowne zrodlo wierzen religijnych
totemizm to forma wierzen rel ktora jest wyrazem czci dla zwierzat i roslin. Akty religijne sa tworcze i maja charakter spoleczny. rel jest systemem etycznym. W sferze indywidualnej rel zapobiega uczuciowej dezintegracji, a w sferze zbiorowej polega na umacnianiu spolecznej wiezi. Religia i magia sa sposobem postepowania i przezyciem osobistym.
Radcliffe-Brown mial raczej socjologiczne podejscie. Funkcja religii polega na utrzymaniu spolecznej ciaglosci i trwalosci. Totemizm stanowi szczegolna forme zjawiska uniwersalnego w ludzkich spoleczenstwach. Koncepcja boskosci winna zmieniac sie odpowiednio dla roznych form spoleczenstw.
6. Strukturalizm
Obecnie strukture definiuje sie poprzez pojecie calosci (luzny lub chaotyczny zbior elementow lecz jest spojny), przeksztalcen i samosterownosci(utrzymuja stan homeostazy). To wszystko nie pozwala na zmiane praw przeksztalcen ani na rozpad struktury. Str ukrywaja sie pod powierzchnia rzeczywistosci. Dopiero matematyczna analiza relacji pomiedzy poszczegolnymi elementami jest zdolna wydobyc strukture z ukrycia. Kazde zjawisko jest czyms swoistym i okreslonym przez swoj kontekst. Bada sie siec relacji pomiedzy zjawiskami.
F de Saussure rozroznil jezyk(system znakow konwencji i zwyczajow) i mowe jednostkowa (zjawisko pochodne i subiektywne). pomiedzy podstawowymi elementami znaczenia (fonemami) zachodza zwiazki, ktore mozna ujac w ogolne prawa jezyka.
C. Levi-Strauss potraktowal terminy pokrewienstwa (ojciec wuj itd) tak jak fonemy. Okazalo sie ze same w sobie stanowia zwiazki relacji - system pokrewienstwa.
Kultura stanowi wg niego system komunikacji, sluzy porozumiewaniu sie ludzi. Znakami w tym sys sa przedmioty. Sposoby wymiany dobr nie tylko pelnia funkcje zaspokajania potrzeb, lecz sa formami wzajemnej komunikacji.
Natura ludzka jest czyms stalym i odwiecznym, a przemiany spoleczne niewiele moga wplynac na jej zreby. formy, ktore nieuswiadomiony umysl w swej dzialalnosci naklada na rozne tresci, sa zasadniczo tozsame dla wszystkich umyslow.
Logika myslenia mitycznego, charakterystyczna dla wszystkich ludzi pierwotnych posiada takie same walory jak logika na ktorej opiera sie myslenie pozytywne cechujace rozwijajace sie cywilizacje, takze europejska. Roznice pomiedzy tymi kulturami pochodza nie tyle z jakosci operacji umyslowych ile z charakteru rzecy, ktorych dotycza te operacje. umysl ludzki jest czyms obiektywnym - istnieje jako atrybut ludzkiego mozgu. Struktury umyslu nie sa wiec czyms dowolnym, lecz wynikaja z rzeczywistosci scisle empirycznej.
Najwazniejszym zachowaniem czlowieka jest mowa ktora spelnia funkcje komunikacyjne i rozrozniajace. Tym co wyznacza strukture myslenia jest uklad wrodzonych opozycji.
Schemat jest nastepujacy: wspolne wszystkim ludzia strukturalne cechy umyslu sa transformowane poprzez kategorie mowy w uniwersalne struktury kultury ludzkiej, struktury jezyka sa homologiczne ze strukturami lezacymi u podstaw kultury. Myslenie jest mozliwe poniewaz mowa spelnia funkcje symboliczna - odrywa ona znaczenia rzeczy od samych rzeczy i grupuje znaczenia w uklady. Przedmioty zew nie sa tez rzeczmi samymi w sobie lecz stanowia dobra za pomoca ktorych sie mysli. Totemizm jest pewnym systemem myslenia, stanowiacym forme jezyka. podobnie jak tot systemy zywieniowe ukazuja kulture jako system znakow.
Mitilogia jest ustnie przekazywana tradycja skojarzona z rytualem religijnym. W mitach wszystko moze sie zdarzc, sa one podobne do basni i snow. Zarowno basn sen i mit maja swe zrodlo w nieswiadomym umysle. Mit jest mowa lecz tresc mitu w niej przedstawiona odnosi sie dop prawydarzen, do tego cobylo na poczatku. Prawydarzenia o ktorych mit opowiada tworza trwala strukture dzieki swej ponadczasowosci dotycza wszystkich form czasu. mit jest wiec zarazem czyms historycznym i ahistorycznym nalezy rownoczesnie do mowy i do jezyka, do czasu odwracalnego i nieodwracalnego. w analizie mitu podstawowa czynnoscia jest rozbicie go na zasadnicze jednostki konstruktywne, czyli mitemy. mit posiada strukture warstwowa. W postaci macierzy pozwala na uchwycenie stosunku poszczegonlnych warstw do siebie. Mit powtarza na rozne sposoby swe sekwencje, co stanowi wazna funkcej mitu( np mit o Edypie). Mity usiluja rozwiazac zasadnicze sprzecznosci lezace w naturze swiata w istocie jednak pokazuja ich nierozwiazywalnosc. Mimo to mity sa skuteczne. stosowane w magicznych rytualach utrzymuja dynamiczna rownowage struktur lezacych u podstaw zycia spolecznego. Ich dzialaniem jest katharsis. W mitach spolecznosc odreagowywuje napiecia mogace zaklocic jej dzialnie. podobienstwo miedzy mitami lezy nie w materiale wyobrazeniowym lecz w sferze struktur. Struktura mitu zarozno indywidualnego jak i zbiorowego jest analogiczna, poniewaz zawsze sa to struktury wynikajace z nieswiadomego umyslu. Tak jak system mitow rowniez magia jest systemem uniwersalnym, wynika to z uniwersalnosci struktor ludzkiego umyslu.
7. Fenomenologia religii
Calosciowe opisywanie fenomenow religijnych, czyli rel zjawisk. Podejscie synchroniczne. Historia pelni tutaj drugoplanowa role. nastawienie antyewolucjonistyczne.Fen rel rozumie sie jako klasyfikacje tradycji religijnych zwiazana ze studiami porownawczymi lub jako poszukiwanie charakterystycznych cech lub fundamentalnych idei wystepujacych w roznch tradycjach religijnych. Fen jest metoda badania faktow religijnych okreslajacych strukture swiadomosci religijnej, jest to hermeneutyka czyli metoda odkrywania sensu zjawisk. W filozofii jej celem jest zbadanie sposobow istnienia roznego typu przedmiotow, okreslenie istoty swiadomosci i zbadanie zawartosci jej tresci. to co nam sie jawi opisujemy dokladnie tak jak nam sie jawi.
Poznawanie eidetyczne ma charakter intuicyjno rozumowy polega na bezposednim uchwyceniu istoty (eidos) danego zjawiska.
van der Leeuv okresla fenomen jako to co sie ukazuje:
-istnieje cos
-to cos sie ukazuje
-jest ono fenomenem wlasnie przez to ze sie ukazuje.
Jest to przedmiot odnoszacy sie do podmioty i podmiot odnoszacy sie do przedmiotu. Cala istota fenomenu dana jest w tym ze jawi sie komus. Kiedy ow ktos zaczyna mowic o tym co sie jawi wowczas mamy do czynienia z fenomenologia. najpierw temu co sie nam pojawilo nadajemy nazwe, po czym wlaczamy fenomen we wlasne zycie. Dalszym etapem jest poszukiwanie zwizakow majacych charakter tzw typow idealnych (besposrednio postrzegane relacje tworzace strukture zjawisk, czasem - stosunki rozumiane). Wystkie powyzsze etapy lacza sie ostatecznie w to co fen nazywa rozumieniem. Ostatecznym celem calej tej procedury jest danie swiadectwa o tym co zostalo ukazane. Podejscie to pozwala na zrozumiec czlowieka pierwotnego i jego widzenie swiata. Rozumienie fen przekracza bowiem w tym ujeciu zroznicowania kulturowe i granice historii.
Manifestacje mocy mana stanowia jedna z najwazniejszych, konstytutywnych cech zjawisk religijnych.
Rozroznienie totemizmu indywidualnego(osobisty duch opiekunczy - nagual) i spolecznego (dobro grupy laczy sie z totemem). Czlowiek pograza sie mocy zwierzecia stanowiacego totem i ma mozliwosc wykorzystania tej mocy.
Jedna z zasadniczych cech istotnych dla okreslenia fenomenu religijnego jest przejaw mocy. moc slowa: mit jest slowem posidajacym decydujaca moc. Najwieksza moc posiadaja slowa ulozone w formule. tym co odroznia mit od innych rodzajow swietych slow (zaklec modliwt) jest to ze nadaje on wydarzeniom jakas postac. mitu nie mozna oddzielic od obrzadku. jednym z powodow mocy mitu jest fakt ze obrzed polaczony z mitem jest nieustannie w sposob zrytualizowany powtarzalny. Mit stanowi relacje o wielkim wydarzeniu, ktore zaistanialo kiedys, na poczatku swiata. Posiada charakter zasadniczy i decydujacy. przedstawiony w micie obraz jest rozumiany przez uczestnikow obrzedu jako calkowicie realny i ten wlasnie obraz stanowi kryterium realnosci dla innyc nie mitycznych wydarzen.
Mircea Eliade
Fenomeny sa nieredukowalne do bardziej podstawowych plaszczyzn zycia jak ekonomia, polityka, jezyk. istnieje pewna nieredukowalna sfera sui generis i dopiero jej przejawienie decyduje o duchowosci i religijnym charakterze danego zjawiska. jest to sfera sacrum czyli swietosci. Sacrum manifestuje sie w tzw hierofaniach bedacych sytuacjami i obiektami, ktore wyrozniaja sie z calego otoczenia i spelniaja funkcje symboliczna. W sferze przezycia pojawienie sie hierofanii jest zwiazane z regoly z uczuciem leku, trwogi lub wznioslosci. hierofanie mimo ze odnosza sie do zwyklych przedmiotow, wyrazaja i odkrywaja na skutek zaistnienia specjalnych okolicznosci druga strone bytu. Dwie sfery sacrum i profanum wzajemnie sie okreslaja w dialektycznym zwiazku.
Mana zawsze jest zlaczona z jakas osoba, wiec nie mozna mowic o manaizmie jako pierwotnej formie wierzen.
Sacrum: Profanum
-istnienie realnosc -nieistnienie nierealnosci
-czas swiety, wiecznosc -czas zwykly przemijanie
-przestrzen wewnetrzna -przest zew zwykla
-przestrzen swieta, centrum -peryferyjnosc
Czlowiek religijny chce zawsze przebywac w centrum. Motywem jego pragnienia jest chec bycia w tym co rzeczywiste. W swietym srodku, dzieki hierofanii, lacza sie wszystkie plaszczyzny rzeczywistosci (niebo-ziemia)
Czas zwykly, swiecki jest zbiorem nastepujacych po sobie homogenicznych momentow. Na skutek hierofanii ulega rozdarciu i powstaje czas mityczny. nie posiada on charakteru przemijania, jest on raczej pewnego rodzaju cykliocznie pojawiajacym sie stanem w ktorym istnieja wieczne prazdazenia stanowiace wzorec dla wszystkiego, co wydarza sie w sferze profanum. Odchodzenie od mitycznego przezywania czasu jest tym samym co oddalenie sie od srodka - pograzeniem w nicosc a tego czlowiek pier nie lubi.
Mit wiarze sie z ontologia, mowi jedynie o rzeczywiwstosciach, o tym co stalo sie rzeczywiwscie, co sie w pelni przejawilo. Chodzi o rzeczywistosci sakralne gdyz tylko sacrum jest par exellence rzeczywiste. Czynnosci ktore czerpia swoj sens ze sfery swietej ulegaja rytualizacji.
8. Symbolizm
Celem postepowania badawczego jest rekonstrukcja swiadomosci spolecznej. Chodzi o zrozumienie od wewnatrz badanych zajwisk wystepujacych w kontekscie szerszej idiomatycznej calosci.
L.E. Cassier
istota czlowieczenstwa lezy w zdolnosci czlowieka do tworzenia symboli. Ostatecznym symbolicznym przeksztalceniem wszelkich doswiadczen czlowiek jest mowa. Dzieki niej czlowie zyje nie tyle w swiecei rzeczy, ile raczej w swiecie pojec, wyobrazen o nich. W analizie symbolicznej jednym z zasadniczych elementow jest traktowanie kultury jako systemu komunikowania sie opartego na przekazywaniu okreslonych znakow w okreslonych sytuacjach.
Znak funkcjonuje bardzo czesto jao symbol. Roznia sie tym ze znak jest jednoznaczny, natomiast symbol cechuje wieloznacznosc i niedookreslonosc. Rola symbolu poega na pobudzaniu naszej wyobrazni w takim stopniu, aby ostatecznie wywolac w naszych umyslach te idee ktora sam przedstawia. Rzeczy sa ujmowaniejako symboliczne z uwagi naich relacje do innych rzeczy i zjawisk. Analiza symboliczna polega na wyjasnianiu znaczen roznych symboli wystepujacych w konkretnych kulturach.
Dwa etapy:
-okreslenie miejsca symbolu w danym systemie kulturowym
-wyjasnienie jego znaczenia w tym systemie polegajace na analizie typu strukturalnego
Ujmowanie rzeczywistosci kulturowej jako symbolicznej wiaze sie z uznaniem, ze czlowiek nie odnosi sie do rzeczy i zjawisk w sposob bezposredni lecz przez symbole wyznaczajace jego stosunek do nich. Symbol rozpatrywany jest wiec jako wyraz stosunkow spolecznych, wiedzy, a takze jako regulator dzialania.
R. Firth
Okresla symbol jako srodek umozliwiajacy nam czynienie abstrakcji, ale jak zauwarza, symbol ma wartosc instrumentalna. Rozpatruje symbole jako "instrumenty ekspresji, komunikacji, wiedzy i kontroli. Wiele symboli w szerokich krega spoleczenstw jest wytwarzanych spolecznie. Wynika to z faktu ze znaczenia symboli sa wpajane przez spoleczne procesy uczenia (inicjacje). Analizowanie systemow kulturowych opiera sie na koncepcji symboli rdzennych. polega na poszukiwaniu symboli zasadniczych jako centrow organizacji w systemach kulturowych
Geertz
Analizuje religie jako jeden z organizujacych symboli systemu kulturowego. Religia musi byc rozpatrywana w wymiarze kulturowym. Okresla kulture jako historycznie transmitowany zbior znaczen zawartych w symbolach, system odziedziczonych koncepcji wyrazonych w symbolicznych formach, porzez zaczenia ktorych ludzie komunikuja, uwieczniaja i rozwijaja swa wiedze i postawy wzglendem zycia.
Religia to system symboli ktore dzialaja w celuustabilizowania poteznych, przenikajacych czlowieka dlugotrwalych usposobien i motywacji poprzez formulowanie koncepcji ogolnego porzadku egzystencji i przyoblekanie tych koncepcji w taka aure faktycznosci ze usposobienia te i motywacje wydaja sie calkowicei realistyczne.
Wzory kulturowe sa modelami, ktore posiadaja dwa znaczenia:
-model czegos (of)
-model dla czegos (for)
Wzory kultury maja wiec podwujny charakter: nadaja znaczenie spolecznej i psychologicznej rzeczywistosci, a zarazem ksztaltuja ja zgodnie ze swym znaczeniem i odwrotnie.
Wyrazem przekonania o prawdziwosci koncepcji religijnych i o slusznosci religijnych dyrektyw postepowania jest odprawianie okreslonych rytualow. W ceremoniach tychusposobienia i motywacje czlowieka poddane dzialaniu swietych symboli i koncepcje porzadku zycia przez nie wyrazane wzajemnie sie wzmacniaja. W rytuale swiat rzeczywisty i swiat wyobrazony lacza sie w jednasymboliczna forme, staja sie tym samym swiatem. rytual stanowi wiec plaszczyzne zarowno dla objawiania mocy i specyfiki dzialania religii jak i dla integrowania psychicznych usposobien tych, ktorzy w nim uczestnicza i ktorzy tym samym wierza w prawdziwosc i skutecznosc tego czego doswiadczaja.
ripped by msd23
1