skrypt 07


Katarzyna Bańkowska

Aneta Jeziorska

Ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych - ćwiczenia

Wydawnictwo SGGW



Spis treści


Słowo wstępne

Skrypt jest przeznaczony dla studentów Wydziału Ekonomiczno - Rolniczego odbywających zajęcia z Ekonomiki i organizacji gospodarstw rolniczych na kierunkach ekonomia, zarządzanie i marketing, finanse i bankowość. Może być również wykorzystywany przez studentów innych Wydziałów, którzy w programie studiów mają ćwiczenia obejmujące ekonomikę gospodarstw rolniczych.

Skrypt składa się z czterech części.

Część pierwsza dotyczy czynników produkcji w gospodarstwie rolniczym: ziemi, pracy i środków produkcji (kapitału). Zawiera omówienie tych pojęć oraz ćwiczenia i zadania z tego zakresu.

Część druga jest poświęcona organizacji produkcji w gospodarstwie rolniczym, a w szczególności produkcji roślinnej i zwierzęcej. Zawiera również omówienie elementów organizacji produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz odpowiednie zadania i ćwiczenia.

Część trzecia obejmuje wyniki produkcyjne i ekonomiczne, w której omówiono kategorie produkcji, dochodu i zysku w gospodarstwach i przedsiębiorstwach rolniczych. Zawiera omówienie pojęć, zadania i ćwiczenia.

Część czwarta obejmuje wybrane elementy kalkulacji rolniczych. Omówiono w niej kalkulacje kosztów siły roboczej, pociągowej oraz kalkulacje pełne i niepełne kosztów produkcji produktów roślinnych i zwierzęcych. Ta część również zawiera zadania i ćwiczenia.

Skrypt dzięki przyjętej konstrukcji, na którą składają się omówienia pojęć, zadania, ćwiczenia, powinien ułatwić studentom nabycie umiejętności charakteryzowania organizacji gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych, obliczania kategorii produkcji, dochodów i zysku, a także sporządzania kalkulacji pełnych i niepełnych.


CZYNNIKI PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE ROLNICZYM

Ziemia

Oceniając zasoby ziemi w gospodarstwie, charakteryzujemy następujące jej walory:

  1. powierzchnia ogólna i jej struktura;

  2. powierzchnia i struktura użytków rolnych;

  3. jakość gleb:

  1. wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej;

  2. ukształtowanie rozłogu gospodarstwa;

Powierzchnia ogólna gospodarstwa a powierzchnia użytków rolnych

0x08 graphic

:

Powierzchnia ogólna gospodarstwa rolnego to cały obszar określony jego granicami, w którym możemy wydzielić:

  1. użytki rolne - jest to część ziemi użytkowana rolniczo, do której zaliczamy grunty orne, trwałe użytki zielone (łąki i pastwiska), plantacje trwałe (np. sady), a także ugory i odłogi.

  2. użytki pomocnicze - zalicza się do nich grunty pod budynkami i urządzeniami, podwórzami, rowami melioracyjnymi itp. Są to grunty, których nie wykorzystuje się bezpośrednio do produkcji rolniczej, ale są one niezbędne do jej prowadzenia.

  3. użytki nierolnicze - grunty zajęte przez lasy, parki, stawy, jeziora, żwirownie itp.

  4. nieużytki - grunty, które ze względu na swoje właściwości nie mogą być użytkowane w żaden powyższy sposób (np. bagna, góry itp., a także ziemia czasowo nieużytkowana).

Na podstawie procentowego udziału poszczególnych grup użytków (rolnych, pomocniczych i nierolniczych) oraz nieużytków w ogólnej powierzchni gospodarstwa określana jest struktura powierzchni ogólnej gospodarstwa.

Z punktu widzenia produkcji najbardziej interesującą grupą są użytki rolne, wśród których wyróżnia się:

  1. grunty orne (GO) - stanowią podstawowy areał użytków rolnych, a ich cechą charakterystyczną jest okresowe odwracanie wierzchniej powierzchni gleby.

  2. trwałe użytki zielone (TUZ) - łąki i pastwiska - są to grunty porośnięte roślinnością trawiastą, użytkowaną kośnie lub pastwiskowo.

  3. plantacje trwałe są to grunty pod roślinnością wieloletnią, np.: sady, winnice, szkółki drzew, plantacje krzewów, chmielniki, wikliny itp.

Procentowy udział tych grup użytków w łącznej ich powierzchni stanowi strukturę użytków rolnych.

Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według danych Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 r.

w Polsce w grupie gospodarstw 30-50 ha

Ogółem 19324,78 tys. ha 100% 100%

Użytki rolne 16899,30 87,44% 91,56%

Grunty orne 13066,50 67,22% 72,33%

w tym odłogi i ugory 2302,21 11,91% 4,88%

Sady 270,95 1,40% 0,61%

Łąki 2531,28 13,09% 11,85%

Pastwiska 1030,55 5,33% 6,73%

Lasy 1201,19 6,22% 4,08%

Pozostałe 1224,29 6,34% 4,36%

Średnia powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego - 5,73 ha

Średnia powierzchnia UR w indywidualnym gospodarstwie rolnym - 5,07 ha

Ćwiczenie 1

W tabeli 1 zaprezentowano na podstawie danych dotyczących gospodarstwa A sposób ustalania struktury powierzchni ogólnej oraz struktury UR. Gospodarstwo A posiada 58,45 ha, w tym: 17,89 ha GO, 24,22 ha łąk, 0,02 ha sadu. Powierzchnia pod zabudową i podwórzem wynosi 0,49 ha. Gospodarstwo użytkuje również 15,78 ha lasu oraz posiada staw o powierzchni 0,05 ha.

Na podstawie zaprezentowanego przykładu obliczyć i ocenić strukturę powierzchni ogólnej i strukturę użytków rolnych w przykładowym gospodarstwie B, posiadającym łącznie 37,1 ha, w tym 23,93 ha GO, 4,68 ha łąk, 5 ha pastwisk, 2,68 ha lasów, 0,25 ha terenu dawnego siedliska. Ośrodek gospodarczy zajmuje powierzchnię 0,56 ha.

Tabela 1. Powierzchnia gospodarstw i jej struktura

Wyszczególnienie

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

powierzchnia

[ha]

struktura

powierzchni ogólnej

[ %]

struktura

użytków rolnych

[%]

powierzchnia

[ha]

struktura

powierzchni ogólnej

[ %]

struktura

użytków rolnych

[%]

Grunty orne

17,89

30,61

42,46

Łąki trwałe

24,22

41,44

57,49

Pastwiska trwałe

X

-

Plantacje trwałe - sad

0,02

0,03

0,05

Razem użytki rolne

42,13

72,08

100,0

100,0

Powierzchnia ośrod. gospodar.

0,49

0,84

Drogi

X

-

Rowy melioracyjne

X

-

Razem użytki pomocnicze

0,49

0,84

Lasy

15,78

27,00

Wody

0,05

0,08

Parki

X

-

Razem użytki nierolnicze

15,83

27,08

Kamieniste wzgórza

X

-

X

Bagna

X

-

X

Inne

Razem nieużytki

X

-

X

Razem powierzchnia ogólna gosp.

58,45

100,0

100,0

Pytania kontrolne:

  1. Do jakiej grupy należą ugory i odłogi? Jaka jest różnica między nazwami?

  2. Które z gospodarstw w ćwiczeniu 1 reprezentuje lepszą strukturę UR i z czego to wynika? Proszę o uzasadnienie.

  3. W jaki sposób rodzaj prowadzonej działalności rolniczej ma wpływ na wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej?

Jakość gleb

Do oceny jakości gleb możemy użyć wskaźnika bonitacji gleb lub wskaźnika udziału gleb dobrych.

Wskaźnik bonitacji oblicza się według następującego wzoru:

Wskaźnik bonitacji = Σ (ha przeliczeniowe) / Σ (ha fizyczne)

gdzie: ha przeliczeniowe = ha fizyczne × współczynnik

Wartość współczynników umożliwiających przeliczanie ha fizycznych na przeliczeniowe podano w tabeli 2. Hektary przeliczeniowe stanowią podstawę wymiaru podatku rolnego i są zróżnicowane wg okręgów podatkowych. Do oceny jakości gleb w różnych gospodarstwach i okręgach używamy współczynników przeliczeniowych z II okręgu podatkowego.

Jakość polskich gleb wg klas bonitacyjnych (wg GUS)

0x01 graphic

Źródło: Charakterystyka rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski, GUS, Warszawa 2003

Wskaźnik udziału gleb dobrych to udział gleb klasy I, II, III i 1/3 gleb klasy IV w powierzchni UR gospodarstwa.

Tabela 2. Współczynniki do ustalania hektarów przeliczeniowych UR w okręgach przyrodniczo-ekonomicznych (podatkowych)

Klasy gleb

Okręgi podatkowe

I

II

III

IV

I

II

III

IV

Grunty orne

Trwałe użytki zielone

I

1,90

1,75

1,60

1,40

1,70

1,55

1,40

1,30

II

1,75

1,60

1,45

1,30

1,40

1,30

1,20

1,05

III a

1,60

1,45

1,35

1,20

1,20

1,10

1,00

0,90

III b

1,35

1,25

1,15

1,00

IV a

1,10

1,00

0,90

0,80

0,75

0,70

0,60

0,55

IV b

0,80

0,75

0,65

0,60

V

0,50

0,45

0,40

0,35

0,35

0,35

0,30

0,25

VI

0,20

0,15

0,10

0,15

0,15

0,15

0,10

0,05

Źródło: Dziennik Ustaw Nr 57 z 1984r.

Przedziały Wskaźnika Bonitacji Gleb (WBG) określające jakość gleb w gospodarstwie

Jakość gleb Wartość wskaźnika bonitacji

Słabe do 0,80

Średnie 0,81 - 1,20

Dobre 1,21 - 1,60

Bardzo dobre powyżej 1,60

Ćwiczenie 2

Celem ćwiczenia jest poznanie metod dokonywania oceny jakości gleb (liczby hektarów przeliczeniowych, wskaźnika bonitacji gleb, wskaźnika udziału gleb dobrych) w przykładowym gospodarstwie A położonym w II okręgu podatkowym.

Tabela 3. Powierzchnia i jakość gleb w gospodarstwie A

Grunty orne

Trwałe użytki zielone

klasy gleb

hektary fizyczne

współcz. przelicz.

hektary przelicz.

klasy gleb

hektary fizyczne

współcz. przelicz.

hektary przelicz.

I

I

II

II

III a

III

III b

IV a

3,69

1,00

3,69

IV

21,06

0,70

14,74

IV b

5,17

0,75

3,88

V

3,6

0,45

1,62

V

3,12

0,35

1,09

VI

5,43

0,15

0,81

VI

0,04

0,15

0,006

Razem

17,89

X

10

Razem

24,22

X

15,84

Na podstawie przykładu dotyczącego gospodarstwa A ocenić jakość gleb w gospodarstwie B, wykorzystując następujące wskaźniki i mierniki: liczba hektarów przeliczeniowych, wskaźnik bonitacji gleb, wskaźnik udziału gleb dobrych. Gospodarstwo B położone w II okręgu podatkowym posiada gleby o następujących klasach:

grunty orne: 16,65 ha IVa, 6,83 ha IVb, 14,11 ha V, 1,34 ha VI,

oraz TUZ: 5,82 IV, 3,33 ha V, 0,53 ha VI.

Tabela 4. Powierzchnia i jakość gleb w gospodarstwie B

Grunty orne

Trwałe użytki zielone

klasy gleb

hektary fizyczne

współcz. przelicz.

hektary przelicz.

klasy gleb

hektary fizyczne

współcz. przelicz.

hektary przelicz.

I

I

II

II

III a

III

III b

IV a

IV

IV b

V

V

VI

VI

Razem

X

Razem

X

Tabela 5. Dane zbiorcze

Wskaźnik

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B”

Wskaźnik bonitacji GO

10 / 17,89 = 0,56

Wskaźnik bonitacji TUZ

15,84 / 24,22 = 0,65

Wskaźnik bonitacji UR

25,84 / 42,11 = 0,61

Wskaźnik udziału gleb dobrych

(udział gleb klasy I, II, III i 1/3 gleb klasy IV w powierzchni UR)

1/3 × (3,69 + 5,17 + 21,06)/42,11 × 100% = 23,68%

Pytania kontrolne:

  1. Jak mierzymy jakość gleb?

  2. Co to jest hektar fizyczny?

  3. Co to jest hektar przeliczeniowy?

  4. O czym świadczy wskaźnik udziału gleb dobrych?

  5. Który ze wskaźników zależy od zaklasyfikowania do okręgu podatkowego?

  6. Jakie wnioski wynikają z porównania jakości gleb w gospodarstwie A i B?

Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej - WWRPP wg IUNG (Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa)

Dokonując waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, uwzględnia się:

W tabelach 6−9 podano punktową wartość poszczególnych elementów wskaźnika WWRPP, a w tabeli 10 skalę ocen tego wskaźnika

Tabela 6. Ocena punktowa agroklimatu 1−15 pkt

Plon w j. zbożowych z ha

28

29

30

31

32

33

34

35

Liczba punktów

1

3

5

7

9

11

13

15

Tabela 7. Ocena punktowa jakości gleb

Grunty orne

Trwałe użytki zielone

klasy gleb

liczba punktów

klasy gleb

liczba punktów

I

100

I

90

II

92

II

80

III a

83

III

65

III b

70

IV a

57

IV

45

IV b

42

V

30

V

28

VI

18

VI

15

Tabela 8. Ocena warunków wodnych 1−10 pkt

Charakterystyka terenu

Liczba punktów

Przewaga gleb o długotrwałym nadmiarze wody

2,5

Przewaga gleb o okresowym nadmiarze wody

6,0

Przewaga gleb o optymalnej ilości wody

10,0

Przewaga gleb o okresowym niedoborze wody

4,0

Przewaga gleb o stałym niedoborze wody

1,0

Tabela 9. Ocena rzeźby terenu 0,1−10 pkt

Charakterystyka terenu

Liczba punktów

Bardzo korzystne

8,1−10

Korzystne

6,1−8

Średniokorzystne

4,1−6

Niekorzystne

2,1−4

Bardzo niekorzystne

0,1−2

Tabela 10. Skala waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Wyjątkowo korzystne

powyżej 90,1

Bardzo korzystne

80,1−90

Korzystne

70,1−80

Średniokorzystne

60,1−70

Mało korzystne

50,1−60

Niekorzystne

40,1−50

Wyjątkowo niekorzystne

poniżej 40

Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla poszczególnych województw

0x01 graphic

Źródło: Zimny L.: Encyklopedia ekonomiczno-rolnicza, Wydawnictwo AR we Wrocławiu, Wrocław 2003

Ćwiczenie 3

W ćwiczeniu zaprezentowano obliczenie wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gospodarstwie A. Korzystając z tego przykładu wyznacz WWRPP w gospodarstwie B na podstawie danych z ćwiczenia 2 oraz tabeli 11.

Tabela 11. Wskaźniki waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Kryteria

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

Jakość gleb

(57 × 3,69 + 42 × 5,17 + 30 × 3,6 + 18 × 5,43 + 45 × 21,06 + 28 × 3,12 + 15 × 0,04)/42,11 = 39,63

Plon w jednostkach zbożowych

30,32 j. z.

  • 5

37,97 j. z.

Środowisko wodne

przewaga gleb o okresowym nadmiarze wody

  • 6

okresowe niedobory wody

Rzeźba terenu

równinna

  • 10

równinna

Suma punktów

60,63

Pytania kontrolne:

  1. Które z gospodarstw ma lepszy WWRPP i dlaczego? Odpowiedź uzasadnij.

  2. W jaki sposób określa się jakość gleb jako elementu WWRPP?

  3. Czy wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej zależy od okręgu podatkowego?

  4. Jakie składniki oceniamy stosując metodę waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej?

Wskaźnik ukształtowania rozłogu

Oprócz jakości gleb z punktu widzenia produkcji roślinnej ważne jest ukształtowanie powierzchni - tzw. rozłóg gospodarstwa. Rozłóg ziemi jest określany przez kształt powierzchni gospodarstwa oraz lokalizację ośrodka gospodarczego w stosunku do pól. Najlepszy rozłóg z teoretycznego punktu widzenia ma kształt koła lub kwadratu z ośrodkiem gospodarczym położonym centralnie.

Dla scharakteryzowania ukształtowania rozłogu można posłużyć się opracowanym przez J. Wolszczana wskaźnikiem (Url):

Ur1=Lr / Li

Lr - średnia odległość wszystkich teoretycznych punktów rozłogu od ośrodka gospodarczego (w praktyce przyjmuje się minimum 100 pkt);

Li - średnia odległość wszystkich punktów rozłogu o kształcie figury idealnej; dla kwadratu Li=0,3826×a, gdzie a =0x01 graphic
, dla koła Li = 2/3 × r, gdzie r = 0x01 graphic
;

P − powierzchnia UR w gospodarstwie

Przedziały określające jakość rozłogu w gospodarstwie

Wartość wskaźnika ukształtowania rozłogu

Bardzo dobry 1,00−1,20

Dobry 1,21−1,50

Średni 1,51−1,80

Zły Powyżej 1,80

Źródło: W. Ziętara, T. Olko-Bagieńska

Ćwiczenie 4

W zaprezentowanym przykładzie obliczono wskaźnik rozłogu dla gospodarstwa A wg danych zawartych w tabeli 12. Oblicz wskaźnik ukształtowania rozłogu dla gospodarstwa B, gdzie średnia odległość pól (działek) od ośrodka gospodarczego wynosi 1,17 km, a powierzchnia UR 33,61 ha.

Tabela 12. Wskaźnik rozłogu

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

Powierzchnia

42,13 ha = 421 300 m2

Średnia odległość działki

0,9 km = 900 m

Wskaźnik rozłogu

Ur1 = 900 / (0,3826 × 0x01 graphic
) = 3,62411

Pytania kontrolne:

  1. Porównaj i oceń wskaźniki ukształtowania rozłogu w gospodarstwach A i B.

  2. W jaki sposób można poprawić wskaźnik ukształtowania rozłogu?

  3. Ile wynosiłby wskaźnik idealny? Jaką figurą musiałoby być wówczas gospodarstwo?

Literatura

  1. Charakterystyka rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski, GUS, Warszawa 2003

  2. Klepacki B.: Ekonomika i Organizacja Rolnictwa. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998, (str. 23-27)

  3. Klepacki B.: Wybrane pojęcia z zakresu organizacji gospodarstw, produkcji i pracy w rolnictwie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1998, (str. 27-35)

  4. Manteuffel R.: „Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego”. PWRiL Warszawa 1979, (str. 214-221, 305-307)

  5. Reisch E., Zeddies J.: Wprowadzenie do ekonomiki i organizacji gospodarstw rolnych. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu. Poznań 1995, (str. 19-25)

  6. Ziętara W., Olko-Bagieńska T.: Zadania z analizy działalności gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1986, (str. 15-27)

  7. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. Wydawnictwo FAPA, Warszawa 1998, (str. 26-36)

  8. Siekierski C.: Ćwiczenia z ekonomiki i organizacji rolnictwa. Wydawnictwo SGGW - AR, Warszawa 1988 Rozdział I.

  9. Witek T.: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin, IUNG, Puławy 1981

  10. Zimny L.: Encyklopedia ekologiczno-rolnicza, AR we Wrocławiu, Wrocław 2003

Organizacja siły roboczej w gospodarstwie

Kategorie zatrudnionych w rolnictwie

Poziom zatrudnienia w gospodarstwie rolniczym charakteryzuje się przy pomocy następujących kategorii:

Zawodowo czynni w rolnictwie - pracujący w pełnym i niepełnym wymiarze czasu. Kategoria ta obejmuje rolników pracujących w swoich gospodarstwach, członków ich rodzin, pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy, gdy praca w rolnictwie jest ich głównym zajęciem i źródłem utrzymania. Czas pracy pracujących w gospodarstwie w niepełnym wymiarze czasu powinien wynosić min 3 miesiące (504 rbh).

Pełnozatrudnieni - pracujący w rolnictwie w pełnym wymiarze czasu (pełen etat). W przedsiębiorstwach z najemną siłą roboczą obowiązujący czas pracy w roku wynosi 1920 rbh. W gospodarstwach rodzinnych zgodnie z metodyką obowiązującą w Unii Europejskiej czas pracy pełnozatrudnionego wynosi 2200 rbh. (Dla porównania w rocznikach statystycznych GUS za pełny wymiar czasu pracy uważa się nie mniej niż 40 godz. tygodniowo)

Pełnosprawna jednostka siły roboczej - osoba w pełni sprawna do pracy: mężczyzna w wieku 18-65 lat, kobieta w wieku 18-60 lat. Młodocianych w wieku przedprodukcyjnym w wieku 15-17 lat i dorosłych w wieku poprodukcyjnym przelicza się na pełnosprawne jednostki siły roboczej przy pomocy podanych niżej współczynników, opartych na kryterium fizjologicznym. Odpowiednie współczynniki podano w tab.13. (W literaturze angielskojęzycznej stosowany jest skrót AWU)

Średni poziom nakładów pracy w gospodarstwie rolnym wg grup obszarowych w Polsce
(wg danych FADN 2004)

Powierzchnia gospodarstwa [ha]

≤5 (5−10) (10−20) (20−30) (30−50) >50

Nakłady pracy [AWU] 2,036 1,711 1,876 1,916 2,016 2,586

w jednostkach pełnosprawnych

Nakłady pracy [h] 4481 3765 4127 4215 4436 5689

Tabela 13. Wskaźniki do obliczania kategorii zatrudnionych w rolnictwie wg GUS

Wiek

Mężczyźni

Kobiety

Przedprodukcyjny

15−17 lat

0,5

0,5

Produkcyjny: 18 - 65 lat

18−60 lat

1

-

-

1

Poprodukcyjny:

powyżej 65 lat

powyżej 60 lat

0,4

-

-

0,4

Pełnosprawni - pełnozatrudnieni - pracujący w rolnictwie z uwzględnieniem sprawności i czasu pracy. Oblicza się według następującego wzoru:

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
Dyspozycyjne zasoby siły roboczej

Przez dyspozycyjne jednostki siły roboczej należy rozumieć jednostki pełnosprawne, które mogą być wykorzystywane w pracach w gospodarstwie rolniczym. Oblicza się przez odjęcie od ogólnej liczby jednostek pełnosprawnych, części przypadającej do wykonania prac w gospodarstwie domowym (w gospodarstwach rodzinnych występują ścisłe powiązania gospodarstw domowych i produkcyjnych).

Liczba dyspozy- Liczba pełnosprawnych Liczba pełnosprawnych jednostki

cyjnych jedno- = jednostek siły roboczej - siły roboczej na prace domowe

stek siły roboczej (0.2 na każdego członka rodziny)

Ćwiczenie 5

Na przykładzie gospodarstwa A (tabela 14, 42,13 ha UR) obliczono zasoby robocizny w gospodarstwie oraz w przeliczeniu na 100 ha UR, posługując się następującymi kategoriami:

- liczba osób zawodowo czynnych

- liczba pełnosprawnych jednostek siły roboczej

Dokonać obliczeń dla gospodarstwa B posiadającego 33,61 ha UR.

Dokonać porównania zasobów siły roboczej w gospodarstwach A i B.


Rozwiązanie:

Tabela 14. Kategorie zatrudnionych w rolnictwie

Lp.

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

członkowie rodziny

wiek

liczba faktycznych godzin pracy w gospodarstwie

współczynnik przeliczeniowy

liczba godzin osób pełnosprawnych

wiek

liczba faktycznych godzin pracy w gospodarstwie

współczyn nik przeliczeniowy

liczba godzin osób pełnosprawnych

1.

Rolnik

35

4100

1

4100 × 1 = 4100

41

2780

2.

Żona rolnika

31

1120

1

1120 × 1 = 1120

36

1320

3.

Syn

6

15

760

4.

Syn

4

11

-

5.

Syn

3

7

-

6.

Córka

9

5

-

7.

Stryj

63

1000

0,4

1000 × 0,4 = 400

-

-

8.

Ojciec rolnika

61

2850

0,4

2850 × 0,4 = 1140

-

-

9.

Matka rolnika

53

Zły stan zdrowia

-

-

Razem

X

9070

2,8

6760

X

Rozwiązanie

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

ogółem

na 100 ha UR

ogółem

na 100 ha UR

Liczba osób zawodowo czynnych

4

4 / 42,13 × 100 = 9,49

Liczba pełnosprawnych jednostek siły roboczej

2,8

2,8 / 42,13 × 100 = 6,64

Pełnosprawnych-pełnozatrudnionych jednostek siły roboczej

6760 / 2200 = 3,07

3,07 / 42,13 × 100 = 7,29

Dyspozycyjne zasoby siły roboczej

2,8 − (9 × 0,2) = 1

1 / 42,13 × 100 = 0,02


Zasoby siły roboczej w gospodarstwach wielkoobszarowych

Ćwiczenie 6

Obliczyć i ocenić zasoby siły roboczej w gospodarstwie wielkoobszarowym, przy następujących założeniach: powierzchnia UR 3177ha, stan zatrudnienia: kadra kierownicza 21 osób, pracownicy administracyjno - biurowi 16 osób, pracownicy wykonawczy 117 osób. Zatrudnienie ogółem 154 osoby.

Rozwiązanie:

Ogółem na 100ha UR Struktura

0x08 graphic
Kadra kierownicza 21

pracownicy administracyjno - biurowi 16

pracownicy wykonawczy 117

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

Zatrudnienie ogółem 154 100%

Pytanie kontrolne:

Literatura

    1. Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998, (str. 27-29)

    2. Klepacki B.: Wybrane pojęcia z zakresu organizacji gospodarstw, produkcji i pracy w rolnictwie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1998, (str. 66-82)

    3. Manteuffel R.: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL Warszawa 1979, (str. 232-241)

    4. Rocznik Statystyczny rolnictwa, Warszawa 2001, 1993

    5. Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 2002

    6. Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowość w 2004 r. Opracowanie wstępne. Zakład Rachunkowości Rolnej IERiGŻ-PIB, Warszawa grudzień 2005

    7. Ziętara W., Olko-Bagieńska T.: Zadania z analizy działalności gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1986, (str. 35-43)

    8. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. Wydawnictwo FAPA, Warszawa 1998, (str. 42-43)

Trwałe i obrotowe środki produkcji

Środki produkcji to środki i przedmioty pracy używane w procesie produkcji. Dzieli się je na dwie grupy: środki trwałe i obrotowe. Podstawą zaliczenia środków produkcji do trwałych lub obrotowych jest liczba procesów produkcyjnych, w których dany środek bierze udział. Jeżeli dany środek zostaje całkowicie zużyty w jednym procesie produkcyjnym (np. nawozy, paliwo), zalicza się go wówczas do środków obrotowych, gdy uczestniczy w wielu procesach produkcyjnych (np. budynek, maszyna) jest środkiem trwałym.

W praktyce, przy podziale środków produkcji na trwałe i obrotowe, stosuje się kryterium pomocnicze w postaci wartości pieniężnej. Według obecnie obowiązujących przepisów (zasady te są zmienne) do środków trwałych zalicza się te środki pracy, których jednostkowa wartość przekracza 3500 zł. Środki pracy o mniejszej wartości (np. narzędzia, proste urządzenia) traktuje się jako środki obrotowe. Oznacza to, że środki o wartości poniżej 3500 zł amortyzuje się w roku zakupu, czyli ich wartość wlicza się w bieżące koszty prowadzenia przedsiębiorstwa.

Wyjątek od tej zasady stanowi stado podstawowe zwierząt. Z teoretycznego punktu widzenia zalicza się je do środków trwałych. W systemie ekonomiczno - finansowym traktowane jest jako środki obrotowe,
tzn. nie jest amortyzowane.

Trwałe środki produkcji

Oceniając zasoby środków trwałych w gospodarstwie możemy posłużyć się ich wartością (m. in.: wartością odtworzeniową, wartością rynkową, wartością księgową), stopniem ich zużycia oraz sumą rocznych rat amortyzacji.

Wartość odtworzeniowa przedmiotu jest to koszt jaki należałoby ponieść w celu uzyskania (zakupu, inwestycji) identycznego lub bardzo zbliżonego cechami środka trwałego (Gębska M. Filipiak T. 2006)

Wartość rynkową stanowi najbardziej prawdopodobna cena, możliwa do uzyskania na rynku, określona z uwzględnieniem cen transakcyjnych

Źródło: Dz.U. z 2000 Nr 46, poz. 543 z późniejszymi zmianami

Umorzenie jest to zmniejszenie wartości środka trwałego na skutek jego użytkowania

Amortyzacja to stopniowe zużywanie się środka trwałego w procesie jego użytkowania i przenoszenie jego wartości na wytwarzany przy jego użyciu produkt

Źródło: Ziętara W., T. Olko-Bagieńska

W środkach trwałych gospodarstwa rolnego możemy wydzielić następujące grupy:

Majątek nieruchomy: grunty

lasy

plantacje trwałe

melioracje

budynki i budowle

Majątek ruchomy: środki transportowe

maszyny i urządzenia

stado podstawowe

finansowy majątek trwały

Plantacje trwałe oraz stado podstawowe nie są amortyzowane, zmiany ich wartości w ciągu roku uwzględniane są w rachunku wyników i w bilansie majątkowym gospodarstwa.

Średnia wartość wybranych składników majątkowych w złotych na gospodarstwo wg grup obszarowych w Polsce (wg FADN 2004r.)

Powierzchnia gospodarstwa [ha]

≤5 (5−10) (10−20) (20−30) (30−50) >50

Aktywa ogółem [tys. zł] 453 265 334 450 596 1015

Środki trwałe [tys. zł] 396 232 286 368 490 794

Ziemia, uprawy trwałe 25 69 62 57 80 180

i kwoty produkcyjne [tys. zł]

Budynki [tys. zł] 293 107 136 175 228 280

Maszyny i urządzenia [tys. zł] 74 46 73 113 156 305

Źródło: Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowość w 2004 r. Opracowanie wstępne. Zakład Rachunkowości Rolnej IERiGŻ-PIB, Warszawa grudzień 2005.


Ćwiczenie 7

Celem ćwiczenia jest prezentacja metody określania wartości netto i rocznej raty amortyzacji środków trwałych w gospodarstwie A (42,13 ha UR). Według danych podanych w tabeli 15 ustalono wartość netto posiadanych środków trwałych. Określ wartość netto środków trwałych przypadającą na 1 ha UR.

Tabela 15. Rodzaj i wartość trwałych środków produkcji w gospodarstwie A

Wyszczególnienie

Wartość odtworzeniowa

[zł]

Liczba lat użytkowania

Stopa amortyzacji [%]

Roczna rata amortyzacji [zł]

Suma umorzeń [zł]

Wartość netto

[ zł]

Stopień zużycia

%

a

b

c

d=a×c

e=d×b

f=a-e

g=e/a

Obora

70 000

5

2,5

1750

8750

61 250

Stara obora

40 000

32

2,5

1000

32 000

8 000

Garaż

35 000

29

2,5

875

25 375

9 625

Stodoła

50 000

26

2,5

1250

32 500

17 500

R-m budynki

195 000

X

X

4875

98 625

96 375

Ursus C - 360

26 000

19

10

2600

26 000

Ursus C - 330

22 000

31

10

2200

22 000

Ursus C - 385

10 000

24

10

1000

10 000

Polonez

7 000

5

10

700

3 500

3 500

R-m śr. transportu

65 000

X

X

700

61 500

3 500

Brony średnie

1 400

30

8,5

119

1 400

0

Dojarka

2 000

11

8,5

170

1 870

130

Kombajn zbożowy

60 000

15

8,5

5100

60 000

0

Kopaczka

2 500

17

8,5

212,5

2 500

0

Kultywator

1 500

28

8,5

127,5

1 500

0

Ładowacz Trol

5 000

10

8,5

425

4 250

750

Młocarnia

4 000

36

8,5

340

4 000

0

Pług do orek 2-skiby

1 500

30

8,5

127,5

1 500

0

Pług do orek 3-skiby

1 700

18

8,5

144,5

1 700

0

Prasa Kuna

3 500

26

8,5

297,5

3 500

0

Przetrząsaczo-zgrabiarka

1 500

13

8,5

127,5

1 500

0

Przyczepa

8 000

17

8,5

680

8 000

0

Przyczepa do zbioru kiszonek

15 000

1

8,5

1275

1 275

13 725

Przyczepa samozbierająca

9 000

13

8,5

765

9 000

0

Rozrzutnik do obornika

8 000

22

8,5

680

8 000

0

Siewnik nawozowy

2 100

12

8,5

178,5

2 100

0

Schładzarka do mleka

6 400

4

8,5

544

2 176

4 224

Sieczkarnia do kukurydzy

3 000

1

8,5

255

255

2 745

Siewnik

3 000

17

8,5

255

3 000

0

Snopowiązałka

3 800

21

8,5

323

3 800

0

Stertownik

3 900

16

8,5

331,5

3 900

0

Śrutownik

1 000

29

8,5

85

1 000

0

Talerzówka

1 400

13

8,5

119

1 400

0

R-m maszyny i urządz.

149 200

X

X

127 626

21 574

Razem środki trwałe

X

X

Wartość netto: ……………………………….

Wartość netto/1ha:……………………………..


Ćwiczenie 8

Analogicznie do przykładu z tabeli 15, określić wartość netto i roczną ratę amortyzacji środków trwałych podanych w poniższej tabeli użytkowanych przez gospodarstwo B o powierzchni 33,61 ha UR.

Tabela 16. Środki trwałe w gospodarstwie B

Wyszczególnienie

Wartość odtworzeniowa

[zł]

Liczba lat użytkowania

Stopa amortyzacji

[%]

Roczna rata amortyzacji [zł]

Suma umorzeń [zł]

Wartość netto

[ zł]

Stopień zużycia

%

a

b

c

d=a×c

e=d×b

f=a-e

g=e/a

Obora

25 000

38

2,5

Chlewnia

60 226

3 m-ce

2,5

Garaż

15 000

26

2,5

R-m budynki

100 226

x

x

Ursus c-360 3P

40 000

12

10

Fiat 125p

2 000

10

10

R-m śr. transportu

42 000

X

X

Brony średnie

600

22

8,5

Dojarka

2 500

6

8,5

Kopaczka

2 500

17

8,5

Kosiarka rotacyjna

3 200

15

8,5

Kultywator

800

19

8,5

Opryskiwacz

1 400

6

8,5

Owijarka

8 200

3 m-ce

8,5

Pług

670

15

8,5

Prasa belująca

32 600

3 m-ce

8,5

Przetrząsaczo-zgrabiarka

1 200

18

8,5

Przyczepa 4 t

8 000

21

8,5

Rozrzutnik do obornika

6 000

21

8,5

Sadzarka

1 250

13

8,5

Siewnik zbożowy

6 000

16

8,5

Talerzówka

1 400

13

8,5

Wóz asenizacyjny

10 000

15

8,5

R-m maszyny i urządz.

86 320

X

X

Razem środki trwałe

X

X

Wartość netto: …...…………………………….

Wartość netto/1ha:……………………………..

Pytania kontrolne:

  1. Proszę podać znane rodzaje trwałych środków produkcji w gospodarstwie.

  2. Jak oceniamy zużycie środków trwałych w procesie produkcyjnym?

  3. Czym różni się wartość odtworzeniowa od wartości netto środków trwałych?

  4. W jaki sposób oblicza się roczną ratę amortyzacji?

  5. W jaki sposób oblicza się wartość netto środków trwałych?

  6. Które z gospodarstw A czy B charakteryzuje się lepszym stanem środków trwałych? Na podstawie czego możemy to wywnioskować?

  7. O czym świadczy wartość netto przeliczona na 1 hektar użytków rolnych?

Struktura środków produkcji w gospodarstwie

Na podstawie udziału poszczególnych środków trwałych i obrotowych w sumie majątku (aktywów) gospodarstwa możemy wyznaczyć ich strukturę. W organizacji gospodarstwa ważna jest proporcja pomiędzy udziałem środków trwałych i udziałem środków obrotowych w wartości majątku.

Ćwiczenie 9

Obliczyć strukturę środków (aktywów) w gospodarstwach A i B przy następujących założeniach (w zestawieniu podano wartość w tysiącach złotych):

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

grunty własne

86 588,41

69 154,13

budynki i budowle

181 250,00

67 500,00

urządzenia techniczne i maszyny

24243,00

2 457,13

środki transportu

4200,00

200

stado podstawowe

98000,00

12 000

finansowy majątek trwały

10356,23

-

środki produkcji z zakupu

1372,50

150

materiały budowlane

-

17 000,00

produkcja w toku

779,36

748,80

należności długoterminowe

-

-

stado obrotowe

39698,00

16828,00

zapasy

65019,00

20 661,20

należności krótkoterminowe

6983,20

-

środki pieniężne

8500,00

4 500,00

Tabela 17. Aktywa w gospodarstwie i ich struktura

Rodzaj środków

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

Tys. zł

%

Tys. zł

%

Grunty własne

86 588,41

16,43

21,40

Budynki i budowle

181 250,00

34,39

44,79

Urządzenia techniczne i maszyny

24 243,00

4,60

5,99

Środki transportu

4 200,00

0,80

1,04

Stado podstawowe

98 000,00

18,60

24,22

Finansowy majątek trwały

10 356,23

1,96

2,56

Należności długoterminowe

0,0

0,00

0,00

Razem środki trwałe

404 637,64

76,78

100,00

100,00

Środki produkcji z zakupu

1 372,50

0,26

1,12

Materiały budowlane

0,0

0,00

0,00

Produkcja w toku

779,36

0,15

0,64

Stado obrotowe

39 698,00

7,53

32,44

Zapasy

65 019,00

12,34

53,14

Należności krótkoterminowe

6 983,20

1,33

5,71

Środki pieniężne

8 500,00

1,61

6,95

Razem środki obrotowe

122 352,06

23,22

100,00

100,00

Ogółem środki

526 989,70

100

X

100

X

Pytania kontrolne:

  1. Podaj po 5 przykładów środków trwałych i środków obrotowych.

  2. Do jakich środków zaliczamy grunty?

  3. Jaka jest różnica pomiędzy należnościami krótko- i długoterminowymi?

  4. Jakie produkty nazwiemy zapasami?

  5. Zdefiniuj stado podstawowe oraz stado obrotowe. Wskaż różnice.

  6. Porównaj strukturę środków w gospodarstwach A i B, jakie nasuwają Ci się wnioski?

  7. W którym z gospodarstw - Twoim zdaniem - struktura środków jest bardziej korzystna? Jak uzasadnisz swoje zdanie?

Zasoby siły pociągowej.

Oceniając wyposażenie gospodarstwa w czynniki produkcji pośród środków trwałych ważne miejsce zajmują zasoby siły pociągowej, które ocenić można na podstawie jednostek pociągowych (umożliwiających zsumowanie siły pociągowej żywej i mechanicznej).

W tym celu używa się przelicznika: 1 jednostka pociągowa = 3,7 kW, 1 koń = 1 jedn. pociągowa.

Zasoby siły pociągowej w gospodarstwach polskich w latach 2000-2003

w tys. jednostek pociągowych

1995 2000 2002 2003

Ogółem 9318 10050 9876 9915

w tym mechaniczna 8725 9578 9656 9689

w jednostkach pociągowych na 100 ha

1995 2000 2002 2003

Ogółem 52,0 56,4 58,4 61,3

w tym mechaniczna 48,7 53,8 57,1 59,9

Źródło: Rocznik statystyczny, GUS 2004

Ćwiczenie 10

W tabeli 18 obliczono zasoby siły pociągowej w gospodarstwie A o powierzchni 42,13 ha UR, w którym znajdują się 3 ciągniki: Ursus C330 o mocy 22,06 kW, Ursus C360 o mocy 38,22 kW i Ursus C385 o mocy 55,13 kW. Gospodarstwo nie posiada koni roboczych.

Dokonaj obliczeń dla gospodarstwa B (33,61 ha UR) posiadającego jedynie Ursus C360. Obliczyć liczbę jednostek pociągowych ogółem i na 100 ha UR, liczbę kW ogółem i na 100 ha UR.

Tabela 18. Zasoby siły pociągowej

Wyszczególnienie

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

na gospodarstwo

na 100 ha UR

na gospodarstwo

na 100 ha UR

kW ogółem

115,41

273,9

jednostki pociągowe

115,41/3,7 = 31,19

74,03

Pytania kontrolne:

  1. Porównaj zasoby siły pociągowej w gospodarstwach A i B. Które z nich posiada lepsze zasoby?

  2. Które wartości zasobów siły pociągowej są porównywalne: wyrażenie ich na gospodarstwo czy na 100ha UR? Z czego to wynika?

  3. W jakim celu liczy się zasoby siły pociągowej?

Literatura

      1. Dz.U. z 2000 Nr 46, poz. 543 z późniejszymi zmianami

      2. Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998, (str. 29-31)

      3. Klepacki B.: Wybrane pojęcia z zakresu organizacji gospodarstw, produkcji i pracy w rolnictwie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1998, (str. 82-95)

      4. Manteuffel R.: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL Warszawa 1979 (str. 221-232)

      5. Rocznik statystyczny, GUS 2004

      6. Siekierski C.: Ćwiczenia z ekonomiki i organizacji rolnictwa. Wydawnictwo SGGW - AR, Warszawa 1988, Rozdział I.

      7. Ziętara W., Olko-Bagieńska T.: Zadania z analizy działalności gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1986, (str. 43-49)

      8. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. Wydawnictwo FAPA, Warszawa 1998, (str. 36-42)

Notatki:


ORGANIZACJA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE

Organizacja produkcji roślinnej w gospodarstwie

Do oceny organizacji produkcji roślinnej w gospodarstwie posłużyć mogą:

Struktura zasiewów - udział poszczególnych grup roślin w powierzchni zasiewów (powierzchni gruntów ornych).

Struktura użytkowania ziemi - udział grup roślin w powierzchni użytkowanej ziemi (powierzchni użytków rolnych)

Kryteria podziału roślin uprawnych:

Rolniczo statystyczne

Biologiczne

Gospodarcze

(poziom intensywności)

Zboża

0x08 graphic
kłosowe

0x08 graphic
Kukurydza na ziarno

Strączkowe

ekstensywne

Oleiste

Pastewne

Okopowe

0x08 graphic
liściaste

Warzywa w uprawie polowej

intensywne

Międzyplony

0x08 graphic

Ugory

ekstensywne

Wybrane informacje o strukturze zasiewów w Polsce w latach 2002 i 2004

powierzchnia zasiewów [ha]

2002 2004

9 650 584 10 051 436

udział w powierzchni zasiewów [%]

zboża 77,96 75,35

mieszanki zbożowo-strączkowe 0,34 0,41

na ziarno

ziemniaki i buraki cukrowe 10,81 9,33

rzepak i rzepik 2,94 3,16

len, konopie, słonecznik 0,05 0,05

tytoń 0,11 0,12

chmiel 0,02 0,02

zioła 0,14 0,15

pastewne 4,41 7,45

warzywa 1,72 1,97

Źródło: Gospodarstwa rolne - grupy obszarowe a kierunki produkcji, GUS, Warszawa czerwiec 2005.

Ćwiczenie 11

Na podstawie danych ogólnych ustalić strukturę zasiewów w gospodarstwach A i B wg podanych kryteriów.

Tabela 19. Powierzchnia i zbiór.

Działalność

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

powierzchnia [ha]

zbiór

[dt]

powierzchnia [ha]

zbiór

[dt]

Żyto ozime

5,99

107,82

13,00

234

Mieszanka zbożowa

-

-

8,93

250,04

Pszenżyto

4,40

132

-

-

Lucerna na zielonkę

-

-

-

-

Kukurydza na kiszonkę

5,00

2500

1

450,00

Ziemniaki

0,5

125

1

140,00

Trawy w uprawie polowej

2

700

-

-

Łąki

24,22

84,77

4,68

1029,60

Pastwiska

-

-

5

350,00

Razem

42,11

-

-

Tabela 20. Struktura zasiewów i struktura użytkowania ziemi

Rodzaj uprawy

Gospodarstwo A

Gospodarstwa B

powierzchnia

struktura użytkowania

ziemi

struktura zasiewów

powierzchnia

struktura użytkowania ziemi

struktura zasiewów

%

%

%

%

Żyto ozime

5,99

5,99 / 42,11 × 100% = 14,22

13,00

Mieszanka zbożowa

-

8,93

Pszenżyto

4,40

10,45

Zboża razem

10,39

24,67

Ziemniaki

0,5

1,19

1

Okopowe razem

0,5

1,19

Kukurydza na kiszonkę

5,00

11,87

1

Trawy w uprawie polowej

2

4,75

Zasiewy razem

X

100%

X

100

Łąki

24,22

57,52

4,68

Pastwiska

5

Pastewne razem

31,22

Razem

42,11

100

100

Pytania kontrolne:

  1. Podaj definicję zbioru?

  2. Podaj definicję struktury zasiewów?

  3. Jak ocenisz strukturę zasiewów w gospodarstwach A i B? Od czego ona zależy? Co można zmienić żeby wydajność upraw była większa?

  4. Jakie znasz kryteria podziału roślin uprawnych?

Plon - wielkość produkcji uzyskanej z 1 ha: plon = zbiór / powierzchnia

Plon przeliczeniowy - wyrażenie plonu zbóż, ziemniaków i buraków cukrowych w plonach zbóż, gdzie dla zbóż współczynnik wynosi 1, dla ziemniaków 7, dla buraków cukrowych 12.

Przeciętne plony uzyskiwane w Polsce [dt/ha]

2000 2002 2003

Zboża 25,3 32,4 28,7

Ziemniaki 194 193 179

Buraki cukrowe 394 443 410

Rzepak i rzepik 21,9 21,7 18,6

Ćwiczenie 12

Obliczyć poziom plonów poszczególnych roślin i grup roślin wiedząc, że w ciągu roku uzyskano następujące zbiory - patrz tabela 19 Powierzchnia i zbiór.

Tabela 21. Poziom plonów

Wyszczególnienie

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

powierzchnia [ha]

zbiór

[dt]

plon

[dt/ha]

powierzchnia [ha]

zbiór

[dt]

plon

[dt/ha]

Żyto ozime

5,99

107,82

18,0

13,00

234

Mieszanka zbożowa

-

-

8,93

250,04

Pszenżyto

4,40

132

30,0

-

-

Kukurydza na kiszonkę

5,00

2500

500,0

1

450,00

Ziemniaki

0,5

125

250,0

1

140,00

Trawy w uprawie polowej

2

700

350,0

-

-

Łąki

24,22

8477

350,0

4,68

1029,60

Pastwiska

-

-

5

1750,00

Razem

42,11

X

X

X

X

Pytania kontrolne:

  1. Jaka jest różnica między plonem a zbiorem?

  2. Czy plony poszczególnych roślin można dodawać? Odpowiedź uzasadnij.

  3. Czy na podstawie plonów można ocenić jakość gospodarowania?


Ćwiczenie 13

Obliczyć plon przeliczeniowy w analizowanych gospodarstwach A i B przyjmując następujące współczynniki: zboża 1, ziemniaki 7, buraki cukrowe 12.

Tabela 22. Plony przeliczeniowe

Wyszczególnienie

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

powierzchnia [ha]

zbiór [dt]

współczynnik

zbiór przeliczeniowy

powierzchnia [ha]

zbiór [dt]

współczynnik

zbiór przeliczeniowy

Żyto ozime

5,99

107,82

1

107,82

13,00

234

Mieszanka zbożowa

8,93

250,04

Pszenżyto

4,40

132

1

132

Ziemniaki

0,5

125

7

17,85

1

140,00

Razem

10,89

X

X

257,67

Plon przeliczeniowy

257,67/10,89 = 23,66 dt/ha

Pytania kontrolne:

  1. Podaj definicję plonu przeliczeniowego?

  2. O czym świadczy wielkość takiego plonu?

  3. Porównaj plony przeliczeniowe w gospodarstwach A i B.

Plon w jednostkach zbożowych - wielkości produkcji wyrażona w jednostkach zbożowych w przeliczeniu na 1hektar

Źródło: Ziętara W., T. Olko-Bagieńska

Współczynniki przeliczeniowe na jednostki zbożowe

Rodzaj uprawy Współczynnik Rodzaj uprawy Współczynnik

Zboża 1 Buraki pastewne 0,1

Kukurydza na ziarno 1 Ziemniaki 0,25

Groch 1,2 Buraki cukrowe 0,25

Bobik 1,2 Marchew konsumpcyjna 0,15

Rzepak ozimy 2,00 Trawy w uprawie polowej0,15

Lucerna na zielonkę 0,15 Łąki 0,15

Kukurydza na kiszonkę0,13 Pastwiska 0,15


Ćwiczenie 14

Obliczyć produkcję roślinną w analizowanych gospodarstwach (tabela 23) w jedn. zbożowych w przeliczeniu na 1ha przy przyjęciu powyższych współczynników przeliczeniowych

Tabela 23. Plony w jednostkach zbożowych

Działalność

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

powierzchmia [ha]

zbiór [dt]

współczynnik

produkcja w
j. z.

powierzchnia [ha]

zbiór [dt]

współczynnik

produkcja w j.z.

Żyto ozime

5,99

107,82

1

107

13,00

234

Mieszanka zbożowa

-

-

1

-

8,93

250,04

Pszenżyto

4,40

132

1

132

-

-

Kukurydza na kiszonkę

5,00

2500

0,13

325

1

450,00

Ziemniaki

0,5

125

0,25

31,25

1

140,00

Trawy w uprawie polowej

2

700

0,15

105

-

-

Łąki

24,22

8477

0,15

1272

4,68

1029,60

Pastwiska

-

-

0,15

-

5

1750,00

Razem

42,11

X

1972,25

X

Plon w jednostkach zbożowych

1972,25 / 42,11 = 46,83

Pytania kontrolne:

  1. Co to są jednostki zbożowe?

  2. Podaj definicję plonu w jedn. zbożowych?

Wskaźnik wysokości plonów - Wskaźnik ten pozwala za pomocą jednej liczby ocenić poziom uzyskiwanych w gospodarstwie plonów w stosunku do plonów w regionie lub średniej wieloletniej plonów danego gospodarstwa.

Wskaźnik wysokości plonów = Powierzchnie w ha przy średnim plonie/ rzeczywista powierzchnia upraw

Powierzchnie w ha przy średnim plonie = Σ (zbiór rzeczywisty / średni plon w regionie)

Ćwiczenie 15

Na podstawie danych tabeli 21 i informacji z tabeli 24 dokonano obliczeń wskaźnika wysokości plonów dla gospodarstwa A. Dokonaj analogicznego obliczenia dla gospodarstwa B.

Tabela 24. Wskaźnik wysokości plonów

Gospodarstwo A

Działalność

Powierzchnia w ha

Plon rzeczywisty w t/ha

Zbiór w t

Plon średni z regionu w t/ha

Powierzchnie w ha przy średnim plonie

a

b

c = a × b

d

e = c / d

Żyto

5,99

1,8

10,78

2,0

5,39

Pszenżyto

4,4

3,0

13,2

4,1

3,22

Ziemniaki

0,5

25

12,5

20,0

0,63

Kukurydza (kisz.)

5

50

250

40,0

6,25

Trawy w upr. pol.

2

35

70

33,0

2,12

Łąkiąki

24,22

35

847,7

30,0

28,25

Razem

42,11

X

X

X

45,86

Obliczenia: 45,86 / 42,11 = 1,089

Wynika z tego, że gospodarstwo A osiągnęło plony wyższe od średnich o 8,9%.

Gospodarstwo B

Wyszczególnienie

Powierzchnia w ha

Plon rzeczywisty w t/ha

Produkcja ogólna w t

Plon średni z regionu w t/ha

Powierzchnie w ha przy średnim plonie

a

b

c = a × b

d

e = c / d

Żyto ozime

2,0

Mieszanka zbożowa

3,7

Kukurydza na kiszonkę

40,0

Ziemniaki

20,0

Łąki

30,0

Pastwiska

27,0

Razem

X

X

X

Jednym ze sposobów określenia poziomu nawożenia mineralnego w gospodarstwie jest obliczenie zużycia czystego składnika w kg/ha. W tym celu na podstawie ilości zużytego nawozu mineralnego i informacji o procentowej zawartości w nim składnika oblicza się ilość zastosowanego składnika. Iloraz zsumowanej ilość kg zużytego czystego składnika i powierzchni nawożonych upraw informuje nas o poziomie zużycia składnika na 1 ha.

Ćwiczenie 16

Obliczyć poziom zużycia nawozów mineralnych w kg NPK/ha w analizowanych gospodarstwach (A- 42,11 UR, B- 33,61 UR) wiedząc, że w ciągu roku zużyto następujące ilości nawozów (w tonach):

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

Mocznik (46%)

0

1,1

Saletra amonowa (34%)

5,6

0,8

Saletrzak (28%)

1,6

2,5

Superfosfat pylisty (19%)

0

0

Superfosfat granul. potrójny (46%)

0

3,0

Polifoska (8%, 24%, 24%)

0,9

0

Sól potasowa (57%)

0

0

Unifoska 02 (4%, 11,5%, 11,5%)

18,0

0

Ekolist S (12%, 0%, 7,8%)

0

70,1

Wuxal TOP (36%N)

0

5,l

Tabela 25. Zużycie nawozów sztucznych

Wyszczególnienie

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

Obliczenie

Obliczenie

N

Saletra amonowa (34%)

0,34× 5600kg = 1904

Saletrzak (28%)

0,28×1600 = 448

Polifoska (8% N)

0,08 × 900 = 72

Unifoska 02 (4%N)

0,04 × 18000 = 720

Ekolist

Wuxal TOP

Zużycie N razem

3144

Zużycie N/ha

3144 / 42,11 = 74,66

P

Superfosfat pylisty (19%)

Superfosfat granulowany potrójny (46%)

Polifoska (24% P2O5)

0,24 × 900 = 216

Unifoska 02 (11,5% P2O5)

0,115×18000 = 2070

Zużycie P razem

2286

Zużycie P/ha

2286 / 42,11 = 54,29

K

Polifoska (24% K2O)

0,24 × 900 = 216

Sól potasowa (57% K2O)

-

Unifoska 02

0,115 × 18000 = 2070

Ekolist S

Zużycie K razem

2286

Zużycie K/ha

54,29

NPK

SUMA

NPK

na ha

Pytanie kontrolne:

  1. Jakie kolejne czynności należy wykonać w celu obliczenia wskaźnika NPK?

  2. Porównaj poziom nawożenia w gospodarstwach A i B? Jakie mogą być przyczyny różnic?

  3. Jaki poziom NPK określa się jako poziom korzystny?

Literatura

  1. Gospodarstwa rolne - grupy obszarowe a kierunki produkcji, GUS, Warszawa czerwiec 2005

  2. Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998, (str. 46-55)

  3. Klepacki B.: Wybrane pojęcia z zakresu organizacji gospodarstw, produkcji i pracy w rolnictwie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1998, (str. 43-48),

  4. Manteuffel R.: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL Warszawa 1979, (str. 325-366),

  5. Reisch E., Zeddies J.: Wprowadzenie do ekonomiki i organizacji gospodarstw rolnych. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu. Poznań 1995, (str. 281-499)

  6. Rocznik statystyczny rolnictwa, Warszawa 2001, 1993

  7. Rocznik statystyczny, GUS, Warszawa 2002

  1. Ziętara W., Olko-Bagieńska T.: Zadania z analizy działalności gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1986, (str. 129-137)

  2. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. Wydawnictwo FAPA, Warszawa 1998, (str. 117-128)

  3. Praca zb. pod red. Ryszarda Manteuffela: Zbiór zadań z ekonomiki, organizacji i rachunkowości gospodarstw rolniczych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1980 (str. 335-336)


Organizacja produkcji zwierzęcej.

Struktura stada i struktura inwentarza żywego, rodzaje sztuk przeliczeniowych

Sztuki duże - odpowiednikiem 1 SD jest krowa dorosła ważąca 500 kg, przeliczeń zwierząt innych grup dokonuje się za pomocą współczynników ustalonych na podstawie stosunku ciężaru danego zwierzęcia do 500 kg (obecnie częściej używa się skrótu DJP - duża jednostka przeliczeniowa, w opracowaniach angielskojęzycznych obowiązuje skrót LU).

Sztuki obornikowe - odpowiednik krowy o średnim ciężarze ciała, od której w ciągu roku uzyskuje się 10 t obornika. Ten rodzaj sztuk przeliczeniowych pozwala na obliczenie produkcji obornika w gospodarstwie.

Sztuki żywieniowe - sztuka inwentarza żywego zużywająca w ciągu roku średnio 3,5 tys. jednostek owsianych.

Obsada zwierząt na 100 ha w Polsce w latach 1995-2003

w szt. fizycznych/100 ha

1995 2000 2003

Bydło 41 34 34

w tym krowy 20 17 18

Trzoda 114 96 115

w tym lochy 10 8,9 11

DJP/100 ha

Ogółem inwentarz żywy 54 45 47

Źródło: Rocznik Statystyczny, GUS 2004

Współczynniki przeliczeniowe

Wyszczególnienie

Przeliczniki na SD

Przeliczniki na SO

Przeliczniki na SŻ

Krowy

1,00

1,00

1,00

Jałówki cielne

0,90

1,00

0,83

Jałówki 0,5 -1,5 r.

0,50

0,60

0,50

Cielęta do 0,5

0,22

0,20

0,34

Cielęta do 2 tyg.

0,08

0,03

0,18

Buhaje >1,5

1,40

1,20

0,78

Bukaty 0,5-1,5

0,60

0,60

0,56

Maciory

0,36

0,25

0,51

Warchlaki

0,05

0,12

0,18

Prosięta

0,05

-

-

Tryki

0,16

0,12

0,18

Maciorki

0,12

0,10

0,16

Tuczniki

0,17

0,29

0,43

Wałachy

1,20

0,70

1,10

Konie 2-3 lata

0,80

0,60

0,81

Źrebaki 1-2 lat

0,60

0,45

0,71


Obrót stada

Sprawozdawczy obrót stada - obrót sporządzony na podstawie zdarzeń zaszłych w gospodarstwie, odzwierciedla przeszłość, pozwala na obliczenie parametrów obrotu stada.

Na podstawie stanów początkowych i parametrów obrotu stada możliwe jest sporządzenie planowanego obrotu stada.

Modelowy obrót stada - obrót sporządzany dla 10,100,1000 sztuk stada podstawowego

Uwaga: w obrocie stada obowiązuje zasada:

SP + Przychody = Rozchody + SK

oraz:

Σ (na przeklasowanie) = Σ (z przeklasowania)

Parametry obrotu stada:

- wskaźnik wycieleń krów, wyproszeń loch, wykoceń maciorek,

- wskaźnik brakowania (krów, loch, maciorek…),

- wskaźnik upadków (cieląt, prosiąt, warchlaków, pozostałych grup wiekowych),

- okres przebywania w grupie.

Przykładowe obliczenie parametrów obrotu stada krów mlecznych:

wskaźnik wycieleń krów z SP = (liczba cieląt urodzonych- liczba krów z przeklasowania)/SP krów ×100%

wskaźnik brakowania krów = (liczba krów wybrakowanych lub przeznaczonych do opasu)/SP krów ×100%

wskaźnik upadków cieląt do 2 tyg. = (upadki cieląt do 2 tyg.)/liczba cieląt urodzonych ×100%

(ciąża krowy trwa ok. 9 m-cy - na ogół od 1 krowy uzyskuje się 1 ciele rocznie)

(ciąża maciory trwa 3 m-ce, 3 tyg. i 3 dni - możliwe jest uzyskanie ponad 2 miotów w ciągu roku i do kilkunastu prosiąt w miocie)

Stan średni = (SP + SK) / 2

lub

Stan średni = (½ SP + stany końcowe z trzech kwartałów + ½ SK) / 4

lub

Stan średni = Σ (stanów miesięcznych) / 12

lub

Stan średni = [SP + Σ (stanów na koniec każdego miesiąca)] / 13

lub

Stan średni = Σ (stanów dziennych) / 365

lub

Stan średni = (przelotowość × okres przebywania w grupie) / rok

Przelotowość = Rozchody - ½ upadków + ½ SK - ½ SP

Przelotowość = na sprzedaż + na przeklasowanie + na spożycie i dary + ½ upadków + ½ SK - ½ SP

Uwaga: jeżeli okres przebywania w grupie wyrażamy w tyg. wówczas rok = 52 tyg., jeżeli w miesiącach 12.


Ćwiczenie 17

Wzorując się na przykładowym sprawozdawczym obrocie stada w gospodarstwie A (tabele 26, 28) sporządzić sprawozdawczy obrót stada bydła i trzody chlewnej w gospodarstwie B, (tabele 27, 29)

Tabela 26. Obrót stada bydła w gospodarstwie A

Grupa

SP

Przychody

Razem przychody

Rozchody

Razem rozchody

SK

Przelotowość

Stan średni

WSP. SD

Razem SD

z urodzenia

z przeklasowania

z
zakupu

na
przeklasowanie

na sprzedaż

upadki i brakowania

Krowy

24

16

16

4

4

36

X

30,00

1,0

30,00

Jałówki cielne

4

12

12

16

16

0

14,00

7,00

0,7

4,90

Jałówki >1,5 roku

0

0

0

0

0,00

0,00

0,5

0,00

Jałówki 0,5-1,5 roku

0

12

12

0

12

6

6,00

0,2

1,20

Cielęta
2 tyg. -0,5 r.

10

31

31

12

22

34

7

32,5

14,90

0,2

2,98

Cielęta do 2 tyg.

0

36

36

31

1

32

4

33,5

1,40

0,1

0,14

MBO >0,5 r.

0

0

0

0

0

0,00

1

0,00

Opasy

0

4

4

4

4

0

4

1,00

1,2

1,20

RAZEM

38

36

63

12

111

63

26

1

90

59

X

X

X

40,42

wskaźnik wycieleń krów z SP = (36 - 16) / 24 ×100% = 83,33%

wskaźnik brakowania krów = 4 / 24 × 100% = 16,66%

wskaźnik upadków cieląt do 2 tyg. = 1 / 36 × 100% = 2,77%


W dniu 1 stycznia gospodarstwo B posiadało 3 krowy mleczne, 3 cielęta 2,5 miesięczne, 3 MBO, 12 macior, 20 tuczników oraz 18 warchlaków. Podczas roku wycieliły się 3 krowy, oraz urodziło się 187 prosiąt. Zakupiono 15 jałówek cielnych, z których jedną z powodu choroby wybrakowano - żadna z zakupionych jałówek nie wycieliła się. Sprzedano 6 cieląt w wieku 0,5 roku, 3 MBO a także 4 maciory, 153 tuczniki i 28 prosiąt i jedną jałówkę, o której wspomniano wcześniej. Padł 1 warchlak i 9 prosiąt. 10 tuczników ubito na spożycie domowe. Do starszych grup przeklasowano 150 prosiąt, 167 warchlaków, 3 cielęta 2tyg. Na podstawie sprawozdawczego obrotu stada bydła oblicz stany średnie poszczególnych grup zwierząt, oraz ilość SD w gospodarstwie.

Tabela 27. Obrót stada bydła w gospodarstwie B

Grupa

SP

Przychody

Razem przychody

Rozchody

Razem rozchody

SK

Przelotowość

Stan średni

WSP. SD

Razem SD

z urodzenia

z przeklasowania

Z
zakupu

na
przeklasowanie

na sprzedaż

upadki i brakowania

Krowy

Jałówki cielne

Jałówki >1,5 roku

Jałówki 0,5-1,5 roku

Cielęta
2 tyg. -0,5 r.

Cielęta do 2 tyg.

MBO >0,5 r.

Opasy

RAZEM

X

X

X

Tabela 28. Obrót stada trzody chlewnej w gospodarstwie A

Grupa

SP

Przychody

Razem przychody

Rozchody

Razem rozchody

SK

Przelotowość

Stan średni

Wsp. SD

Razem SD

z urodzenia

z przeklasowania

z
zakupu

na przeklasowanie

na spożycie

na sprzedaż

upadki i brakowania

Maciory

4

2

2

2

X

3,00

0,30

0,90

Loszki

0

0

0,00

0,00

0,20

0,00

Tuczniki

32

50

50

6

59

65

17

57,50

14,38

0,25

3,59

Warchlaki

18

43

43

50

50

11

46,50

7,75

0,25

1,94

Prosięta

0

45

45

43

2

45

0

44,00

3,67

X

X

Knury

0

0

X

0,00

0,40

0,00

RAZEM

54

45

93

138

93

6

61

2

162

30

X

X

X

6,43

liczba prosiąt uzyskanych od jednej maciory (odniesienie do stanu średniego) w roku = 45 / 3 = 15 szt.

wskaźnik upadków prosiąt = 2 / 45 × 100% = 4,44%

Tabela 29. Obrót stada trzody chlewnej w gospodarstwie B

Grupa

SP

Przychody

Razem przychody

Rozchody

Razem rozchody

SK

Przelotowość

Stan średni

Wsp. SD

Razem SD

z
urodzenia

z przeklasowania

z
zakupu

na przeklasowanie

na spożycie

na sprzedaż

upadki i brakowania

Maciory

Loszki

Tuczniki

Warchlaki

Prosięta

Knury

RAZEM

Pytania kontrolne:

  1. Jak zdefiniujesz obrót stada? Jakie znasz jego rodzaje i podstawowe zasady opracowywania?

  2. Co to jest przelotowość? Jak zdefiniujesz stany średnie?

  3. Co to są sztuki duże? Po co wprowadza się taki przelicznik?

  4. Jakie widzisz różnice między sprawozdawczym a modelowym obrotem stada?

  5. Porównaj uzyskane wyniki w gospodarstwach A i B. Jakie widzisz różnice? Z czego one wynikają?

  6. Jakie są źródła przychodów? Jakie znasz kierunki rozchodów w obrocie stada zwierząt?


Tabela 30 Modelowy obrót stada bydła

wskaźnik wycieleń krów z SP = 83,33%

wskaźnik brakowania krów = 16,66%

wskaźnik upadków cieląt do 2 tyg. = 2,77%

wskaźnik upadków cieląt 2 tyg - 0,5 roku = 2%

wskaźnik brakowania nie zacielonych jałówek >1,5 roku = 10% sprzedaż cieląt do 2 tyg. = 10%

Grupa

SP

Przychody

Razem przychody

Rozchody

Razem rozchody

SK

Przelotowość

Stan średni

WSP. SS

z urodzenia

z przeklasowania

z
zakupu

na przeklasowanie

na sprzedaż

upadki

Krowy

100

17

17

17

17

100

-

100

1

Jałówki cielne

19

39

39

17

22

39

19

39

19,5

0,195

Jałówki >1,5 roku

10

43

43

39

43 × 10% ≈ 4

43

10

41

10,25

0,1025

Jałówki 0,5-1,5 roku

43

43

43

43

43

43

43

43

0,43

Jałoszki
2 tyg. - 0,5 r.

22

44

44

22+21

44 × 2% ≈ 1

44

22

43,5

19,93

0,1993

Cielęta do 2 tyg.

4

83+17 =100

100

87

10

100 × 2,77% ≈ 3

100

4

88,5

3,40

0,034

Byczki
2 tyg. -0,5 r.

21

43

43

21+21

43 × 2% ≈ 1

43

21

42,5

19,48

0,1948

MBO >0,5 r.

42

42

42

42

42

42

42

42

0,42

Opasy

4

17

17

17

17

4

17

4,25

0,0425

RAZEM

288

288

X

X

X


Ćwiczenie 18

Na podstawie sprawozdawczych obrotów stada oraz danych z poniższej tabeli obliczyć liczbę sztuk dużych, strukturę inwentarza żywego, strukturę stada bydła oraz obsadę zwierząt na 100ha dla gospodarstwa A (42,11 UR) i B (33,61 UR).

Tabela 31. Sztuki przeliczeniowe

Gospodarstwo A

Sztuki duże

Sztuki fizyczne (stan średni)

Przeliczniki na SO

SO

Struktura stada

Struktura inwentarza

SD/100ha

Krowy

30

30

1

30 × 1 = 30

30 / 40,42 × 100%

30 / 46,85 × 100%

30 / 42,11 × 100

Jałówki cielne

4,9

7

1

7

4,9 / 40,42 × 100%

4,9 / 42,11 × 100

Jałówki >1,5 roku

0

0

1

0

Jałówki 0,5-1,5 roku

1,2

6

0,6

3,6

Cielęta 2 tyg. -0,5 r.

2,98

14,9

0,2

2,98

Cielęta do 2 tyg.

0,14

1,4

0,03

0,042

MBO >0,5 r.

0

0

1

0

Opasy

1,2

1

1

1

Bydło

40,42

X

X

44,62

100%

Maciory

0,9

3

0,25

0,75

Loszki

0

0

0,10

Tuczniki

3,59

14,38

0,29

4,17

Warchlaki

1,94

7,75

0,12

0,93

Prosięta

-

3,67

-

Knury

0

0

Trzoda

6,43

X

5,85

100%

RAZEM

46,85

50,47

100%

Gospodarstwo B

Sztuki duże

Sztuki fizyczne (stan średni)

Przeliczniki na SO

SO

Struktura stada

Struktura inwentarza

SD/100ha

Krowy

Jałówki cielne

Jałówki >1,5 roku

Jałówki 0,5-1,5 roku

Cielęta
2 tyg. -0,5 r.

Cielęta do 2 tyg.

MBO >0,5 r.

Opasy

Bydło

100%

Maciory

Loszki

Tuczniki

Warchlaki

Prosięta

Knury

Trzoda

100%

RAZEM

100%

Pytania kontrolne:

  1. Jaka jest różnica między strukturą inwentarza żywego a strukturą stada?

  2. Co to jest obsada inwentarzem żywym? Jak się ją oblicza?

  3. Porównaj wyniki uzyskane na przykładzie gospodarstw A i B. Jakie widzisz różnice? Z czego te różnice wynikają?

  4. Co to są sztuki przeliczeniowe i w jakim celu je obliczamy?

  5. Jak wyznaczyć produkcję obornika od zwierząt?


Obliczanie powierzchni paszowej

Powierzchnia paszowa to powierzchnia upraw pastewnych z przeznaczeniem do skarmienia w gospodarstwie. Jeżeli roślina pastewna uprawiana jest w plonie głównym wówczas mówimy o głównej powierzchni paszowej (GPP). Powierzchnię poplonów, wsiewek, międzyplonów (tzw. plon wtóry) oraz areał buraków cukrowych ze względu na plon uboczny wliczamy do dodatkowej powierzchni paszowej (DPP).

Dodając do powierzchni przeznaczonej pod produkcję pasz własnych powierzchnię, jaką potencjalnie należałoby przeznaczyć pod produkcję pasz zakupywanych otrzymujemy powierzchnię wyżywieniową.

Analizując organizację produkcji zwierzęcej w gospodarstwie dokonuje się oceny obsady sztuk dużych na 1 ha powierzchni paszowej.

Ćwiczenie 19

Znając strukturę zasiewów (ćw. 11) oraz strukturę stada (ćw. 18) w gospodarstwach A i B oblicz powierzchnię GPP przypadającą na 1 SD przeżuwaczy w tych gospodarstwach. Uwzględnij, że gospodarstwo A posiało 2,5 ha gorczycy jako poplon oraz 3 ha żyta na wiosenny wypas, zaś gospodarstwo B zasiało 13 ha gorczycy jako poplon.

Tabela 32. Zasiewy w plonie głównym i wtórym w gospodarstwie A

W plonie głównym

Powierzchnia w ha

GPP

GPP

GPP

Przedplony i poplony

Powierzchnia w ha

DPP

DPP

Żyto

5,99

Gorczyca

2,5

Pszenżyto

4,4

Żyto

3

Ziemniaki

0,5

Kukurydza (kisz.)

5

Trawy w uprawie polowej

2

Łąki

24,22

Razem

42,11

GPP = 5 + 2 + 24,22 = 31,22 [ha] 31,22 [ha GPP] / 40,42 [SD] = 0,77 [ha/SD]

DPP = 2,5 + 3 = 5,5 [ha] 5,5 [ha GPP] / 40,42 [SD] = 0,14 [ha/SD]

Literatura

      1. Klepacki B.: Ekonomika i Organizacja Rolnictwa. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998,

      2. Manteuffel R.: Zbiór zadań z ekonomiki, organizacji i rachunkowości gospodarstw rolniczych, PWRiL Warszawa 1980 (str. 280-302),

      3. Rocznik statystyczny, GUS 2004

      4. Ziętara W., Olko-Bagieńska T.: Zadania z analizy działalności gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1986,

      5. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. Wydawnictwo FAPA, Warszawa 1998, (str. 97-125, 191-198)

WYNIKI PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE

Kategorie produkcji, dochodu i zysku w gospodarstwie

Kategorie produkcji

Produkcja globalna - obejmuje wartość lub ilość wszystkich produktów wytworzonych w gospodarstwie w danym czasie (najczęściej w ciągu roku kalendarzowego). Produkcja globalna całkowita stanowi sumę produkcji globalnej rolniczej, produkcji globalnej nierolniczej oraz wartości sprzedanych usług.

Produkcja globalna rolnicza jest to suma produkcji globalnej roślinnej i zwierzęcej. Składają się na nią:

Obliczać można ją różnymi sposobami:

  1. stosując wyjście od produkcji, na podstawie ewidencji podstawowej., np. powierzchnia × plon,
    lub w produkcji zwierzęcej - liczba sztuk × wydajność. Wielkość lub wartość produkcji w tym sposobie oblicza się wg wzoru:

Pg = Pr + Pz + Apz + Pu + Pn + Ps + Ppr

gdzie: Pg - produkcja globalna;

Pr - produkcja roślinna;

Pz - produkcja zwierzęca;

Apz - artykuły pochodzenia zwierzęcego;

Pu - produkcja uboczna;

Pn - produkcja niezakończona;

Ps - przyrost stada;

Ppr - produkty przetwórstwa rolniczego i usługi sprzętem gospodarstwa.

  1. stosując wyjście od rozchodów (obrotów), produkcję globalną oblicza się wg wzoru:

Pg = Pt + Ow + Spw + Swn + D + ΔSt + ΔPn + ΔZp

gdzie: Pt - produkcja towarowa;

Ow - obrót wewnętrzny;

Spw - spożycie własne;

Swn - świadczenia w naturze;

D - dary;

ΔStb - przyrost stada;

ΔZp - zmiana stanu zapasów;

ΔPn - przyrost produkcji niezakończonej.

Produkcja globalna stanowi podstawę do obliczania pozostałych kategorii produkcji lub dochodów przez odejmowanie od niej poszczególnych składników kosztów.

Produkcja końcowa brutto (Pkb) - jest to produkcja globalna pomniejszona o obrót wewnętrzny.
Jest to ta część produkcji globalnej, która może opuścić gospodarstwo rolne. Oblicza się ją dwoma sposobami:

  1. Pkb = Pg - Ow

  2. Pkb = Pt + Spw + Swn + D + ΔSt + ΔPn + ΔZp (na podstawie obrotów).

Produkcja końcowa netto (Pkn) - różni się od Pkb o wartość zakupionych i zużytych produktów pochodzenia rolniczego (Zpr). Oblicza się ją wg wzorów:

  1. Pkn = Pkb - Zpr

  2. Pkn = Ptn + Spw + Swn + D + ΔSt + ΔPn + ΔZp (wychodząc od obrotów).

gdzie: Ptn - produkcja towarowa netto, czyli produkcja towarowa pomniejszona o wartość zakupionych produktów rolniczych (Zpr).

Ćwiczenie 20

Na podstawie podanych wartości obliczyć kategorie produkcji globalnej końcowej brutto, towarowej brutto w gospodarstwach A i B


Wyszczególnienie

Stan początkowy

Produkcja

Rozchód

Stan na koniec roku

a

b

c=a×b

d

e=c×d

na sprzedaż

na siew

na paszę i ścioły

spożycie własne

ilość

wartość

powierzchnia (ha)

plon (dt/ha)

zbiór (dt)

cena (zł)

wartość

ilość

wartość

ilość

wartość

ilość

cena (zł)

wartość

ilość

wartość

ilość

wartość

Żyto: ziarno

słoma (dt)

51

100

2000

500

5,99

18

30

107,82

179,7

40

5

4312,8

898,5

150

5900

2

180

200

5

1000

1

40

5,82

79,7

192,8

398,5

Pszenżyto: ziarno

słoma (dt)

70

85

1950

425

4,40

30

30

132

132

30

5

3960

660

2,5

125

150

5

750

199,5

67

5785

335

Ziemniaki: (dt)

10

200

0,50

250

125

21

2625

50

1050

25

525

50

21

1050

3

63

7

137

Kukurydza kiszonka (dt)

100

600

5

500

2500

7

17500

2000

7

14000

600

4100

Pastwisko (zielonka) (dt)

-

-

22

350

7700

3

23100

7700

3

23100

Łąka siano (dt)

30

450

4

70

280

15

4200

270

15

4050

40

600

RAZEM roślinna

X

X

X

X

X

X

57256,3

szt.

wartość

szt.

wydajność

wyprodukowano

cena

wartość

szt.

wartość

Bydło - żywiec (szt.)

38

137698

47022*

26

11100

59

173620

Tuczniki (szt., kg)

32

12750

50

110

5500

3,7

20350*

59

24490

6

2490

17

6120

Mleko (l)

30

3220

96600

0,88

85008

96000

84495,4

55

0,6

33

545

479,6

Obornik (t)

10

100

487,4

10

4874

480

10

4800

17

174

Razem

X

156673

X

X

X

X

214510,3

X

127035,4

X

830

X

X

48783

X

3072,6

X

191462,3

Tabela 33. Produkcja rolna w gospodarstwie A

*zawiera przyrost stada

Rozwiązanie:

Pg = Pr + Pz + Apz + Pu + Pn + Ps + Ppr

Pr = 4312,8 + 898,5 + 3960 + 660 + 2625 + 17500 + 23100 + 4200 = 57256,3 - produkcja roślinna;

Pz i ΔSt = 47022 + 20350 = 67372 - produkcja zwierzęca i przyrost stada;

Apz = 85008 - artykuły pochodzenia zwierzęcego;

Pu = 4874 - produkcja uboczna;

Pn = 0 - produkcja niezakończona;

Ppr = 0 - produkty przetwórstwa rolniczego i usługi sprzętem gospodarstwa.

Pg = 57256,3 + 67372 + 85008 + 4874 = 214510,3

lub:

Pg = Pt + Ow + Spw + Swn + D + ΔSt + ΔZ + ΔPn

Pt = 127035,4 - produkcja towarowa;

Ow = 830 + 48783 - obrót wewnętrzny;

Spw = 3072,6 - spożycie własne;

Swn = 0 - świadczenia w naturze;

D =0 - dary;

ΔSt + ΔZ =191462,3 - 156673 = 34789,3 - przyrost stada i zmiana stanu zapasów;

ΔPn =0 - przyrost produkcji niezakończonej.

Pg = 127035,4 + 830 + 48783 + 3072,6 + 34789,3 = 214510,3

Pkb = Pg - Ow

Pkb = 214510,3 - (830 + 48783) = 164897,3

Pkb = Pt + Spw + Swn + D + ΔSt + ΔPn + ΔZp.

Pkb = 127035,4 + 3072,6 + 34789,3 = 164897,3


Tabela 34. Produkcja rolna w gospodarstwie B

Wyszczególnienie

Stan początkowy

Produkcja

Rozchód

Stan na koniec roku

a

b

c=a×b

d

e=c×d

na sprzedaż

na siew

na paszę i ścioły

spożycie własne

ilość

wartość

powierzchnia (ha)

plon (dt/ha)

zbiór (dt)

cena (zł)

wartość

ilość

wartość

ilość

wartość

ilość

cena (zł)

wartość

ilość

wartość

ilość

wartość

Żyto: ziarno

słoma (dt)

100

100

3000

500

13

18

15

28

5

1,8

54

200

5

332,2

95

9498

475

Mieszanka zb. ziarno

słoma (dt)

10

50

8,93

28

10

30

5

200

6000

2,1

65,1

30,04

99,30

25

5

20

685,1

Ziemniaki: (dt)

5

95

1

140

20

70

1445

20

500

30

15

10

200

15

300

Kukurydza kiszonka (dt)

100

600

1

450

7

500

6,8

50

350

Pastwisko (zielonka) (dt)

4,68

220

3,5

1029,6

3,5

Łąka siano (dt)

105

1100

5

70

11

55

660

200

11

200

2090

RAZEM roślinna

Bydło-żywiec (szt.)

9

11550

39083,38*

10

7300

17

43333,38

Tuczniki (szt., kg)

50

17107

203

100

3,65

*

185

68890

10

4372

58

17940

Mleko (l)

3

1200

0,7

3200

2300

300

0,5

100

70

Obornik (t)

5

50

210

10

210

10

5

50

Razem

* zawiera przyrost stada


Rozwiązanie:

Pg = Pr + Pz + Apz + Pu + Pn + Ps + Ppr

Pr = - produkcja roślinna;

Pz i ΔSt = - produkcja zwierzęca i przyrost stada;

Apz = - artykuły pochodzenia zwierzęcego;

Pu = - produkcja uboczna;

Pn = - produkcja nie zakończona;

Ppr = - produkty przetwórstwa rolniczego i usługi sprzętem gospodarstwa.

Pg =

lub:

Pg = Pt + Ow + Spw + Swn + D + ΔSt + ΔZ + ΔPn

Pt = - produkcja towarowa;

Ow = - obrót wewnętrzny;

Spw = - spożycie własne;

Swn = - świadczenia w naturze;

D = - dary;

ΔSt + ΔZ = - przyrost stada i zmiana stanu zapasów;

ΔPn = - przyrost produkcji niezakończonej.

Pg =

Pkb = Pg - Ow

Pkb =

Pkb = Pt + Spw + Swn + D + ΔSt + ΔPn + ΔZp.

Pkb =


Produkcja czysta brutto (Pczb) - oblicza się ją pomniejszając Pkn o wartość zużytych produktów pochodzenia nierolniczego z zakupu (Zpn) i usług:

Pczb = Pkn - Zpn

Produkcja czysta netto (Pczn):

  1. Oblicza się pomniejszając Pczb o amortyzacją (A) - Pczn = Pczb - A.

  2. Inny sposób obliczenia polega na odjęciu od produkcji globalnej kosztów materialnych - Pczn = Pg - Km, gdzie koszty materialne obejmują obrót wewnętrzny, wartość zużytych materiałów pochodzenia rolniczego i nierolniczego z zakupu oraz amortyzację.

Kategorie dochodów w gospodarstwie.

Dochód czysty - oblicza się następująco: Dcz = Pczn - Kp gdzie Kp - koszty pracy własnej i najemnej.

Dochód rolniczy:

Dochód osobisty stanowi sumę dochodu rolniczego netto i dochodów spoza gospodarstwa.

Dochód dyspozycyjny stanowi sumę dochodu osobistego i amortyzacji.

Dochód z zarządzania-to dochód rolniczy netto pomniejszony o opłatę pracy własnej, zaangażowanej ziemi i kapitału własnego.

Schemat obliczania kategorii dochodowych od nadwyżek bezpośrednich.

I Wartość produkcji

II - Koszty bezpośrednie

III = Nadwyżka bezpośrednia

IV - Koszty pośrednie rzeczywiste

V = Dochód rolniczy brutto

VI - Koszty pośrednie szacunkowe

VII = Dochód rolniczy netto

Tabela 35. Rodzaje kosztów

Koszty bezpośrednie

Koszty pośrednie rzeczywiste

Koszty pośrednie szacunkowe

Koszty produkcji roślinnej: Nasiona własne;

Nasiona obce;

Nawozy;

Środki ochrony roślin;

Usługi specjalne;

Najemna praca dorywcza;

Ubezpieczenie upraw;

Podatek dochodowy z produkcji roślinnej;

Sznurek;

Opał;

Inne (np. składka).

Koszty produkcji zwierzęcej:

Pasze własne;

Pasze obce;

Usługi weterynaryjne i krycie;

Ubezpieczenie zwierząt;

Podatek dochodowy z prod. zwierzęcej;

Dorywcza praca najemna;

Zakup zwierząt;

Inne (np. ścioły).

Koszty ogólnogospodarcze:

Paliwa płynne;

Energia elektryczna;

Remonty bież. bud. gosp.;

Remonty bież. melioracji;

Remonty bież. maszyn;

Ubezp. budynków gospodarczych;

Ubezp. poj. i maszyn roln.;

Ubezp. dobr. majątkowe i OC;

Składki KRUS;

Pozostałe koszty prowadzenia gospodarstwa.

Podatki:

Podatek rolny;

Podatek drogowy i opłata rejestr.;

Inne opłaty.

Koszt czynników zewnętrznych:

Praca najemna stała;

Czynsze dzierżawne;

Odsetki od kredytów.

Amortyzacja budynków gospodarczych;

Amortyzacja melioracji;

Amortyzacja pojazdów mechanicznych, maszyn rolniczych.

Ćwiczenie 21

Wykorzystując dane z ćw. 20 oraz dodatkowe informacje obliczyć następujące kategorie produkcji: produkcji końcowej netto, produkcji towarowej netto, produkcji czystej brutto i netto, dochodu rolniczego i dochodu czystego. Kategorie dochodowe obliczyć dwoma metodami: od produkcji czystej i od nadwyżki bezpośredniej.

Dodatkowe informacje:

Rolnik w gospodarstwie A w ciągu roku zakupił i zużył następujące produkty a także poniósł następujące koszty:

Informacje dodatkowe:

Rozwiązanie:

Pkb = 164897,3

Pkn = 164897,3 - (500 + 1500 + 35745) = 127152,3

Pczb = Pkn - Zpn

Pczb = 127152,3 - (3090 + 13387,5 + 270 + 12552,75 + 5300 + 2240) = 90312,05

Pczn = Pczb - A

Pczn = 90312,05 - 8244 = 82068,05

Dcz = Pczn - Kp

Dcz = 82068,05 - (1700 + 31745)

Drb = Pczb - Km - Kpn

Drb = 90312,05 - (53,50 + 88,91 + 391,80 + 2596) - (1700) = 85481,84

Drn = Drb - A

Drn = 85481,84 - 8244 = 77237,84

214510,3 Wartość produkcji globalnej

- 104955,5 Koszty bezpośrednie

= 109554,8 Nadwyżka bezpośrednia

- 24072,96 Koszty pośrednie rzeczywiste

= 85481,84 Dochód rolniczy brutto

- 8244,0 Koszty pośrednie szacunkowe

= 77237,84 Dochód rolniczy netto

Rolnik w gospodarstwie B w ciągu roku zakupił i zużył następujące produkty, a także poniósł następujące koszty:

oraz

Informacje dodatkowe:

Praca własna 17010 zł.

Pkb =

Pkn =

Pczb =

Pczn =

Dcz =

Drb =

Drn =

Schemat obliczania dochodu z tytułu zarządzania

I Wartość produkcji

II - Koszty bezpośrednie

III = Nadwyżka bezpośrednia

IV - Koszty pośrednie rzeczywiste

V = Dochód rolniczy brutto

VI - Amortyzacja

VII = Dochód rolniczy netto.

VII - Opłata pracy własnej

IX = Dochód z tytułu zaangażowanej ziemi własnej, kapitału i zarządzania

X - Koszt ziemi własnej

XI = Dochód z tytułu zaangażowanego kapitału i zarządzania

XII - Koszt kapitału operacyjnego

- Koszt kapitału trwałego

XIII = Dochód z tytułu zarządzania

Definicje:

Koszty alternatywne:

  1. koszt ziemi własnej - koszt ekonomiczny z tytułu posiadania ziemi i wykorzystania jej do produkcji odpowiada dochodom, jakie ziemia mogłaby regularnie przynosić, gdyby rolnik ją wydzierżawiał. Za miarę kosztu 1ha przyjęto czynsz odpowiadający równowartości 2,5dt pszenicy.

  2. koszt kapitału operacyjnego - wartość nakładów ponoszonych na obrotowe środki produkcji, a także wartość usług produkcyjnych. Przyjmuje się, że kapitał obrotowy deponuje się w banku na rachunku bieżącym, o oprocentowaniu w wys. 2,3% w stosunku rocznym.

  3. koszt kapitału trwałego - koszt kapitału zainwestowanego w produkcyjne środki trwałe, wykorzystywane w procesie produkcji. Przyjmuje się, że rolnik może oczekiwać opłaty za ten kapitał na poziomie wkładów długoterminowych. Zakłada się, że lokata jest oprocentowana w wys. 7,15% w stosunku rocznym.

Ćwiczenie 22

Posługując się podanym schematem obliczyć dochód z tytułu zarządzania - zysk przedsiębiorcy bazując na danych z poprzednich ćwiczeń 20 i 21, oraz wiedząc, że wartość majątku trwałego wynosi w gospodarstwie A 404637,64 zł, a rolnik posiada 42,13 ha UR własnych, zaś w gospodarstwie B 151311,26 zł i 33,61 ha UR.

Rozwiązanie:


Schemat obliczania kategorii dochodowych wg FADN.

I Wartość produkcji

II - Zużycie pośrednie

III + Saldo dopłat i podatków dotyczących działalności operacyjnej

IV = Wartość dodana brutto

V - Koszty pośrednie szacunkowe

VI = Wartość dodana netto.

VII - Koszty czynników zewnętrznych

VIII + Saldo dopłat i podatków dotyczących inwestycji

IX = Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego

Źródło: Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowość w 2004 r. Opracowanie wstępne. Zakład Rachunkowości Rolnej IERiGŻ-PIB, Warszawa grudzień 2005.

Przykład

W roku obrachunkowym w gospodarstwie X wartość produkcji roślinnej wyniosła 65 tys. zł., produkcji zwierzęcej 90 tys. zł., pozostała produkcja uzyskana w gospodarstwie wynosiła 10 tys. zł. Koszty bezpośrednie produkcji rolniczej wyniosły 104955,5 zł., natomiast koszty ogólnogospodarcze 21892,25 zł. Wartość naliczonej amortyzacji 8244 zł. Zapłacone czynsze dzierżawne i odsetki wyniosły 2180,71 zł. W ciągu roku uzyskano dopłaty do produkcji w wysokości 1300 zł oraz zapłacono podatek rolny 100 zł.

Obliczamy dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego wg schematu FADN

65000 + 90000 + 10000 = 165000 Wartość produkcji

- (104955,5 + 21892,25) Zużycie pośrednie

+ (1300-100) Saldo dopłat i podatków dotyczących działalności operacyjnej

= 39352,25 Wartość dodana brutto

- 8244 Koszty pośrednie szacunkowe

= 31108,25 Wartość dodana netto.

- 2180,71 Koszty czynników zewnętrznych

+ 0 Saldo dopłat i podatków dotyczących inwestycji

= 28927,54 Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego

Kategorie zysku w przedsiębiorstwie.

Pośród kategorii zysku wyróżniamy:

  1. zysk na sprzedaży,

  2. zysk na działalności operacyjnej,

  3. zysk na działalności gospodarczej,

  4. zysk brutto i netto

SCHEMAT RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT JEDN. GOSPODARCZYCH WG USTAWY
Z 29 września 1994 r. O RACHUNKOWOŚCI

  1. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi

  2. Koszty działalności operacyjnej

  3. Zysk/strata na sprzedaży

  4. Pozostałe przychody operacyjne

  5. Pozostałe koszty operacyjne

  6. Zysk/strata na działalności operacyjnej

  7. Przychody finansowe

  8. Koszty finansowe

  9. Zysk/strata na działalności gospodarczej

  10. Zyski nadzwyczajne

  11. Straty nadzwyczajne

  12. Zysk/strata brutto

  13. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego

  14. Zysk/strata netto

Ćwiczenie 23

W przedsiębiorstwie rolniczym uzyskano przychody ze sprzedaży produktów roślinnych w wysokości 6190 tys. zł i przychody ze sprzedaży produktów zwierzęcych w wysokości 6181 tys. zł. oraz otrzymano dotacje w wysokości 920 tys. zł. Stan produktów na koniec okresu rozliczeniowego zwiększył się o 327 tys. zł. Przychód ze sprzedaży towarów i materiałów wyniósł - 123 tys. zł. Poniesiono koszty wytworzenia produktów na własne potrzeby w wysokości 50 tys. zł. Firma uzyskała przychód - 19tys. zł w postaci odsetek. W toku prowadzonej działalności przedsiębiorstwo poniosło następujące koszty: amortyzacja 575 tys., zużycie materiałów i energii 6831 tys., w tym energii 299 tys., usługi obce 824 tys., podatki i opłaty 887 tys., wynagrodzenia 3386 tys., w tym ze stosunku pracy 2981 tys., ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia 814 tys., podróże służbowe i konferencje 71 tys., wartość sprzedanych towarów i materiałów 22 tys. Strata ze zbycia rzeczowych składników majątku trwałego wyniosła 17 tys.. Koszt odsetek od zaciągniętych kredytów wynosił 121 tys. zł. Z tytułu wygrania procesu sądowego uzyskano przychód w wysokości 13 tys. zł, straty nadzwyczajne wyniosły 9 tys. zł.

Na podstawie powyższych danych wyznaczyć możliwe kategorie wynikowe (zysk/stratę ze sprzedaży, zysk/stratę na działalności operacyjnej i gospodarczej, zysk/stratę brutto, zysk/ stratę netto).

Rozwiązanie:

Literatura

      1. Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998,

      2. Manteuffel R.: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL Warszawa 1979,

      3. Ziętara W., Olko-Bagieńska T.: Zadania z analizy działalności gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1986,

      4. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. Wydawnictwo FAPA, Warszawa 1998, (str. 54-95),

      5. Praca zb. pod red. Ryszarda Manteuffela: Zbiór zadań z ekonomiki, organizacji i rachunkowości gospodarstw rolniczych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1980 (str. 351-378),

      6. Skrypty SGGW AR w Warszawie, Ćwiczenia z ekonomiki i organizacji rolnictwa, Wydawnictwo SGGW AR, Warszawa 1988, (str. 37-70),

      7. Metodyka liczenia nadwyżki bezpośredniej i zasady typologii gospodarstw rolniczych, Wydawnictwo FAPA, Warszawa 2000,


KALKULACJE ROLNICZE

Koszty siły roboczej, koszty eksploatacji siły pociągowej, koszty eksploatacji maszyn

Koszty siły roboczej

Koszty te kalkulujemy na postawie faktycznych kosztów 1  robotnikogodziny. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa z najemną siłą roboczą obejmują one: świadczenia pieniężne dla pracowników, koszt odzieży ochronnej, koszt wydawanych posiłków i ZUS (48%, z czego połowa pokrywana jest przez pracodawcę).

Ćwiczenie 24

Ustal poziom kosztu 1 robotnikogodziny, wiedząc, że w przedsiębiorstwie jest zatrudnionych 5 pracowników. W ciągu roku wynagrodzenie miesięczne stałej siły roboczej wyniosło średnio 2200 zł, do ZUS odprowadzono 48% wynagrodzenia, z czego połowę pokrywał pracodawca. Koszt zużytej odzieży ochronnej wyniósł 1200 zł., koszt wydawanych posiłków wyniósł 6000 zł. Robotnicy przepracowali 9800 h.

Ćwiczenie 25

Ustal poziom kosztu 1 robotnikogodziny, wiedząc, że w przedsiębiorstwie jest zatrudnionych 5 pracowników. W ciągu roku łączne wynagrodzenie stałej siły roboczej wyniosło 55000 zł, do ZUS odprowadzono składki w wysokości 11000 zł, koszt zużytej odzieży ochronnej wyniósł 1200 zł., koszt wydawanych posiłków wyniósł 6000 zł. Robotnicy przepracowali 9800 h.

Koszty eksploatacji siły pociągowej i maszyn

Do kosztów eksploatacji siły pociągowej zaliczamy:

Do pełnych kosztów eksploatacji maszyn i ciągników zaliczamy:

1) Koszty użytkowania:

2) Koszty utrzymania:

Koszty eksploatacji własnych maszyn można porównywać z kosztem kupowanych usług w celu wybrania korzystniejszej opcji.

Koszt paliw i smarów obliczamy wg wzoru:

koszt paliwa i smarów [cnh] = moc ciągnika × zużycie paliwa w kg na 1 kWh × cena 1 kg paliwa

1 litr oleju napędowego waży 0,86 kg (a zatem 1 kg oleju napędowego to 1,16279 litra)

Koszty paliwa i smarów na prace podstawowe (orka średnia, głęboka, podorywka, kultywatorowanie, wapnowanie, wywożenie obornika) ustala się jako iloczyn:

powierzchnia, na której został wykonany zabieg × zapotrzebowanie na cnh × koszt 1 cnh

Koszty paliwa i smarów poniesione na prace bezpośrednie (przygotowanie gleby pod siew, sadzenie, pielęgnację i zbiór) pod poszczególne uprawy ustala się jako iloczyn:

liczba hektarów danej uprawy × zapotrzebowanie na cnh pod prace bezpośrednie × koszt 1 cnh


Ćwiczenie 26

Oblicz (wg poniższego schematu dla ciągnika ZETOR) pełne jednostkowe koszty eksploatacji 1 cnh, dla ciągnika PRONAR 1221A (cena 115 000zł) o mocy 70,5 KM (1 kW = 1,36 KM) użytkowanego 10 lat, gdy jego przewidywany czas użytkowania wynosi 10 500 godzin.

Oblicz pełne jednostkowe koszty eksploatacji 3 - skibowego pługu obracalnego (cena 10 350 zł), którego zakup planuje gospodarstwo o powierzchni 50 ha GO, zakładając całkowity czas użytkowania 10 lat, a roczny czas wykorzystania 150 godzin.

Tabela 36. Kalkulacja kosztów 1 godziny eksploatacji ciągników i maszyn przy przewidywanym zakupie

Lp.

Wyszczególnienie

Jednostka miary

Kalkulacja

ZETOR 6321 Super Eko

Kalkulacja

PRONAR

Kalkulacja pług

A. Dane wyjściowe

1

Okres użytkowania

T (lat)

12

2

Wykorzystanie w całym okresie

h

12000

3

Wykorzystanie w roku

h

1000

4

Wsk. kosztu napraw w okresie użytkowania ciągnika (maszyny)

%

90

90

5

Wsk. kosztów garażowania i konserwacji

%/rok

2

2

6

Cena zakupu ciągnika (maszyny)

zł

68 980

7

Cena paliwa (cena 1 litra: 0,86)

zł/kg

4,02/0,86

8

Moc ciągnika (maszyny)

kW

48

9

Zużycie paliwa (liczba kW × 0,165)

kg/cnh

48 × 0,165

B. Koszt utrzymania (koszty stałe)

10

Amortyzacja (poz. 6/poz. 1)

zł/rok

5748,33

11

Koszty garażowania (poz.6×poz.5)/100

zł/rok

68 980 × 2/100

12

Ubezpieczenie i podatek drogowy

zł/rok

345

13

Razem koszty utrzymania

zł/rok

7149,33

14

Koszty utrzymania 1cnh (poz.13/poz.3)

zł/cnh

7,15

C. Koszty użytkowania (Koszty zmienne)

15

Koszty napraw (poz.6×poz.4)/poz.2

zł/h

68 980 × 90/12 000

16

Koszty paliwa i smarów (poz.9×poz.7)

zł/h

48 × 0,165 × 4,02/0,86

17

Razem koszty użytkowania

zł/h

42,19

18

Pełny jednostkowy koszt eksploatacji (poz.14+poz.17)

zł/cnh (msh)

49,34


Ćwiczenie 27

Skalkuluj i porównaj koszt bezpośredni siły pociągowej w działalnościach roślinnych: uprawa pszenicy jarej przy powierzchni uprawy 7,5 ha, i buraków cukrowych przy powierzchni 6ha., jeżeli wg normatywu zapotrzebowanie na siłę pociągową w produkcji pszenicy jarej wynosi 13,4 cnh/ha, zaś buraków cukrowych 26 cnh/ha. Proszę rozważyć dwa warianty dla ciągników z ćwiczenia 26

Ćwiczenie 28

Oblicz pełny jednostkowy koszt eksploatacji ciągnika (o mocy 56,13 kW), którego cena zakupu wynosi
87900 zł, przewidywany okres użytkowania 10 lat, wykorzystanie ciągnika w roku 800 h, wskaźnik kosztów napraw 90%, kosztów garażowania i konserwacji 2%. Ubezpieczenie 100 zł.

Koszty amortyzacji

Amortyzację możemy liczyć:

Metodą bierną:

Metodą czynną (tzw. eksploatacyjną):

Wydajność życiowa oznacza liczbę godzin, po których środek zostanie zamortyzowany.

Ćwiczenie 29

Oblicz próg amortyzacji ciągnika dla okresu użytkowania 10lat i 5lat przy następujących założeniach: cena ciągnika w momencie jego nabycia wynosiła 50000 zł, wydajność życiowa ciągnika wyniosła 10000 godz..

Tabela 37. Roczne raty amortyzacji przy użytkowaniu 10 letnim

Wykorzystanie

Metoda bierna

Metoda czynna

500

50000 / 10 = 5000zł/rok

5zł/h × 500h = 2500zł

1000

1500

2000

2500

3000

Tabela 38. Roczne raty amortyzacji przy użytkowaniu 5 letnim

Wykorzystanie

Metoda bierna

Metoda czynna

500

50000 / 5 = 10000zł/rok

5z/h × 500h = 2500zł

1000

1500

2000

2500

3000

Notatki:

Literatura

  1. Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998,

  2. Manteuffel R.: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL Warszawa 1979,

  3. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. Wydawnictwo FAPA, Warszawa 1998,

  4. Ziętara W., Olko-Bagieńska T.: Zadania z analizy działalności gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1986,

Kalkulacje pełne kosztów

Obliczanie kosztów - ustalanie kosztów na podstawie liczb uzyskanych z systematycznie prowadzonych zapisów gospodarczych (odzwierciedlenie rzeczywistego zużycia)

Kalkulowanie kosztów - ustalanie kosztów na podstawie szacunków poszczególnych elementów rachunku kosztów

Kalkulacje

pełne

niepełne

-obejmują wszystkie składniki kosztów

-obejmują tylko niektóre składniki kosztów

-ich wynik jest względny z racji ułomności dokonywanych podziałów wg kluczy i szacowania kosztów pośrednich (koszty bezpośrednie są przyjmowane jako koszty rzeczywiste, zaś koszty pośrednie dzielone wg przyjętych kluczy podziałowych

-ich wynik stanowi podstawę decyzyjną przy porównywaniu kosztochłonności danych działalności (pomijają koszty stałe lub koszty pośrednie)

-stanowią słabą podstawę wyboru działalności

Koszty całkowite - wszystkie koszty poniesione w procesie produkcji. Mogą one dotyczyć całego gospodarstwa, działu produkcyjnego, gałęzi lub działalności. Są to koszty własne produkcji

Dla celów analizy przeszłości koszty całkowite dzielimy na:

bezpośrednie i pośrednie

Dla potrzeb planowania koszty całkowite dzielimy na:

zmienne i stałe

Koszty pośrednie to koszty poniesione na cały dział produkcyjny lub całe gospodarstwo, których nie można przypisać bezpośrednio żadnej działalności. Możemy je podzielić na koszty ogólnoprodukcyjne i koszty ogólnogospodarcze.

Kosztami ogólnogospodarczymi nazywamy koszty związane z istnieniem i prowadzeniem działalności w całym gospodarstwie.

Kosztami ogólnoprodukcyjnymi nazywamy koszty pośrednie związane z działem produkcyjnym.

Problemy pełnego rachunku kosztów:

Uorganicznienia:

Podziału kosztów pośrednich dokonujemy za pomocą kluczy podziałowych.

Kluczem podziałowym może być m.in. produkcja globalna (wyrażona w j. zbożowych lub w zł), poziom kosztów bezpośrednich (z obrotem wewnętrznym lub bez obrotu wewnętrznego), nakłady robocizny bezpośredniej, powierzchnia zasiewów przy podziale kosztów ogólnoprodukcyjnych produkcji roślinnych i liczba SD zwierząt przy podziale kosztów ogólnoprodukcyjnych produkcji zwierzęcych

Koszty jednostkowe produkcji - określamy je przeliczając sumę kosztów produkcji poniesionych na daną działalność na jednostkę wytworzonego produktu ( np. na dt żyta, litr mleka, itd.)

Metody obliczania kosztów jednostkowych produkcji w rolnictwie:

metoda rozdzielcza

metoda rozdzielcza - uorganiczniona

metoda organiczna


Ćwiczenie 30

Oblicz, na podstawie danych zawartych w tab. 39, strukturę kosztów ogólnoprodukcyjnych działu produkcji roślinnej

Tabela 39. Struktura kosztów ogólnoprodukcyjnych działu produkcji roślinnej

J.M.

Liczba jednostek

Cena za jednostkę [zł]

Koszt [zł]

Struktura kosztów [%]

Prace magazynowe

Robocizna

rbh

8765

14,85

Siła pociągowa

cnh

125

23,02

Transport ziemiopłodów i nawozów mineralnych

Robocizna

rbh

2016

14,85

Ciągniki

cnh

781

23,02

Samochody

smh

358

30,00

Inne prace

Robocizna

rbh

589

14,85

Siła pociągowa

cnh

374

23,02

Amortyzacja

Magazynów

X

X

10408,5

Pozostałych maszyn do prod. roślinnej

X

X

69904

Deszczowni i melioracji

X

X

1815

Koszt utrzymania kierownika produkcji rośl.

X

X

7864,2

RAZEM

X

X

X

Ćwiczenie 31

Dokonaj rozdziału kosztów pośrednich w gospodarstwie na poszczególne działalności wg trzech kluczy podziałowych: powierzchni, kosztów bezpośrednich i wartości produkcji towarowej. Gospodarstwo użytkuje 25,89 ha GO i nie prowadzi działu produkcji zwierzęcej, wszystkie płody rolne są sprzedawane. Suma kosztów pośrednich wynosi 32316,96 zł

Tabela 40. Podział kosztów pośrednich

Uprawy

Powierzchnia [ha]

cena [zł/dt]

plon [dt/ha]

Wartość [zł]

koszty bezpośrednie na działalność

koszty pośrednie [zł/ ha] wg.

kosztów bezpośr.

powierzchni

wartości produkcji

żyto

5,99

40

18

17295,30

5309,66

7476,96

1772,16

pszenżyto

4,40

30

30

17899,40

rzepak

5

110

25

24280,00

buraki

10

12

450

43731,50

ziemniaki

0,5

21

250

1749,30

RAZEM

25,89

X

X

104955,50

32316,96

32316,96

32316,96

Rozwiązanie:

Aby dokonać rozdziału kosztów pośrednich wg kosztów bezpośrednich obliczamy:

Stosunek kosztów pośrednich do bezpośrednich = 32316,96 / 104955,5 = 0,307

zatem dla działalności żyto:

Koszty pośrednie wg klucza kosztów bezpośrednich = 17295,30 × 0,307 = 5309,66

Stosując klucz powierzchni uprawy musimy znać jej udział w całkowitej użytkowanej powierzchni

zatem dla działalności żyto:

powierzchnia uprawy 5,99 ha

powierzchnia wszystkich upraw 25,89 ha

Koszty pośrednie wg klucza powierzchni (5,99/25,89) × 32316,96 = 7476,96

Dokonując podziału kosztów wg wartości produkcji, musimy rozpocząć od obliczenia wartości produkcji

Wartość produkcji uzyskanej z działalności żyto 5,99 × 40 × 18 = 4312,80

Całkowita wartość produkcji wynosi 78647,8

Zatem dla żyta

koszty pośrednie wg klucza wartości produkcji (5,99 × 40 × 18) / 78647,8 × 32316,96 = 1772,16


Całościowe kalkulacje uproszczone

0x08 graphic

0x08 graphic

a - udział danego elementu w kosztach całkowitych,

X- procent, o jaki zmieni się lub, o jaki chcemy zmienić koszt całkowity przy danym poziomie opłacalności,

y - procent, o jaki zmieni się udział danego elementu kosztu w kosztach całkowitych

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

Uproszczona metoda organiczna obliczania pełnych jednostkowych kosztów produkcji

Przyjmuje się założenie, że opłacalność krańcowa wszystkich produktów w przedsiębiorstwie jest równa.

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

Przykłady

Koszt jednego kilograma przy cenie 4 zł za kg: 4 × 0,85 = 3,40

Koszt jednego kilograma przy cenie 6 zł za kg: 6 × 0,85 = 5,10

Koszt produkcji jednego litra mleka, przy cenie 0,85 zł: 0,85 × 0,85 = 0,72

Koszt produkcji jednego litra mleka, przy cenie 0,95 zł: 0,95 × 0,85 = 0,81

Koszt produkcji jednej decytony pszenicy, przy cenie 45zł: 45 × 0,85 = 38,25

Koszt produkcji jednej decytony pszenicy, przy cenie 55zł: 55 × 0,85 = 46,75

Metoda organiczna obliczania pełnych jednostkowych kosztów produkcji, oparta na koszcie produkcji jednostki produktu rolniczego (jednostki zbożowej)

Przykład:

Obliczanie kosztów produkcji w gospodarstwie o powierzchni 50 ha na UR.

Założenia: wielkość produkcji końcowej wynosi 2200 j.zb. (50 ha × 44 j. zb.). Koszty gospodarcze w tym gospodarstwie wyniosły 94 600 zł.

Koszt produkcji 1 j.zb. = 94 600 / 2 200 = 43 zł

Koszt produkcji 1 dt pszenicy = 43 zł gdyż 1 dt pszenicy = 1 j.zb.

Koszt produkcji 1 dt żyta = 43 zł gdyż 1 dt żyta = 1 j.zb.

Koszt produkcji 1 dt buraków cukrowych = 43 zł/4 = 10,75 gdyż 1 dt buraków = 0,25 j.zb.

Koszt 1 dt żywca wieprzowego 43 zł × 5,5 = 236,5 zł, 1 kg = 2,36 zł

100 kg żywca wieprzowego = 5,5 j.zb.

Koszt 1 dt żywca wołowego = 43 zł × 6 = 258 zł, 1 kg = 2,58 zł

100 kg żywca wołowego = 6 j.zb.

Ugór - pole uprawne, które przez rok lub jego większą część nie jest obsiewane.

Odłóg - pole nieuprawiane i nieobsiewane co najmniej od roku.

Źródło: Zimny L.: Encyklopedia ekologiczno-rolnicza, Wydawnictwo AR we Wrocławiu, Wrocław 2003.

Źródło: Witek T.: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin, IUNG, Puławy 1981

Źródło: Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowość w 2004 r. Opracowanie wstępne, Zakład Rachunkowości Rolnej IERiGŻ-PIB, Warszawa grudzień 2005.

Pełny jednostkowy koszt eksploatacji 1 cnh, (1 msh) uwzględniamy przy zmienności zasobów środków produkcji wg metody IBMER

42

70

Powierzchnia ogólna

Użytki rolne

Użytki pomocnicze

Użytki nierolnicze

Nieużytki

grunty orne

TUZ

plantacje trwałe

ośrodek gosp.

rowy

drogi

lasy

wody

parki

kamieniste wzgórza

bagna

łąki

pastwiska

Współ-

czynnik

Liczba potencjalnych godz. pracy 1 osoby w roku

Liczba osób w grupie

Liczba pełnosprawnych-pełnozatrudnionych w gospodarstwie

= Σ × ×

Normatywna liczba godzin pracy w roku

a × y

X =

100

X × 100

y =

a

80 × 20

y = =16%

100

Koszty produkcji

Koszt jednostkowy = C × = C × WWWK

Wartość produkcji

K

WWWK = × 100

P


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Mechanika Techniczna I Skrypt 5 07
Skrypt Studium Terapii Uzależnień, 07. PodwĂłjna diagnoza, Podwójna diagnoza cz
07 bad wytrz powietrza skryptid Nieznany
07 maj kap skrypt
FWD FWD PD pracownia algorytmy 07 - Zmiana bielizny poscielowej choremu lezacemu przez dwie osoby, s
FWD FWD PD pracownia, algorytmy, 07 Zmiana bielizny poscielowej choremu lezacemu przez dwie osoby
07 Skrypt - XX wiek (po 1939), Pedagogika UKSW
Tworzenie skryptów w języku JavaScript R-19-07, rożne
JavaScript Skrypty JavaScript ułatwiające przetwarzanie formularzy 07 2005
07 bad wytrz powietrza skrypt
EŚT 07 Użytkowanie środków transportu
07 Windows
07 MOTYWACJAid 6731 ppt
Planowanie strategiczne i operac Konferencja AWF 18 X 07
06 pamięć proceduralna schematy, skrypty, ramyid 6150 ppt

więcej podobnych podstron