Rola lektur w kształtowaniu charakterów postaci literackich. Rozważ problem na podstawie wybranych utworów.

I. Literatura podmiotu:

1. Goethe Johann Wolfgang ,Cierpienia młodego Wertera, Wyd. Warszawa 1980;

ISBN 83-87139-62-2.

2. Mickiewicz Adam, Konrad Wallenrod, Nasza Biblioteka Wyd. Zakład Narodowy

Imienia Ossolińskich, Warszawa, 1988. ISBN83-0402960-x;

3. Prus Bolesław, Lalka, Wyd. Elipsa ,Warszawa, 1994 . ISBN 83-86013-06-0

4. Żeromski Stefan, Syzyfowe prace, Wyd. Czytelnik, Warszawa,1964. ISBN -brak

II. Literatura przedmiotu :

1. Makowiecki A. Z. Literatura powszechna, Słownik postaci literackich ,wyd. Świat książki Andrzej Z. , Warszawa 2004 1s. 539-540.

2. Makowiecki A. Z. Literatura polska ,Słownik postaci literackich, Wyd. Świat Książki. Warszawa 2004s. 330-331, 344-346.

3. Wierzbicka Elzbieta, Słownik współczesny języka polskiego tom I hasło: literatura str. 465, Wyd. Przegląd Readers Digest Warszawa1998;

4. Tomala Stanisław, Przewodnik po lekturach Johann Wolfgang Goethe „Cierpienia

Młodego Wertera” Dom Wyd. Jota Warszawa 1991 123-128;

5. Kuziak Michał, Historia literatury ,Wyd. Cykada, Bielsko Biała 2002 s. 167-175.

III. Plan ramowy wypowiedzi:

A. Określenie problemu:

Wpływ literatury na kształtowanie charakteru postaci literackich

B. Kolejność prezentowanych argumentów:

• Johann Wolfgang Goethe Cierpienia Młodego Wertera

-nieszczęśliwa miłość bohatera źródłem cierpienia

-wpływ poezji Homera na zranioną dusze Wertera

-pieśni Osjana jako wpływ na wyobraźnie bohatera

-destruktywna rola literatury-doprowadzenie Wertera w akcie desperacji do popełnienia samobójstwa

• Bolesław Prus Lalka

-niszcząca rola miłości St. Wokulskiego do Izabeli Łęckiej

-oskarżenie poezji romantycznej o wykreowanie fałszywego obrazy miłości

Stefan Żeromski „Syzyfowe prace”

-miłość do literatury Bernarda Zygiera ratunkiem przed rusyfikacją

• Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod

- rola Halbana w krzewieniu świadomości narodowej bohatera

-rola pieśni w życiu Konrada Wallenroda

C. Wnioski:

-destruktywna rola romantycznych lektur w życiu bohaterów literackich

-poezja patriotyczna jako kształtowanie postaw bohaterów i prawd moralno- obyczajowych .

IV. Materiały pomocnicze:

Prezentacja multimedialna

Rola lektur w kształtowaniu charakterów postaci literackich. Rozważ problem na podstawie wybranych utworów.

Literatura to jedno proste słowo a kryje w sobie niewyczerpalne źródło tajników prawd moralnych. W znaczeniu słownikowym to ogół dzieł pisanych danej grupy ludzi, narodu lub całej ludzkości czy danej epoki historycznej. To twórczość artystyczna wyrażona słowem dzieli się na poezje, prozę dramat… . Jednak mówiąc żargonem uczniowskim -„literatura” oznacza rzekę nie do przebycia. Jednak sam spróbowałem zmierzyć się z rolą lektur nie tyle w kształtowaniu naszego życia co w kształtowaniu życia postaci literackich. Wielu pisarzy i poetów w swych właśnie dziełach nawiązywało do twórców wcześniejszych epok budując tym samym pomost między epokami zwalczając barierę czasu dzieł a tym samym tworząc je nieśmiertelnymi. Tak tez Werter koił swój ból zaczytując się w Homerze i Osjanie z kolei pieśni Halbana budziły w Konradzie Wallenrodzie wole walki w obronnie ojczyzny. Z kolei literatura romantyczna z jednej strony niszczyła charakter Stanisława Wokulskiego. Z zaś drugiej strony budziła w Bernardzie Zgierze miłość do ojczyzny i wolę walki z rusyfikatorami. Chciałbym teraz rozwinąć swoje rozważania na temat roli lektur w kształtowaniu charakterów postaci literackich.

Ogromna rolę literatura odegrała w życiu Wertera bohatera powieści epistolarnej W. Goethego „Cierpienia młodego Wertera” . Już na samym wstępie Werter zwierza się swojemu przyjacielowi, z ostatnich epizodów swojego życia. A mianowicie wyjawia mu sekret swojej wielkiej miłości. Niestety jego ukochana Lotta już ma narzeczonego, a co gorsza różni ich status społeczny. Miedzy kochankami pojawiają się coraz większe bariery ,które coraz bardziej poróżniają ich ze sobą. Werter jawi się jako osoba nadmiernie uczuciowa, skłonnością do marzeń, do poetyzacji życia, buntu wobec obowiązujących zasad i norm. Cechuje go poczucie bezsensu życia -("ból istnienia"). Jedyna jego radość to obcowanie ze sztuką. Rola literatury w jego życiu jest duża jak sam pisze: ”Tylko kołysanka zda mi się , a znalazłem ich pod dostatkiem w moim Homerze. O, jakże często do snu kołyszę wzburzona krew . Zaprawdę nie widziałeś tak niezrównoważonego, niespokojnego jak serce moje. Postępuje z moim sercem jak z chorym dzieckiem, powolny wszelkiemu jego zachęceniu.” Literatura Homera pozwała mu się wyciszyć odprężyć-mógł odpocząć od przytłaczającej go miłości. Od rzeczywistości ,z którą nie mógł się pogodzić. Działo Homera koiło jego obolałe zmysły ,zranione serce. Na podstawie rozważań bohatera odnoście tułaczki, tęsknoty, lęku bohatera domyśleć możemy się, iż był to jeden z eposów Homera Odyseja. Lecz nie tylko ta literatura miała wpływ na zmieniający się charakter bohatera. Jak sam się przyznaje: ”Osjan wyrugował z mojego serca Homera . Jakiż niewysłowiony jest ten świat , który wprowadza nas niezrównany poeta. Stąpam przez wrzosowiska pośród szalejącej wichury, niosącej w kłębach mgieł duchy praojców poprzez zalane księżycowym światłem rozłogi…. Wówczas zmartwychwstają w duszy bohatera prastare czasy, kiedy przeświecała nadzieja mężnym bojownikom, a księżyc oblewał światłem uwieńczony kwiatami, wracający po zwycięskich zapasach okręt. Bolesna troskę czytam na jego czole i widzę, jak wódz ostatni, opuszczony i zmęczony strasznie, chwiejnym krokiem zmierza do grobu. Otaczają go chmury cienie zmarłych, dusza jego rozpłomienia się i woła: Gdzież jest pieśniarz Fingla syn dostojny? Kroczył będzie przez mój grób i rozpytywał będzie o mnie po ziemi na próżno…” Te właśnie słowa wywierają znaczny wpływ na jego późniejsze decyzje. Rola literatury ma ogromne znaczenie w życiu bohatera skłania go bowiem do samobójczych myśli. Werter marzy o tym by uwolnić własna duszę. Pieśni Osjana pobudzają wyobraźnie Wertera kształtują jego charakter, pchają w określonym kierunku, który jak wiemy w istocie dokona się. Kiedy jego losy są już przesądzone i jego ukochana oznajmia mu ,iż dalsze życie spędzi u boku Alberta. On sam wybucha żarem emocji i recytuje w trakcie wydarzeń dramatycznego wieczoru oblubienicy pieśni Osjana, które sam przetłumaczył. „Gwiazdo wieczorna, jakże cudnie błyszczysz na Zachodzie wynurzając promienna głowę z chmur i tocząc się z wolna ku dalekim wzgórzom! Czegóż upatrujesz na pustości? Ucichły wichry rozpętane, a z dali dolatuje szmer siklawy, toczącej fale wód po ostrych zboczach skał. Owady z brzękiem unoszą się ponad polami . Za czym ,że patrzysz o promienista? Ale ty uśmiechasz się i idziesz, radośnie otaczają cię fale i kopia twe rozkoszne włosy. Bądź błogosławione światło pokoju, błyszcz promieniu duszy Osjana”… . Wypierając homerowska Odyseję z serca Wertera Osjan otwiera niejako ostatni etap w życiu bohatera i towarzyszy mu już do samej śmierci. Pieśni Osjana ukształtowały miłość Wertera dzięki jego poezji zrozumiał potęgę swojego uczucia zdobył miłość i uznanie ukochanej. To właśnie z lektur Werter wyniósł przekonanie o istnieniu miłości doskonałej. Jedynej wiecznej i absolutnej. Rola literatury była ogromna w życiu bohatera stała się siłą napędzającą do działania, choć jednocześnie doprowadziła go do zguby w akcie desperacji i krańcowego wyczerpania popełnił samobójstwo.

Niestety w życiu Stanisława Wokulskiego, bohatera „Lalki” Bolesława Prusa miłość również odegrała rolę niszcząca. Podobnie jak w życiu Wertera znaczny wpływ na decyzje bohatera miała literatura. Stanisław kiedy po raz pierwszy ujrzał Izabelę. Stała się ona dla ucieczką od rzeczywistości, szansą na cie­kawsze życie, celem pożądanym, bo trudnym do osiągnięcia. Miłość stała się dla Stanisła­wa celem zastępczym, bo nie widział innego w życiu. Uczucia bohatera poznajemy bardzo dokładnie. W powieści narrator wiele o nich mówi i przedstawia je w formie zwierzeń same­go Stanisława. Tak więc poznajemy bardzo dokładnie jak kocha Wokulski. Ten 45-!etni mężczyzna kocha jak młodzieniec. Miłości uczył się u romantyków, więc kocha jak romantyk. Przeżywa niebo i piekło, szczęście i tortury. Postępuje jak kupiec: przegrywa w karty na korzyść p. Łęckiego, kupuje jego długi, wykupuje zastawiony serwis a nawet naby­wa kamienicę Łęckich za zawyżoną cenę, bo wie, rozumie, że takie są reguły gry w świecie, w którym żyje. To co przeżywa, to suma cierpień Gustawa, Wertera, Giaura i innych roman­tycznych kochanków. Nienawidzi subiekta, do którego uśmiechnęła się Izabela, przeżywa męki zazdrości, gdy obserwuje Izę ze Starskirn, cały świat mu rozkwita, gdy Izabela obdarzy go gestem lub uśmiechem. Do tortur miłosnych dochodzą cierpienia, które zadaje mu jego świadomość. Wokulski, mimo że kocha jak młokos, jest doświadczonym, dojrzałym czło­wiekiem. Zdaje sobie sprawę, jakie ta miłość czyni w nim samym spustoszenie. Widzi, jaka jest p. Łęcka, choć nie dopuszcza do siebie tych myśli. Gardzi sobą, a jednak kupuje powóz, konia, gra na wyścigach, zadaje sobie pytanie: co ja tu robię? - lecz chodzi na przyjęcia. Przestaje być sobą, zapomina o swoich poglądach, przekonaniach. Traci kontakt z ludźmi dotąd bliskimi, choćby z Rzeckim. Coraz wyraźniej postępuje jak kupiec, rozbudowuje sklep, a potem go sprzedaje, bo tak życzy sobie Izabela. Rozwija spółkę do handlu ze Wschodem, wciąga do niej arystokratów, bo to ułatwia mu zbliżenie się do Izabeli. A w duszy toczy walkę sam z sobą. Czuje się zdrajcą, który sprzeniewierzył się sam sobie, głupcem, z którego śmieją się wszyscy wkoło, naiwnym durniem, którego wykorzystują wyższe sfery. I sam sobie odpowia­da na te zarzuty, że pragnie tylko trochę szczęścia dla siebie.

Wiara w miłość romantyczną wykreowaną przez literaturę umarła wraz ze zdradą Izabeli. Wokulski przeklina poezje romantyczną , która zawładnęła jego życiem i w rezultacie zniszczyła mu je: „Niegdyś wierzyłem, że są tu na ziemi Anioły ze skrzydłami jasnymi. Piękne anioły… jasne skrzydła.. Pan Molinari, Pan Strski i Bóg wie ilu ich jeszcze. Oto skutki znajomości kobiet z poezji!. Trzeba było poznawać kobiety nie przez okulary Mickiewiczów Krasińskich albo Słowackich , ale ze statystyki ,która uczy, ze każdy anioł biały jest zepsuty, i jeśli spotkało by cię rozczarowanie to chociaż przyjemne…” Rola lektur w życiu Stanisława była podobna ja w życiu Wertera, zniszczyła jego życie tworząc mit szczęśliwej miłości przyczyniła się również do chęci popełnienia samobójstwa lecz w przypadku bohatera nie skończyła się tragicznie, Przeżył odratowany wbrew własnej woli jednak ślad po nim zaginął.

Rola lektur nie tylko miała negatywny wpływ na życie jednostek dla równowagi chciałbym zaprezentować krzepiącą rolę literatury. Takim oto przykładem są poznane przeze mnie dość dawno ”Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego. Wybrałem tę powieść bu była ona jedną z tych ,które wywarły na mnie ogromne wrażenie. Głównym problem jest tu proce rusyfikacji młodzieży i bezwzględna walka z polskością. Stąd chciałbym zwrócić tu uwagę na losy Bernarda, nowego ucznia klasy gimnazjalnej, który w trakcie sprawdzania wiedzy z języka polskiego został poproszony by zaprezentować wiedzę z zakresu polskiej poezji romantycznej. Bernard Zygier zaczął recytować "Redutę Ordona": „Wstąpiłem na działo tysiąc armat grzmiało” nauczyciel stanął oszołomiony, wstał z krzesła chcąc przeszkodzić chłopcu. Po chwili usiadł i wsłuchiwał się w wiersz, jednak nie spuszczał wzroku z drzwi. W tym czasie inny chłopiec stanął w drzwiach i pilnował, aby nikt nie wszedł. W klasie zapanowała cisza. koledzy , wpatrywali się w Zygiera. Wypowiadanie przez niego słowa odbierane były ze wstrętem i złością, ale i z bólem w piersiach. W tym momencie przypominały się opowieści myśliwego Nogi o powstańcu polskim zabitym przez Moskali. Przed oczami uczniowie zobaczyli mogiłę pod świerkiem, gdzie został pochowany żołnierz. Poczuli się, jakby potrącał nimi wewnętrzny płacz. Zaciskali mocno zęby, aby głośno się nie rozpłakać. Patrzeli na Szrettera, na którego twarzy pojawiły się łzy. Wszyscy przeżyli wstrząs, zrozumieli sens bycia Polakami. Wcześniejszym odczuciem był odruch wstrętu, żalu i gniewu, a teraz obudziła się w nich miłość. Był to moment oświecenia, kiedy człowiek w jednej chwili jasno i wyraźnie dostrzega, kim jest i jaki jest. Tu rola literatury miała ogromny wpływ na kształtowanie charakteru postaci. Chłopcy uświadomili sobie własną tożsamość narodową, zrozumieli kim są i dokąd zmierza ich przyszłość. W porę uświadomili siłę własnych korzeni i dzięki „Reducie Ordona” Adama Mickiewicza nie dali się zrusyfikować, nie pozwolili na wynarodowienie.

Mickiewiczowski Konrad Wallenrod jest postacią tajemniczą, poznajemy jego pogmatwane losy głównie dzięki „Powieści wajdeloty”. Rzecz miała miejsce w średniowieczu, za czasów walk krzyżacko-litewskich. Bohater- młody Litwin- jako dziecko został porwany przez Krzyżaków- miał tylko w pamięci obrazy z napadu na zakon, krzyk matki dźwięczał mu w uszach. Wychowano go w zakonie na Krzyżaka. Lecz pewien stary Litwin- śpiewak Halban- nie dopuścił do wynarodowienia chłopca, powiedział mu prawdę o jego przeszłości, podsycał w nim żądzę zemsty, pielęgnował miłość do Litwy. Mickiewicz ukazuje wpływ Halbana na kształtowanie się świadomości (politycznej, patriotycznej) tytułowego bohatera. Wydawać by się mogło, że dziecko, które zostało odizolowane od swojej ojczyzny, domu, rodziny stanie się obojętne, straci swoją tożsamość narodową. Halban podsyca w Konradzie chęć zemsty, przekonuje go do konkretnych działań przy pomocy pieśni. Zdaje on sobie sprawę z siły poezji, śpiewa „O pieśni gminna, ty stoisz na straży narodowego pamiątek kościoła, z archanielskimi skrzydłami i głosem- Ty czasem dzierżysz i miecz archanioła”. Poezja łączy pokolenia, gwarantuje ciągłość narodową, odwołuje się do uczuć, niczym pieśni antycznego poety Tyrteusza nawołuje do nieugiętej walki za niepodległość ojczyzny, przypomina o obowiązkach, jakie każdy powinien wypełniać dla swojego kraju. Twórczość nie ginie, rozkrzewia natomiast nadzieję, miłość, w przeciwieństwie do pamiątek narodowych nie da się jej zniszczyć, jest niezłomna, jest przecież odzwierciedleniem duszy człowieka, jego uczuć i pragnień. Halban przypisuje poezji magiczną moc „ Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości”, swojej twórczości przypisuje funkcję służby dla dobra narodu. Łatwo wiec zauważyć, że dzięki Halbanowi czyn przekształca się w pamięć o czynie, wchodzi w krwioobieg tradycji, staje się głosem historii, który ma szanse dotrzeć w późne pokolenia. Śpiewając balladę Alpuhara, o arabskim wojowniku, który udając przyjaciela zarażał swoich przeciwników dżumą, dodaje Wallenrodowi otuchy i umacnia go w przekonaniu, że jego czyn jest słuszny. Halban wypowiada ważne słowa dotyczące roli i zadania poezji:" Płomień rozgryzie malowane dzieje, Skarby mieczowi spustoszą złodzieje, Pieśń ujdzie cało..." Poezja nie przemija i dzięki temu ocala od zapomnienia wielkich, narodowych bohaterów, „stoi na straży narodowego pamiątek kościoła” i jest zdolna „sterować zbiorową świadomością narodu”. Uczy miłości do ojczyzny, patriotyzmu, wzywa do walki i wskrzesza nienawiść do wroga. Konrad Wallenrod w rezultacie przegrał życie, ale sam dokonał wyboru i ukształtował je na wzór pieśni -poezji ,która wyrzeźbiła jego charakter , postąpił zgodnie z nakazem serca nie bacząc na konsekwencje.

Moim zdaniem literatura opiera się na przeżyciach i dążeniach ludzkości. Rola lektur ma ogromny wpływ nie tylko na życie postaci literackich ,ale również na czytelników. Zadaniem jej jest kształtowanie postaw, zwracanie jego uwagi na ważne problemy, poprzez przekazywanie prawd moralnych, obyczajowych, czy ludzkich. W dzisiejszych czasach literatura ma za zadanie uczyć, bawić, nieść przestrogi przeszłości , przekazywać wartości moralne i wzorce godne naśladowania , tak by osoba czytająca mogła odnaleźć siebie i swoje miejsce w obecnej rzeczywistości od zawsze tak było, że z książek, wierszy i innych dzieł literackich braliśmy naukę, jak postępować, na co zwrócić uwagę, w którym kierunku zmierzać w naszej długiej i trudnej drodze, jaką jest życie w naszym świecie.

2

---