MSG e learning


Powstanie i rozwój gospodarki światowej

Gospodarka światowa to zbiór różnych podmiotów (w tym gospodarek narodowych) prowadzących działalnością gospodarczą na różnych poziomach - regionalnym, ponadregionalnym, międzynarodowym i globalnym, oraz sieć powiązań i współzależności między nimi.

Gospodarkę światową można rozpatrywać w różnych aspektach:

W kształtowaniu się gospodarki światowej ogromną rolę odgrywają prawidłowości, wyznaczające kierunek rozwoju systemu. Do najistotniejszych należą:

Międzynarodowe stosunki gospodarcze

1. Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Jest to część nauk ekonomicznych zajmująca się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów i usług w skali międzynarodowej. Obszarem nauk jest wymiar międzynarodowy, głównie kładzie nacisk na powiązania między przedsiębiorstwami, krajami w skali międzynarodowej.

2. Międzynarodowy podział pracy

Polega na specjalizacji kraju w kilku a nie we wszystkich gałęziach przemysłu. Państwo skupia się tylko na tych produktach które przynoszą najwięcej zysku i są najtańsze w ich produkcji. Pozwala to dzięki temu na obustronne spożytkowanie ich przez oba kraje. Kraje uczestniczące w wymianie międzynarodowej wytwarzają więcej dóbr. Wynika to z tego że zasoby jednego surowca są tańsze w jednym kraju z kolei droższe w drugim lub nie ma ich wcale. Dlatego produkcja jednego surowca (np. miedzi w Polsce) jest tańsza i bardziej opłacalna niż wina.

3. Specjalizacja między gałęziowa

Wymaga przynajmniej jednej gałęzi przemysłu która mogłaby zaoferować produkty finalne. Czego efektem jest wymiana międzynarodowa produktów finalnych z różnych dziedzin. Za przykład można podać wymianę samolotów na samochody, czy chleba na komputery.

4. Specjalizacja wewnątrz gałęziowa

Ta zaś rozwija się na bazie już istniejących struktur przemysłowych. Specjalizacja wewnątrz gałęziowa dzieli się na charakter Poziomy i Pionowy.

5. Gospodarka światowa (cechy)

6. Doktryna słusznej ceny

Jej zdaniem handel może być korzystny jedynie gdy jest realizowany po słusznej cenie. Polega to na tym że cena miała pokrywać koszty produkcji. Cena ta miała kształtować sprawiedliwy zysk na rynku.

7. Merkantylizm (protekcjonizm)

Popierał ingerencję państwa w procesy gospodarcze. Państwo miało pełnić kontrolę nad gospodarką. Źródłem bogactwa gospodarki miały być kruszce szlachetne. Prowadzono w szerokim zakresie eksport towarów, nakładano cła na importowane towary. Chroniono państwowe spółki. Popierano wywóz własnych towarów przy ograniczeniu importu w celu otrzymania nadwyżki złota. Ogólna nadwyżka złota prowadziła do narastania kryzysu a przez co do upadku koncepcji merkantylizmu.

8. Teoria kosztów absolutnych Adama Smitha

Zdaniem Smitha jeżeli jeden z krajów nie odnosi żadnych korzyści z handlu zagranicznego a co więcej ponosi straty to oczywiste jest to że nie angażuje się w rozwój handlu zagranicznego. Za przyczyny różnic wskazuje on zasoby naturalne lub nabyte jakie dane państwo posiada i może się nim posłużyć w procesie wymiany zagranicznej w ramach handlu międzynarodowego. Za kryterium wyboru specjalizacji Smith uważa różnice w kosztach procesu wytwarzania, czyli wydajność pracy.

Teoria zakłada że:

9. Teoria kosztów komparatywnych Davida Ricardo

Kraje będą mogły osiągać zyski jedynie wtedy gdy wyspecjalizują się w sprzedaży i produkcji towarów które okażą się względnie najtańsze w produkcji. Tylko jeśli dany kraj posiada znaczącą przewagę w produkcji danego towaru między innym krajem ma szansę na osiągnięci zysków a przy tym dodatniego bilansu handlu międzynarodowego.

10. Psychoza lęku przed brakiem towaru

Polega na tym że dążono do uzyskania jak największej ilości dóbr, starając się oferować możliwe jak najmniej. Czyli dążenie do skupywania jak największej ilości towarów po jak najmniejszej cenie.

11. Teoria obfitości

Ceny zależą od popytu na towary oraz ich kosztów wytworzenia. Koszty wyprodukowania towarów będą niższe jeśli do produkcji będą wykorzystywane zasoby obficie występujące w danym kraju. Państwo powinno eksportować towary które były produkowane przy użyciu tanich a więc obfitych zasobów. Importowane zaś będą towary których produkcja wymaga wykorzystania drogich w danym kraju zasobów.

Rynek walutowy

Charakterystyka

Rynek walutowy - to całokształt transakcji wymiany walut, a więc transakcji kupna-sprzedaży jednej waluty za drugą.

W każdej transakcji walutowej przedmiotem obrotu (kupna i sprzedaży) są dwie waluty, które pochodzą z dwóch rożnych krajów. Walutami obcymi są nominowane w obcych jednostkach pieniężnych krótkoterminowe należności, które ze względu na swoją płynność mogą być użyte do natychmiastowej zapłaty, tzn. posiadają walor pieniądza zagranicznego.

Kurs walutowy stanowi cenę jednostki pieniężnej wyrażoną w innej walucie.

Transakcje walutowe dokonywane są za pośrednictwem banków handlowych, a w niektórych krajach również za pośrednictwem giełd pieniężnych. Stanowią one instytucjonalne formy rynku walutowego.

Funkcje rynku walutowego

Rynek walutowy spełnia w gospodarce szereg istotnych funkcji:

Segmenty rynku walutowego

Zgodnie z definicją Banku Rozrachunków Międzynarodowych rynek walutowy dzieli się na dwa rynki:

Podmioty rynku walutowego

Podstawowi uczestnicy rynku walutowego to:

Rynek walutowy na świecie

Przez kilkadziesiąt lat międzynarodowy rynek walutowy był największym rynkiem finansowym na świecie. Pozycje tę utracił na rzecz rynku pochodnych instrumentów finansowych w 1996 r. Jego obroty w 2000 r. szacowano na około 1100 mld USD dziennie. Nastąpił więc spadek dziennych obrotów w porównaniu do 1998 r., kiedy to zanotowano rekordową wartość około 1500 mld USD. Było to spowodowane głównie przez trzy następujące czynniki:


Obroty międzynarodowego rynku walutowego koncentrują się głównie w kilku największych centrach finansowych na świecie, przede wszystkim w Londynie, Nowym Jorku, Tokio, Singapurze, Frankfurcie nad Menem.

Rynek walutowy

Zasady funkcjonowania rynków walutowych są identyczne jak wszystkich innych rynków (np. towarowych).
Handluje się tutaj walutami, czyli instrumentami finansowmi o najwyższym stopniu płynności. Waluty to prawnie obowiązujące środki płatnicze w danych krajach.

Rynek walutowy działa bez przerw. Otwarcie rynku w Europie zbiega się z porą zamknięcia rynków azjatyckich. Zamknięcie rynku w Europie zbiega się z kolei otwarciem notowań amerykańskich. Zamknięcie rynku amerykańskiego to otwarcie rynku w Australii, następnie w Azji itd. Tak więc o rynku walutowym można śmiało powiedzieć, że nigdy nie zasypia. Jest też zdecentralizowany pod względem geograficznym i technicznym. Nie istnieją centra finansowe, a 90% operacji odbywa się między bankami bez jakiegokolwiek pośrednictwa. Pozostałe 10% transakcji to transakcje banków z ich klientami. Można powiedzieć, że rynek dewizowy jest największym rynkiem finansowym na świecie - jego dzienne obroty sięgają w przybliżeniu 1,5 biliona dolarów.

Jest to rynek międzynarodowy, przemiotem transakcji są wszelkie waluty świata, jednak nadrzędną zasadą jest, że wszystkie kursy podaje się w odniesieniu do dolara amerykańskiego. Dominująca rola dolara wynika z faktu, że jest on podstawową walutą rozliczeń handlu zagranicznego oraz inwestycji na rynkach finansowych. Również wzajemne kursy walut innych niż dolar wyznaczane są za jego posrednictwem, przy uzyciu tzw. kursów crossowych. Polega to na przeliczeniu kwoty w jednje walucie na dolary i dopiero tej kwoty na drugą walutę.

Kursy walut

Kurs walutowy to cena jednej waluty wyrażona w jednostkach innej waluty. Kwotowania są dwustronne, to znaczy, że podawane są dwie ceny. Pierwsza, to cena po której kwotujący chce walutę kupić (BID)., a druga, to cena po której kwotujący chce sprzedać określoną kwotę waluty (OFFER lub ASK). Na przykład kwotowanie USD/PLN 4,0245/4,0265 oznacza ofertę zakupu dolarów po 4,0245 PLN oraz ofertę sprzedaży dolarów po 4,0265 PLN. Róznica pomiędzy obiema ofertami zwana jest SPREADEM.

Kursy walut teoretycznie kształtują się na podstawie czynników makroekonomicznych, wyników gospodarczych poszczególnych państw poziomu stóp procentowych itp. Jednakże podstawową rolę odgrywa prawo popytu i podaży i często kształtuje ono czasem kurs wbrew wszelkim oczekiwaniom wynikającym z długookresowych analiz makroekonomicznych. Ilość uczestników rynku jest ogromna, a motywy ich działalności nieodgadnione, dlatego też bardzo trudno jest przewidzieć poziom notowań danej waluty.

Najważniejszymi kursami rynku walutowego są:

Maleje znaczenie kwotowań USD/DEM z uwagi na upowszechnianie się EURO w rozliczeniach handlowych. W Polsce najistotniejszymi kursami są USD/PLN oraz EUR/PLN.

Uczestnicy rynku walutowego

Uczestnikami rynku walutowego są przede wszystkim banki komercyjne. Poza nimi handlują także wyspecjalizowane firmy brokerskie, międzynarodowe domy maklerskie oraz niektóre wielkie korporacje. Poza tym odbywa się także obrót klientowski, z kontrahentami nie będącymi bezpośrednimi uczestnikami rynku, stanowiący jednak niewielką część rynku. Ważnymi uczestnikami rynku walutowego są także banki centralne. Jeszcze niedawno Narodowy Bank Polski był wręcz zobowiązany do takiego uczestnictwa, mając obowiązek interwencji w obronie kursu walutowego. Dziś już takiego obowiązku nie ma, ale działalność banku centralnego na rynku walut nadal jest istotna. Szczególnie widowiskowe są interwencje kilku banków centralnych łącznie, jak na przykład Europejskiego Banku Centralnego, Zarządu Rezerwy Federalnej i Banku Japonii w obronie euro.

Rodzaje transakcji

Zasadniczy podział instrumentarium rynku walutowego to podział ze względu na termin realizacji transakcji.
Rynek transakcji spot (spot market) obejmuje transakcje natychmiastowe, polegające na ustaleniu kursu kupna lub sprzedaży jednej waluty za inną w momencie negocjacji, podczas gdy dostarczenie tych walut następuje w drugim dniu roboczym po ustaleniu warunków transakcji. Tak więc określenie "transakcja natychmiastowa" jest nieco mylące.

Zasada rozliczania transakcji wynika z ograniczeń technicznych w przeszłości, nie istniejących już dziś w dobie powszechnej informatyzacji i jest już tylko zwyczajem rynkowym.
Rynek terminowy natomiast obejmuje transakcje, w których termin realizacji jest dłuższy niż 2 dni robocze. Jest to rynek bardzo bogaty i obejmuje transakcje forward, walutowe kontrakty futures, opcje walutowe i SWAPY walutowe oraz całą masę hybrydowych instrumentów powstających dla doraźnych potrzeb inwestorów z połączenia instrumentów podstawowych.

Alternatywne teorie wymiany międzynarodowej

  1. Teorie neotechnologiczne - tak samo jak neoczynnikowe powstały w wyniku dalszych badań związanych z próbą wyjaśnienia licznych kwestii wynikających z paradoksu Leontiefa.

Za główny element wpływający na kształt, charakter i kierunki wymiany międzynarodowej uważa się w nich zmianę technologii - postęp techniczny.

Wprowadzenie procesu postępu technologicznego oznacza, iż stosowane rozwiązania z czasem podlegają zmianie; są zastępowane kolejnymi, bardziej wydajnymi, mniej pracochłonnymi, tańszymi w eksploatacji, bardziej ekologicznymi, itd.

Koncepcja luki technologicznej (M.Posner;1961) - zakłada, że kształt, charakter i kierunki międzynarodowej wymiany towarowej mają wpływ na występujące pomiędzy poszczególnymi krajami różnice w poziomie rozwoju technologicznego danej dziedzinie.

Luka technologiczna wyraża się w występowaniu opóźnień w wykorzystaniu przez naśladowców nowych technologii opracowanych przez twórców (o kierunkach i kształcie wymiany decydują czasowe różnice w opanowaniu określonych technologii przez poszczególne państwa)

Koncepcja opóźnienia naśladowczego (imitation lag) - sformułowana w 1961r.przez M.Posnera. Twierdził on, że przyczyną istnienia handlu międzynarodowego może być występowanie odstępu czasowego między rozpoczęciem produkcji określonego dobra w dwóch krajach

Opóźnienie popytu - odstęp czasu między pojawieniem się danego dobra w kraju, który je pierwszy wytworzył, a powstaniem na nie popytu w drugim kraju

Opóźnienie reakcji -odstęp między powstaniem popytu na dany towar na rynku drugiego kraju a podjęciem jego produkcji tego towaru przez lokalnych producentów

Teoria cyklu życia produktu -sformułowana w 1966r. przez R.Vernona, w teorii tej handel międzynarodowy zależy od zmian, opartych na dyfuzji możliwości produkcyjnych, następujących w specjalizacji różnych krajów w wytwarzaniu określonego dobra.

Fazy życia produktu:
-wprowadzenia (innowacyjna) - firma-innowator wytwarza nowy produkt głównie z przeznaczeniem na rynek rodzimy
-wzrostu - na skutek dyfuzji możliwości produkcyjnych produkcja danego dobra staje się możliwa przez większą liczbę podmiotów z większej liczby krajów
-standaryzacja -technologia staje się ogólnie dostępna a produkcja jest przenoszona do państw oferujących jeszcze niższe koszty (głównie niskie koszty siły roboczej). Wytarzanie ma charakter masowy, eksporterzy z fazy drugiej stają się importerami, dotychczasowy innowator będący od dawna importerem, w międzyczasie mógł zaprzestać produkcji tego towaru w ogóle bądź wytwarzać go w formie zmienionej, z licznymi udoskonaleniami.

  1. Koncepcja nakładającego się popytu (teoria podobieństwa preferencji; ujednoliconej struktury popytu) - sformułowana przez S.Lindera w 1961r.,odchodzi ona jeszcze dalej od modeli klasycznych: pomija całkowicie stronę podaży, a koncertuje się na popycie (ponad to odnosi się tylko do wyrobów gotowych).

Punktem wyjścia koncepcji Lindera są dwa założenia:
-kraj, który eksportuje te towary, które znajdują zbyt na rynku krajowym
-struktura popytu krajowego zależy od wielkości PKB na 1 mieszkańca.

Przyjmując te założenia Linder doszedł do wniosku, że eksport ma miejsc wtedy, gdy popyt w dwóch krajach się pokrywa.

Zgodnie z założeniem Lindera właśnie PKB na 1 mieszkańca określa preferencje konsumpcyjne mieszkańców poszczególnych krajów, a co za tym idzie ich popyt na określone kategorie dóbr.

Teoria zróżnicowania produktów - opracowana przez M.Armingtona. Według teorii zróżnicowania produktów wymiana handlowa pomiędzy krajami jest tym większa i bardziej intensywna, im większe jest zróżnicowanie (dywersyfikacja) wyrobów. Jeśli produkty stają się coraz bardziej zróżnicowane, to wielkość strumieni towarów wymienianych rośnie.

  1. Handel wewnątrzgałęziowy ma miejsce wówczas, gdy dany kraj jednocześnie eksportuje i importuje podobne typy wyrobów.

Indeks handlu wewnątrzgałęziowego: IHW=0x01 graphic

Przyczyny handlu wewnątrzgałęziowego:
-koszty transportu
-polityka różnicowania produktu - polega na różnicowaniu cech użytkowych oraz ceny produktów z myślą o ich sprzedaży innym grupom nabywców
-dynamiczne korzyści skali - korzyści polegające na obniżeniu średnich kosztów produkcji danego dobra w wyniku jego długoletniego wytwarzania
-nie jest on na ogół przedmiotem kontrowersji w dziedzinie polityki handlowej

W modelu handlu wewnątrzgałęziowego podstawa wymiany jest związana z trzema czynnikami:
-zróżnicowaniem dóbr
-korzyściami skali
-konkurencją niedoskonałą

Korzyści skali - efekt specjalizacji, czyli koncentracji na wytwarzaniu wyłącznie określonych dóbr albo usług; Mogą mieć charakter:
-zewnętrzny - wynikają z możliwości obniżki przeciętnych kosztów przez dane przedsiębiorstwo nie w wyniku zwiększenia rozmiarów jego produkcji, ale wielkości produkcji całej branży,
-wewnętrzny - wynikają ze specjalizacji: poziomej (wydłużenie serii produkcyjnych gotowych wyrobów); pionowej (wytwarzanie komponentów oraz podzespołów określonych wyrobów w różnych fabrykach)
-statyczny - wynika z lepszego wykorzystania dostępnego aparatu wytwórczego i zasobów kapitałowych, zatrudniania bardziej wykwalifikowanych pracowników, zmian w systemach zaopatrzenia, itd.
-dynamiczny - wiążą się z wprowadzeniem całkowicie nowych technologii i metod produkcyjnych, systemów zaopatrzenia, z postępem technicznym; skutkują zazwyczaj rozpoczęciem wytwarzania wyrobów nowych generacji, lepszych jakościowo i możliwością obniżki kosztów procesu produkcyjnego

MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY CZYNNIKÓW PRODUKCJI (PRACY I KAPITAŁU)

Międzynarodowy przepływ kapitału- wszelkie ruchy kapitału, które swoje statystyczne odzwierciedlenie znajdują w bilansie obrotów gospodarczych z zagranicą i są ujmowane w rachunku bilansu płatniczego danego kraju.

Wyróżnia się:

Do przepływów kapitału w szerokim znaczeniu zalicza się: transakcje kapitałowe dokonywane przez bank centralny praz inne podmioty np. przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne.

Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu definiuje się jako ruch kapitału podejmowany z motywem zysku przed podmioty gospodarcze inne niż bank centralny.

Ze względu na okres, na jaki następuje przewóz lub wywóz kapitału, ruchy kapitału dzielimy na:

Przyjmując za kryterium wywozu kapitału jego pochodzenie, wyróżnia się:

Do źródeł publicznych zalicza się wszelkiego rodzaju agendy rządowe, budżety lokalne oraz budżety organizacji międzynarodowych.

Przepływ kapitału ze źródeł prywatnych obejmuje wszelkie formy wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne oraz osoby prywatne.

Dokonując klasyfikacji międzynarodowych przepływów kapitału według formy wywożonego kapitału, można wyróżnić:

LOKATY NA RYNKU WALUTOWYM - polegają na inwestowaniu kapitału za granicą np. depozyty bankowe w celu wykorzystania istniejących między poszczególnymi krajami różnic w stopach procentowych, a także różnic kursowych i tym samym osiągnięcia zysku większego, niż byłoby to możliwe, inwestując na rynku krajowym.

KREDYTY HANDLOWE - to kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są one udzielane importerowi przez eksportera i mają na celu zwiększenie konkurencyjności danego towaru.

KREDYTY FINANSOWE - nie są związane z zakupem towarów czy też innym wykorzystaniem celowym. Tę formę pożyczek finansowych przybierają przede wszystkim kredyty udzielane przez banki, czasami również przez agendy rządowe czy organizacje międzynarodowe.

ZAGRANICZNE INWESTYCJE PORTFELOWE - są to lokaty kapitału w zagraniczne papiery wartościowe, głównie w akcje i obligacje. W odróżnieniu od bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zagraniczne inwestycje portfelowe są podejmowane bardziej w celu uzyskania przychodów z zainwestowanych środków lub zysków kapitałowych, niż w celu sprawowania efektywnej kontroli i zarządzania przedsiębiorstwem.

Teoria portfolio - inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku, jeżeli będzie dysponował zróżnicowanym portfelem akcji.

BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE (BIZ) - inwestycje dokonywane w kraju innym niż kraj pochodzenia inwestora, polegające na ulokowaniu kapitału (z reguły długoterminowego) w przedsiębiorstwie zagranicznym w celu uzyskania efektywnej kontroli zarządzania tym przedsiębiorstwem i osiągania z tego tytułu zysków.

Zachęty inwestycyjne - środki, które dostarczają wymiernej, ekonomicznej korzyści przedsiębiorstwu lub określonej kategorii przedsiębiorstw i są przyznawane przez państwo w celu zachęcenia firm do postępowania w określony sposób.

Pojęcie promocji bezpośrednich inwestycji zagranicznych pojawiło się dość późno, ponieważ dopiero w latach 80. XX wieku. Pierwsi na znaczenie promocji BIZ zwrócili uwagę L. T. Wells i A. G. Wint, którzy wskazali na podobieństwo konkurencji między przedsiębiorstwami a państwami zabiegającymi o przyciągnięcie inwestorów zagranicznych. Promocje BIZ zdefiniowali jako działania koncentrujące się na rozpowszechnianiu informacji i budowaniu pozytywnego wizerunku lokalizacji, a także obsłudze zainteresowanych inwestorów. Działania promocyjne są realizowane zazwyczaj przez agencje promocji inwestycji (API). Zadania realizowane przez API koncentrują się na czterech obszarach:

Dwie podstawowe formy BIZ:

Inwestycje typu greenfield są charakterystyczne dla krajów rozwijających się i polegają na tym, że inwestor zagraniczny buduje zakład w kraju goszczącym od podstaw.

Inwestycje w postaci fuzji i przejęć dominują w krajach rozwiniętych i następują najczęściej poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot w drugim lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu swojej działalności, przy czym podmioty te są zlokalizowane w różnych krajach.

Do najpopularniejszych teorii wyjaśniających przepływy kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych zaliczamy:

TEORIA PRZEWAG MONOPOLISTYCZNYCH - zakłada, że przedsiębiorstwa są gotowe ponieść dodatkowe koszty związane z podjęciem działalności gospodarczej za granicą, jeżeli w ten sposób efektywniej wykorzystują posiadane aktywa.

TEORIA MIĘDZYNARODOWEGO CYKLU ŻYCIA PRODUKTU - zakłada, że cykl życia produktu składa się z trzech faz.

W pierwszej fazie, zwanej fazą produktu innowacyjnego, wytwarzany przez przedsiębiorstwo produkt ulega ciągłym modyfikacjom technologicznym i użytkowym, jest wytwarzany w niewielkich ilościach na rynek kraju wysoko rozwiniętego, w którym przedsiębiorstwo zlokalizowało produkcję. Pod koniec tej fazy rozpoczyna się niewielki eksport do krajów o równie wysokim poziomie gospodarczym.

Druga faza to faza dojrzewania produktu, w której producent dąży do osiągnięcia korzyści skali poprzez umasowienie produkcji, obniżenie kosztów i zmniejszenie cen, którym towarzyszy rosnący popyt. Następuje zmniejszenie produkcji w kraju macierzystym, a przedsiębiorstwo zakłada filie w drodze inwestycji bezpośrednich w krajach rozwiniętych gospodarczo.

W trzeciej fazie, określanej mianem fazy standaryzowanego produktu, następuje całkowita standaryzacja produktu. Przedsiębiorstwo zostaje zmuszone do lokalizacji produkcji w krajach rozwijających się, gdzie ceny czynników wytwórczych są niższe.

TEORIA LOKALIZACJI -opiera się w głównej mierze na neoklasycznej teorii handlu zagranicznego. Pomija jednak założenie doskonałej konkurencji i określa determinanty wpływające na wybór miejsca lokalizacji bezpośredniej inwestycji zagranicznych.

TEORIA INTERNALIZACJI - odwołuje się do tezy głoszącej, że wszystkie inwestycje bezpośrednie oraz powstanie przedsiębiorstw multinarodowych można sprowadzić do problemu niedoskonałości rynku i zjawiska zastępowania rynku zewnętrznego rynkiem wewnętrznym.

EKLEKTYCZNA TEORIA MIĘDZYNARODOWEJ PRODUKCJI - stanowi syntezę teorii przytoczonych wcześniej. Jej twórca, J. H. Dunning, zakłada, że warunkiem podjęcia zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest jednoczesne wystąpienie trzech elementów:

Teoria eklektyczna , zwana powszechnie paradygmatem OLI, dokonuje dokładnej systematyzacji czynników determinujących BIZ, dzieląc je na trzy grupy:

Raje, oazy lub azyle podatkowe - to nazwy używane w stosunku do krajów lub obszarów, w których są stworzone zachęcające warunki podatkowe zarówno w stosunku do prowadzenia działalności gospodarczej, jak też lokowaniu kapitałów.

Niezależnie od typu oaz podatkowych można mówić o ich charakterystycznych cechach, do których należą:

Typy oaz podatkowych:

Bilans płatniczy

Bilans płatniczy- jest zestawieniem wszystkich płatności dokonanych w danym okresie między rezydentami krajowymi a zagranicą. Bilanse płatnicze są sporządzane przez banki centralne poszczególnych krajów według metodologii MFW, zawsze na koniec roku kalendarzowego, a zazwyczaj także na koniec każdego miesiąca.

Wiedza o sytuacji płatniczej kraju jest niezbędna do podejmowania racjonalnych decyzji na szczeblu centralnym oraz pomaga w ocenie ryzyka kursowego i ryzyka zmian stóp procentowych, a zatem podstawowych norm sterujących.

Struktura bilansu płatniczego przedstawia się następująco:

  1. Rachunek bieżący obejmuje pięć grup transakcji:

  1. Rachunek kapitałowy i finansowy:

Inwestycje bezpośrednie odzwierciedlają przepływy finansowe z tytułu zakupu lub sprzedaży akcji (kapitał akcyjny) lub udziałów (pozostały kapitał) w przedsiębiorstwach zagranicznych przez inwestorów krajowych i w przedsiębiorstwach krajowych przez inwestorów zagranicznych. Dodatnie saldo pozycji „inwestycje bezpośrednie” pokazuje, że dany kraj jest importerem tego rodzaju kapitału netto.

Inwestycje portfelowe dzielą się na :

Pozostałe inwestycje obejmują kredyty otrzymane i udzielone oraz zmiany aktywów i pasywów z tytułu transakcji w zakresie: gotówki w kasach banków, rachunków bieżących lokat i depozytów oraz pozostałych należności i zobowiązań zagranicznych.

Saldo błędów i opuszczeń- w tej pozycji są ujmowane transakcje, które uchwycił wprawdzie system bankowy, ale nie daje się ich przyporządkować do żadnej z wyżej wymienionych grup transakcji.

Pozycje finansujące- są to oficjalne aktywa rezerwowe, kredyty otrzymane z MFW i tzw. Exceptional financing, tj. operacje mające na celu restrukturyzację lub redukcję długów.

Wszystkie transakcje dzielą się dwa rodzaje:

Bilans rozrachunków bieżących- jest podstawową wielkością ekonomiczną, która opisuje równowagę zewnętrzną danej gospodarki. Najistotniejszą częścią bilansu rozrachunków bieżących jest bilans handlowy, który wraz z bilansem usług odzwierciedla bieżące przepływy pieniądza między krajem a zagranicą związane z funkcjonowaniem sfery realnej gospodarki. Nadwyżka na rachunku bieżącym oznacza przewagę oszczędności nad inwestycjami w sferze realnej, a zatem definiuje dany kraj jako eksportera kapitału netto. Inwestycje te mogą przybrać formę: bezpośrednich, portfelowych lub odpływu kapitału krótkoterminowego.

Bilans kapitałowy i finansowy wraz z saldem błędów i opuszczeń obejmuje drugą, obok bieżących, grupę transakcji autonomicznych.

Pozycja „inwestycje bezpośrednie” jest najsilniej powiązana ze sferą realną gospodarki. Inwestycje bezpośrednie, nawet w formie nabywania mniejszościowych pakietów w spółkach za granicą, są dokonywane z myślą o prowadzeniu przedsiębiorstwa, a więc o kierowaniu nim.

Inwestycje typu fuzje i przejęcia- dostarczają zwykle mniej korzyści, bo dotyczą przedsiębiorstw już obecnych na rynku, z określonym potencjałem technologicznym i ludzkim. Motywem jest często minimalizacja kosztów, czyli redukcje zatrudnienia, mniejsze inwestycje i koszty stałe. Np. transakcje prywatyzacyjne w Polsce, przejęcie przez Forda Volvo.

Inwestycje typu greenfield- powstaje nowe przedsiębiorstwo. O takie inwestycje zabiegają kraje rozwijające się. Skala korzyści z inwestycji zależy od motywów szczegółowych, jakimi kieruje się inwestor zagraniczny; jeżeli inwestor widzi korzyści tylko w niskich kosztach robocizny, to pozostaje w danym kraju tak długo, jak długo koszty te będą niskie. Np. szycie ubrań przenoszone z Polski na Białoruś.

Inwestycje portfelowe- nie są dokonywane z myślą o prowadzeniu przedsiębiorstwa za granicą. Inwestorzy kierują się zyskiem finansowym, który chcą osiągnąć na zmianach cen papierów wartościowych. Mogą mieć charakter: krótko, średnio lub długookresowy. Inwestor ma zawsze szansę szybkiego wyjścia z inwestycji, ponieważ może sprzedać posiadane aktywa na rynku kapitałowym danego kraju lub na rynku międzynarodowym.

Inwestycje portfelowe dzielą się na :

Uzupełniający charakter mają inwestycje w instrumenty pochodne. Zagraniczny inwestor, dokonując tych inwestycji, zabezpiecza sobie z reguły możliwość bezpiecznego wyjścia z inwestycji.

Dla sytuacji płatniczej kraju inwestycje w instrumenty udziałowe są daleko mniej ryzykowne niż inwestycje w instrumenty dłużne. Dzieje się tak dlatego, że w pierwszym przypadku ryzykuje przede wszystkim inwestor zagraniczny. W przypadku inwestycji w instrumenty dłużne ryzyko jest po stronie emitenta. W przypadku inwestycji w papiery korporacyjne ryzyko inwestora sprowadza się do niewypłacalności dłużnika, a w przypadku inwestycji w papiery sektora publicznego ryzyko niewypłacalności jest o wiele mniejsze, lecz nie można go wykluczyć.

Oficjalne rezerwy walutowe- są to krótkoterminowe należności zagraniczne o wysokim stopniu płynności denominowane w walutach wymiennych. Rezerwy służą władzom monetarnym do przeprowadzania transakcji równoważących bilans płatniczy. W przypadku nadwyżki bilansu płatniczego bank centralny kupuje waluty zagraniczne za pieniądz krajowy. Rezerwy stają się w ten sposób źródłem emisji pieniądza. W przypadku deficytu bilansu płatniczego bank sprzedaje potrzebną ilość walut zagranicznych w zamian za pieniądz krajowy.

Problem równowagi bilansu płatniczego

Równowaga płatnicza zachodzi wtedy, gdy suma transakcji autonomicznych (rachunek bieżący, bilans kapitałowy i finansowy, skorygowane o saldo błędów i opuszczeń) wynosi zero.

Nie ma potrzeby wprowadzania rezerw wyrównawczych, czyli nie zmienia się poziom oficjalnych rezerw walutowych. Nadwyżka bilansu płatniczego oznacza oznacza wzrost rezerw walutowych, deficyt natomiast ich spadek.

Równowaga płatnicza (zewnętrzna) jest istotnym elementem ogólnej równowagi makroekonomicznej danego kraju. Rzeczywista lub pełna równowaga ma miejsce jeżeli równowaga formalna istnieje w ogólnych warunkach równowagi makroekonomicznej tj. wtedy, kiedy dana gospodarka rozwija się w tempie zbliżonym do potencjalnego, w pełni wykorzystuje rozporządzalne zasoby, w tym zwłaszcza zasoby pracy, finanse publiczne są zrównoważone, a inflacja znajduje się pod kontrolą.

Sposób przywracania równowagi płatniczej zależy od przyjętego reżimu polityki kursowej.

System kursu stałego zakłada aktywny udział władz monetarnych w tym obszarze.

System kursu płynnego gwarantuje (teoretycznie) automatyzm w przywracaniu równowagi. Praktycznie i w tym przypadku rola państwa jest istotna

Przywracanie równowagi płatniczej w przypadku stałego kursu walutowego

Sposoby przywracania równowagi płatniczej przy stałym kursie walutowym:

Przywracanie równowagi płatniczej w przypadku zmiennego kursu walutowego

Płynny kurs walutowy- teoretycznie zwalnia państwo z troski o równowagę płatniczą; cena równowagi, która bilansuje na rynku walutowym popyt i podaż pieniądza zagranicznego.

Mechanizm przywracania równowagi płatniczej w warunkach kursu zmiennego na przykładzie:

Jeżeli w danym kraju pojawia się deficyt w handlu zagranicznym, czyli import przewyższa eksport, na rynku walutowym pojawia się niedobór walut obcych. Niedostateczna w stosunku do popytu podaż sprawia, że ceny walut obcych idą w górę, a zatem następuje deprecjacja waluty narodowej. Niższy kurs walutowy uruchamia automatycznie proces dostosowawczy w sferze realnej gospodarki. Eksporterzy otrzymują za swoje produkty więcej pieniędzy w walucie narodowej, co pozwala im obniżać ceny dewizowe i zwiększać sprzedaż- rośnie eksport. Towary zagraniczne w tym samym stopniu drożeją i popyt na nie się zwiększa.

Przywracanie równowagi płatniczej w warunkach nadwyżki eksportowej, kursu płynnego i swobody przepływów kapitałowych:

Nadwyżka eksportowa oznacza przewagę podaży walut obcych nad popytem na krajowym rynku walutowym. Jeżeli władze monetarne nie interweniują, kurs waluty narodowej rośnie. Wzrost kursu ogranicza eksport i stymuluje import, wzrost kursu podnosi atrakcyjność rynku pieniężnego dla zagranicznych inwestorów finansowych, którzy kierują się formułą:

Zif= (1+i)*(1+df)-1

Gdzie

Zif- roczna stopa zwrotu od zainwestowanego kapitału

i- stopa % w danym kraju

df- stop aprecjacji lub deprecjacji waluty danego kraju

Jeżeli w jakimś kraju stopa % wynosi 5% i waluta umacnia się o 4% w ujęciu rocznym do $, to stopa zwrotu liczona w $ wyniesie 9,2%. Inwestor finansowy porównuje tę liczbę ze stopą na rynku amerykańskim np.1,25% , kalkuluje stopień ryzyka i dokonuje lokaty. Pojawia się nowy strumień podaży pieniądza amerykańskiego, następuje dalsza aprecjacja waluty narodowej, co czyni inwestycje jeszcze bardziej opłacalnymi, kapitał napływa jeszcze szerszymi strumieniami, waluta się umacnia, powstaje typowa sytuacja spekulacyjna. Brak interwencji ze strony władz, prowadzi do tego, że procesy dostosowawcze muszą dokonać się w sferze realnej gospodarki. Eksport musi się obniżyć, a import wzrosnąć, aby zniwelować dodatnie saldo w bilansie kapitałowym. Nadwyżka handlowa zmienia się w deficyt, następuje spadek aktywności gospodarczej eksporterzy tracą rynki zagraniczne, konkurencja zagraniczna wykorzystuje swoją przewagę cenową i zdobywa większe udziały w rynku cenowym, rośnie bezrobocie, kurzy się baza fiskalna rządu, pojawiają się więc problemy finansowe.

Reasumując: system kursów płynnych gwarantuje wprawdzie automatyzm w przywracaniu równowagi płatniczej, jednak istnienie międzynarodowego rynku finansowego powoduje, że automatyzm ten może prowadzić do poważnej destabilizacji i wielkich strat w sferze realnej gospodarki.

W sytuacji nadwyżki walut obcych nad walutą narodową bank centralny może zastosować następujące instrumenty:

Środki taryfowe

Cło- opłata pobieraną przez państwo od

w momencie przekraczania granicy celnej.

Jest to rodzaj podatku zwiększającego cenę towaru i obniżającego jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym. Przez tworzenie bariery wartościowej importu, a tym samym powiększanie ceny przywożonego towaru, cło oddziałuje na:

Cło spełnia trzy ważne funkcje ekonomiczne:

Cła należą do najstarszych instrumentów protekcji. Ich szerokie zastosowanie wynikało z tego, iż zapewniały wpływy budżetowi państwa, zwłaszcza w krajach o słabo rozwiniętych służbach ściągania podatków. Polityka celna zależy w dużej mierze od zobowiązań i uprawnień traktatowych, które wynikają z klauzul stosowanych w handlu międzynarodowym

Wyróżnia się kilka typów ceł.

    1. Ze względu na kierunek przepływu towarów dzielimy cła na

      • Importowe — opłaty pobierane przy imporcie danego towaru w celu ochrony produkcji krajowej, ochrony poziomu cen wewnętrznych i dla zwiększenia dochodów państwa;

      • Eksportowe — pobierane od towarów sprzedawanych za granicę; mają za zwyczaj charakter fiskalny, są również stosowane w celu ograniczenia wywozu towarów (często chodzi tu o surowce lub inne dobra deficytowe na rynku krajowym);

      • Tranzytowe — pobierane od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju; rola tego rodzaju ceł w ostatnich latach znacznie zmalała, gdyż kraje tranzytowe znoszą je, licząc na korzyści z tytułu udostępniania swej sieci transportowej lub środków transportu

  1. Kryterium podstawy wymiaru cła. Kryterium to pozwała wyróżnić stawki celne:

  • Kryterium znaczenia gospodarczego i motywu wprowadzania: