George Byron „Giaur"
Giaur, tytułowy bohater powieści poetyckiej Byrona, to człowiek, którego dzieje naznaczone są: miłościw, zbrodnią, samotnością i cierpieniem.
Bohater otoczony jest aurą tajemniczości, jego biografa jest niejasna.
W Grecji Giaur zakochał się z wzajemnością w jednej z żon Nassana, który, dowiedziawszy się o zdradzie, ukarał Leilę śmiercią, , by pomścić ukochaną, zamordował Nassana. Po sześciu latach zamieszkał w klasztorze, choć ślubu nie złożyf i w niedługim czasie zmarł. Najcenniejszą wartością dla Giaura była miłość, która nadawała sens jego życiu, była wszystkim, co posiadał. Uczucie, którym obdarzył wybrankę, było święte, jedyne i niepowtarzalne:
Giaur nie potrafił pogodzić się ze stratą ukochanej. Krzywda, ktdrą mu wyrządzono, była tak wielka, że nie umiał już powrócić do normalnego życia. Choć Leila nie żyła, dalej ją kochał, tęsknił za nią. Mówił: ~...] Ciebie dotąd kocham, jak kochałem.
Na jego twarzy, bladej i wyrazistej, malowało się ogromne cierpienie, którego nie potrafił ukryć.
Po stracie ukochanej, pozbawiony szczęścia i nadziei, stał się zbrodniarzem,
zabicie Nassana nie uśmierzyło jednak bólu. Targany rozterkami moralnymi, świadomy swoich win, odsunął się od ludzi, skazał na samotność i wciąż przeżywał straszliwe męki. Cierpienie jego było tym boleśniejsze, że musiał trawić czucia nie dzielone z nikim.
Życie przestało mieć dla Giaurajakąkolwiek wartość. Nie potrafił istnieć bez miłości, nie umiał odpowiedzieć na podstawowe pytania dotyczące sensu egzystencji. Trawił go ból istnienia, czuł wewnętrzną pustkę, niechęć do ludzi i świata.
Dumny romantyk gardził życiem zwykłym, bezbarwnym i ludźmi, których jednym celem jest pogoń za sławą czy zdobywaniem dóbr materialnych.
Giaur to romantyczny indywidualista o skomplikowanej osobowości. Cierpi, ma poczucie winy, lecz nie ucieka prze bólem. Tęskni za śmiercią, ale nie myśli o popełnieniu samobójstwa.
Dręczą go wyrzuty sumienia, ma świadomość, że jest zbrodniarzem, a jednak nie czuje skruchy. Nie obawia się też kary za swoje przewinienia, gdyż nie istnieje, według niego, większe cierpienie niż rozstanie z Leilą.
Adam Mickiewicz - „Dziady cz. IV"
Romantyzm stworzył postać indywidualisty, wybitnej jednostki, skłonnej do przeżywania gwałtownych uczuć i wielkich namiętności. Romantyczny bohater był człowiekiem samotnym, skłóconym ze światem, przeciwko którego normom się buntował. Bunt ten przybierał różne formy. Niektórzy nieszczęśliwi kochankowie popełniali samobójstwo (Werter), inni, nie mogąc się pogodzić z krzywdą, która została im wyrządzona, dokonywali zbrodni (Giaur), a byli też i tacy, którzy zamykali się w sobie, popadali w obłęd. Romantyków cechowała również nadwrażliwość, skłonność do marzycielstwa; często ogarniało ich poczucie pustki, nudy, braku woli i zdolności do czynów.
Tych kilka uwag na temat romantycznego bohatera wystarczy, by zrozumieć, że tak wyjątkowa istota musiała przeżywać miłość szczególną, niepowtarzalną, która przekracza granice
wyznaczone człowiekowi.
Prześledźmy jej koncepcję, analizując historię Gustawa, bohatera IV części Dziadów, dramatu o miłości, cierpieniu i rozpaczy. Gustaw to postać dość tajemnicza i niejednoznaczna. ten człowiek nadwrażliwy, o sercu miękkim z przyrodzenia jest swoistą ofarą miłości romantycznej - uczucia, które stanowi istotę jego życia, a jednocześnie przynosi mu cierpienie i rozpacz. W jesienny wieczór do nitki przemoczony wszystek Gustaw przychodzi do domu księdza, dawnego nauczyciela, by w ciągu trzech godzin opowiedzieć o swojej miłości, pierwszym spotkaniu z ukochaną, wspólnie spędzonych z nią chwilach, rozstaniu, wygłosić kilka przestróg i odejść. Opowieści Gustawa są chaotyczne, niedokładne, a jednak możemy na ich podstawie wnioskować, jak romantycy pojmowali miłość.
Wyobrażenia Gustawa o niej ukształtowała lektura Nowej Neloizy Rousseau i Cierpień młodego Wertera Goethego. Książki te przedstawiły mu obraz miłości idealnej, opartej na związku dusz, miłości, która nierozerwalnie łączyła się z cierpieniem. Pustelnik nazwał je książkami zbójeckimi, gdyż, jak twierdził, to one wprowadziły go w świat wyobraźni:
one przedstawiły mu obraz idealnej miłości i kazały szukać boskiej kochanki.
Gustaw długo ścigał ów ideał kobiety, a gdy wreszcie na ziemi odnalazł jej wcielenie, gdy zakochał się w niej bez pamięci i przeżył miłość, o jakiej marzył, musiał ją utracić na wieki.
Miłość w IV części Dziadów została przedstawiona jako konieczność tragiczna. Nie można jej uniknąć, gdyż dusze kochanków, jeszcze przed ich narodzeniem, zostają złączone przez Boga nierozerwalnymi więzami. Romantycy nadali więc miłości wymiar sakralny. Jest to uczucie niezależne od ludzkiej woli, wieczne, którego nikt i nic nie może zniszczyć.
Pisząc o koncepcji romantycznej miłości, nie można nie zwrócić uwagi na związaną z nią symbolikę zwierciadła. Miłość jest uczuciem czystym, to ujrzenie w ukochanej osobie samego siebie. Kochankowie są swoim zwierciadlanym odbiciem: to samo czują, o tym samym myślą.
Jak już sygnalizowano, miłość romantyczna jest uczuciem nie spełnionym. Romantycy nie brali pod uwagę małżeństwa, twierdząc, że niszczy ono istotę tego uczucia, które ma charakter duchowy.
Warto podkreślić, że stworzona przez romantyków miłość doskonała i absolutna związana jest z cierpieniem, doprowadza do rozpaczy i szaleństwa.
Adam „Dzidy cz. III”
Ksiądz Piotr jest jedną z najpiękniejszych postaci w polskiej literaturze romantycznej. Nie ma w nim nic z romantycznego indywidualisty. Nie nazywa siebie jak Kordian posągiem człowieka na posągu świata, nie mówi Ja Mistrza i nie żąda od Boga władzy nad ludzkimi duszami jak Konrad. Obce są mu: nienawiść, chęć zemsty, pycha. Ksiądz Piotr jest bowiem uosobieniem miłości, pokory i skromności. odgrywa on w utworze szczególną rolę. za poświęcenie życia Bogu i ludziom został obdarzony szczególną łaską. Otrzymał to, co nie było dane zbuntowanemu Konradowi - Stwórca odsłonił mu tajemnice przyszłych losów POlski Ksiądz Piotr wszędzie, gdzie się pojawia, czyni dobro i przynos spokój.
Ksiądz jest człowiekiem szczerze kochającym Boga i bliźniego. Wobec Stwórcy przyjmuje postawę pokornego i pełnego skruchy grzesznika. Jakże wzruszająca jest scena przedstawiająca leżącego krzyżem kapłana, który wyznaje Najwyższemu swoją małość:
Każdemu zagubionemu i cierpiącemu człowiekowi ksiądz ofiarowuje swoją pomoc i wielką miłość. . Dzięki ufności pokładanej w Bogu i miłości bliźniego uwalnia duszę Konrada z mocy szatana. Jego żarliwa modlitwa, w której skuteczność głęboko wierzy, pomoże też Konradowi odrodzić się moralnie:
Miłość księdza do bliźniego jest tak wielka, że chce oddać życie za Konrada jak Chrystus, biorąc na siebie jego winy ikary:
Ksiądz Piotr, niczym Zbawca, nie czuje nienawiści do wrogów, których nazywa braćmi. Zpokorą znosi poniżania
Giaur to romantyczny kochanek, który staje się zbrodniarzem, w czasie spowiedzi nie żałuje za swoje grzechy. Bohater jest egotystą zakochanym w swej wielkości i przewrotności. Jego wielka, żarliwa i tragiczna miłość przeradza się w nienawiść do ludzi, bo ich obciąża winą za swe nieszczęście. Jednak Giaur wie, że zawinił i tak samo cierpi z powodu utraty ukochanej, jak z powodu popełnionej zbrodni
ednak najtragiczniejszym kochankiem jest Gustaw z IV części "Dziadów", przeżywający nieszczęśliwą miłość, która podobnie jak u Wertera prowadzi go w konsekwencji do samobójstwa. W godzinie rozpaczy Gustaw wspomina, że doznał obłędu obserwując spod okien pałacu wesele swojej ukochanej. Gustaw jest kochankiem z woli Boga, a jego miłość ma wymiar nieziemski. Wierzy on, że nawet jeżeli zła ręka łudzi dusze rozłącza, to i tak kochankowie spotkają się w niebie. Gustaw, nie potrafiąc pogodzić się z utratą kochanki, popełnia samobójstwo. Ale jego miłość jest nieziemska, nie kończy się wraz ze śmiercią, trwa na wieki. "Łańcuch się rozciąga, ale nie pęka". Gustaw jest niewolnikiem miłości romantycznej - jako duch powraca co roku na ziemię, w celu ujrzenia ukochanej i powtórnego zakończenia życia. Tęsknota zmieszana z bólem i rozgoryczeniem doprowadziła młodego Gustawa do szaleństwa.Wypowiada on słynne słowa: "Kobieto, puchu marny, ty wietrzna istoto". Jednak miłość jest najsilniejsza, zmusza do powrotów. Mimo żalu, Gustaw cały czas chce zobaczyć ukochaną, być na jej usługach, być przy niej. Jego dusza wciąż wielbi Marylę, wspomina "boskie pocałunki swej kochanki, płynący z nich nektar boski". Zdesperowany bohater romantyczny, nie potrafiący znaleźć szczęścia w miłości, nawet w świecie pozaziemskim mówi: "Kto miłości nie zazna, ten żyje szczęśliwy, i noc ma spokojną, i dzień nielękliwy". Bohater romantyczny nie znajduje więc szczęścia na "ziemskim padole". Szuka więc go w przyjaźni, jako 15-letni Konrad, zadurzony w starszej od niego przyjaciółce Laurze. Mimo wielkich chęci nie potrafi zjednać sobie najdroższej mu istoty. Szuka z nią duchowego pokrewieństwa, drugiej połowy duszy. Niestety, spotyka go zawód - przyjaźń wiążąca go z Laurą ma charakter opiekuńczo-macierzyński, a nie przyjacielski, jakiego oczekiwałby Konrad. Miłość przyjacielska również nie spełnia oczekiwań romantyka. W twórczości romantyków również obecna jest miłość do poezji. Typowym poetą, całym życiem oddającym istotę poezji, jej piękno i prawdę, jest Mąż z "Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego. żyje on w świecie złudzeń i marzeń, które traktuje jak coś wyższego niż życie rodzinne, nużące banalnością. Podąża za Dziewicą - symbolem idealnej poezji, ale także złego ducha. Wyznaje jej miłość i prosi, by zabrała go ze sobą. Okazuje się, że uczucie Męża do tej kobiety nigdy nie uległo zmianie. Istnieje nadal. Mąż przeklina chwilę, " w której pojął obojętną mu kobietę, w której opuścił kochankę lat młodych, myśl myśli, jego duszę duszy jego". Jednak nad przepaścią opada z Dziewicy piękno, jawi się ona poecie jako trup w kłębowisku żmij. Poeta-Mąż poznaje swój błąd, idealna poezja jest nieosiągalna, sporności pomiędzy uprawianiem poezji idealnej a życiem nie da się usunąć. Tragizm jego pogłębia świadomość, że jest winien śmierci żony i nieszczęścia Orcia, skazanego na życie poety. Dlatego też Mąż potępia poezję, przestaje być ona dla niego obiektem godnym i wartym miłości.
Na najwyższym szczeblu w hierarchii miłości romantycznej stoi czasem ukryta i nieśmiała, a niekiedy - wręcz przeciwnie - odważna i niemalże demonstracyjna miłość do ojczyzny pozostającej w niewoli oraz do narodu skutecznie i systematycznie pacyfikowanego przez zaborców. O takiej miłości mówi Konrad w Wielkiej Improwizacji "Dziadów" Mickiewicza: "...W ojczyźnie serce me zostało." Konrad jest więźniem carskim, samotnym poetą. Podnosi on bunt przeciwko Bogu i stawia Mu rozległe żądania. Popycha go do tego rozpaczliwa świadomość bezmiaru cierpień własnego narodu i pragnienie wyrównania krzywd. Konrad bowiem identyfikuje się z cierpiącą Polską. Słowami "...Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon - bo za milijony kocham i cierpią katusze" daje wyraz miłości dojrzałej, pełnej poświęceń, obligującej do wielu wyrzeczeń i ofiar na rzecz Ojczyzny.