WYDZIAŁ GÓRNICZY Politechnika Wrocławska

Autor: Tomasz Macyszyn

Wrocław 21.03.2003r

W dawnej Polsce...

" ...W początkach siedemnastego stulecia zaniechano antycygańskich uchwał w Rzeczpospolitej. Dotychczasowe banicje nie były realizowane, nie przyniosły więc żadnych widocznych rezultatów prócz spotęgowania izolacji cyganów w społeczeństwie. Pragnąc podporządkować jednak w jakiś sposób władzom państwowym ten trudny do uchwycenia, płynny element spróbowano osiągnąć cel poprzez mianowanie zwierzchnika Cyganów zwanego królem (lata 1624-1652).

Nigdy nie było oficjalnego, urzędowego odwołania obowiązujących w Polsce uchwał banicyjnych, które zresztą pozostały tylko na papierze. Po kilkudziesięciu (blisko stu) latach od uchwalenia banicji Cyganów kancelaria królewska przeszła do porządku dziennego nad nie wcielanymi w życie uchwałami i podejmując stworzenie urzędu królestwa cygańskiego anulowała tym samym zeszłowieczne ustawy antycygańskie.
Otrzymali Cyganie instancję, poprzez którą mogli zanosić skargi na dziejące się im krzywdy ze strony lokalnych władz czy ludności miejscowej. Potwierdzenie państwowych władz udzielone "królowi" mogło jedynie skutecznie wzmocnić jego bezkarność i spotęgować nadużycia.
Dnia 11 kwietnia 1668 roku kancelaria królewska ustanowiła zwierzchnikiem Cyganów w Koronie i na Litwie szlachcica i wojaka Jana Nawrotyńskiego...
..Tymczasem ustały nominacje królewskie i radziwiłłowskie, nastąpiły rozbiory kraju. W niektórych stronach Polski pozostały osady Cyganów już nie wędrujących, oraz koczujący. Część z nich w czasie rozbiorów wywędrowała z ziem Rzeczpospolitej głównie na Bałkany, cześć zaś pozostała w lasach miejscowych, gdzie wkrótce została poddana nowym ustawom Państw zaborczych...
W grudniu 1791 roku - w oparciu o uchwały sejmu i ogłoszoną Konstytucję wydała Uniwersał dotyczący Cyganów w Polsce. Znamienne słowa Uniwersału mówią o uchwaleniu przez Konstytucję 3 Maja praw, "które broniły przejmować na osadę lud pod nazwiskiem Cyganów w krajach naszych będący". Dopiero więc pod koniec Rzeczpospolitej, w roku 1791, przestały obowiązywać ustawy, które polecały wypędzać Cyganów z kraju i zabraniały przechowywać ich, przyjmować do swoich gospodarstw pod groźbą kary przewidzianej dla winnych wspódziałania ze skazanymi na banicję.
...Było ich coraz mniej na ziemiach polskich , ale ówczesne dane statystyczne nie zasługują na wiarę: podają one, że w 1857 roku w Królestwie Polskim było zaledwie 147 Cyganów! Jeszcze w 1861 roku pisano o tym, że coraz rzadziej widuje się w Polsce Cyganów. Miało minąć jeszcze parę lat - i rozpoczął się wielki napływ Cyganów do środkowej Europy z Bałkanów, największa migracja cygańska w Europie od czasów pierwszego pojawienia się ich w XV wieku. Nadeszły lata inwazji Kełderaszów i Lowarów - dwóch wielkich cygańskich szczepów, które w ciągu

kilkudziesięciu lat miału dotrzeć do wszystkich europejskich krajów i wkrótce potem - poza kontynent. Ziemie polskie na nowo zaroiły się od wielobarwnych taborów... "

Prześladowania

"...Od początków XV wieku, od przybycia pierwszych grup Cyganów do Polski, aż do połowy wieku XVI władze państwowe milczą, nie zbierają oficjalnie głosu na temat przybyszów. Przez prawie półtora stulecia nie przedsiębrano żadnych środków prawnych przeciwko Cyganom, nie powzięto postanowień zmierzających do wygnania ich z kraju. Tak więc nie wygnani, nie dyskryminowani, mogli bez przeszkód przemierzać ziemie Rzeczpospolitej.
Bezpośrednie przyczyny, które przyczyniły się do zmiany tego stanu związane były z prześladowaniami Cyganów w państwach niemieckich. Radykalny zwrot w stosunku władz do Cyganów nastąpił około połowy XVI wieku, kiedy to w licznych hordach i w pojedynkę poczęli Cyganie uciekać z Niemiec przed pogromami i prześladowaniami. Przed okrucieństwem rozporządzeń dyskryminacyjnych i banicyjnych w Niemczech chronili się łaskawej im Polsce... "

"... Praca Ignacego Daniłowicza , którą tu prezentujemy, jest pierwszą w Polsce większą, szerzej dostępną rozprawą poświęconą Cyganom. Treść tego dzieła i zawarte w nim wiadomości wyznaczają mu także miejsce szczególne w dziejach polskiego cyganoznawstwa.

Oprócz rozważań na temat genezy, omówienie historii i sytuacji prawnej w różnych krajach wiele miejsca przeznacza Daniłowicz na prezentację rozmaitych dziedzin życia Cyganów - ich języka, zwyczajów, wierzeń, sposobu życia i zarobkowania; przytacza też kilka dokumentów źródłowych, dotyczących przeszłości Cyganów. W części poświęconej historii najnowszej, omawia politykę wobec Cyganów na Litwie i w tej części Polski, która w wyniku rozbiorów, znalazła się w granicach Rosji i tym samym podlegała rosyjskiemu prawodawstwu. Jest więc "O Cyganach wiadomość historyczna" pierwszą w polskiej nauce tak szeroko zakrojoną pracą. Jest to jednak dzieło nie samodzielne, napisane w oparciu o pracę Grelmanna i powielające jego opinie i błędy [...]
Utarło się pośród cyganoznawców przekonanie, że Daniłowicz pisał o Cyganąch w sposób wyjątkowo nieprzyrzchylny, tendencyjnie przedstawiając kulturę i sposób życia. Wiele fragmentów rozprawy zdaje się potwierdzać ten zarzut dotyczący sposobu podejścia Daniłowicza do Cyganów, ujawniając jego niechęć i krzywdzące oceny. By lepiej kwestię tę zrozumieć i zdać sobie sprawę z miejsca Cyganów w poszukiwaniach Daniłowicza, zapoznać się należy w skrócie z postacią Daniłowicza i jego naukową drogę..."

3

---