UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI

Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej

Instytut Spraw Publicznych

Kierunek: Zarządzanie i Marketing

Specjalność: Zarządzanie w Turystyce

Jolanta Mączka

OJCOWSKI PARK NARODOWY - JAKO REGIONALNY PRODUKT TURYSTYCZNY

Praca magisterska

Praca napisana pod kierunkiem

Prof. dr hab. Małgorzaty Bednarczyk

Kraków 2004

SPIS TREŚCI

Wstęp.............................................................................................................s. 4

ROZDZIAŁ I.

ISTOTA REGIONALNEGO PRODUKTU TURYSTYCZNEGO.....................s. 7

1. Co to jest regionalny produkt turystyczny?..............................................s. 7

2. Struktura regionalnego produktu turystycznego......................................s. 14

3. Cykl życia produktu turystycznego..........................................................s. 25

4. Warunki kształtowania regionalnego produktu turystycznego.................s. 33

ROZDZIAŁ II.

NA SZLAKU ORLICH GNIAZD - OJCOWSKI PARK NARODOWY JAKO ATRAKCJA TURYSTYCZNA........................................................................s. 44

1. Historia utworzenia i położenie Ojcowskiego Parku Narodowego...........s. 44

2. Regionalne zabytki architektury...............................................................s. 51

3. Grota Łokietka - legenda Ojcowa...........................................................s. 58

4. Skarby Doliny Prądnika...........................................................................s. 63

ROZDZIAŁ III.

OJCOWSKI PARK NARODOWY - SERCE JURY KRAKOWSKO - CZĘSTOCHOWSKIEJ - OFERTA DLA TURYSTÓW KRAJOWYCH I ZAGRANICZNYCH........................................................................................s. 68

1. Propozycje imprez tematycznych w scenerii malowniczego krajobrazu Jury..........................................................................................................s. 68

2. Aktywny wypoczynek na szlakach turystycznych Ojcowskiego Parku Narodowego............................................................................................s. 72

3. Rozwój turystyki rowerowej, jako propozycja uatrakcyjnienia regionu Ojcowskiego Parku Narodowego............................................................s. 75

4. Warunki efektywnej komercjalizacji Ojcowskiego Parku Narodowego,

jako regionalnego produktu turystycznego...........................................s. 80

Zakończenie..................................................................................................s. 89

Literatura.......................................................................................................s. 91

Spis rysunków..............................................................................................s. 93

Wstęp

Jura Krakowsko - Częstochowska, a szczególnie obszar Ojcowskiego Parku Narodowego jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie regionów Polski - tak brzmiące zdanie pojawia się we wstępach niemal wszystkich prac poruszających zagadnienia turystyki na tych terenach. Na pytanie, co najbardziej podoba się na Jurze, turyści najczęściej twierdzą, że unikatowe walory przyrodniczo - krajobrazowe : nasycenie terenu skałami, jaskiniami, źródłami. Rzeczywiście wędrując po Jurze trudno zachować obojętność na urok tej „Rajskiej przyrody”, która aby mogła zachować jak najdłużej swoje naturalne piękno została objęta ścisłą ochroną - utworzeniem parku narodowego.

Ojcowski Park Narodowy utworzony został rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1956 roku. (Dz. U. Nr 4, z późn. zm.). Powierzchnia Parku wynosi 2145,62 ha, z czego 385 ha to rezerwaty ścisłe.

Jest to jedyny na terenie Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej, a zarazem jeden z najmniejszych parków narodowych w Polsce i najbardziej cenny.

W herbie Parku znajduje się stylizowany nietoperz wznoszący się nad ruinami Ojcowskiego Zamku.

Unikalne w skali Europy walory turystyczne regionu Ojcowskiego Parku sprawiają, że jest on niebywałą atrakcją dla każdego turysty.

Fascynujący krajobraz, pełen niespotykanych nigdzie indziej form geologicznych o bajkowych wręcz kształtach, urokliwe dolinki, oraz wspaniałe zabytki architektury sprawiają, że region Ojcowskiego Parku Narodowego ma ogromną rzeszę swych wielbicieli, którzy ujrzawszy raz jego piękno, pragną tu ciągle powracać i na nowo odkrywać skarby tych rajskich terenów.

Prezentowana praca ukazuje walory i atrakcje obszaru Ojcowskiego Parku Narodowego, jako regionalnego produktu turystycznego.

Podstawowe cele realizowane w pracy zrodziły się podczas wędrówek po „Jurajskich Dolinach” oraz lektury dotychczasowej literatury dotyczącej rozwoju regionalnej turystyki. Są one następujące:

• wzbogacenie wiedzy z zakresu skali i roli turystyki na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej;

• zaprezentowanie terenów Ojcowskiego Parku Narodowego jako regionalnej atrakcji turystycznej dla turystów krajowych i zagranicznych;

• próba opracowania sposobu uatrakcyjnienia regionu OPN poprzez rozwój turystyki aktywnej, szczególnie turystyki rowerowej.

Praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy rozdział został

poświęcony ogólnej tematyce regionalnego produktu turystycznego, jako wyznacznika aktywizacji i rozwoju regionalnej turystyki. Zaprezentowana została struktura oraz cykl życia produktu i jego zastosowanie dla decyzji podejmowanych przez lokalne władze administracyjne dotyczące regionalnej turystyki. Przedstawiono także czynniki kształtujące rozwój lokalnych produktów turystycznych.

W rozdziale drugim ukazano historię i podstawy utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego, oraz jego walory i regionalne atrakcje turystyczne.

Rozdział trzeci prezentuje obszar Ojcowskiego Parku Narodowego jako ofertę dla turystów krajowych i zagranicznych. Zawiera propozycje imprez tematycznych oraz sposobów uprawiania aktywnej turystyki w scenerii malowniczego krajobrazu Jury. Podsumowaniem rozdziału jest omówienie czynników efektywnej komercjalizacji Ojcowskiego Parku Narodowego, jako regionalnego produktu turystycznego.

W niniejszej pracy wykorzystane zostały wybrane pozycje literatury z zakresu marketingu, turystyki, analizy rynku, rozwoju regionów turystycznych a także przewodniki turystyczne, artykuły prasowe , strony internetowe oraz dane pochodzące z Siedziby Ojcowskiego Parku Narodowego, z Ośrodka Edukacyjno - Dydaktycznego w Ojcowie i oferty Biur Turystycznych : „Dolina” i „Ecotravel”.

Wkład autora w niniejszą pracę polegał na zbieraniu danych i ich opracowaniu w celu omówienia i realizacji celów prezentowanej pracy.

ROZDZIAŁ I

ISTOTA REGIONALNEGO PRODUKTU TURYSTYCZNEGO

1. Co to jest regionalny produkt turystyczny?

Definiowanie produktu może wydawać się czymś banalnym, jednak w rzeczywistości sposób rozumienia produktu może istotnie wpływać na całą koncepcję wykorzystania produktu jako instrumentu realizacji strategii marketingowej. Zasadniczo produkt traktowany jest jako cokolwiek, co może być zaoferowane komuś w celu zaspokojenia jego potrzeb lub pragnień.

Istota produktu turystycznego nie jest łatwa do jednoznacznego zdefiniowania.

Terminowi „produkt turystyczny” przypisuje się dwojakie znaczenie. W ujęciu węższym produktem turystycznym jest wszystko, co turysta kupuje(na przykład: usługi transportowe, noclegowe, gastronomiczne, kulturalne). Znaczenie to bezpośrednio odpowiada marketingowemu rozumieniu produktu. Szerokie znaczenie jest kompozycją tego, co czyni turysta w czasie podroży turystycznej i w miejscu docelowego pobytu, dołączając do tego walory, urządzenia i usługi turystyczne z których korzysta. W nieco innym ujęciu produkt turystyczny jest definiowany jako wszystkie dobra i usługi tworzone i kupowane w związku z wyjazdem poza miejsce stałego zamieszkania.

Ze względu na trudności w rozdzieleniu dóbr i usług turystycznych, konieczne jest dokonanie klasyfikacji wskazującej na przedmioty wymiany na rynku turystycznym.

A są nimi:

• dobra i usługi dla których czynnikiem popytotwórczym jest wyłącznie turystyka ( np. przejazdy, noclegi, usługi przewodnickie),

• dobra i usługi, których zakup występuje w związku z uprawianiem turystyki, ale stanowią

jedynie pewną substytucję konsumpcji w innych okresach i w innym miejscu ( np. ubiór, obuwie),

• dobra i usługi, które zaspokajają te same potrzeby występujące zarówno u turystów, jak i osób nie będących turystami ( np. łączność, ochrona zdrowia).

Produkt turystyczny tworzą zatem :

1. dobra i urządzenia turystyczne

• podstawowe- naturalne i kulturowe ( antropogeniczne) walory kulturowe

• komplementarne- dobra materialne i usługi świadczone turystom ( transport, baza noclegowa i gastronomiczna ), czyli infrastruktura turystyczna,

2. usługi turystyczne:

• podstawowe- umożliwiające dojazd do miejsca czasowego pobytu, pobyt w nim i powrót do miejsca zamieszkania ( świadczone są przez komplementarne dobra i urządzenia turystyczne),

• komplementarne- świadczone w powiązaniu z walorami turystycznymi

( pilotaż, przewodnictwo, obiekty rekreacyjne, wypożyczalnie sprzętu).

Klasyfikacja ta słusznie zwraca uwagę na rolę podstawowych dóbr

turystycznych, które w turystyce rekreacyjnej bywają głównym motywem podróżowania, ale w jakimś sensie pomija takie formy, jak podróże w interesach, w celach edukacyjnych itp. Niejasna jest także rola „udogodnień”, które jako element szeroko pojętej infrastruktury nie muszą być kupowane przez turystę po określonej cenie.

Dla przedsiębiorstwa produktem jest wszystko, co stanowi jego ofertę, bez względu na jej materialny, czy niematerialny charakter. Elementarnym wyznacznikiem „asortymentowej samoregulacji” jest popyt nabywców. Warunki miejsca i czasu mogą dyktować różne formy towarowo- usługowej specjalizacji. Lokalny rynek może na przykład uzasadniać obok działalności usługowej uczestnictwo w handlu sprzętem turystycznym lub żywnością.

Przykładami produktów turystycznych na obszarze regionu, biorąc pod uwagę szerokie pojęcie produktu turystycznego mogą być natomiast:

• produkty turystyczne o przewadze naturalnych walorów turystycznych ze wszystkimi atrakcjami turystycznymi ( woda, plaża, powietrze, krajobraz, lasy) i elementami zagospodarowania turystycznego, tj. infrastruktury dostępu do tych produktów i infrastruktury znajdującej się w miejscu, gdzie turysta korzysta z produktu,

• produkty turystyczne o przewadze kulturowych walorów turystycznych, przykładowo: miasta o dużej liczbie zabytków, obiektów turystycznych i rekreacyjnych, ale także miasta w których zlokalizowane są atrakcyjne zabytki wraz z elementami zagospodarowania turystycznego,

• pojedyncze produkty turystyczne, zarówno o charakterze naturalnym i antropogenicznym wraz z elementami zagospodarowania.

Punktem wyjścia dla projektowania produktu są przede wszystkim

różnorodne motywacje wywołujące podróże turystyczne, tj:

1. Motywy związane z kulturą fizyczną oraz fizjologiczne - wywołują podróże w celach zdrowotnych, wypoczynkowych i relaksu na plaży w ciepłym klimacie itp.

2. Motywy kulturalne, psychologiczne i edukacyjne - stanowią podstawę podróży związanych z udziałem w imprezach kulturalnych, z realizacją zainteresowań osobistych i odwiedzaniem miejsc interesujących pod względem kulturalno - przyrodniczym.

3. Motywy towarzyskie i etniczne - inspirują do odwiedzania przyjaciół lub krewnych, do udziału w imprezach związanych z obowiązkami towarzyskimi, rodzinnymi lub zawodowymi.

4. Motywy: rozrywka, zabawa i przyjemność - stanowią podstawę podróży w celach wzięcia udziału w zawodach sportowych, imprezach masowych, dokonywaniu zakupów czy odwiedzanie np. wesołych miasteczek.

5. Motywy związane z pracą - wywołują aktywność w działalności gospodarczej i związanym z nią udziałem w konferencjach, spotkaniach i krótkich kursach oraz aktywność obejmująca pracę wymagającą podróżowania, np. personel lotniczy.

6. Motywy religijne - inspirują podróże pielgrzymkowe i do poszukiwania miejsc samotności w celu prowadzenia medytacji i studiów.

Rośnie popyt na wyjazdy zawierające elementy kultury, edukacji i aktywności

sportowej, a także zainteresowanie korzyściami zdrowotnymi wynikającymi z wyjazdu. Jakość, autentyczność i różnorodność są najistotniejszym elementem wyboru podróży. Wyjazdy, podczas których można połączyć wykonywany zawód z zainteresowaniami cieszą się popularnością.

Identyfikacja tych motywów dowodzi, że ludzie podróżują pragnąc zaspokoić swe różnorakie potrzeby, a to wymaga specjalnych ofert, dóbr i usług odpowiadających ujawnionym przez nabywców preferencjom i ich możliwościom ekonomicznym. Należy pamiętać, że to, czego oczekują konsumenci, to nie są produkty ani nawet cechy tych produktów, lecz korzyści jakie te produkty oferują. Im więcej potrzeb klient może zaspokoić kupując dany produkt, tym produkt ten jest bardziej atrakcyjny.

Zadaniem marketingu jest dodanie korzyści, które pomogą sprzedającemu odróżnić jeden produkt od drugiego. Sprzedawca musi zadać sobie pytanie: „ Jeśli produkt przeze mnie dostarczony nie oferuje żadnych korzyści ponad te, które są oferowane przez moich konkurentów, dlaczego moi klienci nie mieliby kupować produktów moich konkurentów?” Jest to podstawą pojęcia wyjątkowej oferty sprzedaży przez którą rozumie się cechę lub cechy produktu oferujące wysokie korzyści, których nie oferują produkty konkurencji. W przypadku, gdy oferowane produkty są pod wieloma względami podobne, firmy koncentrujące się na tym samym segmencie rynku poszukują sposobów różnicowania swoich produktów.

Właściwe dostosowanie produktu do potrzeb rynku jest najważniejszym zadaniem marketingu. Jeżeli produkt nie jest tym, czego chce rynek, ani odpowiednia cena, ani efektywna promocja nie zachęcą konsumentów do jego zakupu.

Produkt turystyczny jest kategorią subiektywnie postrzeganą przez grupy poszczególnych nabywców. Decydują o tym takie czynniki jak: panująca aktualnie moda ( np. moda na opalanie lub jej przeciwieństwo, na jakiś region lub kraj, sposób spędzania czasu wolnego, sport itp.), potrzeby kontaktu z przyrodą, efekt kampanii promocyjnej, naśladowanie przedstawicieli grup i środowisk grupy odniesienia i aspiracji itp. Mody ulegają częstym zmianom i dlatego rynek marketingowy wymaga ustawicznej obserwacji i elastycznych wielowariantowych strategii działań firmy. Permanentnie obserwować należy zmiany dokonujące się w obrębie produktu turystycznego, którym dysponujemy w ofercie, ponieważ nie wszystkie elementy są od nas w pełni zależne.

Konsumenci stają się coraz bardziej krytyczni i pewni siebie w wyborze łatwo dostępnych produktów i usług turystycznych, coraz bardziej znaczący jest związek między ceną a jakością produktu. Wzrasta rola komfortu i dodatkowych korzyści. Turyści oczekują większego zainteresowania nawet w drobnych sprawach.

Wzrasta grupa klientów poszukujących produktu „minimalnego”. Wszelkie dodatkowe wyposażenie i udogodnienia wliczone w cenę są mile widziane.

Kupujący wybierają produkty, które postrzegają jako mające największą zdolność do zaspokojenia ich potrzeb.

Zestaw usług turystycznych służących zaspokojeniu kompleksowych potrzeb nabywcy nazywamy „pakietem usług” (service package ). Pakiet usługowy bywa kombinacją dwóch

( np. hotel i wyżywienie, przejazd i nocleg ) lub więcej elementów oferowanych przez sprzedawcę jako jeden produkt po określonej cenie.

W skład pakietu wieloskładnikowego( multicomponent package, all inclussive package) mogą wchodzić przykładowo: jedna lub kilka usług przewozowych (przelot samolotem, przejazd pociągiem, autokarem, statkiem ), noclegi, posiłki, atrakcje ( zwiedzanie zabytków, muzeów, centrum handlu i rozrywki, programy krajoznawcze i inne ) oraz usługi dodatkowe (przewóz i dostawa bagażu, usługi przewodnickie, opieka medyczna, zniżkowe bilety wstępów itp. ) Pakiety nie wyczerpują oczywiście oferty firmy, ponieważ wielu sprzedawców wychodzi z założenia, że turysta pragnie zróżnicować swój pobyt w miejscach przeznaczenia a w związku z tym należy zapewnić mu możliwość samodzielnego zakupu różnych usług uzupełniających.

W aspekcie regionalnym istotnym jest formułowanie przez władze terenowe coraz bogatszej oferty usług (zaspokajania potrzeb) skierowanej do z natury rzeczy zróżnicowanych adresatów. Grupę tę stanowią z jednej strony mieszkańcy regionu, ale również odbiorcy zewnętrzni, których najbardziej istotną grupę w regionie turystycznym stanowią turyści. W regionie turystycznym podstawowe znaczenie ma segment turystów. Należy pamiętać, że oferowany przez region produkt turystyczny powinien charakteryzować się cechami zapewniającymi konkurencyjność w odniesieniu do innych regionów. Właściwy produkt turystyczny przyczynia się do zadowolenia turystów, powoduje ich napływ do regionu. W regionie turystycznym bardzo ważną grupą są turyści dla których oferta regionu traktowana jest w kategoriach produktu, który tworzą nie tylko usługi podstawowe ale również szereg usług dodatkowych, wraz ze sferą postrzegania zaspokojenia potrzeb przez potencjalnego turystę. Sfera ta jest niezwykle istotna bowiem wpływa na nią nie tylko dodatkowa oferta ale subiektywnie postrzegany stopień zaspokojenia potrzeb. Turysta przebywając w regionie, w którym usługi świadczone są w nienagannym standardzie, ale mieszkańcy pokazują niezadowolenie, przygnębienie lub nie utożsamiają się z regionem, może być niezadowolony i nie odczuwać radości z wakacji. Inaczej może on oceniać pobyt w regionie, w którym ludność jest zadowolona z życia i pełna akceptacji dla tego, co się w ich lokalnym świecie dzieje. W tym miejscu na zadowolenie turysty może wpłynąć w większym stopniu atmosfera panująca wśród mieszkańców niż standard usług.

1.2 Struktura regionalnego produktu turystycznego.

Za jedną z najistotniejszych cech produktu turystycznego uznać należy jego komplementarność. Polega ona na tym, że potrzeby w zakresie turystyki są zaspokajane za pomocą wiązki dóbr i usług turystycznych. Za najbardziej typowe formy komplementarności ( czyli uzupełniania jednych usług turystycznych innymi) można uznać:

• kompleks usług świadczonych w obiektach hotelarskich

• usługi świadczone przez organizatorów turystyki ( touroperatorów ) w formie pakietów imprezy turystycznej.

Ponieważ poszczególne składniki produktu turystycznego spełniają odmienne role, należy je analizować w kategoriach strukturalno -funkcjonalnych. Oznacza to, że kompozycję składników zaspokajających różne komplementarne potrzeby trzeba odnosić do względnie stałej potrzeby głównej.

Zatem turystyczne pakiety usługowe należy projektować na trzech poziomach, a mianowicie:

• rdzenia produktu,

• produktu rzeczywistego,

• produktu powiększonego ( poszerzonego ).

Rys. 1 Struktura produktu turystycznego

Źródło: J. Altkorn, Marketing w turystyce, PWN, Warszawa 2000, s. 102

Istota rdzenia produktu (generic product ) tkwi w motywacjach do uprawiania turystyki, może być nią zatem: wypoczynek, rekreacja, leczenie, poznanie, motywacja. Rdzeń produktu bezpośrednio koresponduje z tzw. rdzeniem korzyści ( core benefit ) związanym z głównym motywem podróżowania. Rdzeniem korzyści może więc być zaspokojenie potrzeby wypoczynku, zwiedzenie interesującego miasta, polepszenie stanu zdrowia itp. zaspokojenie to wymaga jednakże jednoczesnego zaoferowania realnej, usługowej kompozycji o określonej strukturze i poziomie jakościowym, czyli uformowania produktu rzeczywistego (tangible produkt). Wyodrębniony rdzeń produktu nie bywa jednak zwykle przedmiotem transakcji, ponieważ cechy popytu turystycznego sprawiają, że w składzie produktu muszą być zawarte usługi i dobra zaspokajające potrzebę podstawową i potrzeby komplementarne (np. bezpieczeństwa, informacji, żywienia itp.).

Treść rzeczywistego produktu turystycznego nie jest czymś stałym. Zmienia się ona w wyniku wzrostu poziomu zamożności, cywilizacji i kultury, wpływającego na sposób podróżowania i spędzania wolnego czasu. Składniki tworzące krąg produktu poszerzonego przyczyniają się w znacznej mierze do wyróżniania produktu na rynku. Porównując cele i warunki uprawiania turystyki można łatwo zauważyć, że usługi które kilka lat wcześniej traktowano jako dodatkowe, z czasem stawały się komponentami pakietów uznawanych za standardowe i w ten sposób części składowe produktu poszerzonego przechodziły do struktury produktu rzeczywistego.

Współczesny rynek stwarza ogromne możliwości dokonywania wyboru spośród produktów konkurujących ze sobą rodzajem, zakresem i siłą oferowanej konsumentom satysfakcji. W tej sytuacji wywołanie chęci zakupu produktu od stopnia jego postrzegalności przez potencjalnych nabywców. Produkt wyposażony w łatwo postrzegalne - i w miarę możliwości niepowtarzalne cechy, wytwarza w świadomości konsumenta określony „wizerunek”(image).

Główne elementy wizerunku regionalnego produktu turystycznego to:

• doświadczenie historyczne miejsca docelowego

• warunki kulturowe tego miejsca

• przyzwyczajenia i potrzeby turystów chcących ewentualnie przyjechać

• opinie innych osób

• wpływ mediów

• stan gospodarczy i polityczny

• doświadczenie w podróżach

• bezpieczeństwo: zarówno podróżowania do miejsca docelowego, jak i pobyt w tym miejscu.

Jest dowiedzione, że w wielu wypadkach właśnie wizerunek stanowi o tym, co potencjalni turyści podejmą decyzję o wyjeździe do konkretnego miejsca czy też nie.

Podstawową zasadą jest rozpoznawanie potrzeb już istniejących i wyzwalanie nowych, celem przekształcenia ich w popyt. W całym tym procesie trzeba uwzględniać nie tylko potrzeby, które zwykło się uważać za racjonalne, lecz także marzenia, emocje i chęć naśladownictwa. Wskazane jest umiejętne komponowanie takich ofert, które harmonijnie łączą na rynku pakiety usługowe z elementami innowacji.

Klarowne określenie cech produktu jest warunkiem jego rynkowego wyróżniania (branding). Wyróżnianie produktu ma na celu kreowanie jego wizerunku, pozytywnie odbiegającego od substytutów oraz umożliwiającego łatwe przywołanie przez konsumenta identyfikowanych cech produktu. Mogą one wiązać się bezpośrednio z produktem (np. morze, góry, dobra kuchnia) lub być bardziej nieuchwytne (np. urocze towarzystwo, niepowtarzalna atmosfera).

Firmy różnicują produkty na wiele różnorodnych sposobów. Niektóre zapewniają dodatkowe cechy w cenie zryczałtowanej, inne podkreślają wiarygodność oferowanego produktu. Ważne jest, aby produkt posiadał własną osobowość, był konkurencyjny i atrakcyjny.

Jakość produktu jest stopniem w jakim zaspokaja on wymagania konsumenta. Preferencje lub uprzedzenia klienta co do jakości produktu budowane są głównie na podstawie osobistych doświadczeń, a także stereotypów dotyczących jakości produktów oferowanych przez poszczególne przedsiębiorstwa.

Produkt turystyczny oferowany w regionie wymaga również pewnych jakościowych standardów. Zarówno pod względem tworzenia produktu, jego marketingu i lokalnych podmiotów zaangażowanych w projekt wymagana będzie koordynacja działań, co zapewni kompleksowość. Przykładowo sama baza noclegowa bez uwzględnienia atrakcji nie przyciągnie odpowiedniej liczby turystów. Podobnie nie podnoszenie jakości dróg i środowiska naturalnego mogą zniechęcić potencjalnych turystów do przyjazdu. Tak więc infrastruktura ogólna, rolnictwo jak również zachowanie krajobrazu i atrakcje turystyczne są potencjalnymi składnikami regionalnego produktu turystycznego. Ich standard składa się na postrzegalną przez turystów jakość produktu regionalnego. Nie można zatem budować produktu, poszukując jego oryginalności, kiedy jakość podstawowych usług jest co najwyżej średnia. Sama jakość ma wiele wymiarów: od jakości środowiska naturalnego, przez zakwaterowanie i atrakcje, na jakości materiałów reklamowych, informacji i dostępności oferty kończąc.

Marka, to druga popularna cecha produktu, która wśród całości elementów produktu pełni istotną funkcję, ponieważ nadaje tożsamość produktowi, pozwala zatem zauważyć go i odróżnić od produktów konkurencyjnych. Jeśli marka jest już uznana na rynku, to firma może łatwiej rozpowszechniać kolejne produkty „pod” dana marką. Marka jest potrzebna nie tylko firmie, ale i konsumentowi. Dzięki marce klient może łatwiej wybierać wśród produktów, zakładając cechy jakościowe, jakie powinien posiadać produkt danej marki. To co łączy interes konsumenta i firmy w przypadku marki danego produktu, to efekt lojalności klientów wobec marki. Klienci zadowoleni z zakupu mogą ponowić zakup od tej samej firmy, ponieważ rozpoznają ja dzięki marce.

W marketingu nie istnieje nic takiego, co można byłoby nazwać „obiektywną rzeczywistością danego produktu” czy „faktem na temat jego jakości”. „To iluzja. Obiektywna rzeczywistość nie istnieje. Nie ma czegoś takiego jak fakty. Nie ma najlepszych produktów. W świecie marketingu istnieją tylko formy percepcji9 w umysłach klientów i potencjalnych nabywców”. To dlatego kampanie reklamowe, w których bohaterem jest produkt, a nie marka, są złe i nieskuteczne. Nie walczy się bowiem o klienta rzeczywistymi cechami produktu, lecz wyobrażeniem o wartości danej marki.

Firmy wprowadzając produkt na rynek, chcą zazwyczaj porównywać swoją markę z najlepszymi w branży i popełniają tym samym błąd. Konsumenci bowiem zawsze postrzegają pierwszą markę, którą poznali jako lepszą i to bez względu na jej obiektywną jakość. Dlatego właściwszą strategią jest „wyróżnianie” produktu, nadanie mu tożsamości.

Tożsamość turystyczną regionu należy zinterpretować jako formę identyfikacji regionu turystycznego z elementami kształtującymi ten region z punktu widzenia zagospodarowania turystycznego. Region turystyczny to teren o wysokich walorach turystycznych, na których koncentruje się ruch turystyczny, odznaczający się pewną jednorodnością cech środowiska geograficznego oraz wewnętrznymi powiązaniami usługowymi.

Tożsamość turystyczna regionu kształtowana jest przez:

• atrakcyjność turystyczną

• wielkość i strukturę ruchu turystycznego

• produkt turystyczny (walory turystyczne naturalne i antropogeniczne oraz stan infrastruktury turystycznej wraz z usługami turystycznymi świadczonymi w regionie).

Polityka produktu wymaga podejmowania wielu decyzji marketingowych. Do niedawna głównym problemem firmy było wytworzenie produktu dobrej jakości, dzisiaj należy nie tylko posiadać dobry produkt, lecz także umieć podejmować różnorodne decyzje, które spowodują, że będzie on wciąż atrakcyjny dla klienta. Na ową atrakcyjność wpływa umiejętne kojarzenie postanowień dotyczących różnych cech produktu z decyzjami dotyczącymi innych aspektów marketingu, takich jak cena, dystrybucja i promocja. W tym kontekście polityka produktu przestaje być elementem wyizolowanym ze zbioru innych decyzji marketingowych, lecz staje się częścią całego kompleksu decyzyjnego.

Wiele przedsiębiorstw prowadzi politykę mającą na celu promocję swoich produktów zarówno na rynku wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Sporo polskich przedsiębiorstw, działających na rynku, dążąc do pozytywnego budowania swojego wizerunku oraz chcąc promować swoje produkty, bierze udział w rozmaitych konkursach, ubiega się o medale i wyróżnienia ( zwłaszcza podczas międzynarodowych targów i wystaw). Działania te w zamierzeniach firm mają nie tylko przyczynić się do budowania ich image na rynku międzynarodowym, ale także wzbudzenia zaufania do nich odbiorców krajowych.

Ekspansywna polityka rynkowa wymaga stałego weryfikowania istoty rdzenia produktu oraz prawidłowości produktu rzeczywistego i poszerzonego. Analizy takie są niezbędne do racjonalnego formułowania wariantów polityki produktu, jako ważnej podstawy rozstrzygnięć w sferze cen, promocji i dystrybucji.

Konieczność ustawicznego weryfikowania produktu wynika także z presji wywieranej przez inne podmioty gospodarcze. Każde przedsiębiorstwo turystyczne działa w warunkach większej, lub mniejszej konkurencji. Powoduje ona ustawiczną rywalizację o prymat produktu i firmy na rynku, której sprostać może interesująca oferta produktowo - cenowa oraz sprawna promocja i dystrybucja. Mechanizm konkurencji powoduje, że żadne przedsiębiorstwo nie może popaść w stan satysfakcjonującej stagnacji, ponieważ zostanie wyprzedzone przez rywali. Zapobiec temu może jedynie nieustanny rozwój.

Sformułowanie skutecznej polityki produktu wymaga uprzedniego udzielenia odpowiedzi na wiele pytań, a zwłaszcza na następujące:

• czy polityka produktu jest zgodna z długofalową strategią przedsiębiorstwa?

• czy w dotychczasowej polityce produktu uwzględniono wszystkie możliwości sugerowane przez rynek?

• jak szeroka powinna być propozycja produktowa?

• w jakim stopniu oferta winna uwzględniać produktowe innowacje?

• jak należy wyróżniać na rynku produkt i firmę?

Jedną z reakcji przedsiębiorstwa na zmiany w środowisku musi być

określenie szerokości i głębokości usługowej oferty. Ze względu na różne możliwości specjalizacyjne, powstaje konieczność ustalenia jakie rynki przedsiębiorstwo zamierza obsługiwać uwzględniając kryteria przestrzeni ( np. rynek lokalny, krajowy, zagraniczny), funkcji ( np. tour operatora, agencji) i branży ( np. transport, hotelarstwo). Należy też dokonać wyboru między koncentrowaniem się na obsłudze turystyki masowej a świadczeniem usług specjalistycznych dla niektórych grup konsumentów. Potrzebne jest w tym celu myślenie i działanie wariantowe, oparte na umiejętności projektowania strategii właściwych dla poszczególnych segmentów rynku.

Kształtowanie struktury produktów w przedsiębiorstwie jest elementem działań związanych z opracowaniem strategii produktu. Działania te są typowe dla większości przedsiębiorstw, ponieważ tylko w nielicznych przypadkach program działalności obejmuje jeden rodzaj produktu, będący przedmiotem sprzedaży na rynku. Rozszerzanie lub ograniczanie programu działalności zależy przede wszystkim od celu działania przedsiębiorstwa, jego sytuacji wewnętrznej ( stanu zasobów) i sytuacji rynkowej.

Produkt turystyczny oferowany w regionie wymaga również wykorzystania narzędzi wypracowanych przez marketing(...) Należy się zatem zastanowić, które koncepcje i zasady marketingu można zastosować w odniesieniu do regionu turystycznego. Koncepcją niezwykle przydatną dla rozwoju lokalnej turystyki staje się koncepcja marketingu terytorialnego. Można powiedzieć, że działania marketingu terytorialnego są wskazane dla rozwoju lokalnej gospodarki turystycznej oraz przyczyniają się do podnoszenia jakości życia w regionie turystycznym.

Marketing terytorialny to całokształt skoordynowanych działań podmiotów lokalnych, regionalnych i/lub ogólnokrajowych zmierzających do wykreowania procesów wymiany i oddziaływania przez rozpoznanie, kształtowanie i zaspokojenie potrzeb oraz pragnień mieszkańców.

Marketing terytorialny może być zatem bardzo przydatny w działaniach na rzecz rozwoju regionu turystycznego. Uznawanie przestrzeni, jako punktu wyjścia do kreowania produktu jest istotnym aspektem w formułowaniu polityki produktu, jako złożonego produktu turystycznego, oferowanego przez dany obszar- region. Podstawowe znaczenie ma tutaj identyfikacja zbioru instytucji, które kształtują i regulują rynek ofert oraz rozpoznanie powiązań istniejących między nimi.

Samorządy lokalne, podmioty działające w lokalnej branży turystycznej, organizacje i stowarzyszenia społeczne, przedsiębiorcy oraz mieszkańcy, łącząc swoje doświadczenia, programy działania oraz środki finansowe, mogą zapewnić wyższą skuteczność działań w celu wykreowania lokalnego produktu turystycznego. Działania rozproszone i nieskoordynowane okazują się bowiem w praktyce nieskuteczne. Współpraca natomiast stwarza możliwości do podejmowania wielu oryginalnych przedsięwzięć na rzecz osiągania wspólnych celów długookresowych, związanych z budowaniem wizerunku danego regionu.

W kreowaniu regionalnego produktu turystycznego tak szczególnie ważnym jest zaangażowanie wspólnot lokalnych, czyli władz i mieszkańców, ponieważ to lokalne społeczności najlepiej znają swój region, jego słabe i mocne strony, jego szanse i zagrożenia. Mieszkańcy danej gminy najlepiej wiedzą, jak wykorzystać lokalne uwarunkowania - zasoby rzeczowe, finansowe, tradycję oraz wartości kulturowe. Warunkiem takiego działania musi być pełna akceptacja ze strony społeczności lokalnej.

Pozytywne nastawienie mieszkańców ma ogromne znaczenie w kształtowaniu produktu turystycznego i jego jakości. Ważne jest bowiem zachowanie osób, które mają bezpośredni kontakt z turystami, są to zarówno pracownicy sektora turystyki, ale również mieszkańcy obszaru recepcji turystycznej. Zachowanie mieszkańców, ich gościnność i stosunek do odwiedzających wpływają na wizerunek regionu. Ponadto społeczność lokalna tworząca zasoby siły roboczej, a w szczególności osoby zatrudnione w sektorze usług turystycznych decydują w dużej mierze o rozwoju turystyki regionalnej. Na tej podstawie można stwierdzić, że ludzie stanowią integralną część w kreowaniu i sprzedaży produktu turystycznego. Ich działanie wymaga jednak odpowiedniej motywacji, a także stworzenia możliwości zaspokajania potrzeb.

W turystyce personel obsługujący potrzeby turystów stanowi fundamentalny element samego produktu. Niezależnie od tego, czy są to osoby sprzedające „zza biurka”, czy przedstawiciele ośrodka odpowiadający za potrzeby turystów po przybyciu na miejsce, czy ktokolwiek spośród setek innych osób, z którymi klient będzie miał do czynienia ( kelnerzy, obsługa baru, bagażowi, sprzątaczki w hotelu, kierowcy autokarów lub załoga pokładowa linii lotniczych), wszyscy oni odgrywają zasadnicza rolę w zapewnieniu klientom satysfakcji z produktu. Ludzie muszą się nauczyć czerpać większe zadowolenie ze swoich umiejętności i zaspokajania potrzeb innych. Oznacza to przede wszystkim, że należy być zawsze otwartym i przyjaznym - wyrażenie: „klient ma zawsze rację” ma wyjątkowe zastosowanie w turystyce, gdyż niezależnie od wielu godzin ciężkiej pracy personelu klienci będą oczekiwać, że będzie on przyjazny i pogodny w i poza pracą. W skrócie, produkt turystyczny jest nierozerwalnie związany z personelem, który go dostarcza. W turystyce żadna obniżka ceny nie zrekompensuje nieuprzejmego pilota, aroganckiego kierowcy autokaru lub kelnera. Osoby chcące pracować w branży turystycznej na stanowisku, które wymaga kontaktowania się z turystami, musza dobrze się prezentować, być cierpliwe i pomocne, a przede wszystkim uśmiechać się i być przyjazne.

Komunikacja interpersonalna w turystyce jest częścią usług posprzedażnych, które są dostarczane razem ze wszystkimi produktami turystycznymi. Jeśli jest ona dobra, to może zrekompensować wiele niedociągnięć, które są nie do uniknięcia w przypadku produktu turystycznego, jak na przykład zła pogoda albo opóźnienia w ruchu lotniczym.

1. Cykl życia produktu turystycznego.

W budowie regionalnego produktu turystycznego powinno się uwzględniać fazę w cyklu jego życia.

Wśród rozlicznych podobieństw między człowiekiem a pewnymi obszarami działań marketingowych, cykl życia produktu jest chyba najbardziej zbieżny z etapami życia ludzkiego. Produkty podobnie, jak ludzie rodzą się, zdobywają rynek, żyją i umierają. W przeciwieństwie do wydłużającej się egzystencji człowieka, cykl życia produktu zdaje się skracać wraz z postępem technicznym oraz rozwojem cywilizacyjnym i gospodarczym. Rynkowa żywotność produktu zależy z jednej strony od tempa pojawiania się wynalazków oraz szybkości przekształcania ich w realne dobra i usługi, z drugiej - od chłonności rynku, determinowanej nawykami, otwartością na zmiany i zamożnością konsumentów.

Wprowadzanie nowego produktu na rynek rodzi pełne nadziei i optymizmu oczekiwania co do jego długiego i pełnego sukcesów życia. Analiza żywotności produktu jest ważnym źródłem informacji niezbędnych do podejmowania marketingowych decyzji. Praktyczne wykorzystanie wiedzy o cyklach życia produktu stwarza jednak wiele problemów. Cykle życia opisują zjawiska, które miały miejsce w konkretnych warunkach rynkowych, ale nie musza się one powtarzać. Prognozowanie cyklu życia produktu jest utrudnione z powodu nieprzewidywalności pojawienia się nowych wynalazków, różnych zdarzeń społecznych i politycznych, działań konkurentów, wprowadzających na rynek produkty substytucyjne i inne. Wszystkie te przeszkody nie przekreślają jednak analizy cyklu życia produktu jako zbioru informacji przydatnych do prowadzenia polityki produktu, cenowej, promocyjnej, wyboru sposobu sprzedaży, a zwłaszcza wprowadzania produktowych innowacji.

Każda faza cyklu życia produktu stwarza przedsiębiorstwu problemy, których rozwiązanie wymaga stosowania różnych metod i narzędzi. Stadium w którym produkt się znajduje można określić śledząc dynamikę sprzedaży, zysku oraz strukturę konkurencji. Pożyteczna także okazuje się znajomość przebiegu cyklu życia podobnych dóbr i usług, które znajdowały się, lub obecnie są na rynku. Znajomość własnych zasobów, rozmiarów i struktury popytu na rynku, aktywności konkurentów i innych wyznaczników cyklu pozwala skutecznie oddziaływać na jego przebieg.

Rys. 2 Fazy cyklu życia produktu

Źródło: J.Ch.Holloway,Ch.Robinson, Marketing w turystyce, PWE,Warszawa 1997

Rozważania dotyczące cyklu życia produktu można odnieść tak do typów produktu, jak i do poszczególnych produktów będących w sprzedaży. Każdy produkt ma własną krzywą, która odzwierciedla długość poszczególnych faz oraz przychody ze sprzedaży i zysk kreowany w każdej z tych faz. Mimo różnic w przebiegu krzywej cyklu życia poszczególnych produktów, można wyróżnić charakterystyczne cztery fazy życia każdego produktu i typowy przebieg cyklu życia.

Cykl życia produktu obejmuje następujące fazy:

• Faza I - wprowadzenie produktu na rynek,

• Faza II - wzrost sprzedaży produktu,

• Faza III - dojrzałość i nasycenie rynku,

• Faza IV - spadek sprzedaży produktu i schodzenie z rynku.

Spróbujmy na przykładzie cyklu życia obszaru turystycznego (miejscowości turystycznej) określić jego fazy.

W fazie wprowadzania na rynek dana miejscowość jest na ogół odkrywana przez kilku żądnych przygód i nowych wrażeń podróżnych, którzy nie lubią spędzać wolnego czasu w zatłoczonych kurortach, względnie ludzi kierujących się interesami lub obowiązkami zawodowymi. Lokalna społeczność zwykle życzliwie wita pierwsze fale turystów i inwestorów, którzy wnoszą w jej życie wiele nowych elementów i szanse wzrostu gospodarczego. Wcześniej nie znany obszar zaczyna uzyskiwać popularność. Pensjonaty, restauracje i inne obiekty turystyczne powstają raczej dzięki inicjatywom lokalnym bez przeprowadzania szerszych studiów rozwojowych i planowania urbanistycznego. W dalszym etapie, w miarę zbliżania się do końca fazy rozwoju powstaje grupa łącząca wspólne interesy rdzennych mieszkańców, napływowych inwestorów i przyjezdnych pracowników najemnych.

Ponieważ kampanie reklamowe i przepływ „prywatnych” informacji przyciągają coraz większą liczbę turystów, miejscowość wkracza w fazę dojrzałości. Lokalna społeczność i reprezentujące ją władze zaczynają wprowadzać różne formy planowania, organizowania i kontroli ruchu turystycznego. Do obszaru wkraczają wielkie przedsiębiorstwa hotelowe, gastronomiczne i przewozowe. Znaczna część usług poddana zostaje standaryzacji. Nasilenie ruchu turystycznego staje się czynnikiem przesądzającym o poziomie i sposobie życia mieszkańców. Zmieniają się lokalne struktury zatrudnienia i systemy wartości. Lokalna społeczność traci swoją tożsamość kulturową i często nabiera cech kosmopolitycznych, orientując się przede wszystkim na wartości materialne. Dalszy napływ przyjezdnych staje się niepożądany.

Obszar wkracza w fazę stagnacji lub schyłku, gdy następuje przekroczenie pojemności turystycznej. Dalszy rozwój, a nawet utrzymanie dotychczasowego ruchu turystycznego zaczyna przynosić lokalnej społeczności więcej niedogodności niż korzyści. Plaże, góry, parki i muzea stają się przepełnione, zwiedzanie zabytków odbywa się pospiesznie, ulegają one niszczeniu. Pojawia się zjawisko charakterystyczne dla rynku sprzedawcy, stali mieszkańcy przestają być gościnni i przyjaźni. Miejscowość przestaje być atrakcyjna.

Nie ma dokładnie określonego czasu w którym produkt przechodzi z jednej fazy do drugiej w swoim cyklu życia.

Długość trwania poszczególnych faz musi być regularnie weryfikowana. Zaostrzająca się konkurencja prowadzi do skrócenia cyklu życia produktu, co oznacza, że sprzedający muszą osiągnąć zyski w krótszym czasie.

Od tego w jakiej fazie cyklu życia znajduje się produkt zależą decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwo. W różnych fazach stosuje się różne środki reklamy, różne ceny, ale też decyzje o modyfikacji, czy wycofaniu go z rynku przypisane są do określonych faz cyklu życia produktu. Produkty nowe, lepsze jakościowo, bardziej funkcjonalne wypierają z rynku dotychczasowe. Największa sprzedaż produktów występuje w fazie nasycenia, dlatego przedsiębiorstwa dążą do tego, aby ta faza trwa jak najdłużej. W tym celu dokonuje się udoskonaleń i modyfikacji produktów, które mają utrzymać lub zwiększyć zainteresowanie produktem u nabywców.

Cykl życia produktu jest ściśle związany ze strategią marketingową. Dzięki znajomości cyklu życia firma może podjąć odpowiednie działania, kiedy pewne zmiany strategii będą niezbędne, jeśli sprzedaż produktu ma być kontynuowana. Ale poza tym elementy marketingu - mix są różne dla każdej fazy cyklu życia.

Po pierwsze, inny konsument kupuje produkt w fazie wprowadzania nowego produktu na rynku, a inny kupuje ten produkt w następnej fazie cyklu. Pozwala to firmie wykorzystać podejście oparte na stylu życia do segmentacji rynku. Pierwsi kupujący nowy produkt są często eksperymentatorami chętnymi do wypróbowania nowości lub pragnącymi podnieść swój status dzięki posiadaniu mało znanego produktu( są to tzw. Liderzy). Ten segment rynku ma zazwyczaj spore dochody do dyspozycji i jest bardziej „świadomy wartości” niż „wrażliwy na cenę”. Obraz produktu będzie się opierał na jego unikalności, a jego atrakcyjność- na statusie lub unikalności. Reklama i promocja będą skierowane na przekazanie tego przekazu do określonego segmentu rynku, wykorzystując najodpowiedniejsze kanały i dostarczając potencjalnym konsumentom maksimum informacji o korzyściach produktu. Cena w tym momencie może być względnie wysoka. System sprzedaży może być dość wybiórczy, gdyż firma może mieć trudności, aby zaopatrzyć lub uzyskać chęć sprzedaży od dużej liczby punktów sprzedaży.

Po umocnieniu się produktu na rynku konkurencja zdążyła już wprowadzić na rynek własne wersje produktu. W obliczu wzrastającego wyboru produktów konsument może się zagubić i nie wiedzieć, który wybrać. Rolą sprzedawcy będzie w tym momencie przekonanie i ciągłe przypominanie konsumentom o zaletach produktu, zapewniając jednocześnie dogodność zakupu przez zwiększanie liczby punktów sprzedaży, manipulowanie ceną, aby produkt był konkurencyjny, i wzmacnianie wizerunku marki produktu.

Ostatecznie, gdy sprzedaż osiągnie szczyt i zacznie się wahać, firma musi się przyjrzeć zaletom modyfikacji produktu lub pozwolić na powolny spadek jego sprzedaży, albo na jego usunięcie i zaplanowanie zastępstwa.

Cykl życia produktu zależy od wielkości sprzedaży. Nie wszyscy konsumenci od razu pędzą, aby kupić produkt w fazie jego wprowadzenia na rynek. Najwyższa sprzedaż jest realizowana dopiero w pewnym okresie istnienia produktu na rynku. W istocie produkt jest rozpowszechniany przez ludzi. Proces upowszechniania nowego produktu nazywany jest dyfuzją innowacji. Niektórzy ludzie wcześnie interesują się produktem, podczas, gdy inni kupują go, gdy zobaczą ten produkt u znajomych.

Są produkty, które od chwili wprowadzenia na rynek źle się sprzedają. Tysiące przedsiębiorstw każdego roku ma z tym problemy. Ponoszą one wysokie koszty rozwoju nowych lub modyfikacji istniejących produktów, aby ostatecznie przekonać się, że nie ma na nie zapotrzebowania. Brak dostatecznego popytu wynika z kilku przyczyn, a dwie najważniejsze tkwią w marketingu. Źle sprzedający się produkt, to kara nałożona przez rynek na przedsiębiorstwo za ignorowanie podstawowych marketingowych zasad i procedur. Często jednak przyczyny niepowodzeń mają inny, niezależny od przedsiębiorstwa charakter. Wprowadzony na rynek produkt ponosi fiasko, ponieważ nagle zmieniają się potrzeby, moda, okoliczności dokonywania zakupów, konkurencja, przepisy prawne itd. Przedsiębiorca mógł nie spodziewać się tego typu zmian.

Zły, czy jak kto woli „trudny produkt” nie jest kupowany, ponieważ w ogóle lub w niedostatecznym stopniu zaspokaja potrzeby i wymagania klientów, posiada cechy dyskwalifikujące go w porównaniu z analogicznymi produktami konkurencji.

Zatem główne wartości koncepcji cyklu życia produktu polegają na dostarczeniu jednej z racjonalnych podstaw podejmowania decyzji w zakresie strategii produktu. Koncepcja ta silnie uzależnia zasady postępowania przedsiębiorstwa na rynku od zmian popytowe strony rynku i od zachowania się konkurentów.

Przedsiębiorstwa - wykorzystując znajomość cykli życia produktów- starają się nie tylko dostosować do przewidywanego ukształtowania cyklu, mogą także i powinny aktywnie kształtować lub przynajmniej oddziaływać na ten cykl. Do typowych metod należy zachęcanie klientów do częstego nabywania produktu, różnicowanie zastosowania produktu, poszukiwanie nowych segmentów rynku itp. z tego punktu widzenia można powiedzieć, że koncepcja cykli życia produktu dotyczy nie tylko produktu, ale całokształtu środków wchodzących w skład marketingu- mix.

Wszelkie zmiany produktu muszą być koordynowane z kształtowaniem innych elementów marketingowej mieszanki. Koncepcja marketingu -mix zakłada zwłaszcza przestrzeganie zasady sprzężenia zwrotnego produktu i jego ceny, ponieważ ta ostatnia pełni na rynku turystycznym szczególnie ważną rolę. Często właśnie akceptowalna cena okazuje się wyznacznikiem cech użytkowych produktu.

O powodzeniu polityki produktu rozstrzyga także wybór właściwych kanałów sprzedaży. Wiele produktów jest rozprowadzanych przez pośredników, którzy dyktując podmiotom podaży wymagania w odniesieniu do komponentów produktu ( np. poziom wyposażenia hotelu, programy zwiedzania, jakość posiłków), uzależniają od ich spełnienia nawiązanie współpracy: dotyczy to zwłaszcza turystyki międzynarodowej.

Przebieg cyklu życia poszczególnych produktów jest bardzo różny i zależy nie tylko od ich cech funkcjonalnych i jakościowych, lecz także od wielu czynników zewnętrznych. Tak np. wprowadzanie na rynek nowej oferty agencji turystycznej trwa relatywnie krótko, chociaż fazę dojrzałości osiąga ona dopiero w trzecim lub czwartym turnusie. Wprowadzenie na rynek nowych środków przewozowych ( samolot, autobus, jacht) bywa zwykle poprzedzone pojawieniem się ich na innych rynkach, gdzie wcześniej kształtuje się popyt nabywców, dzięki czemu ich wykorzystanie przez firmy turystyczne ( zwykle, jako komponentu pakietu usług) jest relatywnie szybkie. Z kolei wprowadzanie na rynek nowych hoteli trwa nawet do trzech lat, ponieważ nie osiągają one początkowo ani dostatecznego wykorzystania miejsc ani pożądanych cen za świadczone usługi.

3. Warunki kształtowania regionalnego produktu turystycznego.

Punktem wyjścia w określeniu czynników kształtowania i rozwoju

współczesnej turystyki jest przyjęcie założenia, że jest ona zjawiskiem kompensacyjnym wobec współczesnego życia. Nietrudno zauważyć, że cywilizacja przemysłowa i rozprzestrzenianie się zapotrzebowania na turystykę są ze sobą nierozdzielnie związane. W grupie konsekwencji cywilizacji przemysłowej, spełniającej wobec turystyki funkcję pomnażająca dzięki wytwarzanym ułatwieniom, można wskazać wzrost możliwości podróżowania w wyniku rozwoju transportu indywidualnego i zbiorowego, wzrastającą rolę środków masowego przekazu oraz wzrost poziomu wykształcenia ludności i jej ogólnej ruchliwości przestrzennej we wszystkich sferach: zawodowej, socjalnej i osobistej.

Nie ulega wątpliwości, że konsekwencje rozwoju cywilizacji są również widoczne w procesie kształtowania środowiska, w którym się odbywa ewolucja jednostki. Uważa się, że niektóre cechy charakteryzujące współczesne środowisko stanowią zbiór czynników wzmagających u ludzi pragnących się utrzymać w dobrej kondycji psychofizycznej potrzebę ucieczki kompensującej i równoważącej, realizowanej przez turystykę.

Na atrakcyjność oraz rozwój regionalnego produktu turystycznego ma wpływ kilka zasadniczych czynników:

• warunki przyrodnicze - naturalne walory turystyczne ( morza, jeziora, góry oraz funkcje uzdrowiskowe regionu),

• warunki klimatyczne,

• antropogeniczne ( kulturowe) walory turystyczne- zlokalizowane zwłaszcza w ośrodkach miejskich,

• bliskość aglomeracji miejskich,

• dostępność komunikacji,

• infrastruktura turystyczna,

• historia i kultura danego regionu,

• sezonowość ruchu turystycznego.

Wśród naturalnych dóbr (walorów) turystycznych, dających turyście pełną

satysfakcję, wymienia się, z punktu widzenia ich roli, klimat, ukształtowanie powierzchni i bogactwa naturalne występujące na obszarze recepcji turystycznej. Szczegółową listę tych walorów tworzą następujące elementy:

1. litosfery - rzeźba terenu, osobliwości geologiczne,

2. atmosfery - jakość powietrza, pokrywa śnieżna, temperatura,

3. hydrosfery - rzeki, jeziora, potoki, zbiorniki wodne, morza, źródła mineralne,

4. pokrywy glebowej- pustynie,

5. szaty roślinnej - lasy, osobliwości flory,

6. świata zwierzęcego - ryby, ptaki chronione, gatunki fauny, zwierzyna łowna,

7. krajobrazu naturalnego - konglomeraty wymienionych elementów walorów turystycznych o wysokich właściwościach estetycznych.

Naturalne walory turystyczne w swoim bogactwie praktycznie występują

wszędzie, chociaż z różnym natężeniem. Trzeba jednocześnie zauważyć, że na skutek instrumentalnego podejścia człowieka do przyrody zasoby walorów turystycznych ulegają redukcji. Na przykład czyste powietrze i woda stają się współcześnie coraz rzadszym dobrem na rynku turystycznym, giną także różne gatunki zwierząt. Dla utrzymania więc i stymulacyjnego charakteru naturalnych walorów turystycznych niezbędna jest dobrze przemyślana i konsekwentna ich ochrona.

W odniesieniu do regionów charakteryzujących się wysokimi walorami turystycznymi, na których koncentruje się ruch turystyczny szczególną rolę odgrywa dbanie przez lokalne władze administracyjne o środowisko przyrodnicze, aby mogło zachowywać jak najdłużej wysoki stopień naturalności, tj. budowa oczyszczalni ścieków, unieszkodliwianie odpadów, restrukturyzacja lokalnych systemów grzewczych itp.

Produkty pracy ludzkiej jako składnik walorów turystycznych mają duże znaczenie w kształtowaniu i rozwoju turystyki. Są one nazywane walorami turystycznymi środowiska antropologicznego i można podzielić je na walory historyczne (miejsca historyczne związane ze znaczącymi wydarzeniami i wybitnymi ludźmi; dzieła architektury, urbanistyki oraz techniki; stanowiska archeologiczne i zbiory muzealne; miejsca kultu religijnego). Druga grupa to walory współczesne (wybitne dzieła gospodarcze; interesujące obiekty przemysłowe; wielkie budowle wodne; wybitne dzieła architektury miejskiej; interesujące obiekty współczesnej kultury (teatry. Galerie, wystawy); wielkie centra zakupów i ośrodki rozrywkowe). Wszystkie te czynniki mogą znacząco wpływać na atrakcyjność regionu turystycznego, ważnym jest przy tym odpowiednia promocja danego regionu jako atrakcyjnego turystycznie dla potencjalnych odwiedzających.

Promocja regionu turystycznego jest formą komunikacji społecznej w dziedzinie zaspokajania potrzeb materialnymi oraz intelektualnymi wytworami pomysłowości i przedsiębiorczości. Promocja regionu jest marketingowym oddziaływaniem na klientów i potencjalnych odwiedzających, polegającym na dostarczeniu im informacji, argumentacji, obietnic i zachęty, skłaniających do przyjazdu i kupowania oferowanych produktów i usług, a także sprzyjających wytwarzaniu przychylnej opinii o oferujących je lokalnych przedsiębiorstwach turystycznych. Aby zaistnieć i z powodzeniem trwać na rynku, każde przedsiębiorstwo i każdy produkt wymagają powiadomienia o nich nabywców za pomocą różnych rodzajów promocji.

Promocja, jako informacja o oferowanych produktach i usługach, jest także niezbędna dla ich nabywców, aby mogli dokonać korzystnego wyboru spośród produktów różniących się cechami, walorami, wartościami i cenami oraz wśród możliwości dokonania w różnym czasie i różnych miejscach pożądanego zakupu produktu.

Promocja danego obszaru jako regionu atrakcyjnego turystycznie musi być jednym z kierunków działania władz regionu i przedstawicieli branży turystycznej. Jak tego dokonać? Pomysłów jest wiele, ale najważniejszą jest odpowiednia strategia dla danego regionu mówiąca o potrzebie stworzenia turystycznego wizerunku regionu poprzez rozwój i właściwą promocję regionalnego produktu turystycznego. ważnym jest chętna i aktywna współpraca przedstawicieli gmin z lokalną społecznością w sprawach promocji turystyki regionalnej.

Aby ta współpraca dobrze przebiegała, potrzebna jest świadomość władz lokalnych, przedsiębiorców i mieszkańców, że wspólne działanie przynosi większe korzyści niż działanie w pojedynkę. Satysfakcja mieszkańców z funkcjonowania gminy zależy od spełnienia przez władze kilku warunków.

Należą do nich:

• dostarczenie mieszkańcom odpowiedniej liczby informacji o gminie i jej funkcjonowaniu;

• wytwarzanie korzystnego wizerunku gminy (image) wśród mieszkańców przez ukierunkowanie przekazywanych przez gminę informacji;

• zapewnienie mieszkańcom wpływu na decyzje podejmowane przez władze gminne;

• umożliwienie mieszkańcom współuczestnictwa w funkcjonowaniu organów gminy, co związane jest z wpływem mieszkańców na sposób funkcjonowania tych organów.

Reasumując można stwierdzić, że działania samorządu lokalnego w kwestii promocji regionu turystycznego powinny umiejętnie wpływać na zachowania poszczególnych podmiotów, tak, aby realizowały one własne cele przy uwzględnieniu dobra całego regionu.

Region turystyczny wyróżnia się podstawowym znaczeniem funkcji turystycznej. Dążąc do jej rozwoju (inwestycje turystyczne, rozwój infrastruktury i dostępności turystycznej) można poprawić warunki życia społeczeństwa) i tak właśnie samorządy lokalne powinny dążyć do rozwoju regionu a w tym również do poprawy warunków życia jego mieszkańców. Działania samorządów w tym zakresie powinny wyrażać się dążeniem do formułowania i promowania przez władze terenowe coraz bogatszej oferty usług skierowanej do z natury rzeczy zróżnicowanych adresatów - klientów. Grupę tę stanowią z jednej strony mieszkańcy regionu, ale również odbiorcy zewnętrzni, których najbardziej istotną grupę w regionie turystycznym stanowią turyści.

Można zatem stwierdzić, że wszelkie działania promocyjne władz i lokalnej społeczności niezaprzeczalnie przyczyniają się do rozwoju regionu turystycznego.

Wszyscy wiemy, że Polska jest krajem o ciekawej historii, bogatej tradycji, wielu regionalnych atrakcjach turystycznych i ogromnych możliwościach, jednak wizerunek naszej ojczyzny w oczach zachodnich turystów opiera się na stereotypach kraju niecywilizowanego .

Nieodzownym jest zatem walka z takimi przekonaniami, właśnie poprzez skuteczną promocję naszego kraju i poszczególnych regionów.

Nie jest łatwo walczyć ze stereotypami. Na świecie robi się to stosując kampanie reklamowe, ujęte w drobiazgowe strategie, poparte szeregiem działań public relations. Z inicjatywy polskich agencji reklamowych powstała rodzima strategia promująca nasz kraj w Europie, kształtująca pozytywny wizerunek Polski w oczach zachodnich turystów. Jednym z głównych założeń kampanii jest „przekuwanie polskich słabości i niedostatków w atrakcje”. Tak więc, turystycznie nieokiełznane przymioty naszej przyrody spełnią rolę safari dla wszystkich aktywnych obcokrajowców, którzy w Europie nie mogą już znaleźć powodów do gwałtownych skoków adrenaliny. Polska oferuje im ekstremalne warunki zmagań z niebezpieczną i surową naturą, której można nie tylko dotknąć, ale i pokonać.

Twórcy kampanii, biorąc pod uwagę charakter proponowanego w poszczególnych regionach produktu wyszczególnili różnorodne oferty regionalne, np.: spływ dziką rzeką (Dunajec, Mazury), obserwowanie wschodu słońca na szerokich plażach, picie obozowej kawy przy prawdziwym ognisku w nieogrodzonym lesie, fotograficzne polowanie na żubry w Białowieży, spacery po bieszczadzkich połoninach, żeglowanie po mazurskich jeziorach, jazdę rowerem górskim po Beskidach, turystykę hippiczną i golfową.

Prowadzenie zmasowanych działań w zakresie promowania regionu turystycznego opierać się powinno na przekazach medialnych takich, jak lokalna telewizja, prasa, billboardy, internet. Znaczącą rolę odgrywa w tej kwestii uczestniczenie w różnego rodzaju targach celem promowania gminy, dobre przygotowanie materiałów korespondujących z tematyką targów, a także wydawanie i rozpowszechnianie broszur, map, katalogów regionalnych, organizowanie sympozjów, targów poświęconych turystyce i regionowi, integracji środowisk lokalnych turystycznych..

Należy pamiętać, że tylko przemyślane i rozłożone w czasie działania będą w stanie w pełni wykorzystać możliwości, jakie niesie rozwój turystyki. Nie przyniosą efektu pochopne działania promocyjne, jeżeli każda organizacja turystyczna w regionie, każde muzeum, każdy zabytkowy obiekt i każda atrakcja będą się samodzielnie promowały. Ważne jest aby kreować wspólny wizerunek regionu. Zatem działania samorządów powinny być zorganizowane, angażować profesjonalne jednostki do opracowania regionalnych strategii turystycznych, planów promocji. Będzie to na dłuższą metę korzystne zarówno dla społeczności lokalnych, jak i dla turystów.

Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem decydującym o rozwoju regionalnego produktu turystycznego jest odpowiednia infrastruktura turystyczna danej miejscowości lub regionu.

Całą infrastrukturę turystyczną można podzielić na techniczną i społeczną.

Do infrastruktury technicznej zalicza się: drogi, szlaki turystyczne, górskie koleje linowe, wyciągi narciarskie, lotniska turystyczne, żeglugę turystyczną, specjalistyczne urządzenia obiektów uzdrowiskowych, sieć hotelową, sieć zakładów gastronomicznych itp.

Na infrastrukturę społeczna zaś składają się biura turystyczne, obiekty sportowe i wypoczynkowe, urządzenia rozrywkowe, informacja turystyczna itp.

Należy podkreślić, że infrastrukturę turystyczną danego obszaru uzupełnia infrastruktura ogólna (paraturystyczna), stanowiąca sumę elementów, których istnienie nie zależy od rozwoju turystyki. Turystyka wpływa na nie jedynie długofalowo, powodując ich przemianę, ulepszenie lub rozwój. Przykładowo można tu wymienić środki komunikacji danego obszaru turystycznego, jego podstawowe urządzenia administracyjno -usługowe, kulturalne i socjalne, a także sieć technicznego uzbrojenia terenu.

Przystępując do krótkiej charakterystyki podstawowych elementów infrastruktury turystycznej i paraturystycznej (ogólnej) z punktu widzenia potrzeb turystycznych, należy wymienić urządzenia i instytucje związane z potrzebami turystów w zakresie transportu i łączności. Z doświadczenia wiadomo, że instytucje i urządzenia infrastruktury komunikacyjnej umożliwiają turyście: dotarcie do walorów turystycznych, poruszanie się po miejscowości i regionie turystycznym oraz przekazywanie wiadomości na odległość. Zaspokojenie tych potrzeb turystycznych zapewnia złożony układ środków transportu, np. drogowego, kolejowego, lotniczego oraz środków łączności pocztowej, telefonicznej, radiowej i telewizyjnej, eksploatowanej przez sieć odpowiednich przedsiębiorstw transportowo - komunikacyjnych.

W strukturze potrzeb turystycznych bardzo istotne miejsce zajmują noclegi i wyżywienie. Infrastruktura turystyczna urzeczywistniająca te potrzeby obejmuje sieć zakładów i urządzeń noclegowych i gastronomicznych. Te elementy infrastruktury turystycznej występują w różnych formach organizacyjnych, np. przedsiębiorstw hotelowo- gastronomicznych, czy gastronomicznych, wyspecjalizowanych i wielobranżowych.

Na układ infrastruktury turystycznej składa się również sieć handlu detalicznego, zaspokajającego potrzeby turystyczne przed podróżą i w czasie podróży oraz podczas pobytu na imprezie turystycznej.

Potrzeby turystyczne w zakresie wypoczynku, kultury, rozrywki, higieny, zdrowia i wychowania fizycznego są zaspokajane przez odpowiednie urządzenia infrastrukturalne o bezpośrednim i pośrednim przeznaczeniu turystycznym. Przykładowo można tu wymienić: plaże, kąpieliska, obiekty sportowe, kulturalno- rozrywkowe, placówki służby zdrowia, szlaki turystyczne.

Ważnym elementem tej infrastruktury jest też sieć przedsiębiorstw turystycznych, punktów informacji turystycznej, wypożyczalni sprzętu turystycznego, placówek urzędu celnego zapewniających bezpieczeństwo turystów, placówek przewodnictwa turystycznego. Placówki te, w różnych formach organizacyjnych spełniają istotne funkcje w obsłudze ruchu turystycznego.

W aspekcie kształtowania regionalnego produktu turystycznego, odpowiednia infrastruktura obok walorów środowiskowych składa się na atrakcyjność turystyczną regionu. Podstawowymi elementami tej infrastruktury w regionie są: dobrze przygotowana baza turystyczna oraz standard świadczonych usług wyrażony przez rozbudowaną bazę danych na potrzeby informacji turystycznej, biznes wspomagający poszczególne pola turystyki, hotele, parkingi, struktury promocji dla oferty usług turystycznych, rozwój sportowych i rekreacyjnych obiektów, internet i e-mail, jako narzędzia dostępu do usług turystycznych. Nierozerwalnym komponentem infrastruktury turystycznej w regionie staje się obecnie internet i portale turystyki internetowej. Oznacza to konieczność wdrożenia i wzmocnienia w regionie urządzeń i programów temu służących. Nie jest możliwy rozwój lokalnej gospodarki przy obecnym stanie większości technologii informacyjnej. Infrastruktura wysokiej jakości zwiększa możliwość współpracy i wymiany biznesu. Dostęp do nowych technik informacyjnych kreuje nowe rodzaje działań gospodarczych, także rozwój narzędzi multimedialnych.

Poprzez dobrej jakości informację i infrastrukturę informacyjną można w regionie zwiększyć udział tego obszaru w wymianie turystycznej.

Dobre rozpoznanie walorów turystycznych w danym regionie wymaga odpowiedniego postępu prac nad dostosowaniem i rozbudową właściwej infrastruktury dla potrzeb turystyki. Pozwoli to na sprzedaż produktu turystycznego regionu spełniającego wymogi krajowego i międzynarodowego rynku turystycznego. Przygotowanie takiego produktu wiąże się z koniecznością restrukturyzacji form użytkowania turystycznego obszaru, eliminacji zagrożeń i przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazowego.

Polskie regiony i miejscowości turystyczne, aby funkcjonować i konkurować na rynku turystycznym muszą mieć bogaty wachlarz usług wymagający powstania i rozbudowy bazy:

1. sportowo- rekreacyjnej (kryte kąpieliska z basenami termalnymi, lodowiska, sale do ćwiczeń i treningu, ścieżki zdrowia, szlaki turystyczne, narciarskie trasy zjazdowe i biegowe, pola golfowe, kluby rekreacyjne);

2. kulturalnej (zaplecze kulturalne i rozrywkowe - sale koncertowe i wystawowe, amfiteatry, kluby rozrywkowe);

3. gastronomicznej (restauracje, kawiarnie, herbaciarnie);

4. informacyjno- recepcyjnej (centra i punktu informacji turystycznej, banki danych, nowoczesne rozwiązania medialne itp.)

Niezbędna jest poprawa dostępności komunikacyjnej miejscowości

turystycznych nie naruszająca walorów przyrodniczych - budowa obwodnic, parkingów, wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań komunikacyjnych (lotniska, dworce autobusowe, kolejowe itp.).

Gospodarka turystyczna staje się jedną z największych gałęzi gospodarki na świecie. Na europejskim rynku turystycznym obserwuje się silne zaangażowanie w jej rozwój władz i organizacji regionalnych. Rozszerza się zjawisko wspierania organizacji lokalnych przez odpowiednią ich promocję. Obserwuje się wzrost zainteresowania władz lokalnych rozszerzeniem zakresu usług oferowanym turystom. Jednocześnie rządy poszczególnych państw i regionów poszukują narzędzi dopingujących usługodawców do podnoszenia jakości oferowanych usług oraz rozbudowy i udoskonalania lokalnej infrastruktury turystycznej, a wszystko to w celu rozwoju regionalnych produktów turystycznych.

ROZDZIAŁ II

NA SZLAKU ORLICH GNIAZD - OJCOWSKI PARK NARODOWY, JAKO ATRAKCJA TURYSTYCZNA.

1. Historia utworzenia i położenie Ojcowskiego Parku Narodowego

Ojcowski Park Narodowy, utworzony w 1956 roku, leży w południowej

części kraju na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej, w odległości 16 km na północ od Krakowa. Obejmuje fragment dorzecza Prądnika, lewego dopływu Wisły. Pod względem biogeograficznym Ojcowski Park Narodowy znajduje się w strefie lasów liściastych, w prowincji środkowoeuropejskiej. Administracyjnie leży w województwie małopolskim, w powicie krakowskim, na terenie czterech gmin: Skała, Sułoszowa, Jerzmanowice - Przeginia i Wielka Wieś. Obecnie powierzchnia Parku wynosi 2146 ha, z czego 1528 ha (71%) zajmują lasy. Ochroną ścisłą objęto 251 ha (12%) terenów leśnych. Jest najmniejszym parkiem narodowym w Polsce. Wokół OPN utworzono strefę ochronną (otulinę) o powierzchni 6777 ha.

Ojcowski Park Narodowy objęty najwyższą formą ochrony przyrody w Polsce jest jedynym jak dotychczas na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej i zajmuje bardzo małą jej część, bo około 1% powierzchni.

Projektuje się utworzenie drugiego parku na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej - Jurajskiego Parku Narodowego, który wedle założeń obejmie min. Dwa największe rezerwaty: Sokole Góry i Parkowe w Dolinie Wiercicy (Złoty Potok). Oprócz Ojcowskiego Parku w systemie ochrony przyrody całej Wyżyny dużą rolę odgrywają rezerwaty i pomniki przyrody oraz Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych, obejmujące łącznie ponad 50% całej Wyżyny.

Rys. 3. Logo herbu Ojcowskiego Parku Narodowego

Starania o ochronę przyrody Doliny Prądnika sięgają początków XIX w i wiążą się z pierwszymi badaniami. W ciągu ubiegłego stulecia odkryto tu wiele interesujących gatunków roślin i zwierząt oraz dokonano naukowej eksploracji jaskiń. prócz tego ojcowski krajobraz stał się tematem reportaży i wspomnień oraz natchnieniem dla wielu artystów malarzy i poetów. Całe to piękno Doliny Prądnika, bogata flora i fauna, interesująca przeszłoś archeologiczna skłaniały licznych przybyszów do objęcia ochroną tego przepięknego zakątka ówczesnego Królestwa Kongresowego, nazwanego nawet „Polską Szwajcarią”

Warunki klimatyczne Ojcowskiego Parku Narodowego są uwarunkowane niezwykle zróżnicowaną rzeźbą, a w związku z tym zmiennością ekspozycji, dużymi deniwelacjami terenu oraz stopniem pokrycia przez szatę roślinną. Klimat Parku ma cechy klimatu górskiego min. Pod względem rozkładu nasłonecznienia, dużych amplitud dobowych temperatur powietrza, niedosytów wilgotności.

Ojcowski Park Narodowy odznacza się wyraźną odrębnością klimatu. Nasłonecznienie zboczy, silnie uzależnione od rzeźby i ekspozycji odgrywa dużą rolę w kształtowaniu się stosunków mezo- i mikroklimatycznych, termicznych i wilgotnościowych.

Na obszarze Parku wyróżnia się aż 20 wyraźnie różniących się między sobą jednostek mikroklimatycznych uzależnionych od szaty leśnej, podłoża i rzeźby oraz mających również udział w wyjątkowym zróżnicowaniu środowiska geograficznego Parku.

Tereny Parku z Doliną Prądnika, największą i najpiękniejszą z jurajskich dolin, wcinają się głęboko w wapienne podłoże Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej. Dnem jej płynie potok, który toczy swe bystre wody aż do Wisły. W południowej części dolina rozpościera się szeroko , pośród bujnej zieleni porastających jej stoki lasów tylko od czasu do czasu przebłyskują grupy białych wapiennych skał. Bardziej ku północy, tam, gdzie z jednej strony Doliny bastiony Krakowskiej Bramy wskazują drogę do Jaskini Łokietka, z drugiej zaś wznosi się potężny masyw Góry Koronnej - krajobraz zmienia się: brzegi Doliny zbliżają się do siebie stają się skaliste, strome. Pionowe ściany są albo zupełnie nagie, albo pokryte bujną roślinnością. Fantazja przyrody jest tu niewyczerpana, dlatego należy dokładać wszelkich starań, aby zachować piękno tego osobliwego zakątka.

Na łamach prasy pojawiły się szerokie protesty skierowane przeciwko eksploatacji lasów m.in. niegodziwe poczynania wrocławskich kupców niszczących ojcowskie lasy, którzy nie bacząc na warunki postawione w kontrakcie sprzedaży wycieli drzewostan pokrywający wierzchowinę jurajską w rejonie Smardzowic, Woli Kalinowskiej i Sąspowa.

Z apelem do właścicieli Ojcowa zwracał się w 1878 r. na kartach księgi pamiątkowej Mikołaja Dulewicza bratanek Wojciecha Jastrzębowskiego tymi słowy: „O zacni właściciele tych miejsc świętych i rozkosznych, błagamy Was, podróżnicy szanujcie lasy w całej długości tej cudownej doliny - spojrzyjcie na łysiny gdzie ich brakuje - a te smutne pustki najlepiej do Was przemówią! Jak zniszczycie te sosny, jodły, brzozy, buki, świerki, jałowce itp.(...) przeminie sława Ojcowa, wyschnie Prądnik i z czasem imię Wasze z Ojczyzną zaginie (...) .Najwięcej strat poniosły także w owym czasie jaskinie Koziarnia

i Nietoperzowa , w których eksploatację namulisk prowadził w latach 1877-78 górnośląski urząd górniczy pod kierunkiem o. Grubego. W pozostałych jaskiniach, ogólnie dostępnych do zwiedzania odłamywano nacieki przeciwko czemu protestowano w opisach Ojcowa i w artykułach prasowych; m.in. W.L. Antczyc pisał pod adresem turystów, którzy ogołocili Jaskinię Ciemną z „prześlicznych sopleńców”: (...) „Na co komu zdadzą się kawałki głazu, chyba na to, aby się poniewierały po słoikach i kominkach póty, póki ich dzieci w kąt nie cisną lub służba na śmietnik nie wyrzuci, gdy tu tak wspaniale zdobiły jedną znaj piękniejszych grot tego rodzaju”.

Duże zasługi w ochronie przyrody Ojcowa położył także jego były właściciel Jan Zawisza, pierwszy badacz tutejszych jaskiń, który rozpoczął stopniowe wykupywanie doliny Prądnika i okolic z rąk wrocławskich kupców.

Społeczeństwo polskie widząc niszczenie przyrody doliny Prądnika reagowało na przejawy wandalizmu. Mimo braku odpowiednich zarządzeń ze strony ówczesnych władz podejmowano pierwsze kroki w celu ratowania przyrody.

Warunki klimatyczne i rozmaitość gleb sprawiły, że Dolinę Prądnika i jej otoczenie porasta nadzwyczaj różnorodna, oryginalna roślinność, zaś specyficzny mikroklimat pozwolił na przetrwanie wielu gatunkom reliktowym. Takie osobliwości jak: wisienka karłowata, lilia złotogłów, paproć języcznik czy chaber miękkowłosy mają swe stanowiska w różnych zakątkach Doliny. Równie interesujący jest świat zwierząt , do których należą mieszkańcy jaskiń i lasów - nietoperze. Ogromną wartość przyrodniczą Doliny Prądnika doceniono już z początkiem ubiegłego stulecia. Powstała wówczas myśl o objęciu ochroną tej-jak pisała Deotyma w jednym ze swych poematów - „rajskiej doliny”. Wielu wybitnych ludzi walczyło o zrealizowanie tej idei.

Założona pod koniec XIX wieku spółka akcyjna której inicjatorem był Adolf Dygasiński, wykupiła zamek w Piaskowej Skale wraz z otaczającym go lasem i skałami.

Jednakże poczynania pojedynczych osób do I wojny światowej nie miały większego znaczenia, ponieważ nie podjęto starań o objęcie doliny Prądnika ochroną prawną niezbędną do dalszych działań w tym kierunku. Dopiero, gdy w okresie międzywojennym powołano Państwową Komisje Ochrony Przyrody przekształconą później w Państwową Radę Ochrony Przyrody, na czele, której stanął prof. dr Władysław Szafer, innej rangi nabrało zagadnienie ochrony przyrody ojcowskiej. Z jego inicjatywy została opracowana pierwsza monografia przyrodnicza doliny Prądnika i Sąspowskiej opublikowana w roczniku „Ochrona Przyrody” (z.4,1924 r.), w której zamieszczono charakterystykę środowiska geograficznego okolic Ojcowa jak również plan i opis granic przyszłego rezerwatu. Rezerwat przyrody, oprócz całkowitej ochrony znajdujących się w nim skarbów natury, wg autorów projektu prof. dr W.Szafera i inż. S.Richtera „Miał służyć nauce jako teren badań naukowych, a dla turystów przygodnie odwiedzających te strony oraz dla letników (...) Stanowi źródło niezapomnianych wrażeń estetycznych”.

Propozycja utworzenia rezerwatu w okresie międzywojennym niestety zakończyła się fiaskiem, a przez nowe inwestycje turystyczne, takie jak budowa dróg, elektrowni i dalszych pensjonatów uzdrowiska udostępniono Ojców szerszym kręgom społeczeństwa. Wczasowo-kuracyjna funkcja Ojcowa jeszcze bardziej oddalała realizację projektowanego rezerwatu.

Zasłużony dla ochrony ojcowskiej przyrody prof. dr Szafer apelował m.in. również o wykup ojcowskich jaskiń i otoczenie ich ochroną konserwatorską oraz wpłyną na zmianę decyzji budowy drogi do Ojcowa przez serpentyny, a nie dnem wąwozu Jamki.

Mimo opublikowania projektu rezerwatu poważne niebezpieczeństwo zagroziło ojcowskim jaskiniom ze strony Towarzystwa dla Przedsiębiorstw Górniczych, które podjęło w owym czasie eksploatację namulisk jaskiniowych. W wyniku nacisku ze strony prasy i zdecydowanego stanowiska archeologów ostatecznie jednak zaniechano rozkopywania namulisk.

Poważne spustoszenie wśród ojcowskich lasów przyniosła surowa zima na przełomie 1928 i 1929 r (mróz sięgał -40 stopni C) w wyniku, której wymarzło wiele starych drzew bukowych i jodłowych. Większość drzew natychmiast usuwano, a niektóre pozostawione odżyły i do dziś są unikalnymi egzemplarzami w szacie leśnej Parku.

Okres międzywojenny nie przyniósł w końcu postępu w otoczeniu ochroną prawną okolic Ojcowa. Tylko dzięki zdecydowanemu stanowisku prof. Szafera zdołano osłabić lub nawet oddalić realizację groźnych zamierzeń dla tutejszej przyrody.

Po II wonie światowej wznowiono starania o utworzenie rezerwatu. I tym razem energiczna działalność prof. Szafera - ówczesnego delegata Ministra Oświaty do spraw Ochrony przyrody, przyczyniła się do organizacji wielu konferencji, na których powracano do utworzenia projektowanego w Ojcowie rezerwatu, a z czasem parku narodowego³.Obok prof. Szafera do ludzi oddanych tej idei należeli: W. Marcinkowski, J. Kornaś, S. Smólski, S. Jarosz, T. Szczęsny oraz K. Bukowski.W latach 1946-53 odbyło się na temat przyszłego Parku kilka zebrań na szczeblu wojewódzkim, w Polskiej Akademii Nauk i Państwowej Radzie Ochrony Przyrody. S. Jarosz w swoich publikacjach zamieścił pierwszy opis Parku Narodowego w Ojcowie, a S. Smólski (ówczesny Wojewódzki Konserwator Przyrody w Krakowie) i T. Sczęsny pod kierunkiem prof. Szafera zajęli się realizacją zadań ochrony przyrody Ojcowa i okolic oraz opracowaniem projektu rozporządzenia Rady Ministrów o powołaniu do życia dawno oczekiwanego Ojcowskiego Parku Narodowego.

Ojcowski Park Narodowy powstał ostatecznie 14 stycznia 1956 r. w wyniku uchwały Rady Ministrów i objął początkowo powierzchnię 1570,59 ha (obecnie 2146 ha)⁵⁸.

Podłoże geologiczne obszaru Parku stanowią wapienie jurajskie, które powstały około 150 - 180 mln lat temu. W wyniku działania wód krasowych w dolinach ojcowskich powstał osobliwy krajobraz urozmaicony stromymi ścianami wąwozów, osiągających do 120 m głębokości oraz przeróżnymi formami skałkowymi i ostańcami. W rejonie Ojcowa występują dwie odmiany wapieni: skaliste i ławicowe. Wapienie skaliste są odporne na wietrzenie i tworzą wspaniwłe ostańce oraz izolowane skałki w dolinach o urozmaiconych kształtach (Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy i inne). Niezwykłość tego zakątka Jury to nie tylko wspaniała przyroda i piękne widoki; szczególnie dużo tu śladów minionych epok. Przechowywane w muzeach zdobycze ów i pozostałości prachistorycznych grodzisk na Górze Okopy, w Ojcowie i Pieskowej Skale- świadczą, że ziemię tę już przed tysiącami lat zamieszkiwali ludzie.

Na terenie Parku znajduje się ok. 400 jaskiń i inne formy krasowe, takie jak: wywierzyska, wciosy, rozłogi czy leje krasowe. Do najdłuższych jaskiń w parku należą: Jaskinia Łokietka (320 m), Jaskinia Ciemna (230 m) i Jaskinia Zbójecka (189 m).

2. 2 Regionalne zabytki architektury

Jura Krakowsko - Częstochowska jest jednym z najpiękniejszych miejsc turystycznych Polski. Urok swój zawdzięcza wspaniałym krajobrazom, które dodatkowo upiększają stare zabytki architektury. Najbardziej charakterystycznymi zabytkami (oraz niewątpliwą atrakcją turystyczną) są zamki. Ich położenie na niedostępnych szczytach, przypomina położenie orlich gniazd. Do czasów nam współczesnych przetrwały niestety tylko ruiny.

„Orle Gniazda” - symbol Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej. Nigdzie bowiem w Polsce nie znajdziemy takiej kolekcji średniowiecznych zamków, które niczym perły nawleczone na nić osi wyżyny jurajskiej bieleją w jej krajobrazie. Żadne też budowle od Tatr do Bałtyku nie zostały zaprojektowane w tak doskonałej zgodności z krajobrazem. Zwiedzając jurajskie zamczyska nie raz zostaniemy zaskoczeni, nie wiedząc, gdzie kończy się naturalna skała wapienna, a zaczynają mury wzniesione wprawną dłonią muratora sprzed sześciu stuleci.

W XIV w. Wyrosły w krótkim czasie zamki wznoszone i budowane z funduszy królewskich króla Kazimierza Wielkiego. Zaliczyć można do nich Ojców, Pieskową Skałę, Rabsztyn, Ogrodzieniec i inne. Niewątpliwie najsławniejszym z nich ( w całej Polsce) stał się zamek w Ogrodzieńcu, a to za sprawą ekranizacji komedii Aleksandra Fredry „ Zemsta”. Dzięki Andrzejowi Wajdzie o zamku Ogrodzienieckim było znowu głośno w całej Polsce (i nie tylko), jak za czasów dawnej świetności (w czasach swojej świetności zamek nazywany był „drugim Wawelem”, jego wystrój i bogactwo dorównywały bowiem królewskiemu zamkowi na Wawelu).

Ciąg tych zamkowych warowni to niezwykłe zabytki średniowiecznego budownictwa militarnego. „Linia Jurajska” miała strzec bezpieczeństwa Małopolski od strony Śląska. W połowie XIV w. ostatecznie prysły nadzieje na przyłączenie Śląska do Polski i powstała potrzeba ochrony Małopolski od tej strony. Nigdy jednak nie dane im było stawić czoła inwazji od zachodu. Zniszczył je natomiast kataklizm wojenny idący od północy.

Czas dawnych wojen minął, a w krajobrazie jurajskim pozostały ruiny zamków. Dla turystów przemierzających te okolice białe mury zamkowe są dziś tak naturalnym i nieodłącznym elementem krajobrazu, jak ostańce wapienne.

Na prawym brzegu Prądnika, we wsi Ojców, znajdują się ruiny zamku usytuowanego na wzgórzu opadającym z dwóch stron niemal pionowymi ścianami skalnymi. Wzniesiono go za panowania Kazimierza Wielkiego, na miejscu dawnego grodu książęcego. Podobnie jak w przypadku pozostałych zamczysk i tu początki warowni sięgają zamierzchłych czasów i bardziej są domysłami naukowców niż w pełni potwierdzają to dokumenty pisane. Do niedawna sądzono, że na wzgórzu zamkowym odkryto nieznaczne ślady wczesnośredniowiecznego grodziska. Założycielem pierwszego grodu, wedle legendy był lechicki książę Wiesław, szwagier Popiela, który przybył tutaj z nadgoplańskich stron na czele uzbrojonej drużyny.

Prawdopodobnie drewniany zamek podupadł w XII w. Zniszczony w czasie najazdu czeskiego. Sądzi się ,że ok. 1300 r. książę Władysław Łokietek ukrywał się w zwaliskach i podziemiach tego zamku przed wojskami króla czeskiego Wacława, a następnie przeniósł swą kryjówkę do jednej z pobliskich jaskiń. (wg. Legendy do Groty Łokietka). Obecnie badacze tematu sądzą, że wzmianki o zamku „Wyszogród” identyfikowanym dotychczas z zamkiem ojcowskim mówiły faktycznie o drewnianym grodzisku na górze Okopy, które funkcjonowało co najmniej do połowy XII w.

Natomiast za Kazimierza Wielkiego w pierwszej połowie XIV w. powstaje prawdopodobnie na surowym korzeniu zamek murowany, który mógł przejąć funkcję wspomnianego grodziska. Kazimierz Wielki na cześć swojego ojca (Władysława Łokietka) nazwał go „castrum oczec” lub „Ojciec u Skały”, ustanawiając tu starostwo niegrodowe. Osiem okolicznych wsi utrzymywało twierdzę, zaś od XIV do XVI w. przebywała na stałe w tym zamku 100- osobowa załoga wojskowa.

Zamek był własnością królewską. Na początku XVI w. na krótko pozostawał w rękach prywatnych, jednak w połowie wieku powrócił do dóbr królewskich. W 1615 r. zamek rozbudowano i wyremontowano.

Pierwsza połowa XVII w. to okres największej świetności zamku. Zdobiły go marmury, polichromie, rzeźby flamandzkie, arrasy i wschodnie kobierce. Poza mostami i naturalnym ukształtowaniem terenu zamek nie miał już jednak żadnych cech obronnych, dlatego w 1655-57 został łatwo zdobyty i mocno zniszczony przez Szwedów, którzy zamienili go w magazyn broni i żywności.

Około 1660 roku wzniesiono nowy dom mieszkalny połączony z wieżą bramną, a po zniszczeniach potopu szwedzkiego odbudowany przez starostę Stefana Korycińskiego i później przez wdowę po nim.

Następnie zamek zmieniał kilka razy właścicieli, aż w XVIII w. został opuszczony. W 1826 r. odbyła się licytacja ruin zamku i planowano jego odbudowę w stylu neogotyckim, jednak nie doszło do realizacji projektu. Po III rozbiorze Polski, będąc w posiadaniu władz rosyjskiego zaborcy zamek niszczał coraz bardziej. Rząd Królestwa sprzedał dobra dziedziczne wraz z zamkiem Konstantemu Walickiemu. W 1812r. coraz bardziej chylił się ku upadkowi. W 1815 r. po utworzeniu Królestwa Kongresowego dobra ojcowskie zostały włączone do własności skarbowych, a następnie aż do 1939 r. stanowiły własność prywatną. W 1826 r. zamek został ostatecznie opuszczony. Około 1850 r. zamek został rozebrany. Z dawnego założenia zamkowego pozostała tylko ruina wieży bramnej, fundamenty murów obwodowych, ośmioboczna wieża i filary mostów dojazdowych. Zniknęły mury XVII - wiecznego budynku mieszkalnego, mur obwodowy oraz przymurny budynek w północnej części dziedzińca. Powierzchnia ruin zajmuje ok. 6.000 m2.

Obecny wygląd Ojcowskiego Zamku został ukształtowany pod koniec XIX w. Przeprowadzono wówczas rekonstrukcję wieży bramnej w stylu pseudogotyckim oraz obniżono ośmioboczny stołp, który posiadał podziemny tunel łączący go z pomieszczeniami mieszkalnymi zamku.

Obecnie na terenie zamkowym mieści się (od 1938 r. Muzeum Regionalne PTTK).

Kolejnym zabytkiem architektury na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego obok ruin gotyckiego zamku w Ojcowie, jest dobrze zachowany, renesansowy zamek w Pieskowej Skale. Na skalistym cyplu stromo opadającym z trzech stron w Dolinę Prądnika, za panowania Kazimierza Wielkiego wzniesiony został zamek królewski. Początkowo obejmował on niewielki obszar i stanowił założenie dwuczłonowe, złożone z położonego w najwyższej części skały zamku górnego oraz ulokowanego niżej zamku dolnego. Dnem doliny prowadził trakt handlowy i strategiczny , łączący Kraków z Wrocławiem oraz Pomorze z Lwowem. Miejsce na którym wzniesiono zamek było silnie umocnione już w 1315 r. Gotycki zamek Kazimierza Wielkiego miał wysoką wieżę zwaną „Dorotką”. Górował o 7 m. nad poziomem dzisiejszego dziedzińca a ówczesnego podzamcza. Bezpieczeństwa warowni strzegły dwie baszty (jedna przetrwała) oraz sztuczna fosa,, przez którą prawdopodobnie przerzucony był most zwodzony.

Czteroskrzydłowe, renesansowe założenie powstało w trakcie wielkiej rozbudowy, przeprowadzonej przez Szafrańców w XVI w. Pałacowy charakter nadały rezydencji trzykondygnacyjne krużganki arkadowo - filarowe, otaczające zbliżone kształtem do ściętego trapezu dziedziniec. Nową bramę wjazdową umieszczono we wschodnim skrzydle. Tuż obok , do zewnętrznej ściany dobudowano wysunięty ryzalit z dwupiętrową loggią, z której roztaczał się piękny widok na dolinę.

Zamek pozostawał własnością królewską. W 1377 r. król Ludwik Węgierski nadał zamek Piotrowi Szafrańcowi. Prawowitymi właścicielami budowli stali się Szafrańcowie w 1422r., kiedy to Władysław Jagiełło - nie będąc w stanie spłacić zaciągniętych długów - przekazał im zamek na poczet zaległych należności. Panem na Pieskowej Skale był wówczas Piotr, syn wspomnianego już Piotra i podkomorzy krakowski, który wywalczył sobie królewski szacunek w pamiętnej bitwie pod Grunwaldem. Odtąd warownia znajdowała się w rękach tego możnego rodu. Potomkowie pierwszych Piotrów nie cieszyli się już taką estymą na królewskim dworze jak ich sławni przodkowie.

W 1640 roku zamek został własnością Michała Zebrzydowskiego , starosty lanckoronskiego. Wzniósł on od strony wschodniej umocnienia złożone z dwóch bastionów i bramy przejazdowej w kurtynie.

Podczas najazdu szwedzkiego zamek został znacznie zniszczony i złupiony pomimo posiadanych fortyfikacji bastionowych. Nowi właściciele - Wielopolscy. Doprowadzili zamek do dawnej świetności . również oni odbudowali go po pożarze w 1718 r. w czasie Powstania Styczniowego artyleria rosyjska mocno uszkodziła zamek i spowodowała kolejny pożar. W trakcie odbudowy w latach 1866 -77 zbudowano krużganki wewnętrznego dziedzińca i rozebrano mocno zniszczoną wieżę gotycką - „Dorotkę”. Zamek został opuszczony pod koniec XIX w. Niszczał coraz bardziej. W roku 1905 wykupiła go spółka, którą utworzył Adol Dygasiński. Zamek został przekształcony w pensjonat. W tej roli funkcjonował do wybuchu II wojny światowej.

W latach 50 - tych zrealizowano badania archeologiczne i prace konserwatorskie prowadzone przez A. Majewskiego, przywracając zamkowi wygląd zbliżony do tego , jaki miał w XVI i XVII w. Zniwelowano wtedy część XVIII i XIX - wiecznych dobudówek i odsłonięto renesansowy dziedziniec arkadowy. Odtworzono także loggię widokową.

Obecnie ten zabytek regionalnej architektury Jury Krakowsko - Częstochowskiej stanowi Oddział Państwowych Zbiorów Stuki na Wawelu. Odrestaurowana rezydencja obejmuje czteroskrzydłowy zamek renesansowy z arkadami i krużgankami, loggią oraz wieżą zegarową, cylindryczną basztą gotycką, XVII- wieczną oficyną, dwoma bastionami i tarasem ogrodowym. W zamkowych wnętrzach prezentowana jest stała wystawa mebli, rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego od XIV do połowy XIX wieku. W jednym z bastionów działa kawiarnia. W sąsiedztwie zabytku rozciąga się park krajobrazowy z XIX- wieczną altaną. U podnóży zamkowych skał prezentują się malowniczo zarośnięte XVI- wieczne stawy, a kilkaset metrów na południe wznosi się samotnie najsłynniejsza polska skała - Maczuga Herkulesa, zwana też Maczugą Krakusa, Skałą Twardowskiego lub prościej - Sokolicą.

Rys. 4 Zamek w Pieskowej Skale

2.3. Grota Łokietka - legenda Ojcowa

„Wszedłszy do pieczary, podróżny na widok rozległej sali wydrążonej w twardym łonie opoki, staje w zdziwieniu i zapytuje sam siebie, kto mógł być twórcą tego olbrzymiego dzieła?... A gdy w przymiarze do ogromu jego niedołężność siły ludzkiej rozważy i nicość swoją tem wyraźniej postrzeże, z czcią i ukorzonym umysłem poznaje tam rękę Wszechmocnego, której byt nieprzeliczone dzieła cudowne zaświadczają”.

Ambroży Grabowski (1866)

Jaskinia Łokietka, zwana również Królewską lub Czajowską jest największą jaskinią na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego oraz jedną z największych na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej. Położona jest około 125 m. Nad dnem Doliny Sąspowskiej i jest największą spośród wszystkich znanych na terenie Parku jaskiń. Jej długość wynosi 320 m., a deniwelacja - 7 m. Składa się z dwóch dużych sal: Rycerskiej i Sypialni oraz dwóch mniejszych.

Położenie na znacznej wysokości nad dnem Doliny Prądnika jest dowodem na to, że jaskinia była wyżłobiona przez wody podziemne znacznie wcześniej niż jaskinie położone niżej, a więc wówczas, gdy dno Doliny (Prądnika i Sąspowskiej) znajdowało się na poziomie dzisiejszego wejścia do jaskini.

Dojście do jaskini umożliwia czarny szlak z Parku Zamkowego w Ojcowie (2,5 km) lub ścieżka wiodąca od Krakowskiej bramy wąwozem Ciasne Skałki, szlakiem niebieskim, a następnie czarnym. W pobliże jaskini można również dojechać przez wieś Czajowice, położone poza parkiem skręcając z drogi E - 4 w kierunku wschodnim i tym razem u zbiegu szlaku niebieskiego z czarnym należy udać się w górę za czarnymi znakami pod jaskinię.

Do wnętrza jaskini prowadzi wielka rozpadlina która po przeszło 20 m dochodzi do otworu właściwej jaskini. To właśnie w tej rozpadlinie wg legendy pająk miał usnuć wielką pajęczynę, która uchroniła Łokietka przed zgubą. Na dowód tego z wdzięczności za uratowanie późniejszego króla stylizowana pajęczyna zdobi kratę chroniącą wejście do jaskini. Faktycznie rozpadlina ta jest pozostałością korytarza jaskini, w którym zapadł się strop. Za właściwym otworem wstępny korytarz skręca pod kątem prostym i prowadzi nieco w dół. W miejscu tym dla ułatwienia ruchu turystycznego zamontowano schody.

Dalej obszerny tunel (Korytarz Główny) prowadzi do Sali Rycerskiej. Ma ona 25 m długości, 10 m szerokości i 5 m wysokości. Z sali tej na południe odchodzi długi (ok. 40 m) korytarz zamknięty gruzowiskiem. Z zachodniej części komory w 1974 roku przebito tunel do kolejnej komory zwanej Sypialnią Łokietka. Prace te miały na celu poprawienie dogodności zwiedzania jaskini.. do dalszej części jaskini prowadzą schodki wprowadzające do krętego korytarzyka położonego na wyższym poziomie od Sali Rycerskiej. Korytarz doprowadza do niedużej salki zwanej Kuchnią Łokietka. O tym, że komora ta znajduje się tuż pod powierzchnią ziemi świadczą wystające w stropie korzenie drzew. Stąd ponownie po schodach prowadzących w dół schodzi się do największej próżni tego kompleksu jaskiniowego zwanej sypialnią Łokietka. Jest to rozległa sala o wymiarach 20*30 metrów. W jej stropie występują liczne kotły wirowe, a na dnie zalegają wielkie głazy pokryte polewą naciekową. W tej ostatniej komorze dodatkową atrakcją turystyczną jest rzekome „królewskie łoże”, czyli duża bryła skalna, która rzekomo po zasłaniu miała służyć królowi jako łóżko do spania. Po zwiedzeniu tej części jaskini trasa wycieczkowa prowadzi przez przebity do Sali Rycerskiej tunel i dalej do otworu wyjściowego.

Rys. 5 Plan Jaskini Łokietka.

Źródło:M. P. Krzemień, J. Partyka, Jaskinia Łokietka, Wydawnictwo Karpaty, Kraków 1990

Mimo tego, że każde miejsce jaskini wiązane jest z legendą o królu, to faktycznie do dziś nie udało się stwierdzić, czy faktycznie tu ukrywał się król. Pojawiają się bowiem głosy, że być może Łokietek ukrywał się w zwaliskach zamku w Ojcowie. Wydaje się jednak, że dla dobra jaskini tradycja i wyobraźnia powinny tu dominować nad wiedzą, bo przecież Jaskinia Łokietka jest po Smoczej Jamie najpopularniejszą jaskinią Polski znaną od bardzo dawna. Już z końcem XVIII wieku, kiedy Ojców stał się popularny, jaskinia ta stanowiła miejscową atrakcję, choć zwiedzano wtedy raczej pobliską Jaskinię Ciemną (również dostępną obecnie dla turystów).

Jaskinia Łokietka należy do najciekawszych obiektów na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Jest znana od co najmniej XVIII wieku, a od początku ubiegłego stulecia zwiedzano ją z przewodnikiem. Od 200 lat jest tematem licznych wspomnień z Ojcowa pisanych przez zwiedzających.

Za najstarszą wzmiankę o jaskini Łokietka należy najprawdopodobniej uznać relację Hugona Kołłątaja z lat osiemdziesiątych XVII w., który badał jaskinie Ojcowa zapewne podczas działalności reformatorskiej na uniwersytecie krakowskim. ”Widziałem sławne u nas groty, czyli jaskinie koło Ojcowa i Pieskowej Skały znajdujące się... - pisał Kołłątaj zamieszczając bliższy opis jaskini Koziarnia i „Królewskiej Jamy”, która jak wówczas sądzono miała wziąć nazwisko od tego, iż Władysław Łokietek, będąc przymuszony opuścić królestwo ukrywał się w niej przez czas niejaki: co jest tradycją między pospólstwem (...) stąd też i grota (...)nazwana została Królewską jamą”

Jaskinię zwiedzał także znany księgarz i historyk Krakowa Ambroży Grabowski. W jego opisie jaskinia nosi nazwę „Królewskiej”, na pamiątkę, że była przytułkiem nieszczęśliwego Króla Władysława Łokietka, który w roku 1300, podczas gdy Wacław Król czeski tron jego zasiadł, w tajni lasów i miejscach niedostępnych stroskane wiódł życie, równie Czechów, jak i „Polaków obawiając się, a nade wszystko niejakiego Ulryka BoskowiczaCzecha, gubernatora krakowskiego i sandomierskiego, któremu schwytanie jego szczególnie polecane było.

Według niektórych autorów (K. Wróblewski, Z. Zwadzki, E. Sukertowa) do jaskini Łokietka miał przybyć również król Stanisław August Poniatowski podczas pobytu w Ojcowie w 1787 roku. Ostatni polski monarcha życzył sobie zwiedzić schronisko swego poprzednika, nieszczęsnego, a dzielnego króla tułacza. Wizycie króla jaskinia ma rzekomo zawdzięczać swoją trzecią nazwę - Królewska.

Większość relacji dotycząca jaskini przytacza legendę o ukrywaniu się w niej Władysława Łokietka na przełomie XIII i XIV wieku. Jest historycznym faktem, że Władysław Łokietek był zmuszony szukać schronienia przed królem czeskim Wacławem II, który w 1300 roku koronował się na króla Polski. Prawdopodobnie ukrywał się na zamku w Ojcowie przebudowanym w XIV w. przez jego syna , króla Kazimierza Wielkiego i nazwanym „Ociec” na pamiątkę Łokietkowej tułaczki (stąd nazwa miejscowości Ojców). Niewykluczone, że Łokietek znalazł czasowe schronienie w sąsiednich jaskiniach. Wyobraźnia ludu przydała legendę jednej z nich, zwanej dziś Jaskinią lub Grotą Łokietka.

Legenda opowiada więc o tym, że przyszły polski król sypiał na kamiennym łożu, jadł przy dużym głazie w sali Rycerskiej. Pożywienie dostarczali mu okoliczni chłopi, spuszczając je od góry przez otwartą rozpadlinę przy wejściu do jaskini, by nie naruszyć pajęczyny wykonanej przez pająki. Pajęcza sieć przesłoniła wejście do wnętrza groty i pokryta kroplami rosy myliła ślad pogoni. Wprowadziła więc w błąd szukających Łokietka.

2.4. Skarby doliny Prądnika

Piękno owianej legendami Doliny „Orlich Gniazd” od lat inspirowało twórców, jej dzieje i przyroda frapowały naukowców. Sławili ją w swych utworach poeci i pisarze, utrwalali na płótnach malarze, historycy i przyrodnicy poświęcali jej wiele naukowych rozpraw.

Współczesność nie zabiła w ludziach wrażliwości na piękno przyrody, przeciwnie: dziś może bardziej niż kiedykolwiek tęsknią do natury, uciekają w krainę wspomnień o tym, co minęło. „Rajska Dolina” ma i dziś swych wielbicieli, którzy ujrzawszy ją raz, pragną tu ciągle powracać i na nowo odkrywać „skarby” w niej ukryte.

Głównymi atutami Doliny Prądnika są jej walory przyrodniczo - krajobrazowe: nasycenie terenu skałami, jaskiniami, zjawiskami krasowymi, źródłami. Istotne jest także to, że na bardzo małym obszarze można prześledzić wszystkie formy działalności człowieka w całej historii: od archeologicznie potwierdzonych obozowisk ludności paleolitycznej, przez funkcję obronną doliny, funkcję rolniczą, przemysłową (młyny, folusze, tartaki), uzdrowiskową (spełnianą przez Ojców w XIX wieku), aż po dzisiejszą ochronną funkcję parku narodowego.

W Dolinie Prądnika - jednym z najpiękniejszych zakątków Polski odnaleźć można wiele skarbów natury.

Ponad 30 - kilometrowa rzeka Prądnik płynie przez obszar, gdzie rozwinęły się formy krasowe przybierające baśniowe wręcz kształty baszt, maczug, iglic i jaskiń. Specyficzny krajobraz tego terenu intrygują od dawna. Powstanie stalaktytów tłumaczyła legenda związana z Jaskinią Ciemną w Ojcowie. Nieszczęśliwie zakochana dziewczyna prosiła bogów pogańskich, by ją w skałę zamienili. Jej ciało stało się skałą, lecz serce bić nie przestało. Dlatego włosy wciąż jej odrastają w postaci leśnych zarośli, z oczu płyną łzy, które od razu krzepną w kamienie. Tak miały powstać stalaktyty.

Do najbardziej osobliwych zjawisk Doliny należą jaskinie ojcowskie, w których znajdują się zabytki pochodzące z różnych epok w postaci wyrobów krzemiennych, narzędzi, ozdób, ceramiki, broni i monet.

Do najciekawszych należy Jaskinia Ciemna w Ojcowie, skąd pochodzą najstarsze ślady obecności człowieka na tym terenie, sprzed 120 tysięcy lat.

Jaskinia ta zaliczana jest do najcenniejszych stanowisk archeologicznych w Polsce. Stanowi fragment dawnego systemu podziemnych korytarzy i komór, o łącznej długości 230 m, na który składają się: dzisiejsza jaskinia właściwa, zamknięta żelazną kratą (150 m), tuż na prawo od niej Tunel, a za nim tzw. Ogrojec - rodzaj skalnego Dziedzińca otoczonego z trzech stron skałami. Zarówno dziedziniec przed jaskinią, jak i Ogrojec powstały wskutek zawalenia się stropu jaskini, zapewne jeszcze przed epoką lodowcową. Jaskinia Ciemna składa się z obszernej komory, przechodzącej w zwężający się korytarz. Komora wstępna jest największa ze wszystkich znanych na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej. Jej długość wynosi prawie 90 m, szerokość ok. 20 m, a wysokość dochodzi miejscami do kilkunastu metrów. W odległości ok. 30 m od wejścia pod lewą ścianą jaskini, widać masywne stalagmity, z których jedan swym kształtem przypomina lwa. Wnętrze jaskini jest wilgotne, temperatura wynosi ok. +7 C przez cały rok. Z fauny oprócz owadów bezskrzydłych spotkać tu można nietoperze (zwykłe nocki duże i podkowce małe) w liczbie ok., 20 okazów.

Szata naciekowa Jaskini Ciemnej jest uboga, gdyż w większej części została zniszczona w XIX w. i później, kiedy jaskinia była dostępna do zwiedzania.

Spośród 500 jaskiń, które są charakterystycznym tworem przyrody nieożywionej Ojcowa i okolic wiele zasługuje na szczególną uwagę ze względów historycznych, odkrywczych, poznawczych itp.

Są to przede wszystkim: wspominana już Jaskinia Łokietka, Jaskinia Ciemna, a także Jaskinia Wierzchowska, Jaskinia Mamutowa, Jaskinia Nietoperzowa, Jaskinia Zbójecka i Jaskinia Koziarnia.

Charakterystycznym dla Wyżyny Krakowskiej utworem skalnym tworzącym się u ujścia mniejszych dolinek bocznych do głównej doliny jest Brama Krakowska. W Ojcowskim Parku Narodowym i Dolinkach Podkrakowskich wiele jest przykładów podobnych bram skalnych, min. U wylotu Doliny Sąspowskiej (skały Jonaszówka i Plażówki), wąwozu Jamki, wąwozu Stodoliska (skały Sucze) oraz bramy - Bolechowicka i Będkowska.

Kolumny Krakowskiej Bramy zbudowane są z wielkich brył wapienia o wysokości ok. 15 m (lewy bastion jest wyższy i większy. Na łące obok Bramy Krakowskiej rosną dwa cisy. Zostały one tutaj posadzone, ale dawniej, jeszcze w połowie XIX w., cis był częstym gatunkiem występującym w Ojcowskich lasach. Jego ostatnie naturalne stanowisko zniszczono w latach dwudziestych XX wieku.

Brama zwana jest Krakowską, gdyż według tradycji wiódł tędy średniowieczny szlak handlowy ze Śląska do Krakowa, ale nie ma na to żadnych dowodów. Faktem jest natomiast, że w 1928 r. otwarto nową drogę łączącą Ojców z Krakowem i z tej okazji wmurowano pamiątkową tablicę w jeden z filarów Bramy. Protesty przyrodników sprawiły, że tablicę usunięto, jednak ślad pozostał.

Brama Krakowska jest powszechnie rozpoznawalnym miejscem na równi z Wieżą Eiffla, czy Krzywą Wieżą w |Pizzie. Przez wiele lat jej zdjęcie zdobiło okładkę książki do geografii.

Dochodząc do Bramy Krakowskiej mija się nie niemniej znane źródło miłości, którego woda rozgrzewa najzimniejsze serca. Naprzeciwko podziwiać można masyw Góry Koronnej z kolejnym cudem natury, a mianowicie skałę zwaną Rękawicą. Bez specjalnego uruchomiania wyobraźni dostrzec można dłoń z pięcioma palcami, które zachowują właściwe proporcje.

Olbrzymią atrakcją jest Maczuga Herkulesa położona nieopodal zamku w Pieskowej Skale. Jest to najbardziej osobliwa skała na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Maczuga wyróżnia się w krajobrazie swą oryginalną, izolowaną formą i stanowi bodaj najpiękniejszy akcent krajobrazowy w całej Dolinie Prądnika. Wysokość Maczugi Herkulesa wynosi 25 metrów .

Niezwykłym miejscem na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego jest Park Zamkowy (Zdrojowy). Powstał ok. 1885 r. w celach wypoczynkowo - rekreacyjnych z polecenia ówczesnego właściciela Ojcowa Jana Zawiszy, a urządzał go jeden z krakowskich ogrodników. Park ma powierzchnię 11 ha. Ograniczają go zabudowania „Zawiszówek” od południa i Glorietka nad źródłem św. Jana, oraz skały Prałatki - od północy. Jest parkiem typu krajobrazowego, łączy elementy naturalne i kulturowe. Przed urządzeniem Parku Zdrojowego stały tutaj: ruiny zamku,, dom „Pod Łokietkiem” (1860), oberża „Wesele w Ojcowie”(rozebrana w 1928 r.), „Biały Domek” (dom margrabiego - rozebrany po 1928 r.)(, kilka innych zabudowań pod zamkiem oraz kapliczka z figurą św. Jana Kantego. W czasie tworzenia parku wyznaczono ciągi spacerowe, powstała muszla koncertowa (dziś nie istniejąca), posadzono ozdobne drzewa i krzewy, wybudowano Hotel „Pod Kazimierzem”, „Bazar Warszawski”(obiekt handlowy - rozbudowany ok. 1920 r.), willę „Urocza”.

Pod koniec XIX w. park został poszerzony o część północną; na polanie Goplana (Goplanisko) powstał dom zdrojowy o tej samej nazwie (rozebrany w 1937 r.), a w 1901 r. kaplica „Na Wodzie” (na miejscu łazienek zdrojowych), pojawiły się m.in. strzelnica, boiska. Nazwa „Park Zamkowy” używana jest do roku 1963, w związku z utratą przez Ojców statusu uzdrowiska.

Ojców posiada jednak odpowiednie warunki i predyspozycje, aby ponownie ubiegać się o utworzenie uzdrowiska na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Konieczne jest jednak podjęcie wielu działań ze strony organów administracyjnych , zarówno w kwestii starań o ponowne uzyskanie statusu uzdrowiska, jak również w zakresie dostosowania obiektów, aby spełniały wymogi uzdrowiska , ochrona przyrody itp.

ROZDZIAŁ III

OJCOWSKI PARK NARODOWY - OFERTA DLA TURYSTÓW KRAJOWYCH I ZAGRANICZNTCH.

3.1 Propozycje imprez tematycznych w scenerii malowniczego krajobrazu Jury.

Ojcowski Park Narodowy jest udostępniony dla ruchu turystycznego. Obszar ten ma duże tradycje turystyczne i przewodnickie, bowiem dolina Prądnika była odwiedzana już od końca XVIII wieku. Po utracie niepodległości oraz ostatecznym utrwaleniu się granic zaborów, Ojców był jedną z najbardziej atrakcyjnych miejscowości na południu Królestwa Kongresowego i cieszył się zasłużoną sławą wśród malarzy, poetów, uczonych.

Na przełomie XIX i XX wieku Ojców odwiedzało od kilkuset do kilku tysięcy osób rocznie. W okresie międzywojennym Ojców był znaną miejscowością wypoczynkową. Budowa drogi jezdnej łączącej Ojców z Krakowem i Olkuszem udostępniła Dolinę Prądnika dla ruchu samochodowego. A po utworzeniu w 1956 r. Ojcowskiego Parku Narodowego znacznie wzrosła liczba turystów, dochodząc do kilkuset tysięcy osób rocznie. Obecnie Park odwiedza ok. 350 tys. osób rocznie, przy czym połowa tej liczby przypada na maj i czerwiec, z dużą koncentracją w kilku rejonach i wybranych obiektach, takich jak: Park Zamkowy w Ojcowie, Jaskinia Łokietka, Krakowska Brama, Pieskowa Skała i niektóre szlaki piesze.

Obszar Parku ma duże walory turystyczne i edukacyjne. Historyczna zabudowa wsi, wraz z zamkiem, dawnym parkiem zdrojowym oraz budynkami zdrojowymi ii włościańskimi - w zestawieniu z formacjami skalnymi Doliny Prądnika i jej roślinnością, tworzą jedno z najbardziej atrakcyjnych miejsc w Polsce,, gdzie gospodarka ludzka harmonijnie łączy się z przyrodą. Walory krajoznawcze podnoszą dostępne do zwiedzania jaskinie : Łokietka i Ciemna, zamki- w Ojcowie i Pieskowej Skale.

Wyżyna Krakowsko - Częstochowska, kraina o niezwykle urozmaiconym krajobrazie, bogata w zabytki o wybitnej często wartości artystycznej - jest od lat terenem masowo odwiedzanym przez turystów. Z myślą o nich wytyczono tu liczne szlaki, wiodące przez najciekawsze, najbardziej malownicze obszary Jury.ąąa

Ponadto działające tu liczne biura turystyczne, agencje, ośrodki regionalnej turystyki itp. zapewniają i gwarantują turystom przeżycie niesamowitych wrażeń w scenerii przepięknego zakątka Doliny Prądnika połączonych w wysokim standardem usług i różnorodnością organizowanych imprez tematycznych.

Imprezy proponowane przez funkcjonujących tu wielu organizatorów są dostosowane do wymagań każdego turysty. Organizowane są:

• wycieczki piesze,

• wycieczki rowerowe,

• wspinaczka skałkowa,

• przejazdy dorożkami,

• loty balonem,

• kuligi,

• obozy letnie,

• zielone szkoły,

• zimowiska,

• zajęcia ekologiczne,

• plenery malarskie,

• szlaki tematyczne,

• oferty weekendowe,

• oferty dla firm itp.

Imprezy tematyczne cieszą się ogromną popularnością wśród turystów.

Trasy tematyczne są prowadzone przez przewodników ojcowskim szlakami turystycznymi wyznaczonymi przez dyrekcję Ojcowskiego Parku Narodowego. Trasy te prowadzą więc najciekawszymi pod wszelkim względem częściami Doliny Prądnika. Podzielono je pod względami tematycznymi aby bardziej szczegółowo przybliżyć wszystkie wydarzenia jakie miały miejsce w blisko 150 milionowej historii tej doliny.

„Historia i pradzieje Doliny Prądnika” - trasa prowadzi najpiękniejszym szlakiem Ojcowskiego Parku Narodowego - ścieżką poznawczą „Jaskinia Ciemna - Góra Okopy” w trakcie tej imprezy zobaczyć można oprócz Jaskini Ciemnej i znajdującego się w niej jednego z najcenniejszych i najstarszych stanowisk archeologicznych w Polsce, malownicze ruiny Zamku Kazimierzowskiego w Ojcowie, oraz tajemnicze pozostałości wczesnośredniowiecznego grodziska na Górze Okopy . Szlak ten prowadzi poprzez najpiękniejsze widoki na Dolinę Jurajską - wystające skały, unoszące się pośród lasów, nad płynącymi w dolinie wodami Prądnika.

Przykłady innych tras tematycznych to m.in.:

• Podania i Legendy Ojcowa;

• Szlakiem Warowni Jurajskich;

• Rzeźba terenu Doliny Prądnika

• Zobacz wszystko co największe.

Ogromną popularnością cieszy się impreza pod hasłem„Jurajska Przygoda”

Turysta ma tu do wyboru kilka atrakcji: „Noc Jaskiniową” - jest to dwudniowa impreza połączona z eksploracją wybranej jaskini;

„Średniowieczne Zabawy” - w przepięknej zamkowej scenerii odbywają się średniowieczne zabawy połączone z pokazami walk rycerskich. W niektórych walkach mogą uczestniczyć sami turyści np.: strzelanie z łuku, rzut włócznią, walka na wiszącym moście, przeciąganie liny;

„Impreza ze wspinaczką skałkową i biesiadą jaskiniową” - jest raczej adresowana do większej grupy, która podzielona na kilka mniejszych grup mających za zadanie m.in. pokonanie ściany skalnej, przejście mostem linowym, zjazd na linie, pokonanie głębokiego jaru za pomocą „wahadła”. Impreza kończy się biesiadą w jaskini.

Turystom żądnym wrażeń wspaniałych przeżyć dostarczy impreza krajoznawczo - sportowa połączona z lotami balonem. Loty balonem odbywają się w pięknym i malowniczym miejscu jakim są Dolinki Podkrakowskie. Z „Lotu Ptaka” można podziwiać przepiękne okolice zwłaszcza Ojcowskiego Parku Narodowego jak i samą panoramę Krakowa. Ponadto grupy mają do wykonania pewne zadania związane z trasą imprezy. Zakończeniem jest biesiada przy ognisku z pieczeniem prosiaka.

W urokliwych zakątkach Jury Krakowsko - Częstochowskiej i Ojcowskiego Parku Narodowego prosperują biura posiadające oferty również dla firm. Specjalizują się w organizowaniu wszelkich sympozjów, zjazdów, konferencji, szkoleń połączonych z aktywnym wypoczynkiem. Proponują Biesiady Średniowieczne, Paintball, bieg na orientację, szkółkę wspinaczki skałkowej i inne ciekawe spotkania integracyjne. Oferty przygotowywane są indywidualnie według potrzeb klienta.

3.2 Aktywny wypoczynek na szlakach turystycznych Ojcowskiego Parku Narodowego.

Przepiękne krajobrazy i zróżnicowane ukształtowanie terenu Jury Krakowsko - Częstochowskiej sprawiają, że jest to wymarzone miejsce do uprawiania turystyki pieszej, jak i modnego w ostatnim czasie kolarstwa górskiego. Dla zainteresowanych uprawianiem turystyki rowerowej Jura oferuje także odpowiednie szlaki rowerowe. Zimą natomiast istnieją sprzyjające warunki dla narciarzy. Inną atrakcyjną formą aktywnego wypoczynku może stać się wspinaczka skałkowa. Tereny te są do tego miejscem wprost wymarzonym.

Obecnie przez Ojcowski Park Narodowy biegnie kilka szlaków turystycznych o długości 25 km, którymi można dotrzeć pieszo do wszystkich najcenniejszych obiektów przeznaczonych do zwiedzania. Najdłuższy szlak, znakowany na czerwono, będący fragmentem Szlaku „Orlich Gniazd”, przebiega dnem Doliny Prądnika. Niebieski szlak Warowni Jurajskich wchodzi na teren Ojcowskiego Parku Narodowego od strony zachodniej w rejonie Jaskini Łokietka,, dalej Wąwozem Ciasne Skałki przez Krakowską Bramę Doliną Prądnika do Grodziska i Skały. Szlak Dolinek Jurajskich (znaki żółte) biegnący z Krzeszowic przez większość sąsiednich dolin wchodzi na teren Parku od strony Murowni, we wsi prądnik Korzkiewski. W Dolinie Prądnika łączy się z czerwonym Szlakiem Orlich Gniazd i biegną razem w górę Doliny przez Ojców; tu żółty szlak Dolinek Jurajskich odchodzi w lewo i Doliną Sąspowską przez Sąspów i Kalinów dociera do Pieskowej Skały. W Dolinie Sąspowskiej odchodzi na Złotą Górę do Jaskini Ciemnej i na Górę Okopy szlak zielony, wyznakowany w 1992 roku na Złotej Górze, obok restauracji „Zajazd”, bierze również początek czarny szlak do Jaskini Łokietka.

Najpopularniejsze szlaki turystyczne to niewątpliwie Szlak Orlich Gniazd, oraz Szlak Warowni Jurajskich. Szlak Orlich Gniazd jest najstarszym znakowanym szlakiem na Jurze Krakowsko - Częstochowskiej (powstał około 1950 r.). Wszyscy nie znający Jury powinni zacząć wędrówkę właśnie od tego szlaku, prowadzi on bowiem przez najbardziej reprezentatywne obiekty.

Wzdłuż wybranych szlaków wyznaczono dwie ścieżki dydaktyczne, mające na celu bliższe zapoznanie turystów z obiektami przyrodniczymi i kulturowymi Parku. Pierwsza z nich zaczyna się w Parku Zamkowym, biegnie szlakiem czarnym do Jaskini Łokietka, a następnie niebieskim do Krakowskiej Bramy. Druga natomiast pokrywa się z zielonym szlakiem do Jaskini Ciemnej. Początek wszystkich pieszych tras wycieczkowych znajduje się w centrum Ojcowa, obok domku „Na Postoju”, przy parkingu u stóp pozostałości zamku ojcowskiego, w Parku Zamkowym.

Wyżyna Jurajska to wymarzone miejsce do uprawiania turystyki

rowerowej. Krajobraz tego urokliwego zakątka z perspektywy rowerowego siodełka wygląda zupełnie inaczej. Jeszcze piękniej.

Na Jurę jeździ się po adrenalinę. Po mocne wrażenia, które zapewnia jazda „na łeb, na szyję”, po kamieniach, albo zygzakiem,, między pniami drzew. Amatorów ekstremalnych przeżyć można spotkać tu bez liku. Oczywiście po Jurze można też przemieszczać się inaczej. Spokojnie, ale równie emocjonująco. Przy mniejszej prędkości można nawet więcej zobaczyć. A jest co podziwiać - wapienne baśniowe skałki wśród zieleni i wkomponowane w nie ruiny zamków.

Biura turystyczne oferują amatorom „dwóch kółek” przeżycie niesamowitych przygód pod hasłem -„Rowerem przez najpiękniejsze okolice Ojcowskiego Parku Narodowego”.

W ofercie są wycieczki jedno i kilku dniowe o różnym stopniu trudności.

Dla początkujących: Ojców - Brama Krakowska - Jaskinia Ciemna- Ojców

(około 2,5 km|)

Dla wytrwałych: Ojców -Dolina Sąspowska - Zamek w Pieskowej Skale - Ojców (około 9 km)

Dla najwytrwalszych: Ojców - Brama Krakowska - Jaskinia Ciemna - Grodzisko - Zamek w Pieskowej Skale - Ojców (15 km).

Wszystkie te wycieczki rowerowe rozpoczynają się od spotkania z przewodnikiem w „Ojcowie” i następnie jedzie przez Jurę się wybraną trasą.

Urozmaicona rzeźba terenu Wyżyny jurajskiej stwarza fantastyczne warunki do wspinaczki skałkowej. Czy można uzyskać gwarancję na 100% udaną wspinaczkę skałkową? Gdyby takie gwarancje były wydawane, Wyżyna Krakowsko - Częstochowska z pewnością zostałaby nią objęta. Doskonałej jakości skała, przepiękne krajobrazy oraz przyjazny klimat przyciąga spragnionych przygód wspinaczy z całej Polski i nie tylko. Występujące tu obiekty skalne, cechuje różnorodność, co sprawia, że stopień trudności wspinaczki jest zróżnicowany. Każdy znajdzie tutaj drogi odpowiednie do swych umiejętności i preferencji. Mogą tu doskonalić się nowi adepci tego sportu, jak i trenować swoje umiejętności już zaawansowani alpiniści.

3.3 Rozwój turystyki rowerowej, jako propozycja uatrakcyjnienia regionu Ojcowskiego Parku Narodowego.

Jura Krakowsko - Częstochowska ze względu na swe warunki

naturalne, urozmaicony krajobraz oraz położenie geograficzne, posiada duży potencjał dla rozwoju turystyki i to nie tylko w skali kraju. Region ten może stanowić poważną ofertę również na mapie turystycznej Europy.

Unikatowe w skali Europy walory turystyczne, przepiękne zabytki architektury, jak również znaczenie historyczne tego urokliwego miejsca mogą stać się głównym czynnikiem uruchamiającym i generującym mechanizm pozytywnych społecznie i ekonomicznie przekształceń,, które mogłyby uatrakcyjnić region Ojcowskiego Parku Narodowego dla przyciągnięcia turystów z kraju, jak również z zagranicy.

Ojcowski Park Narodowy leży w strefie podmiejskiej Krakowa w sercu obszaru zamieszkałego przez ¼ populacji naszego kraju. Zatem kluczowym problemem dla Parku jest intensywny ruch turystyczny, który trwa tutaj przez ponad 6 miesięcy w roku, tj. od około połowy kwietnia do pierwszej dekady listopada. Szacunkowe dane wskazują liczbę turystów od ponad 200 tys. w 1990 roku do około 450- 500 tys. w 2003 roku. Nadmierna koncentracja zwiedzających powoduje zatłoczenie szlaków turystycznych i miejsc najczęściej odwiedzanych. Należy do nich Pieskowa Skała, centrum Ojcowa (okolice zamku i Bramy Krakowskiej) oraz Jaskinia Łokietka.

Tak silna koncentracja czasowa i przestrzenne turystyki, ogranicza dalsze możliwości rozwoju, a także powoduje silną antropopresję na środowisko, co może doprowadzić do deprecjacji jego walorów. Dlatego z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju regionu Ojcowskiego Parku Narodowego jest dywersyfikacja jakościowa, przestrzenna i czasowa oferty turystycznej.

Jednym ze sposobów uatrakcyjnienia oferty jest rozwój turystyki

aktywnej, w tym turystyki rowerowej, która może przy tym stać się czynnikiem rozwoju lokalnego i regionalnego.

Rozwój turystyki, a tym samym rozwój turystyki rowerowej wychodzi naprzeciw zasadom zrównoważonego rozwoju zawartych w dokumentach międzynarodowych, których sygnatariuszem jest Polska, w tym m.in. Agendy 21, gdzie zaleca się zrównoważony rozwój systemów transportowych nie szkodzących środowisku oraz zachęcanie do korzystania z niesilnikowych środków transportu m.in. przez tworzenie sieci dróg dla rowerów i pieszych.

Rozwój turystyki rowerowej jest zgodny z podstawowymi zasadami ekorozwoju, tj.:

• Jedności w różnorodności, gdyż promuje alternatywne środki transportowe,

• Dobrowolności, gdyż stwarza możliwość wyboru aktywnej,

lub biernej formy wypoczynku, oraz niezmotoryzowanej formy przemieszczania się w całym łańcuchu transportowym lub tylko w jego części, w formie: samochód + rower - parkuj samochód i jedź rowerem oraz / lub pociąg + rower - dojedź pociągiem i jedź dalej rowerem.

Niewątpliwy wpływ na rozwój turystyki rowerowej ma polityka państwa, regionu, miasta, gminy, oraz istniejące regulacje prawne w zakresie wykorzystania roweru w ruchu kołowym oraz rozwoju zagospodarowania turystycznego, jako formy aktywności ekonomicznej mieszkańców. Innym ważnym czynnikiem są możliwości finansowe uczestnika turystyki rowerowej, które wpływają na wybór standardu i zakresu usług turystycznych oferowanych przez organizatorów tej formy turystyki.

Rozwój turystyki posiada wieloaspektowy wpływ na rozwój obszarów zurbanizowanych i terenów wiejskich, przy czym największy wpływ jest z reguły w małych miastach i na terenach wiejskich, gdzie skutki wprowadzenia nowej formy infrastruktury turystycznej i komunikacyjnej są bardziej widoczne, niż w dużych skupiskach miejskich.

Rozwój turystyki rowerowej może w znaczący sposób podnieść atrakcyjność turystyczną miasta, gminy, powiatu czy województwa. Może wpływać na rozwój agroturystyki dzięki odpowiedniej promocji przez zainteresowane samorządy lokalne, stworzyć wizerunek ekoterenów (miejscowości, gmin). W warunkach polskich rozwój turystyki rowerowej może być znaczącym czynnikiem rozwoju lokalnego, ze względu na istniejący niewykorzystany potencjał w tym względzie, w postaci naturalnych walorów krajoznawczo - turystycznych i przyrodniczych o wysokich wartościach znawczych, niezbędnej bazy gastronomicznej i noclegowej, a także istniejącej sieci drogowej, która wymaga poza miastami niewielkich stosunkowo przedsięwzięć modernizacyjnych, co nie jest bez znaczenia w obecnej sytuacji ekonomicznej.

Od czasu wynalezienia rower znalazł swoje miejsce w życiu społecznym rozwiniętych krajów. Pełni on ważną rolę w komunikacji lokalnej, a jego główną rolą stała się rekreacja i turystyka. Turystyka rowerowa, jako forma turystyki aktywnej odznacza się dużą różnorodnością form.

Na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej turystyka rowerowa, jako integralna część całego obszaru turystyki powinna zająć znaczącą pozycję w gospodarce regionu.

Rozwój długodystansowych tras rowerowych w Europie stwarza ogromny potencjał dla europejskiej turystyki. Przykłady wielu krajów europejskich mogą stanowić doskonałą ilustrację do tego, jak trasy rowerowe przyczyniły się do wzrostu atrakcyjności wielu regionów i miejscowości. Za przykład może posłużyć miejscowość Grein na trasie Donauradweg w Austrii, gdzie 60 - 80% miejsc hotelowych wykorzystywanych jest przez turystów rowerowych. Wiedeń jest jedną ze stolic, która oferuje zwiedzanie atrakcji na rowerze, czy miasto Drenthe w Holandii przyciągające rocznie na różne imprezy 30.ooo turystów rowerowych, którzy pozostawiają w tym mieście mln Euro.

Atutem Jury, oprócz walorów - przyrodniczo - krajobrazowych jest dobry klimat wokół turystyki wśród lokalnych społeczności i bogata oferta tematyczna. To stwarza szansę maksymalnego i dynamicznego wykorzystania predyspozycji turystycznych regionu w celu podniesienia jego atrakcyjności i przyciągnięcia większej rzeszy turystów z kraju i z zagranicy.

Optymalne i dynamiczne wykorzystanie predyspozycji turystycznych regionu Ojcowskiego Parku Narodowego dla rozwoju turystyki rowerowej powinno odbywać się poprzez następujące działania:

- utworzenie organizacji zarządzającej rozwojem turystyki rowerowej na Jurze Krakowsko - Częstochowskiej.

• utworzenie silnego lobby turystycznego poprzez wspólne działania władz i zrzeszeń turystycznych

• wylansowanie za pomocą narzędzi marketingowych produktu turystyki rowerowej na Jurze

• promocja tradycji regionu

• ukierunkowana prezentacja oferty turystyki rowerowej na targach turystycznych krajowych i zagranicznych

• opracowanie materiałów i wydawnictw promocyjnych.

Aby Jura Krakowsko - Częstochowska mogła konkurować i zostać

włączona do międzynarodowego rynku turystyki rowerowej konieczne jest techniczne wsparcie wyznaczonych tras rowerowych. Prace powinny obejmować budowę ścieżek w najbardziej krytycznych punktach trasy, utwardzanie gruntu, oraz inne formy podnoszenia jakości trasy.

Wspomniana wcześniej potrzeba dywersyfikacji produktu turystycznego w regionie Ojcowskiego Parku Narodowego, realizowana m.in. przez turystykę rowerową wymaga działań podobnych do tych , które podjęto w Europie. Przyciągnięcie turystów rowerowych, możliwe jest przez wyznaczenie międzynarodowych tras rowerowych, które stanowiłyby klarowny produkt turystyczny i tworzyłyby szkielet sieci szlaków rowerowych w regionie. Bardzo popularnym produktem turystyki rowerowej są trasy wykorzystujące tematykę przyrodniczą i historyczną. Jura Krakowsko - Częstochowska ze swymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi oraz historycznymi stanowi doskonałe pole do rozwoju tego typu tras tematycznych.

Rozwój turystyki rowerowej na Jurze stwarza ogromne możliwości wzrostu ekonomicznego wielu społeczności lokalnych. Dotychczasowe doświadczenia wielu krajów europejskich przyniosły pozytywne efekty. Turystyka rowerowa jest świetnym sposobem wypoczynku i pozyskuje coraz więcej zwolenników, dlatego władze administracyjne regionu Ojcowskiego Parku Narodowego powinny dołożyć wszelkich starań mających na celu rozwój tej właśnie formy aktywnej turystyki, co sprawi, że region ten stanie się bardziej atrakcyjną ofertą zarówno dla turystów krajowych jak i zagranicznych.

3.4 Warunki efektywnej komercjalizacji Ojcowskiego Parku Narodowego, jako regionalnego produktu turystycznego.

Dynamicznie rozwijająca się gospodarka oraz szybko postępująca demokratyzacja stosunków społecznych powoduje wielki rozwój turystyki w Polsce. Dzięki korzystnemu położeniu w Europie oraz dużej liczbie atrakcyjnych miejscowości, kraj nasz stał się istotnym elementem światowego rynku turystycznego, jednak mimo ogromnej atrakcyjności naszych produktów turystycznych, często nie potrafimy odpowiednio ich wypromować i sprzedać.

W działaniach promocyjnych na rynku krajowym nadal daje się odczuć brak kompleksowej oferty usług turystycznych. Wiele polskich regionów atrakcyjnych turystycznie musi zdecydować się na podjęcie zdecydowanych działań w celu efektywnej komercjalizacji swych regionalnych produktów turystycznych.

Region Ojcowskiego Parku Narodowego w oparciu o znaczne walory środowiska przyrodniczego, różnorodność krajobrazu, bogactwo zróżnicowanych zasobów historycznych i kulturowych, oraz perspektywę poprawy dostępności komunikacyjnej regionu może zapewnić sobie dynamiczny rozwój następujących form turystyki:

• wypoczynek pobytowy,

• krajoznawstwo,

• aktywna turystyka kwalifikowana,

• agroturystyka,

• turystyka zdrowotna.

Dobre rozpoznanie walorów turystycznych w regionie Ojcowskiego Parku

Narodowego i odpowiednia ich komercjalizacja stwarzają możliwości ponadlokalnego rozwoju dla obszaru. Systematyczny wzrost ruchu turystycznego notowany w regionie wymaga odpowiedniego postępu prac nad poprawą atrakcyjności stanu środowiska przyrodniczego i krajobrazowego oraz poprawy infrastruktury dla rozwoju turystyki. Pozwoli to na sprzedaż produktu turystycznego regionu spełniającego wymogi krajowego i międzynarodowego rynku turystycznego.

Przygotowanie takiego produktu wiąże się z koniecznością restrukturyzacji form użytkowania turystycznego obszaru, eliminacji zagrożeń i przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego, krajobrazowego i kulturowego.

Istotnym jest , aby lokalne władze Ojcowskiego Parku Narodowego opracowały odpowiednią strategię efektywnego rozwoju regionalnej turystyki i przy uwzględnieniu lokalizacji Parku, jego dostępności komunikacyjnej oraz stanu środowiska naturalnego, wyznaczyły cele strategiczne i podjęły odpowiednie działania w sferze turystyki obszaru.

Za niezbędne należy uznać realizację następujących celów:

• zapewnienie odpowiedniego stanu środowiska naturalnego i eksponowanie wartości historyczno - kulturowych, jako czynnika zwiększenia turystycznej atrakcyjności regionu;

• ograniczenie efektów negatywnych działań na środowisko naturalne;

• wykreowanie Regionu Ojcowskiego Parku Narodowego na bazowy ośrodek turystyki wykorzystujący walory rekreacyjne, historyczne i kulturowe regionu.

Rozwój turystyczny obszaru Ojcowskiego Parku Narodowego wymaga

polepszenia i budowy funkcjonalnej infrastruktury. Odpowiednia infrastruktura obok walorów środowiskowych składa się na atrakcyjność turystyczną regionu. Podstawowymi elementami tej infrastruktury są:

• dobrze przygotowana baza oraz standard świadczonych usług, wyrażony poprzez rozbudowaną bazę danych na potrzeby informacji turystycznej,

• biznes wspomagający poszczególne pola turystyki,

• hotele,

• parkingi,

• struktury promocji dla oferty usług turystycznych,

• rozwój sportowych i rekreacyjnych obiektów,

• internet i e - mail, jako narzędzia dostępu do usług turystycznych.

Nierozerwalnym komponentem infrastruktury turystycznej staje się obecnie internet i portale turystyki internetowej. Oznacza to konieczność wdrożenia i wzmocnienia w regionie OPN urządzeń i programów temu służących. Nie jest możliwy rozwój lokalnej gospodarki przy obecnym stanie technologii informacyjnej. Infrastruktura wysokiej jakości zwiększa możliwość współpracy i wymiany biznesu. Dostęp do nowych technik informacyjnych kreuje nowe rodzaje działań gospodarczych, także rozwój narzędzi multimedialnych . w ten sposób działalność gospodarcza wzmacniająca rozwój turystyki uniezależnia się od stałego miejsca jej wykonywania, co zwiększa mobilność poszczególnych uczestników rynku pracy.

Poprzez dobrej jakości informację i infrastrukturę informacyjną można w regionie Ojcowskiego Parku Narodowego zwiększyć udział tego obszaru w wymianie turystycznej.

Ojcowski Park Narodowy może stać się lokalnym atrakcyjnym centrum turystyczno - rekreacyjnym, krajoznawczym i kulturowo - historycznym , dysponując wspaniałymi zabytkami architektury, terenami zielonymi, zróżnicowanym krajobrazem, rzekami, dolinkami, jaskiniami. Łącząc te poszczególne elementy można oferować dla tego uroczego zakątka Jury Krakowsko - Częstochowskiej atrakcyjne programy rozwojowe i przygotować odpowiedniej jakości produkt i markę turystyczną OPN.

Region Ojcowskiego Parku Narodowego jest obszarem o dużym potencjale, jednak nie w pełni wykorzystanym, a częściowo też nie najlepiej zagospodarowanym i zorganizowanym. Nadmierna koncentracja zwiedzających powoduje zatłoczenie szlaków turystycznych i miejsc najczęściej odwiedzanych. Od kilku lat największy problem stanowi wzrastający z roku na rok ruch samochodowy, zwłaszcza w dni wolne od pracy. Obydwa parkingi - w centrum Ojcowa (przy zamku) i w Pieskowej Skale są bardzo szybko zapełniane i pojazdy zatrzymują się wzdłuż drogi jezdnej, zwłaszcza w rejonie skrzyżowania na Złotą Górę i przy Kaplicy w Ojcowie. Dużą pomoc w regulacji ruchu turystycznego stanowi Straż Ochrony Przyrody i Policja ze Skały oraz działająca od 1999 roku Straż Ojcowskiego Parku Narodowego. Do dyspozycji zmotoryzowanych turystów jest bezpłatny w dni robocze parking na Złotej Górze ( w dni wolne od pracy pobiera się opłaty), który w dni zwykłe jest praktycznie mało wykorzystany, a w dni świąteczne także ma wolne miejsca. Zatłoczenie Parku pojazdami mechanicznymi wymaga ukończenia drogi obwodnicowej ze Sułoszowej do Sąspowa przez tzw. Bukowiec. Droga ma już ponad 20 - letnią historię i na razie nic nie wskazuje na jej szybką rozbudowę. Ojcowski Park Narodowy nie ma więc praktycznie wpływu na ograniczenie liczby pojazdów samochodowych. W związku z tym stara się przynajmniej wpływać na zmianę modelu zwiedzania - z rekreacyjnego na edukacyjny.

Do dyspozycji turystów są dostępne wciąż te same obiekty: zamki w Ojcowie i Pieskowej Skale, Jaskinia Łokietka i Ciemna oraz muzea - Przyrodnicze im. Prof. Władysława Szafera OPN i Regionalne miejscowego oddziału PTTK oraz zespół sakralny Pustelni b. Salomei w Grodzisku. Turyści mogą też odwiedzać galerię rzeźby Tadeusza Ostaszewskiego w Prądniku Korzkiewskim i chatę Pustelnika w pobliżu skały Łaskawiec.

Interesującym uzupełnieniem stałej wystawy w Zamku w Pieskowej Skale było otwarcie wystawy kostiumów i dekoracji z filmu „Ogniem i Mieczem” warto przypomnieć, że większość zdjęć wykonywano w Ojcowie oraz w Pieskowej Skale, co mogło by być istotnym elementem promocji regionu.

Priorytetowym zagadnieniem w strategii efekywnego rozwoju obszaru OPN powinny być wysiłki zmierzające do poprawy jakości oferowanych usług o nastawieniu na turystykę, poprawa zaplecza sanitarnego i wyglądu terenów rekreacyjnych. Ważna jest stopniowa integracja i koordynacja przedsięwzięć w tej dziedzinie, rozwijanie współpracy i konceptulanego podejścia do infrastruktury regionu jako całości. Efektywność powyższych wysiłków zwiększy znacznie stworzenie centralnej turystycznej bazy danych , dostarczającej aktualnych i szczegółowych informacji o Parku i regionie (noclegi, komunikacja, zaplecze turystyczne, atrakcje, zabytki, sposoby i możliwości spędzania czasu, etc.).

Bardzo korzystne dla regionu OPN byłoby zacieśnianie współpracy z sąsiednimi gminami i miastami. Z jednej strony sprzyjająca byłaby ściślejsza wymiana informacji i doświadczeń oraz wzajemne wspieranie się i promowanie tych gmin, wymiana kulturalna, współorganizowanie większych przedsięwzięć. Z drugiej strony należałoby zacieśnić więzi z sąsiednimi gminami w celu podniesienia atrakcyjności turystycznej całego regionu OPN.

Doświadczenie krajów Unii Europejskiej uwypukla znaczenie zorganizowanego i prężnego systemu informacji turystycznej, jako czynnika zwiększającego liczbę turystów, wydłużającego czas pobytu i zwiększającego ich wydatki.

Trzeba jednak jasno powiedzieć, że w zakresie informacji turystycznej region OPN ma jeszcze dużo do zrobienia, podobnie zresztą jest w całej Polsce. Tak naprawdę nie istnieje w naszym kraju jeszcze jeden w pełni zintegrowany system tejże informacji. A przecież skuteczność takiego systemu w kształtowaniu wizerunku czy to kraju, czy poszczególnych regionów jest nie do przecenienia. Pamiętać należy ,że działalność informacji turystycznej to nie tylko samo informowanie. To także doradztwo, pomoc i opieka dla turystów. Stąd wydaje się, niemożliwe by sprostała temu sama branża turystyczna. Bez szerokiej współpracy z samorządem terytorialnym - i to na wszystkich szczeblach - efekty będą mizerne. Zatem władze lokalne OPN powinny podjąć odpowiednie kroki i do wszelkich działań ze sfery informacji turystycznej powinny zaangażować i policję i i Straż Miejską oraz inne służby.

Ważnym elementem budowy wizerunku regionu Ojcowskiego Parku Narodowego jest promocja produktów lokalnych - Francja i Niemcy organizują festiwale artykułów takich jak: piwo, wino, owoce, ryby etc. Dobrym krajowym przykładem odpowiednio wypromowanego produktu obszaru mogą byś toruńskie pierniki o których słyszał każdy Polak.

Zatem w myśl stworzenia strategii rozwoju i komercjalizacji regionalnego produktu turystycznego - OPN, rozwój lokalnych produktów „markowych” przeznaczonych na polski rynek ma ogromne znaczenie dla promowania kraju i jego regionów na rynkach światowych. Na poziomie budowania lokalnej strategii, stworzenie silnych i charakterystycznych marek produktów miejscowych znacznie podniesie atrakcyjność i niepowtarzalność walorów regionu. Marki wprowadzają produkt turystyczny na rynek, powodzenie na rynku owocuje rozwojem lokalnej turystyki.

Wobec strategicznego znaczenia rozwoju solidnych, trafnie wybranych i dobrze rozwijających się regionalnych marek, konieczne jest wspieranie i promowanie produktów i firm mających największe szanse na zaistnienie na rynku, jako mocna, charakterystyczna marka.

Promowanie i monitorowanie działań na rzecz tworzenia i rozwoju lokalnych marek oraz dążenie do powstania charakterystycznych, dobrze kojarzonych i wiążących się ze strategią promocji turystycznej regionu OPN znaków produktowych, usług oraz imprez znacznie podnosi świadomość i wiedzę potencjalnych turystów, co powoduje uwzględnienie tego zakątka Jury Krakowsko - Częstochowskiej jako jednego z punktów urlopowych, wycieczkowych, krajoznawczych, czy biznesowych podróży. A przecież OPN ma swoje charakterystyczne symbole - nietoperz , Maczuga Herkulesa, jaskinie, Brama Krakowska etc., i mają one ogromną szansę stać się rozpoznawalne nie tylko w kraju, lecz również zagranicą, muszą tylko zostać odpowiednio wypromowane.

Warunkiem koniecznym dla skuteczności tego przedsięwzięcia jest strategiczny wybór wspieranych marek - muszą one być jednoznacznie kojarzone z przyjętą koncepcją budowy turystycznego wizerunku regionu Ojcowskiego Parku Narodowego, jako unikalnego, niepowtarzalnego, atrakcyjnego obszaru .

Zatem właściwie najważniejszym czynnikiem efektywnej komercjalizacji Ojcowskiego Parku Narodowego jako regionalnego produktu turystycznego jest intensywna jego promocja, która bazując na walorach naturalnych, środowiskowych, krajobrazowych i kulturowych musi odbywać się zgodnie z określoną strategią regionu. Zanim jednak ona powstanie należałoby przeprowadzić badania marketingowe. Zdaniem lokalnych branżowcówcw promowaniu OPN należy uwzględniać cechy charakterystyczne tylko dla tego właśnie regionu, na których można by oprzeć jego wizerunek. Te cechy charakterystyczne to właśnie: jaskinie, „Orle Gniazda”|, Maczuga Herkulesa, Brama Krakowska.

Istotnym elementem promocji regionu OPN jest przygotowanie i opracowanie przez lokalne władze materiałów promocyjnych (plakatów, ulotek, katalogów ofert turystycznych). Ponadto organizowanie kampanii medialnych - emisje spotów telewizyjnych i radiowych, zamieszczanie reklam w prasie, ustawiani billboardów, a wszystko po to by wykreować region Ojcowskiego Parku Narodowego, jako obszar Niezapomnianych wrażeń, chętnie odwiedzany przez turystów z kraju i z zagranicy.

Zakończenie

Turystyka jest chyba największym przemysłem współczesnego świata

oraz najbardziej rozwijającą się dziedziną życia. Obserwowany w ostatnich latach jej żywiołowy rozwój nastąpił wskutek wzrostu potrzeb ludności w zakresie turystyki i rekreacji. Spowodowane to było wzrostem stopy życiowej i świadomości intelektualnej, oraz doskonaleniem komunikacji i rozwojem infrastruktury turystycznej. Obecnie w regionach turystycznych, turystyka jest lokomotywą rozwoju, gdyż pociąga za sobą rozwój wszystkich innych dziedzin życia i gospodarki. Rozwój cywilizacji powoduje, że wyjazdy, niezależnie od ich motywów, stają się potrzebą współczesnego człowieka.

W regionie Ojcowskiego Parku Narodowego turystyka zawsze odgrywała ważną rolę. Jest to obszar na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej o szerokich walorach turystycznych. Składają się na nie walory: wypoczynkowe, unikatowe krajoznawcze oraz historyczno - kulturowe. Piękno ojcowskich terenów przyciąga rzesze turystów z kraju i z zagranicy, jednak koniecznym jest podejmowanie przez władze administracyjne obszaru Ojcowskiego Parku Narodowego działań zmierzających do rozwoju i wzrostu atrakcyjności turystycznej regionu, ponieważ stale rośnie konkurencja na krajowym i międzynarodowym rynku turystycznym, a co za tym idzie, rosną wymagania turystów.

Aby turystyka regionalna na terenach Ojcowskiego Parku Narodowego spełniała pokładane w niej nadzieje i stała się rzeczywistym czynnikiem rozwoju tego obszaru, niezbędne jest inne od dotychczasowego, bardziej kompleksowe podejście, które w konsekwencji doprowadzi do tworzenia i rozwoju produktów turystycznych w oparciu o typowo regionalne zasoby tj.: unikalny krajobraz, jaskinie, skały, zamki itp.

Współczesny rynek turystyczny jest bardzo konkurencyjny i w związku z tym niezwykle wymagający, dlatego należy występować z ofertami, które są na tyle oryginalne, że przyciągną uwagę klientów indywidualnych i biur podróży i zostaną zauważone na rynku zachowując swój regionalny charakter.

Niezwykle istotnym jest, aby w efektywnym kształtowaniu Ojcowskiego Parku Narodowego, jako regionalnego produktu turystycznego podejmować pewne skoordynowane działania, które sprawią, że obszar ten będzie interesującą ofertą turystyczną. Zarówno pod względem tworzenia i rozwoju produktu, jego marketingu i lokalnych podmiotów zaangażowanych w projektowanie regionalnej atrakcji turystycznej konieczna jest kompleksowość w działaniu. Infrastruktura ogólna, zachowanie krajobrazu i regionalne atrakcje są potencjalnymi składnikami produktu turystycznego. Ich standard składa się na postrzeganą przez klientów jakość tego produktu. Sama jakość ma wiele wymiarów: od jakości środowiska naturalnego poprzez zakwaterowanie i atrakcje, na jakości materiałów reklamowych, informacji i dostępności oferty kończąc. Ten ostatni element jest bardzo istotnym ogniwem rozwoju turystyki regionalnej w Polsce.

Ojcowski Park Narodowy, jako regionalny produkt turystyczny jest obszarem o wspaniałych walorach turystycznych, jednak aby mógł wciąż stanowić cel ruchu turystycznego musi być wciąż uatrakcyjniany jednak zachowując swą regionalną tożsamość i intensywnie promowany. Konieczna jest także a właściwie przede wszystkim dbałość i ochrona środowiska naturalnego, które jest najcenniejszym bogactwem tego obszaru.

Literatura

1. J. Altkorn, Marketing w turystyce, PWN, Warszawa 2000

2. T. Buczak, Trendy w turystyce europejskiej, http://www.hotelarze.pl/tur-eur.

3. E. Cieśluk, Dzieje Doliny Prądnika, Dziennik Polski z dn. 12.10.2001r.

4. E. Cieśluk, W kolejce do Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Narodowego UNESCO, Dziennik Polski z dn. 12.10.2001r.

5. S. Czaja,T. Zieliński, Trasy na weekend po Wyżynie Śląskiej i Jurze Krakowsko - Częstochowskiej, Videograf II, Katowice 1998

6. T. Domański, P. Kowalski, Marketing dla menedżerów, PWN, Warszawa - Łódź 1998

7. T. Domański, Marketing terytorialny, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1997

8. L. Garbarski, J. Rutkowski, W. Wrzosek, Marketing, PWE Warszawa 1994

9. W.W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 1998

10. G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2001

11. J. Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w turystyce, PWE, Warszawa 1997

12. B. i L. Jesionkowscy, Dolina Orlich Gniazd, Dom Książki, Kraków 1991

13. Ph. Kotler, marketing, Analiza. Planowanie. Wdrażanie. Kontrola., wydawnictwo Felberg SJA, Warszawa 1999

14. A. Kozłowski, J. Klimczak, Bezpieczeństwo turystów w Polsce, http://www.centrumprasowe polskiej agencji informacyjnej S.A.

15. M. P. Krzemień, J. Partyka, Jaskinia Łokietka, Wydawnictwo „Karpaty”, Kraków 1990

16. S. Kuśmierski, D. Ostrowski, Zastosowanie marketingu w turystyce, http://www.produkt turystyczny.pl

17. L. Marzec, K. Mazurek, T. Suchecki, Wyżyna Krakowsko - Częstochowska, Szlaki turystyczne, Zakład Wydawniczo - Propagandowy PTTK, Warszawa 1981

18. V. T. C. Middleton, Marketing w turystyce, PAPT, Warszawa 1996

19. J. Musiałkiewicz, Marketing, Ekonomik, Warszawa 1998

20. A. Niezgoda, Marketing terytorialny w regionie turystycznym, http://www.produkt regionalny.pl

21. A. Pabian, Marketing trudnych produktów, Marketing w praktyce nr 7/2001

22. J. Panasiuk, Produkt turystyczny, Advertising& you nr 1/2002

23. J. Panasiuk, Tożsamość turystyczna regionu zachodniopomorskiego, Advertising& you nr 6/2000

24. J. Partyka, Ojcowski Park Narodowy, Przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1979

25. J. Partyka, Ojcowski Park Narodowy, Spotkania z przyrodą, Przewodnik kieszonkowy, Multico, Oficyna Wydawnicza Sp. z.o.o. Warszawa 2001

26. O. Piekarzewska, Rozbudowa infrastruktury turystycznej, http://www.pot.gov.pl/news.asp

27. M. Pietrzak, Sumienie marketingowca, Bussinessman Magazine nr 2/2004

28. M. Piróg, produkt regionalny w turystyce wiejskiej , http://www.turystyka wiejska.region.pl

29. Praca zbiorowa pod red.J. Altkorna, Podstawy marketingu, Instytut Marketingu, Kraków 1999

30. K. Przybyłowski, S. W. Hartley, R. A. Kerin, W. Rudelius, Marketing, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 1998

31. S. Pruchniewski, T. Majka, Turystyka w działaniach samorządów na poziomie lokalnym, http://www.gryfnet.pl/region=turystyka

32. M. Prymon, Menedżerskie i społeczne aspekty współczesnego marketingu, Ekspert, Wrocław 1999

33. M. Sapała, Rowerem w Polskę, Cosmopolitan, czerwiec 2004

34. M. Słodowa - Hełpa, Warunki i czynniki rozwoju turystyki w gminie (na szczeblu lokalnym), materiały konferencyjne Tour Salon, Poznań 2002

35. W. Siemiński, Relacje organów i urzędu gminy z lokalnymi środowiskami opiniotwórczymi w ujęciu marketingowym, Człowiek i Środowisko, nr 2/1997

36. S. Srowieraj, Happy End po polsku, Advertising& you nr 2/2001

37. M. Urbaniak, Jaki kraj, taki produkt, Marketing w praktyce, nr 1/2001

38. T. Zuchowicz, Informacje o Ojcowie, Chata, Oferta Turystyczna

39. http://www.grudziadz.pl/eu/tina3

40. http://opn.most.org.pl/krakbram.html. - Brama Krakowska

41. http://www.opn.most.org.pl/zamkowy.html. - Park Zamkowy

42. http://www.jura.art..pl/pl.opn=jaskinie go=lokietka - Jaskinia Łokietka

43. http://www.zamkipolskie- obiekty turystyczne OPN

44. http://www.jura.poszukiwania.pl/index.php.action-zabytki=ojcow-zamek krolewski

45. http://www.jura.poszukiwania.pl/indexphp zabytki=pieskowaskala - Zamek w Pieskowej Skale

46. http://www.panda.bg.univ.gd.pl/dbart/jura/lokiet - Jaskinia Łokietka

47. http://www.republika.pl/zamkipolskie/ojcow/ html - Zamek w Ojcowie

48. http://www.republika.pl/zamkipolskie/pieskowaskala/html - Zamek w Pieskowej Skale

49. http://www.rbgp.pl/projekty/sciezkirowerowe/pdf. - Uwarunkowania rozwoju turystyki rowerowej

50. Oferta biura turystycznego „Dolina”

51. Oferta biura turystycznego „Ecotravel”

Spis rysunków

Rysunek 1. Struktura produktu turystycznego s. 15

Rysunek 2. Cykl życia produktu turystycznego s. 27

Rysunek 3. Logo herbu Ojcowskiego Parku Narodowego s. 45

Rysunek 4. Zamek w Pieskowej Skale s. 57

Rysunek 5. Plan Jaskini Łokietka s. 60

.

M. Prymon, Menedzerskie i społeczne aspekty współczesnego marketingu, Ekspert, Wrocław 1999, s. 93.

A. Panasiuk, Produkt turystyczny, Advertising & you nr 1/2001

J. Altkorn , Marketing w turystyce, PWN, Warszawa 2000, s. 98.

A. Panasiuk, Produkt...op.cit

Ibid,

V.T.C. Middleton, Marketing w turystyce, PAPT, Warszawa 1996, s.54-55.

T. Buczak, Trendy w turystyce europejskiej, http://www.hotelarze.pl/tur-eur.html

J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w turystyce, PWE Warszawa 1997, s.116

S. Kuśmierski, D. Ostrowski, Zastosowanie marketingu w turystyce, http://www.produkt turystyczny.pl

T. Buczak, Trendy...op.cit

J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing...op.cit, s.99

J. Altkorn, Marketing...op.cit, s.99-100

A. Niezgoda, Marketing terytorialny w regionie turystycznym,http://www.produkt regionalny, dn.18.02.04

A. Panasiuk, Produkt...op.cit

J. Altkorn, Marketing...op.cit, s.100

J. Altkorn, Marketing...op.cit.,s. 100

A. Kozłowski, J. Klimczak, Bezpieczeństwo turystów w Polsce, http/www.centrum prasowe polskiej agencji informacyjnej S.A.,dn. 18.02.04

J. Altkorn, Marketing...op.cit., s.103

M. Urbaniak, Jaki kraj, taki produkt, Marketing w praktyce, nr 1/2002, s. 45

M. Piróg, Produkt regionalny w turystyce wiejskiej, http://www.regionalne oferty turystyczne.pl

M. Prymon, Menedżerskie i społeczne aspekty współczesnego marketingu, Ekspert, Wrocław 1999,s.96

M. Pietrzak, Sumienie marketingowca, Bussinessman Magazine nr 2/2004

A. Panasiuk, Tożsamość turystyczna regionu zachodniopomorskiego, Advertising& You nr 6/2000

T. Domański, P. Kowalski, Marketing dla menedżerów, PWN, Warszawa- Łódź 1998, s.172

M. Urbaniak, Jaki kraj, taki produkt, Marketing w praktyce, nr 1/2001, s.46

J. Altkorn, Marketing...op.cit., s.101

ibid, s. 101

L. Garbarski, J. Rutkowski, W. Wrzosek, Marketing, PWE, Warszawa 1994, s.219

A. Niezgoda, Marketing ...op.cit.

T. Domański, Marketing terytorialny, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1997, s.36.

A. Niezgoda. Marketing...op.cit.

M. Słodowa- Hełpa, Warunki i czynniki rozwoju turystyki w gminie( na szczeblu lokalnym), materiały konferencyjne Tour Salon, Poznań 2002, s.88-89.

Ibid,

J. Ch. Holloway, Ch. Robinson. Marketing...op.cit.,s.178-179.

M. Prymon, Menedżerskie...op.cit.,s.103.

Praca zbiorowa pod red. J. Altkorna, Podstawy marketingu, Instytut Marketingu, Kraków 1999, s.130.

G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2001, s.165.

J. Altkorn, Marketing...op.cit., s. 107-108.

Ph. Kotler, Marketing, Analiza. Planowanie. Wdrażanie. Kontrola. Wydawnictwo Felberg SJA, Warszawa 1999, s. 330.

J. Musiałkiewicz, Marketing, Ekonomik, Warszawa 1998, s.76.

J. Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing...op.cit., s.129-130.

K. Przybyłowski, S.W. Hartley, R.A. Kerin, W. Rudelius, Marketing, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 1998,s.300.

A. Pabian, Marketing trudnych produktów, Marketing w praktyce nr 7/2001, s.20.

ibid.,s.20.

J. Altkorn, Marketing...op.cit., s.112.

W.W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 1998, s. 85-86.

Ibid, s. 86.

Ibid, s. 86.

Ibid., s. 102-103.

W. Siemiński, Relacje organów i urzędu gminy z lokalnymi środowiskami opiniotwórczymi w ujęciu marketingowym, Człowiek i środowisko, nr 2/1997, s.150

A. Niezgoda. Marketing...op.cit.

ibid

S. Stowieraj, Happy End po polsku, Advertising & you, nr 2/2001

ibid

S. Pruchniewski, T. Majka, Turystyka w działaniach samorządów na poziomie lokalnym, http://www.gryfnet.pl/region=turystyka, dn.10.05.2004

W.W. Gaworecki, Turystyka, op.cit., s.104.

ibid, s. 105.

Opracowanie własne na podst.http://www.grudziadz.pl/eu/tina3.php, dn. 10.05.2004

O. Piekarzewska, Rozbudowa infrastruktury turystycznej, http://www.pot.gov.pl/news.asp, dn.08.05.2004

J. Partyka, Ojcowski Park Narodowy, Spotkania z przyrodą, przewodnik kieszonkowy, MULTICO Oficyna Wydawnicza Sp.z o. o., Warszawa 2001, s. 6.

J. Partyka, Ojcowski Park Narodowy, Przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1979, s.32.

ibid., s. 13.

B. i L. Jesionkowscy, Dolina Orlich Gniazd, Dom Książki, Kraków 1991, s. 5.

B.i L. Jesionkowscy, Dolina ...op.cit., s.4

58 J. Partyka, Ojcowski Park Narodowy, Przewodnik, Wydawnictwo Sport i turystyka, Warszawa 1979, s. 35.

B. i L. Jesionkowscy, Dolina...op.cit., s.4

S. Czaja, T. Zieliński,Trasy na weekend po Wyżynie Śląskiej i Jurze Krakowsko - Częstochowskiej,VideografII ,Katowice 1998, s.9.

Obiekty turystyczne Ojcowskiego Parku Narodowego http//:www.zamki.pl, dn. 27.04.2004r.

S. Czaja, T. Zieliński, Trasy...op.cit., s.9-10.

Zamek w Ojcowie, http//:www. republika.pl/zamki polskie/ojcow/ojcow/htm, dn. 25. 05.2004r.

Zamek Królewski w Ojcowie, http//:www.jura. poszukiwania.pl/index.php.action-zabytki=ojcow,

dn. 25.05.2004 r.

Zamek w Pieskowej Skale, http//:www.republika.pl/zamki polskie/ojcow/piekowaskala/html.,dn. 25.05.2004r.

Zamek w Pieskowej Skale, http//:www.jura.poszukiwania.pl/index.php-zabytki=pieskowaskala, dn. 25.05.2004r.

Zamek w Pieskowej Skale, http//www.republika.pl/zamki...op.cit.

Jaskinia Łokietka, http//:www.jura.art.pl/pl.opn=jaskinie go=lokietka, dn. 25.05.2004 r.

ibid.

Jaskinia Łokietka, http//:www.panda.bg.univ.gd.pl/dbart/jura/lokiet, z dn. 25.05.2004 r.

M.P. Krzemień, J. Partyka, Jaskinia Łokietka, Wydawnictwo „Karpaty”, Kraków 1990, s.11

ibid., s. 12.

Ibid., s. 12.

B. i L. Jesionkowscy, Dolina...op.cit., s. 10

E. Cieśluk, W kolejce do Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO”, Dziennik Polski, 12.10.2001 r.

E. Cieśluk, Dzieje doliny Prądnika, Dziennik Polski 2001r.

J. Partytka, Ojcowski...op.cit., s.22.

Brama Krakowska, http//www. opn.most.org.pl/krakbram.html, dn. 01.06.2004 r.

T. Zuchowicz, Informacje o Ojcowie, Chata - oferta turystyczna

ibid.

Park Zamkowy, http//:www.opn.most.org.pl/zamkowy.html

dane z Ojcowa

J. Partyka, Ojcowski...po.cit., s.68

L. Marzec, K. Mazurek, T. Suchecki, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Szlaki turystyczne, Zakład Wydawniczo-Propagandowy PTTK., Warszawa 1981, s.3.

Oferta organizowanych imprez, Biuro Turystyczne Dolina, Ojców

Oprac. własne na podst. oferty Biura turystycznego „Dolina”

oprac. własne na podst oferty Biura turystycznego „Ecotravel”

oprac.własne na podst oferty Biura Turystycznego „Dolina”

dane z Ośrodka Edukacyjno - Dydaktycznego w Ojcowie.

Ibid.

M. Sapała. Rowerem w Polskę, Cosmopolitan, czerwiec 2004, s. 144.

Oferta wycieczek rowerowych Biura Turystycznego „Dolina”.

Oprac.własne na podst.danych z siedziby Ojcowskiego Parku Narodowego.

Oprac.własne na podst.danych z Ojcowskiego Parku Narodowego.

Uwarunkowania rozwoju turystyki rowerowej, http//:www.rbgp.pl/projekty/sciezki-rowerowe.pdf.

ibid.

Ibid.

Oprac.własne na podst.danych z OPN.

Dane z Zarządu Ojcowskiego Parku Narodowego.

Założenia rozwoju regionu OPN - oprac na podst danych z Zarządu OPN

91

RZECZYWISTY

POWIĘKSZONY

dancingi

Bezpłatne ubezpieczenia

pogadanki

Bezpłątna opieka

lekarska

Dodatkowe wycieczki

Porady sprzedaży

Rezerwacja

komputerowawwwwwwa

SERWIS po sprzedażowy

PRODUKT

wycieczki

posiłki

przeloty

przejazdy

PRODUKT

noclegi

RDZEŃ

poznanie

wypoczynek

zadowolenie

PRODUKTU

Zysk

Sprzedaż

Faza spadku

Faza nasycenia

Faza dojrzałości

Faza wzrostu

Faza wprowa-dzenia

---