Dekadentyzm - charakterystyka, przykady literackie
Dekadentyzm - w ostatnim dwudziestoleciu XIX oglnoeuropejski prd duchowy, wyraajcy si w postawie pesymistycznej i indywidualistycznej, w poczuciu saboci i bezradnoci wobec przeczuwanego kresu cywilizacji. Dekadentyzm odwoywa si do filozofii Schopenhauera, niemieckiego myliciela doby romantyzmu, ktry wywar ogromny wpyw na kultur schyku XIX wieku. Schopenhauer pesymistycznie patrzy na ludzk natur i sens egzystencji. Uwaa ,e dziaania ludzkie wynikaj z bezrozumnego popdu, pozbawionego celu. Popd ten nigdy nie moe by zaspokojony, tote czowiekowi stale towarzyscy poczucie rozczarowania i niezadowolenia. Wszystkie wysiki s bezsensowne. Czowiek podejmuje je z myl o swojej egzystencji. Z gry skazany jest na porak, musi umrze. Znajc daremno swoich usiowa, czuje si nieszczliwy, ycie odbiera jako udrk. Zagodzi mk istnienia moe tylko przez wyzbywanie si zudze, poda i potrzeb, poprzez tworzenie i kontemplowanie dzie sztuki. Akt tworzenia filozof uznawa za czysty i bezinteresowny.
Filozofia Schopenhauera bya jednym ze rde modopolskiego kultu artysty i buntu przeciw mieszczaskiemu wiatu. Dramatyczna sytuacja artysty, nieprzystosowanego do ycia wrd przyziemnych mieszczaskich wartoci, poczucie silnego konfliktu z otoczeniem, byy cechami charakterystycznymi postawy dekadenckiej. Cyganeria artystyczna manifestowaa pogard dla filistra, czyli mieszczucha, zajtego swoimi wasnymi sprawami, yjcego wedug narzuconych konwenansw, zainteresowanego sztuk o tyle, o ile da si ona przeliczy na pienidze.
W znaczeniu oglnym nazwy „dekadentyzm" uywa si dla okrelenia wszelakich ruchw artystycznych i okresw, ktre reprezentuj schykow faz rozwoju danej formacji kulturalnej.
Gwnym polskim pisarzem, piewc nastrojw dekadenckich by Tetmajer. Rozczarowanie do wiata i ideowa pustka, brak poczucia wewntrznej stabilizacji i celw, do ktrych warto dy - to temat wielu utworw.
Na przykad w wierszu „Koniec wieku XIX" odznacza si brak wiary w warto ycia i idei. Poeta odrzuca moliwo nie tylko jakiegokolwiek czynu, lecz nawet myli o spokoju, jaki daje rezygnacja. Wiersz o nastroju gboko pesymistycznym, mona uwaa za manifest ideowy dekadentw, ycie wydaje si pozbawione sensu. Niech do wiata, utrata ideaw, poczucie niedorzecznoci istnienia. Widoczny jest wpyw pogldw Boudlaire`a zawartych w „Otchani". Tetmajer zawar podobny niepokj filozoficzno - moralny. Poeta rozwaa jak postaw ideow powinien przyj czowiek wobec trudnoci ycia.
W wierszu „Hymn do Nirwany" autor szuka wyjcia. Poczucie ideowej prni w wyniku bankructwa ideaw prowadzi do przekonania o koniecznoci ucieczki w Nirwan. Los ludzki zosta przesdzony, czowiek nie ma adnej szansy ani nadziei. Z tego zawodu i zniechcenia wynikaa tsknota do Nirwany, podanie nicoci, ucieczka w niebyt, nieistnienie. Nirwana - pojcie z filozofii indyjskiej, oznacza stan, ktry nastpuje po wyzbyciu si woli ycia. Wedug Schopenhauera wyzbycie si siy pchajcej czowieka ku cierpieniu. Stan taki powoduje, e sabnie poczucie rzeczywistoci i zmniejsza si „bl ycia". ycie jest pasmem cierpie i klsk. Rozczarowanie a take ludzkie wady, podo i mao odbieraj sens ludzkiej egzystencji. mier nieuchronnie koczy walk czowieka o iluzoryczne szczcie. Wiersz posiada ton modlitewny i form religijnych hymnw. Tekst zawiera apel do Nirwany i uzasadnienie tego apelu. Smutny jest fakt, e ani soce, ani pikno wiata nie odwrc uwagi od myli pesymistycznej o yciu penym cierpie i niepowodze.
Prb szukania drogi wyjcia z poczucia kryzysu wartoci jest apoteoza sztuki. Poeta pragn, by artysta mia wiadomo, e w jego piersiach „pon ognie przez Boga samego woone". wiadomo ta pozwalaa mu spojrze „na tum z gow podniesion", ale i taka postawa artysty nie uwalnia od dramatycznej prawdy, e „ycie nasze nic nie warte". Tragizm artysty, nie rozumianego przez spoeczestwo w wierszu „Eviva l`arte", wie si z refleksj, e w otaczajcym wiecie warto materialna posiada bezdyskusyjn przewag nad wartoci duchow. Apoteoza sztuki, przekonanie o wielkiej misji artysty, goszone s z przewiadczeniem, e jednak szansa uznania walorw duchowych za najwysze prawie nie istnieje. Spoeczestwo zawsze wypowie si za zotym celem, nigdy tum filistrw nie doceni artysty, jego pdu do swobody twrczej i roli duchowego przywdcy.