PODSTAWY ANALIZY FINANSOWO - EKONOMICZNEJ
analiza ekonomiczna i analiza finansowa,
analiza ekonomiczna
analiza finansowa
cele, zadania, przedmiot i zakres analizy finansowej,
metody stosowane w analizie finansowej,
rodzaje, struktura i cele sprawozdań finansowych
- cel sprawozdawczości finansowej
- zasady sporządzania sprawozdań finansowych
- rodzaje i struktura sprawozdań finansowych
analiza wstępna sprawozdań finansowych
analiza wstępna bilansu
analiza wstępna rachunku zysków i strat
analiza wstępna rachunku zysków i strat
analiza wstępna zestawienia zmian w kapitale własnym
6. analiza wskaźnikowa
analiza ekonomiczna i analiza finansowa
Działalność każdego podmiotu gospodarczego wymaga okresowej analizy, przez którą rozumie się metodę poznania obiektów i zjawisk złożonych przez ich podział na elementy proste i zbadanie zależności przyczynowo-skutkowych występujących między nimi. Analizę działalności, stanów i procesów ekonomicznych w podmiocie gospodarczym określa się mianem analizy ekonomicznej. Zadaniem analizy ekonomicznej jest poznanie kondycji ekonomicznej podmiotu gospodarczego. Analiza ekonomiczna jest dyscypliną naukową, która zajmuje się wyszukiwaniem i mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz cech charakteryzujących zachowanie się podmiotów gospodarczych i ich reakcji na bodźce płynące z otoczenia. Jako dyscyplina naukowa posługuje się zespołem metod wywodzących się z innych dyscyplin naukowych takich jak: statystyka, ekonometria, badania operacyjne i informatyka, oraz rachunkowość i finanse. Cechą charakterystyczną analizy w gospodarce rynkowej jest bezpośrednie jej wykorzystanie w procesie zarządzania, planowania, organizowania, motywowania i kontroli. Wyniki analizy stanowią podstawę weryfikacji poglądów o słuszności decyzji podjętych w przeszłości oraz ustalenie punktu wyjścia zamierzeń bieżących i przyszłościowych.
W gospodarce rynkowej analiza ekonomiczna jest częścią analizy działalności gospodarczej, do której ponadto zlicza się analizę otoczenia podmiotu gospodarczego. Analiza otoczenia dotyczy bieżących i przyszłych warunków funkcjonowania podmiotu, a także ma na celu rozpoznanie szans i uwzględnienie ryzyka związanego z otoczeniem oraz określenie na tej podstawie silnych i słabych punktów przedsiębiorstwa. Analiza otoczenia obejmuje trzy kwestie:
ocenę warunków społecznych i prawnych,
analizę rynku
analizę konkurencji.
Analiza rynku ma na celu badanie popytu na produkty i usługi przedsiębiorstwa, sposobów ich dystrybucji oraz segmentacji rynku z punktu widzenia osiągania przyszłych dochodów ze sprzedaży.
Analiza konkurencji identyfikuje głównych konkurentów przez badanie wielkości ich sprzedaży, wskaźników wzrostu, stopnia integracji oraz określenia silnych i słabych stron każdej firmy konkurencyjnej, wyznaczając tym sposobem własna politykę cenową i marketingową. Najważniejszym obszarem analizy ekonomicznej a zarazem narzędziem badawczym oceny działalności przedsiębiorstwa jest analiza finansowa. Do zagadnień leżących w sferze zainteresowań analizy finansowej należy przede wszystkim zaliczyć wstępną i rozwiniętą analizę bilansu, rachunku wyników, źródeł przychodów i kierunków rozchodów, analizę wyniku finansowego i czynników go kształtujących oraz analizę sytuacji finansowej badanej jednostki gospodarczej za pomocą różnorodnych wskaźników i metod.
Istotą analizy finansowej jest rozpatrywanie określonych zjawisk i procesów finansowych, które odzwierciedlają efektywność działalności podmiotu. Podstawowym celem analizy finansowej jest dostarczanie określonym użytkownikom odpowiednio przetworzonych informacji analitycznych, które mogą być wykorzystywane do oceny sytuacji finansowej jednostki oraz podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych. Analiza finansowa może być klasyfikowana według różnych kryteriów i metod badawczych, które są wymienione szczegółowo w dalszej części opracowania, jako istotne z punktu widzenia podmiotu objętego oceną kondycji finansowej i w tym aspekcie należy zwrócić uwagę na rolę analizy ekonomicznej i finansowej w przedsiębiorstwie przedstawionej jako podstawowe instrumentarium, z którego przedsiębiorca musi korzystać w analizowaniu swojej sytuacji finansowej.
1.1 Analiza ekonomiczna
Analiza ekonomiczna jest metodą badania procesów gospodarczych i polega na rozpatrywaniu związków zachodzących pomiędzy poszczególnymi elementami tych procesów. Analiza może być:
- makroekonomiczna,
- mikroekonomiczna,
- analiza makroekonomiczna - jest stosowana do badania zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w skali całej gospodarki;
- analiza mikroekonomiczna - obejmuje zjawiska i procesy w ramach poszczególnych jednostek gospodarczych i instytucji.
Analiza ekonomiczna umożliwia podejmowanie prawidłowych decyzji, stawianie diagnoz i sprzyja usprawnianiu procesów gospodarczych w skali przedsiębiorstwa i całej gospodarki. W analizie ekonomicznej wykorzystywany jest odpowiedni aparat matematyczny. Dość szerokie zastosowanie ma rachunek macierzowy i rachunek różniczkowy, a także rachunek całkowy. Należy zauważyć, że analiza to sposób postępowania naukowego, uporządkowania i dzielenia całości na elementy składowe. Celem analizy jest zbadanie struktury całości, poznanie mechanizmu powiązań między elementami składowymi. Zatem przedmiotem analizy ekonomicznej są czynności związane z oceną działalności przedsiębiorstwa. Wiąże się to z tym, że w szybko zmieniających się realiach współczesnej gospodarki rynkowej niezbędne jest szybkie uzyskiwanie prawdziwych informacji. Z tego powodu analiza ekonomiczna, a także w niej zawarta analiza finansowa nabrała szczególnego znaczenia.
Analiza ekonomiczna obejmuje wszystkie zjawiska gospodarcze występujące w otoczeniu przedsiębiorstwa i w samym przedsiębiorstwie. Badanie poszczególnych czynników polega na podziale zjawisk ekonomicznych i procesów na elementy składowe, określeniu zależności przyczynowych i przewidywanych skutków oraz wyciągnięcie odpowiednich wniosków. Ważne są sprzężenia zwrotne występujące w gospodarce.
Analiza ekonomiczna to nauka o współczynnikach i ich systemach budowanych na podstawie gromadzonych dokumentów, a także nauka o metodach dokonywania oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Ważny jest związek analizy ekonomicznej z procesem zarządzania i decydowania. Analiza ekonomiczna polega przede wszystkim na prawidłowym odczytywaniu wskaźników ekonomicznych i wykorzystywaniu ich do oceny zachodzących zjawisk. Można zatem powiedzieć, że analiza ekonomiczna zmierza do ustalenia, czy i w jakim zakresie działalność gospodarcza pozostaje w zgodzie z zasadami racjonalnego działania, jednak nie zawiera w sobie elementu kontroli. Analiza nastawiona jest na przyszłe zdarzenia, a kontrola dotyczy przeszłości.
Analiza ekonomiczna nie jest rachunkiem ekonomicznym, ponieważ rachunek ekonomiczny obejmuje zbiór metod oceniających opłacalność określonej decyzji. Reasumując, analiza ekonomiczna obejmuje funkcje poznawcze, informacyjne, oceniające i decyzyjne.
Analizę ekonomiczną możemy podzielić na:
analizę finansową
analizę techniczno-ekonomiczną.
W zakresie tej pierwszej znajdują się kategorie o charakterze finansowym i wynikowym, druga zajmuje się procesem produkcji oraz szeroko rozumianymi zasobami. Podstawowe etapy procedury analizy ekonomicznej, to:
- zdefiniowanie obiektu badań
wybór kryterium oceny,
wybór adekwatnej miary,
ustalenie wzorca odniesienia,
określenie możliwych odchyleń,
postawienie wstępnej hipotezy, sformułowanie modelu
i przeprowadzenie analizy przyczynowej,
postawienie diagnozy,
ustalenie działań racjonalizujących.
Do podstawowych cech analiz ekonomicznych zaliczamy:
- obiektywizm,
- istotność,
- wiarygodność,
- zwięzłość,
- przejrzystość,
- kompleksowość
aktualność.
Uzyskane wyniki można przedstawić w formie tabelarycznej za pomocą liczb ujętych w tabele, w formie opisowej za pomocą opisu, a także w formie graficznej.
1.2 Analiza finansowa
Wyniki analizy ekonomicznej są podstawą do weryfikacji podjętych wcześniej decyzji, ale okazują się także pomocne przy ustalaniu przyszłych działań. Analiza ekonomiczna w klasycznym ujęciu obejmuje dwa rodzaje analiz, analizę techniczno-ekonomiczną i analizę finansową.
Analiza techniczno-ekonomiczna - ma ocenić zasoby rzeczowe i osobowe przedsiębiorstwa, a zatem obejmuje ilość i jakość produkcji, poziom nowoczesności wytwarzania, wyposażenie przedsiębiorstwa w majątek trwały, cały proces zaopatrzenia w materiały i surowce, proces magazynowania, zatrudnienia pracowników i inne związane z tym zagadnienia. Analiza czynników produkcji prowadzona jest pod kątem ich wpływu na wynik finansowy przedsiębiorstwa.
Analiza finansowa - dotyczy natomiast całokształtu finansów przedsiębiorstwa. Z tego powodu trudno jest jednoznacznie określić obszar tej analizy. Do podstawowych obszarów analizy finansowej zalicza się wstępną i rozwiniętą analizę sprawozdań finansowych, bilansu, rachunku wyników, rachunku przepływów pieniężnych. Dalsze obszary analizy, to analiza wskaźnikowa, w tym analiza płynności, analiza wyniku finansowego, kosztów działalności, dochodów ze sprzedaży, analiza rentowności, analiza kapitału obrotowego oraz różnych źródeł finansowania procesów inwestycyjnych.
Analiza finansowa może mieć charakter;
- analizy ogólnej
analizy szczegółowej
analiza ogólna - dotyczy syntetycznego określenia stanu finansów.
analiza szczegółowa - odnosi się do każdego przejawu finansowej działalności przedsiębiorstwa, w tym wyjaśnienia warunków płynności finansowej, pogorszenia lub poprawy wyniku finansowego, poziomu kosztów, wpływu inflacji na zmiany wolumenu przychodów i inne. Analizy są opracowywane dla instytucji zewnętrznych oraz dla potrzeb wewnętrznych.
2. Cele, zadania, przedmiot i zakres analizy finansowej
Jednym z ważniejszych narzędzi skutecznego zarządzania podmiotami gospodarczymi jest analiza finansowa, która ma za zadanie z jednej strony ułatwienie postawienia diagnozy kondycji finansowej przedsiębiorstwa, z drugiej zaś pozwala podejmować określone decyzje, dotyczące przyszłości jego funkcjonowania. W gospodarce rynkowej analiza działalności przedsiębiorstwa obejmuje analizę otoczenia przedsiębiorstwa i analizę ekonomiczną zdarzeń wewnątrz w samym przedsiębiorstwie.
Pełna analiza potencjału firmy, obok analizy czynników wewnętrznych, uwzględnia czynniki zewnętrzne otoczenia, w których działa firma. Każda branża działa w ramach gospodarki całego kraju. Takie czynniki, jak polityka gospodarcza rządu, decyzje banku centralnego, procesy zachodzące w gospodarce, obecna faza cyklu koniunkturalnego czy koniunktura na rynkach międzynarodowych, w sposób istotny wpływają na stan poszczególnych gałęzi gospodarki.
W procesie analizy ekonomicznej najściślejsze powiązania występują z rachunkowością, która dostarcza informacji do oceny stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa oraz jego powiązań finansowych ze światem zewnętrznym.
Analiza finansowa działalności przedsiębiorstwa jest zasadniczą częścią analizy ekonomicznej i ma decydujące znaczenie w warunkach gospodarki rynkowej. Dotyczy ona całokształtu finansowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Do podstawowych zagadnień należących do zakresu analizy finansowej zalicza się: wstępną i rozwiniętą analizę sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, rachunku przepływów pieniężnych), analizę wskaźnikową, wynik finansowy i czynniki go kształtujące, koszty działalności, dochody ze sprzedaży, rentowność, płynność, kapitał obrotowy, ocenę procesów inwestycyjnych i źródeł finansowania działalności.
Cel analizy finansowej ma zarówno charakter ogólny, jak i szczegółowy. Ogólnym celem jest syntetyczne określenie stanu finansów, weryfikowanie decyzji dotyczących rozwoju, poszukiwanie rezerw. Cele szczegółowe dotyczą analitycznej oceny i odnoszą się do każdego przejawu finansowej działalności przedsiębiorstwa. Takimi celami mogą być: wyjaśnienie przyczyn pogorszenia płynności w firmie, pogorszenia wyniku, powstania wysokich kosztów, wpływu inflacji na zmiany realnej wielkości przychodów, badanie relacji między należnościami a zobowiązaniami bieżącymi.
3. metody stosowane w analizie finansowej
Różne metody prezentowane w literaturze przedmiotu mają swoją praktyczną przydatność, ponieważ umożliwiają uzyskanie odpowiednich wyników.
Metody funkcjonujące w analizie finansowej można podzielić na dwie grupy:
- metody analizy jakościowej
metody analizy ilościowej.
Pierwsze z nich ujmują badane związki i zależności w formie opisowej, nie nadając im ilościowego, mierzalnego wyrazu. Metody te polegają głównie na porównawczej analizie dynamiki szeregów czasowych i stanowią bazę wyjściową do zastosowania ilościowych metod analizy przyczynowo-skutkowej.
Wyniki uzyskane po zastosowaniu metod ilościowych są bardziej jednoznaczne niż wyniki opisowe.
W literaturze przedmiotu występuje wiele metod ilościowych, które z powodzeniem są wykorzystywane w praktyce. Można je ogólnie podzielić na:
metody deterministyczne
metody stochastyczne.
Prostymi metodami badania przyczynowego są metody deterministyczne, w których związek między badanym zjawiskiem a czynnikami je kształtującymi można przedstawić w postaci związku funkcyjnego.
W metodach stochastycznych istnieje możliwość uwzględniania nie tylko głównych przyczyn, ale także wyodrębniania wpływu czynników losowych.
Metody deterministyczne są bardzo przydatne w badaniach o charakterze retrospektywnym, ex post (z przeszłości), których celem jest ocena racjonalności minionych działań gospodarczych oraz weryfikacja słuszności podjętych wcześniej decyzji. Wnioski wynikające z takiej oceny stanowią punkt wyjścia do koordynowania działań bieżących i decydowania o przyszłości.
Do analizy prospektywnej, ex ante, czyli skierowanej na przyszłość, służą metody stochastyczne. Podstawowym narzędziem tej analizy jest rachunek ekonomiczny sporządzony na podstawie zbioru informacji, ocen i analiz sytuacji bieżącej lub czasem też okresów minionych. Na podstawie tego zbioru formułowane są warianty działań dotyczących przyszłości.
Do najważniejszych metod deterministycznych należą:
metoda kolejnych podstawień (łańcuchowych),
metoda reszty,
metoda funkcyjna,
metoda podstawień krzyżowych,
metoda różnic cząstkowych,
metoda wskaźnikowa,
metoda proporcjonalnego podziału odchyleń,
metoda logarytmowania,
metoda pozioma,
metoda pionowa.
Charakterystyka wybranych metod deterministycznych:
Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowych) -
jest prosta do stosowania, jednak ma ona szereg mankamentów, ograniczających jej użyteczność. Czynniki wpływające na dane zjawisko muszą mieć postać formuły matematycznej, muszą być jednorodne pod względem treści ekonomicznej, czyli muszą być uwzględnione czynniki ilościowe. Wyniki obliczeń w tej metodzie zależą przede wszystkim od zastosowanej kolejności podstawień. W praktyce jednak może wystąpić kilka czynników ilościowych i trzeba wówczas rozstrzygnąć, które z nich przyjąć jako pierwsze do dokonywanych obliczeń.
Metoda podstawień łańcuchowych może być stosowana w przypadku liniowej zależności poszczególnych zjawisk, gdy zachodzą między nimi stałe związki przyczynowo-skutkowe.
Metodę reszty -
wykorzystuje się do obliczeń wpływu kilku, najczęściej dwóch, czynników na badane zjawisko (np. zmian wielkości zatrudnienia i wydajności pracy), którym może być np. przyrost produkcji. Metoda ta pozwala obliczyć wpływ poszczególnych czynników na zmiany badanego zjawiska, przy czym wpływ ostatniego czynnika jest „resztą", czyli różnicą między odchyleniem globalnym i sumą wpływu innych czynników.
Metoda funkcyjna -
umożliwia otrzymanie jednoznacznych obliczeń, bez względu na kolejność podstawienia czynników, mających wpływ na zmiany badanego zjawiska. Wadą tej metody jest jej duża pracochłonność, gdyż przed przystąpieniem do obliczania odchyleń konieczne jest ustalenie stopnia zmian poszczególnych czynników przyjętych w dalszych obliczeniach. Niemniej jednak metoda funkcyjna pozwala ustalić dokładne wielkości odchyleń.
Metoda podstawień krzyżowych -
składa się z trzech etapów badań i polega na kolejnym przemnażaniu różnic badanych czynników przez średnie wielkości pozostałych czynników. Metoda ta jest dość prosta w przypadku występowania dwóch czynników.
Metoda różnic cząstkowych -
polega na jednoczesnym wyodrębnianiu cząstkowych odchyleń indywidualnych i cząstkowych odchyleń, wyrażających łączny wpływ czynników oraz traktowaniu ich jako odrębne elementy przyczynowe. Wykorzystanie tej metody przy większej liczbie czynników niż dwa, wiąże się z pracochłonnością, która poważnie utrudnia możliwość praktycznego zastosowania tej metody. W metodzie różnic cząstkowych otrzymuje się zawsze jednakowe wyniki, bez względu na kolejność podstawiania poszczególnych czynników, co stanowi dużą jej zaletę.
Metoda wskaźnikowa -
tak jak wyżej opisana metoda różnic cząstkowych, pozwala na ustalenie globalnego odchylenia badanej wielkości ekonomicznej przy zastosowaniu wskaźników zmian czynników, których odchylenie się ustala. Wskaźniki te stanowią iloraz różnicy między wielkością badaną a podstawą porównań i wielkością przyjętą za podstawę. Metodą wskaźnikową uzyskuje się dokładne wyniki, niezależnie od kolejności podstawiania czynników.
Reasumując, należy podkreślić, że dotychczas nie opracowano metody, która pozwalałaby na całkiem dokładne wyliczenie odchyleń w stosunku do przyjętych podstaw. Najwięcej uwag krytycznych odnosi się do metody podstawień łańcuchowych i metody reszty, które prowadzą do różnych wyników po zmianie kolejności podstawienia czynników wchodzących w skład danego wzoru. Natomiast najbardziej precyzyjne wyniki uzyskuje się przy zastosowaniu metody funkcyjnej oraz metody krzyżowych podstawień.
4. rodzaje, struktura i cele sprawozdań finansowych
W gospodarce rynkowej niemożliwe jest realizowanie celów przedsiębiorstwa bez informacji niezbędnych do podejmowania decyzji. Analiza finansowa, której celem jest przygotowanie i przetworzenie informacji o działalności, wynikach i sytuacji ekonomiczno-finansowej jednostki, stanowiących podstawę do podejmowania decyzji gospodarczych, obciążona jest odpowiedzialnością za faktyczną jakość tych decyzji. Ten ciężar spoczywa na jakości przygotowanych materiałów źródłowych, które służą do badania zjawisk gospodarczych. Materiały te można podzielić na dwie grupy:
materiały wewnętrzne - zawierają dane o przedsiębiorstwie,
materiały zewnętrzne - informujące o otoczeniu
przedsiębiorstwa.
Dane o przedsiębiorstwie mogą mieć charakter ewidencyjny i pozaewidencyjny. Materiały ewidencyjne mają podstawowe znaczenie i tworzone są w ramach prowadzonej w przedsiębiorstwie ewidencji. Informacje liczbowe dostarcza więc księgowość, dział kalkulacji i ewidencji, sprawozdawczość finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany oraz inną dokumentację obrazującą działalność przedsiębiorstwa.
Do danych ewidencyjnych należą w szczególności:
dokumenty pojedyncze i zbiorcze, które są podstawą zapisu w urządzeniach ewidencyjnych,
zapisy ujmowane w różnych urządzeniach ewidencyjnych, na kontach syntetycznych i analitycznych, w rejestrach, wydrukach komputerowych itp.,
sprawozdania sporządzone na podstawie zapisów w urządzeniach ewidencyjnych.
W praktyce analiza danych ewidencyjnych nie wystarcza do przeprowadzenia szczegółowych badań i wówczas trzeba korzystać z materiałów źródłowych pozaewidencyjnych, takich jak:
dane dotyczące przyszłości, zwłaszcza biznesplany, plany kosztów krótko- i długookresowych, kalkulacje wstępne, kosztorysy,
protokoły kontroli wewnętrznej i zewnętrznej,
oceny zawarte w opinii i raporcie biegłych rewidentów, badających roczne sprawozdania finansowe firmy,
materiały pochodzące z otoczenia firmy, np. dane dotyczące bankowych stóp procentowych i kursów walut obcych.
Typowym materiałem źródłowym, wykorzystywanym w ramach analizy ekonomicznej, jest sprawozdawczość przedsiębiorstwa zarówno rzeczowa, jak i finansowa. Choć sprawozdawczość finansowa służy przede wszystkim potrzebom analizy finansowej, a sprawozdawczość rzeczowa stanowi materiały źródłowe analizy techniczno-ekonomicznej, to jednak do kompleksowej oceny wybranego zagadnienia dość często konieczne jest czerpanie informacji z obydwu rodzajów sprawozdawczości.
Analiza finansowa może być przeprowadzona za pomocą różnych metod, przy wykorzystaniu wielu różnych wskaźników. Dlatego istotny jest taki ich dobór, aby ocena wyników finansowych, efektywności ekonomicznej działalności i majątku oraz płynności finansowej stwarzała miarodajne i jednoznaczne podstawy do podejmowania decyzji.
Pierwszym krokiem przy analizie finansowej jest poznanie zawartych w sprawozdaniach finansowych wielkości liczbowych, dających ogólny obraz zasobów przedsiębiorstwa (a k t y w a), źródeł ich finansowania (p a s y w a), rozmiarów działalności (p r z y c h o d y) i osiągniętych wyników (z y s k lub s t r a t a). Ich znajomość pozwala skupić uwagę na zagadnieniach podstawowych, ważnych dla syntetycznej oceny działalności firmy. Niemniej, jeżeli jakiś stan lub zjawisko wykazuje w porównaniu do danych porównawczych, którymi zazwyczaj są dane za poprzednie okresy, znaczne zmiany lub ma charakter nietypowy, to powinny one być przedmiotem badań szczegółowych. Umożliwiają one poznanie przyczyn powstania tych stanów, ich zmian oraz czynników, które je spowodowały.
Głównym źródłem danych do analizy finansowej firmy są jej sprawozdania finansowe, sporządzone za dany rok obrachunkowy. Są to:
bilans,
rachunek zysków i strat,
informacje dodatkowe,
sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych.
Każde sprawozdanie, które ma stanowić podstawę analizy finansowej, winno odpowiadać wymogom prawidłowości merytorycznej i formalno-rachunkowej.
Obowiązujące przepisy określają, że rachunkowość powinna dać „rzetelny i jasny obraz stanu i sytuacji finansowej przedsiębiorstwa", w związku z czym powinna ona zapewnić bieżącą rejestrację operacji gospodarczych w sposób prawidłowy, kompletny i systematyczny. W celu sprawdzenia poprawności i rzetelności rocznego sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa, zawarte w nim dane poddaje się badaniu przeprowadzanemu przez biegłych rewidentów.
Potwierdzone przez walne zgromadzenie wspólników lub akcjonariuszy spółki sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta winno być złożone w krajowym rejestrze sądowym. Stanowi ono ważny dla firmy dokument, który powinien być trwale przechowywany.
Reasumując należy podkreślić, że jedynie staranny dobór i weryfikacja materiałów źródłowych mogą się przyczynić do przeprowadzenia pełnowartościowej analizy finansowej przedsiębiorstwa.
cel sprawozdawczości finansowej
Celem sprawozdawczości finansowej jest przedstawienie sytuacji finansowej. A zatem sprawozdanie finansowe stanowi uporządkowane przedstawienie sytuacji finansowej jednostki gospodarczej oraz przeprowadzanych przez nią transakcji. Stanowi podstawowy „produkt” rachunkowości finansowej, a zarazem główny cel jej funkcjonowania jako systemu informacyjnego.
Jest ono wyjściem informacyjnym systemu rachunkowości finansowej, przeznaczonym głównie dla zewnętrznych odbiorców informacji, użytecznym zwłaszcza przy planowaniu przez nich przyszłych przepływów środków pieniężnych. Ustawa o rachunkowości z dnia 29.09.1994r. (tekst jednolity: Dz. U. z 2002r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.) nie definiuje pojęcia sprawozdania finansowego, a jedynie określa podstawowe aspekty organizacyjne związane z jego opracowaniem.
zasady sporządzania sprawozdań finansowych
Ogólne zasady sporządzania sprawozdań finansowych określa Art. 45 Ustawy o rachunkowości w brzmieniu:
Sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych ,(…), oraz na inny dzień bilansowy, stosując odpowiednio, (…), zasady wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego(…).
1a. Sprawozdania finansowe emitentów papierów wartościowych dopuszczonych, emitentów zamierzających ubiegać się lub ubiegających się o ich dopuszczenie do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą być sporządzane zgodnie z MSR.
1b. Sprawozdania finansowe jednostek, wchodzących w skład grupy kapitałowej, w której jednostka dominująca sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR, mogą być sporządzane zgodnie z MSR (…).
Sprawozdanie finansowe składa się z:
1) bilansu,
2) rachunku zysków i strat,
3)informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.
Sprawozdanie finansowe jednostek określonych w art. 64 ust. 1, podlegające corocznemu badaniu, obejmuje ponadto zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym, a w przypadku funduszy inwestycyjnych - zestawienie zmian w aktywach netto, oraz rachunek przepływów pieniężnych, (…).
3a. (…).
Do rocznego sprawozdania finansowego dołącza się sprawozdanie z działalności jednostki, jeżeli obowiązek jego sporządzania wynika z ustawy lub odrębnych przepisów.
Sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności jednostki sporządza z się w języku polskim i w walucie polskiej. Dane liczbowe można wykazywać w zaokrągleniu do tysięcy złotych, jeżeli nie zniekształca to obrazu jednostki zawartego w sprawozdaniu finansowym oraz w sprawozdaniu z działalności.”
Podstawowym celem sprawozdania finansowego jest dostarczenie użytkownikom wewnętrznym i zewnętrznym informacji o sytuacji finansowej, wynikach działalności oraz zmianach sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego. Informacje te są wykorzystywane przez odbiorców do analizy i oceny podmiotu gospodarczego oraz podejmowania określonych decyzji.
Wypełnienie ww. celu jest możliwe poprzez ustrukturyzowanie (zbudowanie) sprawozdania, umożliwiające wycinkowe ujęcie, tematycznie poszeregowanych, obszarów związanych z działalnością podmiotu. Obszary te dotyczą:
informacji o sytuacji finansowej wykazanej w bilansie pozwala uzyskać wiedzę o kontrolowanych przez jednostkę zasobach, jej strukturze finansowej płynności i wypłacalności,
informacji o wynikach działalności wykazywanej w rachunku zysków i strat,
informacji o zmianach sytuacji finansowej w innych sprawozdaniach cząstkowych np. rachunek przepływów pieniężnych, zmiana w kapitale własnym lub informacji dodatkowej.
Pomimo, iż ww. obszary dostarczają zróżnicowanych informacji dotyczą tych samych zdarzeń gospodarczych, lecz opisują je z innych punktów widzenia.
Poza elementami sprawozdania finansowego wymienionymi w Art. 45 ust. 2 UoR bilans, rachunek zysków i strat oraz informacja dodatkowa w jego skład wchodzi rachunek przepływów pieniężnych, zestawienie zmian kapitałów własnych w przypadku:
banków, zakładów ubezpieczeń,
jednostek działających na podstawie przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych,
jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących w organizacji,
pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa
z następujących warunków:
- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty
wyniosło co najmniej 50 osób,
- suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła
równowartości co najmniej 2.5 mln. EUR,
- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz
operacji finansowych za rok obrotowy stanowił równowartość co
najmniej 5 mln. EUR.
Sprawozdania finansowe podmiotów spełniających powyższe kryteria podlegają badaniu prze biegłego rewidenta.
Uzupełnieniem sprawozdania finansowego jest sprawozdanie z działalności, które mają obowiązek sporządzać spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa państwowe. Zawiera ono m.in. informacje o zdarzeniach istotnie wpływających na działalność jednostki, w szczególność informacje o charakterze finansowym i majątkowym, założenia co do dalszego rozwoju podmiotu.
rodzaje i struktura sprawozdań finansowych
Bilans
To uporządkowane, ustrukturyzowane zestawienie stanu majątku (aktywa) wraz ze źródłami jego finansowania (pasywa) na dzień kończący bieżący rok obrotowy. Układ bilansu usankcjonowany jest przepisami Ustawy o Rachunkowości.
Bilans przedstawia informację o sytuacji majątkowej i finansowej jednostki.
Aktywa obejmują zasoby majątkowe:
kontrolowane przez jednostkę tj. kontrolowanie przez nią korzyści ekonomicznych z nimi związanych,
o wiarygodnie określonej wartości,
powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń tzn., że aktywami nie są oczekiwane przyszłe transakcje i zdarzenia; ponadto muszą zostać wykazane źródła pochodzenia,
te które przyniosą w przyszłości korzyści ekonomiczne.
Wartość aktywów wykazywanych w bilansie nie powinna przewyższać kwot przyszłych korzyści ekonomicznych możliwych do osiągnięcia. Zgodnie z MSR 1, prezentując składniki bilansu należy dokonać ich podziału na pozycje długo- i krótkoterminowe. Aktywa dzielone są na aktywa trwałe i aktywa obrotowe. Aktywa obrotowe to część aktywów, których zużycie następuje w ramach jednego cyklu operacyjnego właściwego dla charakteru działalności danego podmiotu. Natomiast do aktywów trwałych zaliczane są zasoby majątkowe, które nie spełniają tego kryterium.
Załącznik nr 1 do Ustawy o Rachunkowości wprowadza określonych układ prezentacyjnych aktywów i pasywów dla podmiotów innych niż banki i zakłady ubezpieczeń. Kolejność poszczególnych grup aktywów prezentowana jest wg rosnącej ich płynności. Natomiast pasywa ujmowane są wg rosnącego terminu wymagalności.
Aktywa A. Aktywa trwałe
B. Aktywa obrotowe
inne
z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń inne dochodzone na drodze sądowej
w pozostałych jednostkach
|
Pasywa A. Kapitał (fundusz) własny
B. Zobowiązania i rezerw y na zobowiązania
Pozostałe rezerwy
|
Rachunek zysków i strat
Rachunek zysków i strat prezentuje przypadające na dany rok obrotowy przychody i koszty w poszczególnych obszarach działalności podmiotu. Rachunek zysków i strat obejmuje wyniki (zgodnie z rosnącym stopniem agregacji) na:
- sprzedaży,
- działalności operacyjnej,
- działalności gospodarczej,
- wynik brutto,
wynik netto.
Rachunek zysków i strat może być sporządzany w jednym z dwóch wariantów:
porównawczym
kalkulacyjnym
Różnice pomiędzy ww. wariantami dotyczą wyłącznie sposobu naliczania kosztów związanych ze sprzedażą na działalności podstawowej.
W wariancie porównawczym koszty grupuje się zgodnie z ich rodzajem (np. amortyzacja, zużycie materiałów i energii itd.). Te koszty dotyczą zarówno bieżącego roku obrotowego jak i okresów przyszłych.
Natomiast w wariancie kalkulacyjnym rachunku zysków i strat koszty grupowane są zgodnie z ich funkcją (np. koszty wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów itd.). Przy sporządzaniu rachunku zysków i strat w tym wariancie podmiot zobowiązany jest do zaprezentowania kosztów w układzie rodzajowym (właściwym dla rachunku zysków i strat w układzie porównawczym) w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego.
Sposób prezentacji przychodów i kosztów jest usankcjonowany w Ustawie o Rachunkowości dla podmiotów innych niż banki i zakłady ubezpieczeń:
RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT |
|
WARIANT KALKULACYJNY
Zysk (strata) brutto ze sprzedaż y (A - B) Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu Zysk (strata) ze sprzedaży (C- D -E) Pozostałe przychody operacyjne
Zysk ze zbycia inwestycji Aktualizacja wartości inwestycji Inne
R. Z y s k (s t r a t a) n e t t o (N - O - P) |
WARIANT PORÓWNAWCZY
|
Rachunek przepływów pieniężnych
Ujmowanie zdarzeń gospodarczych w rachunku zysków strat nie można w każdym przypadku utożsamiać w faktycznym przepływem środków pieniężnych. W ramach rachunku zysków strat ujmowane są pozycje zgodnie z jedną z podstawowych zasad rachunkowości, tj. zasadą memoriału. Zgodnie z nią zdarzenia przypisywane są do okresu którego dotyczą, a nie w którym nastąpił faktyczny obrót pieniężny z nimi związany. W związku z powyższym prezentowany z rachunku zysków strat wynik netto nie jest tożsamy z wypracowanymi środkami pieniężnymi w danym roku.
W celu prezentacji faktycznych przepływów środków pieniężnych z podmiocie sporządzany jest rachunek przepływów pieniężnych. Obejmuje on wpływy i wypływy środków pieniężnych na działalności:
- operacyjnej
- inwestycyjnej
- finansowej
W ramach przepływów na działalności operacyjnej prezentowane są źródła wpływów i wypływów środków związanych z podstawową działalnością podmiotu, które powstają w ramach jego zwykłej działalności.
Przepływy związane z działalnością inwestycyjną obejmują wydatkowanie na zakup aktywów trwałych oraz krótkoterminowych aktywów finansowych, jak i również wpływy związane z ich upłynnieniem. W zakresie działalności finansowej prezentowane są przepływy związane ze źródłami finansowania bieżącej i długoterminowej działalności podmiotu.
Ustawa o Rachunkowości przewiduje możliwość prezentacji przepływów pieniężnych na działalności operacyjnej wg następujących metod:
pośrednia,
bezpośrednia.
Stosowanie metody pośredniej sprowadza się do przeprowadzenia odpowiednich korekt wyniku netto z rachunkiem zysków i strat, czyli wyniku w ujęciu memoriałowym o pozycje, które nie powodowały przepływów pieniężnych, a zostały ujęte w rachunku zysków i strat, oraz o tytuły pieniężne dotyczące innych niż operacyjne, rodzajów działalności (np. koszty i przychody odsetkowe).
Układ prezentacyjny rachunku przepływów pieniężnych został wprowadzony załącznikiem do Ustawy o Rachunkowości a poniższa tabela przedstawia układ rachunku przepływów pieniężnych i dotyczy on tylko jednostek nie będących bankami oraz zakładami ubezpieczeń:
RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH |
|
METODA BEZPOŚREDNIA
Środki pieniężne na początek okresu Środki pieniężne na koniec okresu (F + D), w tym:
|
METODA POŚREDNIA
|
Zestawienie zmian w kapitale własnym
Zestawienie zmian w kapitale własnym prezentuje fluktuację (płynność) przyrost lub spadek poziomu aktywów netto (suma bilansowa minus zobowiązania) w ciągu roku obrotowego. W ww. zestawieniu przedstawiane są zmiany poziomu poszczególnych składowych kapitału własnego tj. m.in.:
wynik finansowy netto z rachunku zysków i strat,
transakcje kapitałowe z właścicielami oraz wypłaty na
rzecz właścicieli np. dywidendy,
nadwyżka ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości
nominalnej.
Przy sporządzaniu zestawienia zmian w kapitale własnym konieczne jest prezentowanie wielkości poszczególnych pozycji kapitałów własnych za bieżący i poprzedni rok obrotowy, w celu umożliwienia identyfikacji i oceny kierunków zmian kapitałów własnych.
Układ prezentacyjny zmian w kapitale własnym jest usankcjonowany załącznikiem do Ustawy o Rachunkowości, który przedstawia poniższa tabela:
Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym
I.a. Kapitał (fundusz) własny na początek okresu (BO), po korektach
Zmiany kapitału (funduszu) zapasowego Stan kapitału (funduszu) zapasowego na koniec okresu Zmiany pozostałych kapitałów (funduszy) rezerwowych Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe na koniec okresu
straty) |
analiza wstępna sprawozdań finansowych
Zgodnie z Ustawą o Rachunkowości Art. 3 ust. 1 pkt 11, polityka rachunkowości to "wybrane i stosowane przez jednostkę i odpowiednie do jej działalności, rozwiązania dopuszczone przepisami ustawy, zapewniające wymaganą jakość sprawozdań finansowych".
Przepisy Ustawy o Rachunkowości zawierają jedynie zasady ogólne, stwarzające ramy, w których rachunkowość konkretnego podmiotu winna się mieścić. Ramy te tworzą przede wszystkim nadrzędne zasady rachunkowości jak np. zasada memoriału, zasada współmierności przychodów i kosztów, itp., których przestrzeganie przez jednostkę jest bezwzględnie obowiązujące, gdyż warunkują one rzetelność informacji zawartej w sprawozdaniach finansowych. Ponadto ustawa zawiera szereg zasad dotyczących wyceny bilansowej składników aktywów i pasywów oraz zasad ustalania wyniku finansowego, co do których pozostawiono jednostce możliwość wyboru alternatywnych rozwiązań m.in. zasady wyceny aktywów finansowych, sposób rozliczania kosztów, model rachunku zysków i strat.
Założenia, na których oparty jest wybór tych zasad determinują politykę rachunkowości przedsiębiorstwa. Wybór zasad tworzących politykę rachunkowości jest więc prawem każdego podmiotu gospodarczego zagwarantowanym przez prawo bilansowe. Przyjęte zasady rachunkowości powinny mieć jednakże logiczne uzasadnienie, iż właśnie to, a nie inne alternatywne rozwiązanie jest najlepsze dla danej jednostki. System rachunkowości zbudowany na podstawie opracowanych zasad musi umożliwić jednostce odpowiednie zebranie i przetworzenie danych celem sporządzenia sprawozdania finansowego, które zgodnie z Art. 4 Ustawy o Rachunkowości, powinno jasno i rzetelnie przedstawiać sytuację majątkową oraz finansową podmiotu.
Zasady sporządzania i analiza dokumentów finansowych w oparciu o system rachunkowości warunkuje użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych jednostki. Informacje te są m.in. podstawą do podejmowania decyzji przez kierownictwo, umożliwiają odpowiednią i szybką reakcję na pojawiające się zagrożenia wewnątrz i na zewnątrz jednostki.
Polityka rachunkowości stanowi najistotniejszy element dokumentacji księgowej. Prawidłowo przygotowana umożliwia realizację nadrzędnych celów rachunkowości tj. szybkie pozyskiwanie informacji o jednostce przez wewnętrznych i zewnętrznych użytkowników
Jednostka może w ramach przyjętych zasad rachunkowości stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na realizację obowiązku rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego. Podstawowym źródłem informacji do syntetycznej oceny dokonywanej w przedsiębiorstwie oraz przez podmioty zewnętrzne jest sprawozdawczość finansowa, która obejmuje w szczególności:
bilans,
rachunek zysków i strat,
sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych,
zestawienie zmian w kapitale własnym
Wyniki finansowe i kondycję finansową firmy ocenia się przez pryzmat czterech podstawowych kryteriów:
rentowność
płynność
ryzyko
niezależność finansową
5.1 analiza wstępna bilansu
Podstawowym sprawozdaniem finansowym jest bilans, który prezentując stan majątku (aktywa) i źródła jego finansowania (pasywa), odzwierciedla obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Bilans ujmuje skutki decyzji i zdarzeń gospodarczych oraz towarzyszących im strumieni wartości na dany termin, co widoczne jest w zmienionych wartościach aktywów i pasywów bilansu. Charakterystyczną cechą bilansu jest fakt, iż wykazany stan końcowy staje się równocześnie stanem początkowym w bilansie otwarcia w następnym okresie obrachunkowym. Po stronie aktywów, uporządkowanych według rosnącej płynności kolejnych grup zasobów przedsiębiorstwa, występują dwa rodzaje majątku: trwały i obrotowy. Majątek trwały obejmuje te składniki, których okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok, a ich wartość jest z reguły na tyle wysoka, iż podlega ona procesowi umarzania w czasie.
Aktywa zaliczane do majątku obrotowego charakteryzują się okresem użytkowania do jednego roku, większą płynnością oraz szybszą rotacją niż składniki majątku trwałego.
Pasywa firmy odzwierciedlają źródła kapitału wykorzystane dla sfinansowania posiadanego przez nią majątku. Są one uszeregowane według rosnącej wymagalności, czyli długości czasu dysponowania określonym źródłem. Kapitały stosowane przez przedsiębiorstwa zasadniczo można podzielić na dwie grupy: kapitały własne oraz kapitały obce. Trudno bowiem wyobrazić sobie funkcjonowanie firmy w warunkach konkurencyjnego rynku tylko i wyłącznie w oparciu o kapitały własne.
Kapitały własne to wartość zaangażowania właścicieli w przedsiębiorstwo. Jest to z reguły kapitał powierzony firmie bezterminowo.
Kapitały obce zaangażowane w przedsiębiorstwie można podzielić na dwie główne grupy: zobowiązania długoterminowe z okresem wymagalności dłuższym niż jeden rok oraz krótkoterminowe, którymi przedsiębiorstwo dysponuje krócej niż jeden rok.
Analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje dwa etapy:
1. wstępną analizę bilansu,
wskaźnikową analizę bilansu,
Analiza wskaźnikowa bilansu jest rozwinięciem analizy wstępnej i oparta jest na badaniu wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi składnikami aktywów i pasywów.
Analiza wstępna bilansu obejmuje badanie:
struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury
aktywów,
struktury kapitałowej na podstawie wskaźników struktury
pasywów,
struktury kapitałowo-mąjątkowej.
Wstępną ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa przeprowadza się w ujęciu statycznym, polegającym na badaniu struktury majątku i źródeł jego finansowania w danym momencie oraz w ujęciu dynamicznym, pozwalającym na porównanie badanego fragmentu zjawiska finansowego w różnych okresach sprawozdawczych. Stąd też wartość poznawcza analizy dynamicznej jest znacznie większa.
Wstępną analizę bilansu w ujęciu dynamicznym przeprowadza się, stosując następujące mierniki:
wskaźniki dynamiki, które określają kierunek i stopień zmian poszczególnych składników bilansu, w porównaniu do ich poziomu we wcześniejszych bilansach,
wskaźniki struktury, określające udział poszczególnych pozycji majątku i źródeł ich finansowania w ogólnych ich wielkościach.
Zastosowanie wymienionych mierników musi zostać poprzedzone ustaleniem niezbędnego, ze względu na cel analizy, stopnia jej szczegółowości. Określi on bowiem wymagany poziom agregacji danych bilansowych, stanowiących podstawę obliczeń.
Badanie dynamiki poszczególnych pozycji majątku przedsiębiorstwa i źródeł pokrycia pozwala na ustalenie kierunków jego rozwoju oraz stopnia wzrostu kapitałów finansujących ten rozwój. Zróżnicowanie tempa zmian poszczególnych elementów aktywów i pasywów bilansu prowadzi do przesunięć w środkach gospodarczych i źródłach ich pokrycia wyrażających się w zmianach struktury.
W badaniach struktury majątkowej bilansu (aktywa) informującej o sposobie zaangażowania kapitału przedsiębiorstwa, podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze, najważniejsze są wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w trwałe i obrotowe składniki majątku, a udział majątku trwałego pozostaje w bezpośrednim związku z wielkością przychodów osiąganych przez przedsiębiorstwo.
W badaniu struktury kapitałów (pasywów) finansujących majątek jednostki gospodarczej podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa. Najistotniejsze są wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitał własny oraz wskaźniki obciążenia zobowiązaniami długo- i krótkoterminowymi. Pozostałe wskaźniki mają charakter uzupełniający.
Ocenę struktury kapitałowo-majątkowej można ująć następująco:
wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitał własny
= X .100%
kapitałem własnym majątek trwały
Stopień pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym można wyrazić poniższą relacją:
wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitał stały
= x l00%
kapitałem stałym majątek trwały
Stopień sfinansowania środków obrotowych kapitałami krótkoterminowymi można obliczyć następująco:
kapitał
wskaźnik pokrycia majątku obrotowego krótkoterminowy
x!00%
kapitałami krótkoterminowymi majątek obrotowy
W praktyce część środków obrotowych finansowana jest kapitałem stałym. Ta część kapitału stałego, która finansuje środki obrotowe określana jest kapitałem obrotowym.
kapitał obrotowy = kapitał stały - majątek trwały
Kapitał obrotowy w przedsiębiorstwie zapewnia w pewnym stopniu zachowanie płynności finansowej firmy. Bowiem jego zadaniem jest zmniejszenie ryzyka wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami.
Wielkość kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie wykorzystywana
jest w badaniu jego struktury majątkowo-kapitałowej, co przedstawia
relacja:
udział kapitału obrotowego kapitał obrotowy
=. xl00%
w finansowaniu majątku ogółem aktywa ogółem
udział kapitału obrotowego w finansowaniu kapitał obrotowy
majątku obrotowego przedsiębiorstwa = majątek obrotowy x100%
Dla wstępnej analizy bilansu każdego przedsiębiorstwa istotne są dwa obszary oceny:
tempo zmian poszczególnych wielkości bilansowych zarówno po stronie aktywów, jak i pasywów firmy,
struktura majątku i zaangażowanych kapitałów,
Te dwie kwestie związane z oceną pionową bilansu stanowią m. in. bazę do oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa.
5.2 analiza wstępna rachunku zysków i strat
Rachunek wyników (zysków i strat) jest jednym z najważniejszych sprawozdań finansowych, który rejestruje tworzenie się wyniku finansowego - zysku lub straty przedsiębiorstwa w miarę upływu czasu i trwania działalności. Zatem ten dokument finansowy ma charakter dynamiczny, odzwierciedla uzyskane przychody oraz ponoszone przez firmę koszty w określonym czasie.
Ustawa o rachunkowości dopuszcza sporządzanie rachunku wyników przedsiębiorstwa w układzie porównawczym lub kalkulacyjnym. Obie formy różnią się między sobą sposobem ujęcia kosztów uzyskania przychodów. W pierwszym układzie koszty ujmuje się według rodzaju zużytych czynników produkcji, w drugim zaś według sposobów ich odnoszenia na jednostkę wytworzonego produktu lub usługi.
Wynik finansowy jest syntetyczną miarą efektów finansowych osiągniętych przez przedsiębiorstwo. Powstaje on na kilku poziomach. Ustalony w rachunku zysków i strat wynik finansowy pełni w przedsiębiorstwie rolę miernika stopnia realizacji wyznaczonego celu finansowego. Wynik ten określa tempo zwrotu poniesionych nakładów oraz potencjalne korzyści właścicieli wniesionego do przedsiębiorstwa kapitału. Obliczenie wyniku na poszczególnych poziomach jego tworzenia pozwala również identyfikować czynniki, które wpływają na jego wielkość.
Dokonanie wstępnej analizy rachunku wyników wymaga określenia dynamiki zmian jego poszczególnych wielkości oraz oceny struktury procentowej. Te dwa obszary analizy umożliwiają w pewnym sensie zapoznanie się z tendencjami rozwojowymi, zachodzącymi w przedsiębiorstwie oraz pozwalają ocenić procesy zarządzania i ich efekty w postaci generowanych przychodów oraz kosztów, które wywołują.
RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT |
|
WARIANT KALKULACYJNY
Zysk (strata) brutto ze sprzedaż y (A - B) Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu Zysk (strata) ze sprzedaży (C- D -E) Pozostałe przychody operacyjne
Zysk ze zbycia inwestycji Aktualizacja wartości inwestycji Inne
R. Z y s k (s t r a t a) n e t t o (N - O - P) |
WARIANT PORÓWNAWCZY
|
analiza wstępna rachunku przepływów pieniężnych
W celu prezentacji faktycznych przepływów środków pieniężnych w podmiocie sporządzany jest rachunek przepływów pieniężnych. Rachunek przepływów pieniężnych jest - podobnie jak bilans i rachunek zysków i strat - kolejnym obligatoryjnym elementem rocznego sprawozdania finansowego jednostki, który prezentuje mechanizmy kształtowania się zasobów środków pieniężnych pozostających do dyspozycji podmiotu. W rachunku tym wykazuje się strumienie pieniężne wpływające do podmiotu oraz strumienie pieniężne wpływające, które oddziałują na stan środków pieniężnych analizowanej jednostki. Rachunek przepływów pieniężnych obejmuje wpływy i wypływy środków pieniężnych na działalności:
- operacyjnej
- inwestycyjnej
- finansowej
W ramach przepływów na działalności operacyjnej prezentowane są źródła wpływów i wypływów środków związanych z podstawową działalnością podmiotu, które powstają w ramach jego zwykłej działalności.
Przepływy związane z działalnością inwestycyjną obejmują wydatkowanie środków na zakup aktywów trwałych oraz krótkoterminowych aktywów finansowych, jak i również wpływy związane z ich upłynnieniem.
W zakresie działalności finansowej prezentowane są przepływy związane ze źródłami finansowania bieżącej i długoterminowej działalności podmiotu.
Ustawa o Rachunkowości przewiduje możliwość prezentacji przepływów pieniężnych na działalności operacyjnej wg następujących metod:
pośrednia,
bezpośrednia.
Stosowanie metody pośredniej sprowadza się do przeprowadzenia odpowiednich korekt wyniku netto z rachunkiem zysków i strat, czyli wyniku w ujęciu memoriałowym o pozycje, które nie powodowały przepływów pieniężnych, a zostały ujęte w rachunku zysków i strat, oraz o tytuły pieniężne dotyczące innych niż operacyjne, rodzajów działalności (np. koszty i przychody odsetkowe).
Metoda bezpośrednia polega na ustalaniu rzeczywistych przepływów pieniężnych na działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej
Układ prezentacyjny rachunku przepływów pieniężnych został wprowadzony załącznikiem do Ustawy o Rachunkowości a poniższa tabela przedstawia układ rachunku przepływów pieniężnych, dotyczy on wyłącznie jednostek nie będących bankami oraz zakładami ubezpieczeń:
RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH |
|
METODA BEZPOŚREDNIA
Środki pieniężne na początek okresu Środki pieniężne na koniec okresu (F + D), w tym:
|
METODA POŚREDNIA
|
5.4 analiza wstępna zestawienia zmian w kapitale własnym
Analiza tego sprawozdania jest uzupełnieniem i rozszerzeniem analizy bilansu w części dotyczącej kapitałów (funduszy) własnych jednostki i podobnie jak analiza pozostałych sprawozdań sprowadza się do analizy dynamiki poszczególnych pozycji zwiększających i zmniejszających kapitał własny jednostki Zestawienie zmian w kapitale własnym prezentuje zatem fluktuację (płynność) - przyrost lub spadek poziomu aktywów netto (suma bilansowa minus zobowiązania) w ciągu roku obrotowego. Sprawozdanie pod nazwą zestawienie zmian w kapitale własnym zostało powszechnie wprowadzone w wyniku nowelizacji Ustawy o Rachunkowości od dnia 1 stycznia 2002r., (chociaż wyszczególnioną grupę podmiotów obowiązywało już od 1995r.) w konsekwencji zmian do zasad rachunkowości zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości.
Przy sporządzaniu zestawienia zmian w kapitale własnym konieczne jest prezentowanie wielkości poszczególnych pozycji kapitałów własnych za bieżący i poprzedni rok obrotowy, w celu umożliwienia identyfikacji i oceny kierunków zmian kapitałów własnych.
Układ prezentacyjny zmian w kapitale własnym jest usankcjonowany załącznikiem do Ustawy o Rachunkowości, który przedstawia poniższa tabela:
Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym
I.a. Kapitał (fundusz) własny na początek okresu (BO), po korektach
Zmiany kapitału (funduszu) zapasowego Stan kapitału (funduszu) zapasowego na koniec okresu Zmiany pozostałych kapitałów (funduszy) rezerwowych Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe na koniec okresu
straty) |
6. analiza wskaźnikowa
W praktyce analiza wskaźnikowa jest tą częścią analizy finansowej, która stanowi jej uogólnienie i spojrzenie na całościowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa przez pryzmat kształtowania się określonych relacji finansowych. Relacje te umożliwiają poznanie i ocenę faktów, zjawisk gospodarczych, opracowanie sposobów usprawnienia funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz określenie skutków ekonomiczno-finansowych planowanych decyzji.
Analiza wskaźnikowa jest stosowana jako narzędzie pomocnicze w opracowywaniu i korygowaniu planów strategicznych przedsiębiorstwa. Służy temu szeroki wachlarz wskaźników, które dzięki ujednoliceniu ich treści mogą być jednoznacznie interpretowane, nie tylko przez menedżerów, ale również przez kredytodawców i udziałowców firmy. Najczęściej w analizie finansowej wyróżnia się cztery zestawy wskaźników:
płynności finansowej przedsiębiorstwa,
zadłużenia,
sprawności działania przedsiębiorstwa,
rentowności.
Wszystkie wskaźniki stosowane w analizie finansowej są obliczane:
na podstawie danych o stanie badanego zjawiska na początku i końcu okresu sprawozdawczego, co pokazuje zmiany, jakie nastąpiły w wyniku podejmowanych decyzji gospodarczych,
na podstawie wielkości średnich obliczonych przez podzielenie sumy stanu na początku i końcu okresu sprawozdawczego przez dwa.
W praktyce gospodarczej częściej wykorzystuje się pierwsze rozwiązanie.
Analiza wskaźnikowa jest szybką i efektywną metodą, pozwalającą na uzyskanie informacji o funkcjonowaniu firmy, niemniej jednak należy zwrócić uwagę na pewne ograniczenia. Najpoważniejszym z nich jest fakt, że analiza wskaźnikowa oparta jest wyłącznie na danych z przeszłości firmy. Zatem, aby służyła ona do prognozowania działalności przedsiębiorstwa w przyszłości, powinna opierać się na analizie otoczenia.
- płynność finansowa przedsiębiorstwa
Płynność finansowa przedsiębiorstwa oznacza zdolność firmy do regulowania bieżących zobowiązań w wymaganych terminach. Utrzymywanie płynności jest koniecznym warunkiem sprawności funkcjonowania przedsiębiorstwa. W prawidłowo zarządzanej firmie, między majątkiem a kapitałami, powinny zachodzić określone relacje. Ich pomiar jest możliwy w oparciu o wskaźniki płynności, które generalnie można podzielić na długoterminowe i krótkoterminowe.
Analiza płynności prowadzona w długich okresach jest elementem składowym dynamicznego rachunku ekonomicznej efektywności inwestycji. Natomiast dla bieżącej oceny sytuacji finansowej uwzględnia się stan płynności w okresach sprawozdawczych, a wyznacza się go na podstawie bilansu i rachunku wyników.
W praktyce najczęściej stosuje się następujące wskaźniki płynności:
wskaźnik pokrycia bieżących zobowiązań (bieżącej płynności),
wskaźnik szybkiej spłaty zobowiązań (szybkiej płynności),
wskaźnik wypłacalności środkami pieniężnymi (gotówkowej
płynności),
- wskaźnik obrotu zapasami (rotacji zapasów),
wskaźnik rotacji należności.
Pierwszy z nich - wskaźnik bieżącej płynności jest podstawowym miernikiem zdolności przedsiębiorstwa do spłacenia wszystkich jego zobowiązań bieżących (wobec dostawców, pracowników, kredytów krótkoterminowych oraz rat kredytów długoterminowych przypadających do spłacenia w danym roku). Wskaźnik bieżącej płynności odzwierciedla podstawowe relacje, jakie powinny zachodzić między majątkiem obrotowym przedsiębiorstwa a wielkością zobowiązań bieżących. Uznaje się, iż bezpieczny poziom wskaźnika bieżącej płynności powinien oscylować w granicach 100-200%. Oznacza to, iż majątek obrotowy zaangażowany w przedsiębiorstwie powinien być dwukrotnie większy niż suma zobowiązań bieżących. Gdyby nagle wszyscy wierzyciele zwrócili się do firmy o ich natychmiastową spłatę, to firma utrzymując taką wielkość wskaźnika bieżącej płynności jest w stanie spłacić te zobowiązania oraz mieć jeszcze aktywa obrotowe, które mogą być zaangażowane w kolejnych cyklach gospodarczych.
Tendencja rosnąca wskaźnika pokrycia bieżących zobowiązań jest zjawiskiem pozytywnym, świadczy bowiem o dużych możliwościach płatniczych firmy. Zbyt wysokie wielkości tego wskaźnika nie świadczą jednak o dobrym poziomie płynności finansowej przedsiębiorstwa. Mogą odzwierciedlać nadmiernie konserwatywną politykę przedsiębiorstwa, czyli nieefektywne wykorzystanie środków obrotowych.
Przyjęcie do oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa łącznych jego aktywów bieżących zniekształca obraz zdolności przedsiębiorstwa do wywiązania się z zobowiązań krótkoterminowych. W związku z tym z całości majątku obrotowego wyłącza się zapasy i rozliczenia międzyokresowe czynne. Wskaźnik szybkiej płynności powinien kształtować się na poziomie 100%, gdyż jedynie wówczas potwierdza on możliwość pokrycia przez przedsiębiorstwo bieżących zobowiązań, świadczy o prawidłowym stanie wypłacalności firmy. Wyższa wartość tego wskaźnika świadczy o nieefektywnym wykorzystaniu majątku obrotowego.
Na pozytywną ocenę sytuacji finansowej zasługuje przedsiębiorstwo, w którym różnica między wskaźnikiem bieżącym i wskaźnikiem szybkim nie jest zbyt duża. Jeśli wskaźnik bieżący jest wysoki, a szybki wskaźnik jest niski, to świadczy to o znacznym zamrożeniu środków w zapasach, natomiast wysoki poziom wskaźnika szybkiego oznaczać może nadmierne gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowanie wysokiego stanu należności.
Do oceny bieżących możliwości płatniczych przedsiębiorstwa służy również wskaźnik wypłacalności środkami pieniężnymi. Za optymalną wysokość tego wskaźnika uznaje się wielkość na poziomie 100%, która oznacza zadowalającą sytuację płatniczą, natomiast wskaźnik niższy sygnalizuje trudności płatnicze przedsiębiorstwa.
Zasoby gotówkowe firmy powinny być ograniczane do minimalnego poziomu, bowiem jedynie kapitał zaangażowany w procesach gospodarczych przedsiębiorstwa, czyli zapasach surowców, materiałów, produktów, wyrobów gotowych oraz należnościach, generuje dochody i zyski. Zbyt wysoki poziom środków pieniężnych, utrzymywany w przedsiębiorstwie może świadczyć np. o nieproduktywnym ich gromadzeniu lub o braku pomysłu na ich wykorzystanie. Konieczna jest zatem ciągła kontrola stanu gotówki w firmie po to, by ją efektywnie wykorzystywać. W ocenie płynności finansowej firmy konieczne jest badanie rotacji zapasów, aby uniknąć zamrażania w nich nadmiernej ilości kapitałów obrotowych. Służy temu wskaźnik rotacji (obrotu) zapasów, który pokazuje, ile razy w ciągu okresu sprawozdawczego nastąpi „odnowienie" stanu zapasów,
Wzrost poziomu wskaźnika rotacji zapasów wskazuje na to, że zapasy wystarczają na coraz mniejszą liczbę dni sprzedaży i jest to sytuacja korzystna dla przedsiębiorstwa.
Wskaźnik rotacji zapasów w dniach określa, co ile dni przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy dla zrealizowania określonej sprzedaży. Kolejny wskaźnik - wskaźnik rotacji należności - służy do badania stanu należności od odbiorców, którym przedsiębiorstwa udzielają kredytów w celu aktywizacji sprzedaży. Wskaźnik ten określa, ile razy w ciągu roku firma odtwarza stan swoich należności. Według standardów zachodnich wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 70-100%.
W analizie płynności finansowej przedsiębiorstwa korzystne byłoby także określenie liczby dni sprzedaży, za którą nie otrzymano jeszcze należności, a więc w jakim stopniu firma kredytuje swoich odbiorców. Służy temu wskaźnik rotacji należności liczony w dniach obrotu, określany mianem wskaźnika cyklu należności. Jeśli cykl należności w dniach jest zbyt długi, świadczy to o niezbyt skutecznej polityce ściągania należności przez przedsiębiorstwo.
Oprócz zaprezentowanych wskaźników płynności finansowej wraz z analizą kapitału obrotowego, przy badaniu płynności finansowej można zastosować strukturę środków obrotowych przedsiębiorstwa z punktu widzenia ich płynności.
Pod względem stopnia płynności finansowej środki obrotowe można podzielić na trzy grupy:
I stopień płynności (przyspieszony), który odnosi się do środków pieniężnych w kasie i w banku oraz do krótkoterminowych papierów wartościowych,
II stopień płynności (naturalny) mają należności inkasowane terminowo, należności wewnątrzzakładowe, zapasy, wyroby gotowe i półfabrykaty mające zbyt na rynku,
- III stopień płynności (opóźniony) jest charakterystyczny dla zapasów towarów i wyrobów niemających zbytu, zapasów produkcji niezakończonej, materiałów, zaliczek na poczet przyszłych dostaw oraz należności przeterminowanych i spornych.
Analiza płynności oparta na wskaźnikach obliczanych na podstawie bilansu dotyczy stanu przeszłego, ale ma też istotne znaczenie w podejmowaniu decyzji bieżących. W przeciwieństwie do tego szczegółowe analizy prowadzone w ramach analiz wewnętrznych dotyczą bieżącej sytuacji i mogą być również nastawione na ocenę prognozowanej płynności w przyszłości.
- wskaźnik zadłużenia firmy
W ocenie stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa należy zwrócić uwagę na dwa ważne aspekty. Po pierwsze, na płynność finansową, a więc zdolność firmy do zaciągania kredytu krótkoterminowego i po drugie, na wypłacalność, która wiąże się z możliwością spłaty zobowiązań długoterminowych, zaciąganych na cele inwestycyjne i modernizacyjne.
Analiza zadłużenia pozwala ocenić politykę finansową przedsiębiorstwa przy zastosowaniu wskaźników obrazujących poziom zadłużenia, a także wskaźników informujących o zdolności jednostki gospodarczej do obsługi długu.
Służą temu następujące wskaźniki:
wskaźnik zadłużenia ogólnego,
wskaźnik zadłużenia kapitału własnego,
wskaźnik udziału kapitałów własnych,
wskaźnik zdolności kredytowej,
wskaźnik wiarygodności kredytowej.
Strukturę finansowania majątku firmy przedstawia pierwszy z wyżej zaprezentowanych wskaźników W firmie, w której nie została zachwiana równowaga między kapitałem obcym a kapitałem własnym, wskaźnik ogólnego zadłużenia powinien oscylować w przedziale 57-67%, chociaż nie istnieją standardowe wielkości.
Tendencję rosnącą tego wskaźnika ocenia się jako pozytywną, gdyż świadczy to o umacnianiu się podstaw finansowych przedsiębiorstwa. Niski poziom omawianego wskaźnika wskazuje na malejący udział kapitałów własnych w finansowaniu majątku firmy.
Nie istnieją żadne standardowe wielkości wyżej przedstawionych wskaźników, które byłyby obowiązujące dla podmiotów gospodarczych. Jest jednak sprawą oczywistą, iż wysoki udział kapitałów własnych w strukturze pasywów świadczy o silnych podstawach finansowych przedsiębiorstwa, o niskim ryzyku finansowym i jego stabilności gospodarczej. Nie jest to jednak jednoznaczne z wysokim poziomem rentowności, jaki może ono osiągnąć. W określonych sytuacjach, korzystne jest stosowanie kapitałów obcych, które mogą spowodować wzrost rentowności.
Możliwość zadłużania się przedsiębiorstwa zależy od poziomu i udziału kapitałów własnych w całości zaangażowanych kapitałów, jak również od zdolności do zwrotu zaciągniętych długów, w określonych terminach oraz z dostępnych środków. Szczególnie przydatne w ocenie tych możliwości są wskaźniki zdolności kredytowej i wiarygodności kredytowej. W praktyce powinno się dążyć do osiągania jak najwyższych wartości tych wskaźników. Świadczy to korzystnie nie tylko o zdolności kredytowej, ale również o wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa i o jego możliwościach rozwojowych. Jeśli te wskaźniki są dużo wyższe od 100%, oznacza to, iż firma po spłaceniu rat oraz odsetek ma jeszcze środki na wypłaty dywidend oraz inwestycje.
- analiza aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa
Analiza sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa nie byłaby pełna, gdyby nie oceniono wykorzystania jego potencjału. Pomocne w tym zakresie są wskaźniki sprawności (aktywności) działania przedsiębiorstwa, do których zalicza się:
wskaźniki oparte na kosztach wytwarzania,
wskaźniki rotacji.
Wśród wskaźników opartych na kosztach wytwarzania najbardziej charakteryzującym aktywność przedsiębiorstwa w wykorzystaniu zasobów jest wskaźnik operacyjności. Wskaźnik ten powinien mieścić się w przedziale 50-90%. Jeżeli jego poziom jest niższy niż 50%, to świadczy o wysokiej zyskowności danego rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Natomiast jego poziom powyżej 90% może wskazywać na trudności w uzyskaniu przez firmę zwrotu poniesionych nakładów.
Wskaźniki rotacji (obrotu) stanowią odzwierciedlenie relacji między osiągniętymi przychodami a stanem posiadanego majątku zarówno całkowitego, jak i trwałego. Służą one ocenie intensywności wykorzystania majątku, pośrednio zaś ocenie tendencji rozwojowych przedsiębiorstwa. Najbardziej ogólny - wskaźnik globalnego obrotu aktywami - określa, ile razy sprzedaż netto jest większa od aktywów (majątku) przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten jest szczególnie pożyteczny przy porównaniach sprawności działania dwóch różnych firm tej samej branży, gdyż właśnie od specyfiki tej branży zależy poziom wskaźnika. Będzie on więc wysoki w przemyśle o dużym nakładzie pracy ludzkiej w procesach produkcyjnych i niskiej kapitałochłonności, niski zaś w przemysłach o wysokiej kapitałochłonności.
Wskaźnik rotacji środków trwałych określa, ile razy sprzedaż netto jest większa od środków trwałych zaangażowanych w tworzenie wartości sprzedaży. Wykorzystanie tego wskaźnika do oceny sprawności działania jest szczególnie istotne dla firm, w których środki trwałe stanowią ważny element majątku. Natomiast w przedsiębiorstwach, w których podstawowy zasób majątkowy stanowi majątek obrotowy, duże znaczenie ma badanie wskaźnika rotacji majątku obrotowego. Określa on, ile razy w ciągu roku następuje „odtworzenie" tego majątku poprzez sprzedaż wyrobów i usług. Zatem, im jest on wyższy, tym lepsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa.
Zaprezentowane wskaźniki sprawności działania dostarczają informacji o stopniu wykorzystania postawionego do dyspozycji firmy majątku trwałego i obrotowego, jak również przedstawiają jego pozycję finansową. Dobre wykorzystanie kapitału własnego umożliwia zwiększenie rozmiarów działalności bez dodatkowego zasilania finansowego, umożliwia obniżenie kosztów, poprawę sytuacji finansowej, przeznaczenie zaoszczędzonych środków na inwestycje.
- ocena zyskowności przedsiębiorstwa
Do oceny przedsiębiorstwa, a także do oceny zdolności kierownictwa w osiąganiu zysku z zaangażowanych środków, służą wskaźniki rentowności (zyskowności). Rentowność oznacza osiąganie nadwyżki dochodów nad kosztami ich uzyskania, co powinno być nie tylko rezultatem podejmowanych działań, ale również ich głównym celem. Miarą osiąganej przez firmę rentowności jest relacja osiąganych zysków do zaangażowanych kapitałów lub do efektów zastosowanych czynników produkcji.
Wśród wskaźników rentowności można wyróżnić:
wskaźnik rentowności obrotu (sprzedaży),
- wskaźnik rentowności majątku (aktywów),
wskaźnik rentowności kapitałów własnych.
Do prezentacji efektów finansowych uzyskanych ze sprzedaży produktów lub usług wykorzystywany jest najczęściej wskaźnik rentowności sprzedaży. Tendencja rosnąca lub dodatnie odchylenie tego wskaźnika przy porównaniach dwóch okresów świadczyć mogą nie tylko o rozszerzeniu działalności gospodarczej przez wzrost sprzedaży i jej odpowiednią strukturę asortymentową, lecz także o osiąganiu korzystniejszych cen sprzedaży i obniżaniu jednostkowych kosztów własnych.
Wskaźnik rentowności sprzedaży wyraża wysokość marży zysku osiąganego ze sprzedaży, a jego wysokość uwarunkowana jest długością cyklu wytwarzania i sprzedaży. Z reguły niższa marża zyskowności może występować przy krótkim cyklu produkcji i szybkiej rotacji, natomiast wyższa marża jest typowa przy dłuższym cyklu produkcji lub sprzedaży. Zwiększenie wskaźnika rentowności sprzedaży netto oznacza zatem korzystną tendencję.
Wskaźnik rentowności majątku (aktywów) jest stosunkiem procentowym zysku netto do ogólnej wartości majątku i wyraża efektywność wykorzystania majątku jednostki gospodarczej. Wzrost tego wskaźnika wyraża racjonalne zarządzanie aktywami przedsiębiorstwa i jest zjawiskiem pozytywnym.
Zasadniczym walorem wskaźników rentowności majątku jest to, że uwzględniają one szerzej niż inne wskaźniki rentowności - wpływ na wynik finansowy efektywności wykorzystania zaangażowanych zasobów majątkowych.
Trzeci aspekt badania rentowności przedsiębiorstwa dotyczy rentowności zaangażowanego kapitału własnego. Wskaźniki rentowności kapitału własnego wyrażają efekty działalności przedsiębiorstwa w przeliczeniu na jednostkę zaangażowanego przez jego właścicieli (udziałowców, akcjonariuszy). Są one więc, w przeciwieństwie do wskaźników rentowności majątku, wyrazem efektywności nie całości kapitału ulokowanego w majątku trwałym i obrotowym, lecz jedynie jego części z pominięciem kapitału obcego (zobowiązań długoterminowych i bieżących).
Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa firmy, co prowadzi zazwyczaj do uzyskiwania wyższych dywidend oraz szerszych możliwości rozwojowych przedsiębiorstwa.
Zwiększenie sprzedaży i zysku poprzez zwiększenie kapitałów własnych może niekiedy okazać się mniej korzystne niż osiągnięcie go w wyniku wzrostu zadłużenia. Korzyści, jakie osiąga jednostka gospodarcza z wykorzystania obcych kapitałów, wyraża wskaźnik dźwigni finansowej. Ustalany on jest jako różnica wskaźnika zyskowności kapitałów własnych i wskaźnika zyskowności majątku. Ujemna wartość tego wskaźnika może wystąpić w przypadku, gdy odsetki płacone od kapitałów obcych (kredytów, pożyczek) są wyższe od zyskowności majątku.
Reasumując można stwierdzić, że rentowność przedsiębiorstwa w znacznym stopniu zależy od przyjętej strategii rozwoju, obejmującej:
politykę cen oraz kontrolę kosztów wyznaczających udział zysku w sprzedaży, czyli marżę zysku,
politykę inwestycji, od której zależy produktywność i rentowność inwestycji,
politykę finansową, która określa strukturę zadłużenia umożliwiającą zwiększenie rentowności inwestycji.
Zastosowanie niewłaściwej polityki w jednym z wyżej przedstawionych kierunków może spowodować negatywne konsekwencje finansowe dla przedsiębiorstwa.
- przepływy pieniężne
Rachunek przepływów środków pieniężnych jest obowiązkowym dokumentem finansowym sporządzanym od roku 1995 w tych przedsiębiorstwach które mają obowiązek badania i ogłaszania sprawozdań finansowych. Obowiązek ten dotyczy banków, ubezpieczycieli, wszystkich spółek akcyjnych oraz pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe, osiągnęły lub przekroczyły granicę dwóch z trzech następujących wielkości:
- średnioroczne zatrudnienie - co najmniej 50 osób,
suma bilansowa - równowartość w polskiej walucie co najmniej 2,5 mln euro,
przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych co najmniej 5 mln euro.
Coraz częściej w ocenie zmian płynności i pozycji finansowej przedsiębiorstwa stosuje się - oprócz bilansu i rachunku zysków i strat - sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych. Pokazuje ono efekty funkcjonowania przedsiębiorstwa, bazujące na zmianach zasobów gotówkowych będących w jego dyspozycji oraz na krążeniu pieniądza w firmie.
Rachunek przepływów pieniężnych sporządza się w oparciu o podstawowe informacje zawarte w określonych pozycjach bilansowych oraz pozycje z rachunku wyników. Informacje zawarte w bilansie oraz w rachunku wyników mają charakter księgowy, natomiast rachunek przepływów środków pieniężnych daje obraz finansowy firmy, gdyż odzwierciedla wpływy i wypływy gotówkowe.
Przepływ środków pieniężnych w ogólnej działalności jednostek gospodarczych jest sumą przepływów w obrębie takich trzech jej rodzajów, jak działalność operacyjna, inwestycyjna, finansowa.
- przepływy z działalności operacyjnej
Odzwierciedlają one przepływy gotówkowe z podstawowej działalności przedsiębiorstwa, a więc operacji związanych z produkcją, handlem oraz świadczeniem usług. Są tu wykazywane jedynie te kategorie przychodów oraz kosztów bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa, które powodują realne wpływy lub wypływy gotówki.
- przepływy z działalności inwestycyjnej
Odzwierciedlają one operacje wynikające z gospodarowania przez przedsiębiorstwo składnikami majątku trwałego zarówno zakupem, jak i sprzedażą rzeczowych oraz finansowych jego elementów. Wydatek na zakup składników majątku trwałego oznacza realny odpływ gotówki z przedsiębiorstwa. Natomiast z punktu widzenia kosztowo-księgowego wydatki na zakup środków trwałych powyżej określonej wartości i o pewnych cechach używalności rozkładane są w czasie w postaci odpisów amortyzacyjnych. Zatem w rachunku wyników tylko one stanowią koszt działalności przedsiębiorstwa, a nie jednorazowy gotówkowy wydatek na nabycie danego środka trwałego. W tym zatem przypadku widać wyraźne różnice między spojrzeniem księgowym na firmę a spojrzeniem finansowym.
- przepływy z działalności finansowej
Obejmują one wpływy gotówki związane z pozyskiwaniem kapitału z otoczenia finansowego w postaci emisji akcji i obligacji, zaciągania kredytów i pożyczek bankowych. Druga grupa działań odzwierciedla wypływy gotówki z firmy związane ze spłatą kredytów i pożyczek, wypłatą dywidend, wykupem obligacji itp.
Sporządzając sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych ustala się saldo zasobów pieniężnych w każdym obszarze działalności przedsiębiorstwa. Analiza rachunku przepływów pieniężnych polega zatem na ustaleniu, jakie zdarzenia gospodarcze, które zachodzą w przedsiębiorstwie mają najważniejszy wpływ na generowanie jego zasobów gotówkowych, które w znaczący sposób przyczyniają się do utrzymywania poziomu wypłacalności firmy, czyli do utrzymania jej płynności. Analiza finansowa przepływu środków pieniężnych jest ważnym narzędziem w zarządzaniu, planowaniu i kontroli w firmach. Daje ona pogląd na efekty prowadzonej polityki finansowej, ułatwia sporządzanie planów finansowych dostosowanych do założeń strategii firmy, jak również umożliwia ich późniejszą kontrolę.