ZAKŁAD POPRAWCZY I SCHRONISKO DLA NIELETNICH

W ŚWIDNICY

System diagnostyczny „I ` level classification”

Na podstawie: L. Pytka - Pedagogika resocjalizacyjna

Opracował - mgr Marian Tkaczyk

Świdnica, lipiec `2000

1. Założenia teoretyczne.

Podstawą teoretyczną systemu diagnostycznego I'level jest teoria rozwoju dojrzałości interpersonalnej, a więc jedna z teorii rozwoju człowieka i jego zdolności do nawiązywania oraz utrzymywania więzi społecznych. Biorąc pod uwagę fakt, że cechą odróżniającą młodzież od dorosłych jest zintensyfikowany rozwój skoncentrujemy się - przed omówieniem istoty systemu diagnostycznego - na tych propozycjach teoretycznych, które przyczyn zaburzeń w przystosowaniu człowieka upatrują w zahamowaniach jego rozwoju. Oprócz ogólnej teorii rozwoju tożsamości „ja” (ego), wyodrębniającej siedem jego stadiów, opracowano spójny z nią system klasyfikacyjny podtypów zachowań dewiantywnych (Pytka). The Interpersonal Maturity Level Classification System - to system klasyfikacyjny poziomów dojrzałości interpersonalnej, który po weryfikacji empirycznej i niewielkich modyfikacjach funkcjonuje w praktyce diagnostycznej niektórych instytucji w Kanadzie i USA.

Autorzy stwierdzili, iż osoby sprawiające kłopoty wychowawcze z powodu wadliwego funkcjonowania społecznego znajdują się na jednym z trzech poziomów dojrzałości inter-personalnej: na poziomie drugim, trzecim lub czwartym. W ramach tych poziomów wyodrębniono 9 różnych podtypów zafiksowanych na określonym etapie rozwoju dojrzałości interpersonalnej, różniących się przejawami, formami i motywacją zachowań dewiantywnych.

Rodzaje podtypów:

• poziom drugi:

- aspołeczny agresywny,

- aspołeczny pasywny;

• poziom trzeci:

- niedojrzały konformista,

- podkulturowy konformista,

- manipulator, (pragmatyk);

• poziom czwarty:

- neurotyk aktywny (odreagowujący acting-out),

- neurotyk lękowy,

- zidentyfikowany z podkulturą,

• reaktywny w sytuacjach traumatyzujących. (trudnych).

Każdy podtyp dewiantywnego zachowania jest opisany w kategoriach typowych reakcji jednostki (zaliczonej do danego typu) na postrzegany przez nią świat, innych ludzi i siebie. Dla każdego podtypu jest przewidziany odpowiedni zbiór zaleceń interwencyjnych, zwany „planem oddziaływania”, obejmujący wiele rozmaitych aspektów oddziaływania, jakie należy

uwzględnić w procesie resocjalizacji. Podstawą każdego planu oddziaływań jest pięć najważniejszych elementów w odniesieniu do każdego podtypu zachowań dewiantywnych, a mianowicie pożądane:

• cele kierunkowe oddziaływania (resocjalizującego),

• charakterystyki środowiska wychowawczego (cechy) oraz rodzaje aktywności,

• rodzaje (typy) kontroli,

• sposoby i zasady postępowania,

• cechy wychowawców prowadzących dany przypadek.

1. Charakterystyka drugiego poziomu dojrzałości.

Podtypy: aspołeczny - agresywny,

aspołeczny - pasywny.

Osobnik sklasyfikowany na drugim poziomie dojrzałości daje się scharakteryzować

w sposób następujący:

1. Dostrzega otoczenie społeczne w kategoriach osobistych korzyści, zysków i strat,

jako teren eksploatacji.

2. Jest całkowicie egocentryczny w myśleniu i działaniu.

3. Ludzi postrzega - jako bariery w zaspakajaniu potrzeb, a ich działanie - jako przypadkowe, nie podlegające żadnym prawidłowościom.

4. Jego relacje zarówno z dorosłymi, jak i rówieśnikami, są niezwykle ubogie, w związku z czym czuje się walienowamy.

5. Czuje się ofiarą, tzn. jedynym człowiekiem, na którego spadają nieszczęścia

(wydaje mu się, że jest pechowcem).

6. Nie dostrzega związków między swym zachowaniem a uczuciami i reakcjami

innych osób.

7. Czuje niechęć lub wrogość w stosunku do tych, którzy frustrują jego potrzeby,

chociaż jest bardzo zależny od osób, zwłaszcza tych, które obdarowują go prezentami.

8. Słabo kontroluje swoje potrzeby popędowe; jest impulsywny, nieopanowany.

9. Nie wykazuje autokrytycyzmu, aktywności w osiąganiu długodystansowych celów,

minimalizując wydatkowanie energii.

10. W reakcji na frustrację zachowuje się agresywnie, próbuje się przypodobać lub

uskarża się i wycofuje.

11. Źródeł jego zachowań dewiantywnych i przestępczych należy dopatrywać się

w niedorozwoju mechanizmów kontroli (bierze, nienawidzi, atakuje, obawia się,

ucieka) oraz w nieumiejętności przeciwstawienia się presji podkultury

i kryminogennym czynnikom otoczenia społecznego.

12. Różnice między aspołecznym agresywnym a pasywnym dotyczą:

• wrażliwości na dezaprobatę,

• sposobu reakcji na frustrację: aktywny preferuje atak jawny i otwarty,

pasywny - wycofanie, bierny opór, uskarżanie się.

Plan oddziaływania resocjalizującego zakwalifikowanych na drugim poziomie:

1. Cele kierunkowe:

• zmiana percepcji osób z otoczenia społecznego na bardziej realistyczną,

• redukcja motywacji antyspołecznych,

• redukcja poczucia izolacji,

• wyuczenie postrzegania związków między potrzebami i zachowaniami a potrzebami, uczuciami i zachowaniami innych,

• wzrost poziomu samokontroli,

• wyuczenie minimum uległości i podporządkowania normom społecznym,

2. Środowisko wychowawcze - cechy i rodzaj aktywności:

• umieszczenie w rodzinie zastępczej,

• tolerancja, podtrzymywanie, rozumienie, podawanie wzorów przez osoby z najbliż-

szego środowiska,

• umiejętne wprowadzenie w środowisko rówieśnicze, zachęcanie do współdziałania.

3. Typy kontroli - cechy i rodzaj aktywności:

• wyraźnie sprecyzować oczekiwania,

• stopniować stawiane wymagania,

• nie egzekwować wykonania zadań zbyt rygorystycznie (wysokie wymagania,

niski poziom sankcji).

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• techniki psychodramatyczne (psychodrama),

• werbalizacja problemów, identyfikowanie i nazywanie ich, przede wszystkim

problemów bieżących,

• uświadamianie reakcji oraz ich sytuacyjnego sensu,

• stymulacja postrzegania reakcji bliźnich,

• przyzwyczajanie do szoku związanego z odkryciem związków między ludźmi,

• niewskazane jest prowadzenie przesłuchań,

• niewskazana jest psychoterapia głębinowa.

5. Pożądane cechy wychowawców:

• spokój, opanowanie,

• zaradność,

• tolerancyjność,

• niezbyt wysoki poziom sankcji,

• bezinteresowność,

• słaby dystans, skłonność do zażyłości,

• umiejętność utrzymania kontroli nad zachowaniem wychowanków

2. Charakterystyka trzeciego poziomu dojrzałości.

Podtypy: niedojrzały konformista,

konformista podkulturowy,

manipulator (pragmatyk).

1. NIEDOJRZAŁY KONFORMISTA.

1. Postrzega się jako ktoś gorszy, zdominowany przez potrzebę aprobaty społecznej.

2. Jego podstawowe problemy emocjonalne wynikają z lęku przed odrzuceniem

przez dorosłych albo grupę rówieśniczą lub przed potencjalnym niesprostaniem

stawianym mu wymaganiom.

3. Sztywno trzyma się raz wyuczonych zachowań, bez możliwości dostrzegania

niuansów. Podstawowymi sposobami wpływania na innych są:

- przekupienie partnera uległością,

- szantaż psychologiczny.

4. W trudnych sytuacjach reaguje wycofaniem, żąda pomocy, wsparcia, opieki.

5. Pragnie mieć przyjaciół, ale boi się odrzucenia. Nie identyfikuje się z wartościami i normami podkultur przestępczych, lecz nie jest w stanie przeciwstawiać się

wzorom dewiantywnego zachowania.

6. Zachowania dewiacyjne pojawiają się u niego jako próba poszukiwania aprobaty

u rówieśników lub innych osób socjalizująco znaczących. Akceptuje swoje uczucia, docenia ich znaczenie w regulacji zachowania, ale stara się zredukować ich

wpływ na siebie oraz ukrywa emocje z obawy przed rówieśnikami.

Plan oddziaływania resocjalizującego w stosunku do niedojrzałych konformistów:

1. Cele kierunkowe:

• wzrost poziomu samooceny (przekonanie o własnej wartości), czyli redukcja

poczucia niższości, wyuczenie ekspresji uczuć.

• redukcja lęku przed wchodzeniem w interakcje społeczne,

• wzmacnianie procesu identyfikacji z osobami dorosłymi (socjalizująco znaczące).

• Wprowadzenie do grupy rówieśniczej.

2. Środowisko wychowawcze - cechy i rodzaj aktywności:

• rodzina zastępcza z jednym dzieckiem,

• nasycenie tolerancją (zachowań zależnościowych dziecka oraz akceptacja potrzeb

związanych z wyrażeniem uczuć.

• środowisko wychowawcze powinno stwarzać poczucie psychicznego bezpieczeń-

stwa i oparcia,

• włączanie w grupę powinno odbywać się na zasadzie aktywności rekreacyjnej,

należy eliminować gry i zabawy wymagające współzawodnictwa,

• nauka w szkole powinna mieć charakter indywidualny,

• pożądane jest uczestnictwo jednostki w grupie innych niedojrzałych konformistów

(grupa homogeniczna), przynajmniej na początku procesu resocjalizacji.

3. Typ kontroli wychowawczej:

• kontrola posługująca się jasnymi kryteriami, precyzująca normy zachowania,

• niezbyt rygorystyczna, interpretowana w kategoriach zapobiegania zapobiegania

i ochrony niż kontroli karnej,

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• technika odgrywania ról,

• częsta i rozległa kontrola zachowań (kontrola opiekuńcza),

• stymulowanie do podejmowania zadań grupowych,

• zwracanie uwagi na intencje niż efekty działania,

• zachęcanie do planowania własnej aktywności,

• niezbędnym warunkiem jest zaspokojenie elementarnych potrzeb opiekuńczych

(wyżywienie, odzież itp.).

5. Pożądane cechy wychowawców i sposoby ich zachowania:

• spokój i opanowanie (uniemożliwiające identyfikację z wychowankiem),

• powściągliwość w mowie (werbalna),

• chęć niesienia pomocy, nawet w zakresie drobnych spraw,

• bezinteresowność,

• odporność na załamania z braku sukcesów wychowawczych.

II. KONFORMISTA PODKULTUROWY.

1. W pełni zadowolony ze swego życia, oporny na jego zmianę. Wyraźnie docenia

a nawet przecenia, własne możliwości w zakresie wpływania na innych ludzi

i kontrolowania ich zachowania. Dba o stwarzanie pozorów.

2. Odczuwa silny lęk w sytuacji, gdy jego strategie opanowywania i podporządko-

wywania sobie otoczenia okazują się nieskuteczne. Jego lęk jest wywoływany

rozmaitymi czynnikami zewnętrznymi. Nie przeżywa konfliktów wewnętrznych

typowych dla neurotyka,

3. Opisuje się w kategoriach konwencjonalnych, tzn. dostrzega siebie jako kogoś

takiego samego jak inni ludzie, postrzega zarówno swoje, jak i cudze motywacje,

uczucia i potrafi je zrozumieć, a także jest w stanie zaakceptować ich odmienność.

4. Sztywno stosuje przyswojone stereotypy zachowania, bez dostatecznego ich róż-

nicowania. Jest krańcowo uległy wobec własnej grupy odniesienia i często grawituje ku grupom o charakterze podkulturowym. Jednak jego inetrpersonalne

są powierzchowne i krótkotrwałe (przyswojenie ubioru, żargonu, uczesania itp.).

5. Zachowania antyspołeczne stanowią integralną część jego osobowości

(usiłuje narzucać swoją wolę innym),

6. Motywami jego antyspołecznej i przestępczej działalności są:

- poszukiwanie aprobaty społecznej (rówieśników),

- zaspakajanie potrzeb materialnych,

- uniezależnienie od dorosłych.

7. Odrzuca swoją emocjonalność, tzn. fakt poddania się uczuciom. Nie mówi

o swoich problemach emocjonalnych. Zwierzanie się z własnych problemów

traktuje jako przejaw słabości. Unika związków zależnościowych opartych na miłości, choć wyraża ich pragnienie.

Plan oddziaływania resocjalizującego na podkulturowego konformistę:

1. Cele kierunkowe:

• redukcja obawy przed wchodzeniem w związki emocjonalne z innymi ludźmi,

• redukcja poziomu ekspresji potrzeby zależności,

• zmiana percepcji samego siebie na bardziej trafną, dojrzałą,

• obniżenie atrakcyjności grupy podkulturowej w jego oczach,

• głębsze kontakty z dorosłymi i zdobycie ich zaufania.

2. Środowisko wychowawcze - cechy i rodzaj aktywności:

• najbardziej sprzyjające jest środowisko naturalne (dom),

• życzliwość i akceptacja ze strony rodziców,

• natychmiastowe i zdecydowane reakcje na zachowania,

• zadania dobierać zgodne z zainteresowaniami i uzdolnieniami,

• nauka szkolna o charakterze indywidualnym i teraputycznym,

• izolacja od grup podkulturowych.

3. Typ kontroli wychowawczej:

• kontrola silna, zdecydowana,

• konieczność zaakceptowania kontroli zachowania jako następstwa jego dotychczasowych działań,

• nie wyklucza się kontroli o charakterze karzącym.

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• wyklucz się terapię rodzinną (rodzice - dzieci),

• zalecana terapia skoncentrowana na sprawach bieżących (wykluczona głęboka

analiza przeszłości i jej wpływ na obecne zachowania),

• udział w zajęciach terapeutycznych powinien być obowiązkowy (raz, dwa razy

w tygodniu),

• na początku resocjalizacji kontakty z wychowawcą powinny dotyczyć problemów

szkolnych i rodzinnych,

• nie wyklucz się techniki odgrywania ról,

• terapia ma zmierzać do wyrażania prawdziwych uczuć wychowanka, ekspresja ta

powinna być nagradzana,

• nie należy pozwalać na uruchomianie przez wychowanka mechanizmu kompensacji,

• szeroko stosować wzmocnienia pozytywne jak i negatywne (nagrody i kary).

5. Cechy wychowawcy:

• zaradny w pracy z grupą,

• sprytny,

• analityczny (umiejący odróżniać kłamstwo od prawdy),

• silnie kontrolujący lub mający skłonności do kontroli.

3. MANIPULATOR (PRAGMATYK).

1. Podobnie jak podkulturowy konformista jest zadowolony ze swego trybu życia,

nie przejawia skłonności do zmian. Minimalizuje swoje trudności i problemy życiowe. Nie przeżywa głębokich konfliktów wewnętrznych, lecz raczej z otoczeniem.

2. Ma pełną świadomość własnego wpływu na innych, a nawet go przecenia. Nawet

wówczas gdy ta manipulacja nie odnosi pożądanego rezultatu, uważa, iż jest nadal

możliwa, jedynie technika, jaką zastosował była źle dobrana. Swoje zachowania

traktuje jedynie jako środki do osiągania zamierzonych celów i kontrolowania innych osób, gdyż jest całkowicie przekonany, że ma do tego prawo.

3. Jeśli przeżywa kryzysy, to jedynie dlatego, iż doznaje niepowodzeń manipulując

innymi, samym sobą, sytuacjami. Swoje machiavellistyczne upodobania usprawiedliwia negatywną oceną innych ludzi i posądzaniem ich o złe skłonności i nieuczciwe zamiary. Stosuje wobec innych trzy główne metody manipulowania -

krętactwo, konformizm i zastraszanie.

4. Zachowanie dewiacyjne jest obce jego naturze i bywa traktowane jako środek

podporządkowywania sobie innych, nie identyfikuje się jednak z określoną podkulturą dewiacyjną.

5. Postrzega się jako cyniczny, zręczny, silny i zrównoważony.

6. Odrzuca potrzebę zależności i wstydzi się ujawniania własnych uczuć. Jego relacje

z innymi osobami są powierzchowne i krótkotrwałe.

Plan oddziaływania resocjalizującego:

1. Cele kierunkowe:

• redukcja lęku przed wchodzeniem w związki zależnościowe i wyrażanie potrzeb

zależności,

• wzrost poziomu wglądu w mechanizmy obronne, takie jak projekcja i przemieszcza-

nie,

• uświadomienie konsekwencji jego zachowania w stosunku do innych osób,

• wyuczenie akceptacji kontroli nad jego zachowaniem,

• zmiana percepcji samego siebie (akceptacja innych mężczyzn lub kobiet).

2. Środowisko wychowawcze - cechy i rodzaje aktywności:

• nie powinno zagrażać, lecz stymulować do wchodzenia w związki uczuciowe,

• powinno mieć możliwość natychmiastowej kontroli jego zachowania,

• tolerancja i rozumienie jego problemów,

• powinno mu pozwalać na znaczną samodzielność w organizowaniu zajęć,

• niezbędna jest kontrola wyników dydaktycznych ucznia,

• praca zawodowa zapewniający przelotny i bardziej powierzchowny kontakt

z ludźmi (np. sprzedawca),

• grupa homogeniczna (np. sami manipulatorzy).

3. Typ kontroli wychowawczej:

• kontrola silna, lecz wyrozumiała (empatyczna),

• jasność kryteriów oceny jego zachowania,

• eksponowanie opiekuńczego charakteru kontroli.

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów jednostki,

• zajęcia terapeutyczne w grupie manipulatorów i konformistów podkulturowych

• schemat działania terapeutycznego: najpierw praca w grupie, potem - gdy

stosowane przez niego dotychczasowe techniki manipulacji okazują się zawodne - spotkania indywidualne pokazujące adekwatne sposoby wpływania na cudze zachowanie.

5. Cechy wychowawcy.

• skłonność do narzucania ograniczeń,

• pewność siebie,

• skłonność do stanowczego lub agresywnego zachowania,

• analityczny, nie pozwalający się zwieść (nie naiwny),

• trzymający dystans.

3. Charakterystyka podtypów czwartego poziomu dojrzałości .

Podtypy: neurotyk aktywny (odreagowujący),

neurotyk lękowy,

zidentyfikowany z podkulturą,

reaktywny w sytuacjach traumatyzujących.

1. NEUROTYK AKTYWNY (ACTING-OUT).

1. Charakteryzuje się znaczną liczbą zinternalizowanych wartości i norm społecz-

nych. Zdolny jest więc do wyrzutów sumienia i przeżywania winy. Gdy zdarza mu się łamać uwewnętrznione normy i postępować wbrew zinternalizowanych

wartościom, odczuwa lęk związanym z konfliktem wewnętrznym. Dąży do na-

tychmiastowego eliminowania lęku przez zachowania agresywne.

2. Postrzega się jako niekonwencjonalny, niestereotypowy, niepowtarzalny i nie

przystosowany. Potrafi dokonać autooceny. Przypisuje duże znaczenie własnym

ambicjom, zainteresowaniom i zdolnościom. Pragnie by go za nie podziwiano.

3. Oczekuje od wychowawców podejmowania za niego decyzji. Przyjmuje w kon-

takcie z nimi rolę dziecka. nieustannie prowokuje do niesienia mu pomocy i opiekowania się nim. Chociaż jest przekonany, że pomocy takiej nie oczekuje,

gdyż jest wystarczająco samodzielny, ale wytworzony przez niego obraz samego

siebie ma charakter wybitnie kompensacyjny.

4. Jeśli popełnia czyny przestępcze, to nie z powodu ewentualnych zysków mate-

rialnych.

Plan oddziaływania resocjalizującego dla neurotyka aktywnego.

1. Cele kierunkowe:

- wyuczenie rozwiązywania konfliktów,

- uświadomienie granic własnych możliwości,

- eliminowanie kompensacyjnych i obronnych zachowań.

- wdrażanie do bardziej adekwatnego pełnienia ról społecznych

(coraz bardziej zróżnicowanych).

2. Środowisko wychowawcze - cechy i rodzaj aktywności:

- środowisko terapeutyczne rodziny,

- powinno pozwalać na wyrażanie własnych stanów emocjonalnych,

- powinno umożliwiać rozwinięcie aktywności w czasie wolnym od zajęć,

a zwłaszcza - rozładowanie napięć poprzez aktywność sportową.

3. Typ kontroli wychowawczej:

• na początku kontrola powinna mieć charakter zewnętrzny,

• w okresie późniejszym należy położyć nacisk na kontrolę o charakterze psychologicznym,

• kontrola ze strony wychowawcy powinna być traktowana przez wychowanka jako

środek opiekuńczego zainteresowania.

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• zezwalanie na samodzielne odkrywanie konsekwencji negatywnych zachowań,

• należy pozostawić dużo czasu na wejście w nowe role społeczne,

• wskazana jest terapia skoncentrowana na jego rzeczywistych problemach i ich

źródłach, analiza symptomów jest dla niego stratą czasu,

• w okresach ostrych kryzysów psychicznych niezbędna jest terapia podtrzymująca.

5. Cechy wychowawców:

• otwartość w kontaktach,

• uczciwość,

• zdolność do szybkiego reagowania,

• samokrytycyzm,

• pewność siebie,

• odporność psychiczna,

• stanowczość,

• znajomość problemów i słownictwa młodzieży.

2. NEUROTYK LĘKOWY.

1. Internalizuje nieadekwatne, negatywne wyobrażenie o sobie, co w konsekwencji

prowadzi do przeżywania nieustannego niepokoju i lęku. Przejawia skłonności do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów.

2. Pragnie kontaktu z rówieśnikami i dorosłymi, chociaż werbalnie przeciwstawia się

dorosłym. Przeżywa więc konflikty identyfikacyjne.

3. Kompensuje percepcję samego siebie przez waloryzację tego, kim jest i tego, czego

już dokonał (np. sądzi, że jest wyjątkowy, nikt tak nie potrafi jak on itp.).

4. Jest przesadnie samokrytyczny, czasami postrzega się jako nikczemnik, w związku

z czym przeżywa stany depersonalizacji, pozwalające mu traktować jego przeszłość

i jego „występki” jako cudze.

5. Jego zachowania przestępcze mogą być sygnałem nierozwiązanych problemów

rodzinnych (brak identyfikacji z wartościowymi wzorami) lub konfliktu spowodowanego interioryzacją rodzica lub innej osoby mającej władzę. Mogą być skutkiem

dwuznaczności związanych z interioryzacją sprzecznych modeli zachowania, w związku z czym czuje się czasami wyobcowany ze środowiska społecznego.

Plan oddziaływań resocjalizujących dla neurotyka lękowego.

1. Cele kierunkowe:

• wyuczyć redukcji konfliktów wewnętrznych,

• redukować objawy związane ze stosowaniem przez niego mechanizmów obronnych,

• korygować samoocenę,

2. Środowisko wychowawcze - rodzina naturalna pozwalająca:

• uświadomić granice własnych możliwości,

• uświadomić źródła konfliktów i własnych lęków,

• wyuczyć ostrego rozróżniania między fikcją (marzeniami) a realną rzeczywi-

stością.

3. Kontrola wychowawczo - opiekuńcza, symboliczna:

• powinna jednak wymagać odraczania reakcji agresywnych typu acting-out.

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• sesje terapeutyczne w kręgu rodziny,

• wstrzymać na pewien czas udział w pracach szkoły (w okresach kryzysu -

dając czas na refleksję),

• jeśli rodzina bierze odpowiedzialność za postępy w resocjalizacji, wychowawca

organizuje z nią sesje, które w końcowej fazie mogą mieć luźny charakter,

• wychowawca powinien uświadomić rodzinie problemy dziecka oraz nauczyć

sposobów reagowania na nie.

5. Cechy wychowawcy.

• zaangażowanie w pracy z młodzieżą,

• skłonność do introspekcji,

• tolerancyjność,

• wyrozumiałość.

III. ZIDENTYFIKOWANY Z PODKULTURĄ.

1. Odrzuca wartości społeczeństwa globalnego, żyje zgodnie z własnym systemem

wartości, uważa się za niezależnego, samowystarczalnego, zdolnego do funkcjonowania w rozmaitych środowiskach, tzn. przestępczych i nieprzestępczych.

2. Pozostaje w jawnej opozycji do norm i wartości konwencjonalnych, jest podejrzliwy

W stosunku do oficjalnych przedstawicieli społeczeństwa. Z całą ostrością dostrzega

nierówności społeczne oraz nierówności szans i wszelkie inne czynniki różnicujące

ludzi. Nienawidzi hipokrytów, ceni uczciwość i szczerość oraz nade wszystko lojalność wobec ludzi, którzy mu zaufali.

3. Nie przeżywa konfliktów wewnętrznych typowych dla neurotyków z tego samego

poziomu dojrzałości. Jest niezwykle plastyczny w przystosowaniu się do rozmaitych ról społecznych. Jego problemy adaptacyjne wynikają raczej z porażek w osiąganiu

celów za pomocą wyuczonych stereotypów oraz konfliktów zewnętrznych ( ze środowiskiem).

4. Identyfikuje się z osobami z kręgów podkulturowych: typowymi aspołecznikami,

przestępcami, kryminalistami, gdyż są one dla niego egzemplifikacją zaprzeczenia

systemu wartości klas średnich (społeczeństwa globalnego).

5. Jego zachowania przestępcze lub dewiacyjne są następstwem internalizacji wartości

Sprzecznych z wartościami i normami społeczeństwa globalnego oraz wynikiem walki z władzami, niesprawiedliwym systemem społecznym, nie dającym mu równych szans w osiąganiu celów życiowych.

Plan oddziaływania resocjalizującego dla zidentyfikowanych z podkulturą.

1. Cele kierunkowe.

• zmiana hierarchii wartości i stosunku do wartości ogólnospołecznych,

• modyfikacja zachowania i postaw wobec społeczeństwa i jego kultury,

• wyuczenie metod zaspokajania potrzeby własnej wartości w sposób akceptowany

społecznie,

• uświadomienie alternatywnych koncepcji funkcjonowania w społeczeństwie oraz

ich konsekwencji,

• wykorzystanie talentów i zdolności, cenionych przez społeczeństwo konwencjo-

nalne.

2. Środowisko wychowawcze - cechy i rodzaje aktywności

• środowisko rodzinne - szacunek, miłość, zaufanie (pod warunkiem, że nie ma ona

problemów ekonomicznych i społecznych).

• nasycenie środowiska ludźmi pracy, którzy legalnie osiągają sukcesy materialne,

• organizacja czasu wolnego - rekreacja, sport, zajęcia oświatowe.

3. Typ kontroli wychowawczej:

• powinna mieć ona łagodny charakter (być luźna),

• iść w kierunku wzmocnienia kontroli wewnętrznej,

• nieschematyczna, nieuporczywa.

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• włączanie w zajęcia z grupą mniej dojrzałych (z niższego poziomu dojrzałości),

• nie jest wskazane nawiązywanie silnej zależności emocjonalnej z wychowankiem

choć wychowawca powinien być dostępny dla niego,

• główne formy oddziaływania to: kontakty indywidualne i dyskusja, jeśli są akcepto-

wane przez wychowanka,

• udział w terapii grupowej nie wydaje się być wskazany,

• oddziaływanie wychowawcze powinno być skierowane na zmianę systemu wartości

wychowanka przez przekonywanie oraz ukierunkowanie na zharmonizowanie z wartościami społecznie akceptowanymi,

• wskazane jest stosowanie techniki odgrywania ról osób o krańcowo różnych syste-

mach wartości (wymiana ról).

5. Cechy wychowawcy:

• odporność na identyfikację z wychowankiem,

• umiejętność zachowania własnej autonomii.

IV. REAKTYWNY W SYTUACJACH TRAUMATYZUJĄCYCH.

1. W porównaniu z neurotykami ma raczej pozytywny obraz siebie (dość wysoka samo-

ocena). Jednak czasami surowo ocenia swoje postępowanie, łatwo jednak uaprawiedliwia je, obarczając winą innych (kompensacja i projekcja).

2. Odrzuca przestępczość jako styl życia i nie widzi się w kategoriach przestępczych,

Wypiera się dewiantywnych cech zachowania, uważając je za niezrozumiałe i nie

Pasujące do niego.

3. Łatwo nawiązuje i podtrzymuje kontakty społeczne. Potrafi selektywnie dobierać

sobie przyjaciół.

4. Na konflikty (najczęściej natury społecznej) wewnętrzne i zewnętrzne oraz problemy

osobiste reaguje zachowaniami przestępczymi lub agresywnymi (acting-out).

Niezależnie od chwilowych, przejściowych reakcji antyspołecznych w sytuacjach

przynoszących mu cierpienie jest w stanie działać zgodnie z przyjętym programem.

Plan oddziaływania resocjalizującego dla reaktywnego w sytuacjach traumatyzujących.

1. Cele kierunkowe:

• identyfikacja (wyszukanie i oznaczenie sytuacji) problemów osobistych i społecz-

nych wyzwalających gwałtowne reakcje,

• wyuczenie odmiennych sposobów reagowania na nie (nie impulsywnych -

społecznie akceptowanych),

• zmniejszanie napięć i kryzysów, jakie wywołują w nim sytuacje frustrujące.

2. Środowisko wychowawcze - cechy i rodzaj aktywności:

• rodzina własna, jeśli nie ma problemów (tzn. gdy sama nie jest źródłem jego

problemów),

• wskazana terapia rodzinna, jeśli rodzina jest zaangażowana w jego konflikty

i problemy,

• wspierać i zachęcać do utrzymywania stosunków interpersonalnych i dostarczać

modeli, z którymi mógłby się identyfikować.

3. Typ kontroli wychowawczej:

• połączona z instruktażem i podaniem prawidłowych sposobów postępowania,

• łagodna, zmierzająca w kierunku kształtowania mechanizmów kontroli

wewnętrznej.

4. Wskazania resocjalizacyjne:

• terapia grupowa rodziny,

• terapia grupowa z neurotykami i zidentyfikowanymi z podkulturą

(grupy heterogeniczne),

• informowanie, instruowanie, przekazywanie wiadomości o społeczeństwie

i jego kulturze, sposobie zachowania i reagowania,

• uświadamianie motywów zachowań reaktywnych i impulsywnych,

• technika odgrywania roli „osoby pomagającej innym”, „cierpliwego altruisty” itp.

5. Cechy wychowawców (nie zostały sprawdzone empirycznie):

• dobra znajomość psychologii młodzieży dorastającej,

• sprawianie wrażenia opiekuna (ciepło, emocje),

• skłonność do niesienia pomocy,

• zdolność do empatii i rozumienia cudzych zachowań.

1

2

---