SOSNA ZWYCZAJNA

Klimat - Duża amplituda wymagań klimatycznych, w literaturze leśnej określana jako gatunek wybitnie kontynentalny.

Światło - sosna należy, obok Md, Brzb, i Os, do najbardziej światłożądnych gatunków drzew rosnących w naszym kraju. Wymagania świetlne są jednak uzależnione od ekotypu i warunków siedliskowych. Na siedliskach suchszych i uboższych wymaga więcej światła niż na żyźniejszych. W korzystnych warunkach siedliskowych wytrzymuje w pierwszych latach życia lekkie ocienienie, a w młodości znosi dobrze nawet silne, boczne zwarcie. Nalot sosnowy dla zadawalającego wzrostu wymaga 4-10% światła pełnego. Z wiekiem staje się coraz bardziej światłożądny. Najlepiej wrasta na powierzchniach otwartych i południowych ekspozycjach.

Temperatura - wykazuje duże zdolności przystosowawcze. Występuje na różnych terenach o odmiennych właściwościach termicznych.

Wilgotność - szeroka amplituda wymagań, (od gleb bardzo suchych, do terenów podmokłych i torfowisk). Najlepsze warunki wzrostu znajduje na glebach świeżych z małymi wahaniami wilgotności. Sosna znosi bardzo dobrze różne warunki wilgotnościowe, ale źle wahania wilgotności. Unika terenów zalewowych.

Gleba - występuje na różnych warunkach glebowych, najlepsze jednak warunki wzrostu znajduje na glebach głębokich, na świeżych piaskach oraz na piaskach gliniastych i glinach lekkich. Właściwości fizyczne mają większe znaczenie dla jej dobrego rozwoju niż właściwości chemiczne. Sosna nie wpływa korzystnie na glebę, dlatego konieczne jest wprowadzanie do upraw sosnowych gatunków domieszkowych.

Siedliskowe typy lasu - z uwagi na swoje wymagania siedliskowe, jest gatunkiem głównym, panującym praktycznie na wszystkich siedliskach borowych i borów mieszanych terenów nizinnych i wyżynnych. Optymalne warunki dla osiągnięcia największego zapasu i wykształcenia najlepszych sortymentów drewna znajduje sosna na siedliskach boru świeżego i boru mieszanego świeżego.

Zagrożenia abiotyczne - Na mróz jest prawie nie wrażliwa, odporna na wielkie upały letnie, wrażliwa na wahania wilgotności gleby, dość odporna na wiatr. Sosna cierpi od zgryzania, jej okazy regenerują wprawdzie utracone organy, ale powstają wówczas zniekształcone uprawy.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - sosna zaliczana do gatunków wrażliwych na oddziaływanie SO₂, bardzo wrażliwa na oddziaływanie fluorowodoru, ozonu i związki nitrozowe. Bardzo wrażliwa na oddziaływanie nawet niskich stężeń amoniaku. Jest mniej wrażliwy na pyły ołowiowo-miedziowe, a najmniej wrażliwa na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe. Sosna wykazuje umiarkowaną wrażliwość na sól kamienną.

ODNAWIANIE - sosnę możemy odnawiać naturalnie i sztucznie. Odnawianie samosiewne natrafia jednak na trudności głównie ze względu na jej duże wymagania świetlne, które nie mogą być spełnione pod osłoną drzewostanu i przy małej zdolności konkurowania z roślinnością runa leśnego na powierzchniach odsłoniętych. Odnowienie naturalne - uzyskać można głównie stosując rębnię częściową wielko powierzchniową lub pasową, z krótkim 3-5 letnim okresem odnowienia (samosiew górny), oraz rębnię zupełną pasową (samosiew boczny). Odnowienie takie jest możliwe po wcześniejszym przygotowaniu gleby. Wieloletnie badania wykazały, że możliwości naturalnego odnawiania istnieją w tych dzielnicach przyrodniczo leśnych, w których występują optymalne warunki siedliskowo-drzewostanowe i gdzie średnie roczne sumy opadów są wyższe od 550 mm w roku i 340 mm w okresie wegetacyjnym. Na danym terenie sosna znajduje optymalne warunki do odnowienia naturalnego na siedliskach boru mieszanego świeżego. ODNAWIANIE SZTUCZNE - przy wykorzystaniu siewu lub sadzeniu na zrębie. Najpomyślniejsze warunki dla siewu stwarzają siedliska III/IV bonitacji. Sadzenie stosujemy na glebach piaszczystych, najlżejszych, a także na glebach zwięzłych lub wilgotnych z grubą warstwą nie rozłożonej ściółki, surowej próchnicy lub torfu, silnie zadarnionych lub zachwaszczonych. Ten sposób odnawiania stosowany jest także na terenie falistym, podlegającym erozji wodnej, a także na dużych powierzchniach objętych zalesieniami. Warunkiem wyhodowania wartościowego drewna jest wybór odpowiednio gęstej więźby, szczególnie na glebach żyznych. Na siedliskach, na których sosna pełni rolę gatunku współpanującego, należy ją wprowadzać w kępowej formie zmieszana po wcześniejszym odnowieniu gatunku panującego. Sosnę jako gatunek domieszkowy wprowadzamy również po uzyskaniu odnowienia gatunków głównych, stosując grupową formę zmieszania. Domieszka sosny jest szczególnie pożądana na siedliskach lasowych z udziałem jodły i buka.

ŚWIERK POSPOLITY

Klimat - świerk może egzystować na obszarach, na których okres wegetacji trwa przynajmniej 60 dni, a okres spoczynku zimowego odznacza się ujemnymi temperaturami powietrza w ciągu minimum 120 dni. Świerkowi odpowiada klimat chłodny, ale jeszcze dostatecznie wilgotny, lub nawet klimat bardziej ostry, kontynentalny, ale odznaczający się taką obfitością opadów śnieżnych, iż są one wystarczająco zasobnym źródłem wilgoci w ciągu całego okresu wegetacyjnego.

Światło - wykazuje szeroką amplitudę co do wymagań. W warunkach optymalnych uważany jest za gatunek cienioznośny (półcienisty). W młodości znosi ocienienie do kilkunastu lat, na nizinach i w reglu dolnym nieznacznie tylko pod tym względem ustępuje jodle. Najlepiej jednak przyrasta przy pełnym dostępie światła. Z wiekiem zapotrzebowanie na światło zwiększa się.

Temperatura - wystarcza mu mała ilość ciepła i stosunkowo krótki okres wegetacyjny, duża odporność na mrozy zimowe i na niskie wymagania dotyczące ciepła w ciągu lata. Jednak źle znosi na powierzchni odsłoniętej późne przymrozki wiosenne.

Wilgotność - wymaga w ciągu całego swojego życia odpowiedniej wilgotności zarówno powietrza jak i gleby. Świerk jest mniej wrażliwy na susze atmosferyczne niż na susze glebowe. Pod względem omawianej cech jest bardziej wymagający niż sosna.

Gleba - wymagania umiarkowane, pod warunkiem że wilgotność gleby jest dostatecznie wysoka. Optimum rozwoju osiąga na glebach świeżych, średnio zasobnych, z przeciętnie głębokim poziomem ruchomej wody gruntowej. Zapotrzebowanie na składniki mineralne stosunkowo skromne.

Siedliskowe typy lasu - wysokoprodukcyjny gatunek jest bardzo ważnym komponentem wielu siedliskowych typów lasu na niżu, wyżynach oraz górach.

Zagrożenia abiotyczne - niebezpieczeństwo dla świerka mogą stanowić: wiatr, upały, susze i przymrozki wiosenne.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - wrażliwy na ozon, bardzo wrażliwy na dwutlenek siarki i fluorowodór, średnio wrażliwy na tlenki azotu, mało odporny na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe wprowadzane do gleby. Bardzo wrażliwy na zawartość soli w glebie.

ODNAWIANIE - odnawia się bardzo dobrze zarówno samosiewem bocznym, jak i górnym. Szczególne udane odnowienie uzyskuje się przy zastosowaniu rębni brzegowo-osłonowej. W Polsce dla odnowienia samosiewnego często stosowana jest rębnia częściowa smugowa. Przy sztucznym odnowieniu powszechnie stosuje się sadzenie. Wybór więźby przy odnawianiu świerka stanowi bardzo istotny moment prac hodowlanych. W gospodarczych typach drzewostanów, w których świerk jest gatunkiem głównym, panującym, stanowi on tło odnowienia z rozmieszczonymi w nim grupowo lub jednostkowo gatunkami pozostałymi. Świerk jako gatunek współpanujący wprowadzamy grupowo i kępowo, zależnie od udziału. Domieszki produkcyjne tego gatunku przy udziale do 10% należy wprowadzać pojedynczo lub w grupach.

JODŁA POSPOLITA

Klimat - drzewo typowe klimatu umiarkowanie chłodnego i wilgotnego, unika obszarów o klimacie kontynentalnym, może przystosować się do klimatu oceanicznego.

Światło - warunki świetlne są czynnikiem decydującym nie tylko o odnawianiu, ale o wzroście i rozwoju, a także o procesie obumierania jodły. Należy ona wśród naszych gatunków lasotwórczych do drzew najbardziej cienioznośnych (cieniowytrzymałych). Za względne minimum dla nalotu przyjmuje się 1,7 do 2,7% światła pełnego. Chmelar (1959) stwierdził, że siewki jodły rozwijają się najlepiej w warunkach wysokiej intensywności oświetlenia i wymagają znacznego udziału niebieskiej części spektrum świetlnego. Takie warunki istnieją np. pod osłoną drzewostanu sosnowego.

Temperatura - wymagania termiczne jodły są większe niż świerka, wymaga trzymiesięcznego, bez mroźnego okresu wegetacyjnego. Jodła jest bardzo wrażliwa na mróz. Spadki temperatury poniżej -27 ⁰C są bardzo szkodliwe. Jodła cierpi od przymrozków wiosennych, ale szkody te są stosunkowo niewielkie z uwagi na późniejszy w stosunku do bocznych rozwój pączka szczytowego.

Wilgotność - Jodła ma duże wymagania pod względem wilgotności, lecz wykazuje jednak duże zróżnicowanie pod tym względem w zależności od tzw. ekotypu.

Gleba - dla osiągnięcia najlepszego wzrostu wymaga gleb głębokich, ze znaczną domieszką części spławialnych, świeżych lub wilgotnych, bardzo często oglejonych. Jodła wymaga zatem w większym stopniu stałego uwilgotnienia niż przewietrzenia gleby, i odnawia się zarówno dobrze na glebach o odczynie silnie kwaśnym, jak i zbliżonym do obojętnego.

Siedliskowe typy lasu - Jodła może występować na siedliskach jako gatunek główny, oraz jako domieszka.

Zagrożenia abiotyczne - wrażliwa na mróz, cierpi od przymrozków wiosennych, może ulegać wiatrołomom, cierpi od zgryzania i spałowania.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - bardzo wrażliwa na działanie SO₂ i HF, średnio wrażliwa na działanie tlenków azotu oraz wrażliwa na O₃. Najmniej odporna na obecność pyłów w glebie ołowiowo-miedzianowych. Ogólnie należy do gatunków nieodpornych.

ODNAWIANIE - Jodła należy do gatunków, które w praktyce najczęściej odnawiają się samosiewem pod osłoną drzewostanu. O warunkach odnowienia decyduje także skład drzewostanu, bardzo korzystny wpływ na odnowienie jodły wywiera: sosna, modrzew, brzoza i świerk (intensywność światła rozproszonego i mniejsza amplituda świetlna). Wieloletnie badania wykazały, że im mniejszą powierzchnię zajmują zróżnicowane pod względem klas wieku grupy drzew i im większe jest zróżnicowanie wysokości odnawianego drzewostanu, tym łatwiej przebiega proces odnowienia (Korpel 1978). W drzewostanach jednopiętrowych odnowienie pojawia się zazwyczaj już w IV klasie wieku i jest to zjawisko bardzo korzystne, gdyż od początku następuje zróżnicowanie wieku i wysokości. Okres odnowienia całego drzewostanu nie powinien być krótszy niż 40 lat. Wszędzie tam gdzie jodła została wyparta z jej naturalnych stanowisk, należy ją wprowadzić sztucznie - siewem - tylko pod osłoną drzewostanu, bądź w formie podsadzeń, pod osłoną górną drzewostanu lub w małych gniazdach zapewniających osłonę boczną.

MODRZEW

Klimat - drzewa związane z klimatem kontynentalnym. Ciepłe i wczesne lato, umiarkowane opady i suche powietrze są wyraźnie korzystne dla modrzewia. Modrzew wytworzył wiele odmian klimatotypów.

Światło - Modrzewie należą do najbardziej światłożądnych drzew strefy klimatu umiarkowanego. Jednakże w zależności od ekotypu i warunków siedliskowych wykazują duże zróżnicowanie.

Temperatura - wysoka tolerancja w stosunku do warunków termicznych. Wielkość przyrostów pędów jest zależna od temperatury (Kocięcki 1969).

Wilgotność - Spośród wszystkich rodzimych gatunków modrzew wykazuje największą transpirację. Opady roczne w naturalnym zasięgu występowania wynoszą od 600 do 2000 mm, a w okresie letnim od 200 do 600 mm. Modrzew wymaga tylko średniej wilgotności podłoża, zdaje się jednak źle znosić duże wahania wilgotności. Zapotrzebowanie na wodę jest nieco większe niż u świerka i jodły.

Gleba - średnie wymagania pod względem żyzności gleby. Duże znaczenie dla wzrostu modrzewia mają cechy gleby: przewiewność, głębokość i odpowiednia wilgotność. Najlepszy rozwój wykazuje na glebach głębokich, niezbyt zwięzłych glebach morenowych. Pod względem odczynu zalicza się do gatunków niezależnych.

Siedliskowe typy lasu - jako gatunek szybko rosnący ma na ogół charakter domieszki uszlachetniającej w drzewostanach wielogatunkowych, lokalnie może on pełnić rolę gatunku współpanującego.

Zagrożenia abiotyczne - mało wrażliwe na działanie wiatru, lecz wiatr może powodować szablastość strzał, bądź obłamywać wierzchołki. W miarę jest też odporny na okiść, w młodnikach szkody może powodować tylko mokry śnieg. Nie cierpi nawet w okresie najmroźniejszych zim, jest także niewrażliwy na przymrozki.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - istnieje duża zmienność odporności osobniczej. Ogólnie modrzewie zaliczane są do gatunków średnio odpornych na zanieczyszczenia przemysłowe, badania Lactochy i Widery (1983) wykazały, że modrzew europejski jest gatunkiem przydatnym do przebudowy drzewostanów iglastych GOP na siedliskach średnio żyznych i żyznych.

ODNAWIANIE - modrzew odnawia się dobrze samosiewnie w warunkach sprawnej gleby i przy bardzo korzystnym oświetleniu. Odnowienie naturalne uzyskuje się przy wykorzystaniu samosiewu bocznego w rębni zupełnej smugowej lub pasowej. Nasienniki modrzewia muszą wykazywać pełną zdrowotność i dobry wzrost a ich udział w drzewostanie musi wynosić co najmniej 10% (Tyszkiewicz, Obmiński 1963). Częściej stosowane jest odnawianie sztuczne. Siew jest możliwy tylko w bardzo sprzyjających warunkach przy nieznacznym zachwaszczeniu i na żyznych siedliskach, co zdarza się rzadko, z uwagi na światłożądność modrzewia. Do sadzenia nadają się dobrze wyrośnięte sadzonki jednoroczne. Większość hodowców, autorytetów w zakresie uprawy modrzewia stwierdza, że temu gatunkowi najbardziej odpowiada wzrastanie w drzewostanach mieszanych razem z gatunkami o odmiennych właściwościach ekologicznych, korzystnie oddziałujących na modrzew oraz - co jest bardzo istotne - utrzymując glebę w sprawności.

DĄB SZYPUŁKOWY

Klimat - występuje w warunkach klimatu atlantyckiego na zachodzie i kontynentalnego na wschodzie. Cechuje go duża plastyczność pod względem dostosowania do warunków klimatycznych. Występuje na obszarze całego kraju, omijając tylko „Górską Krainę Bezdębową”(Chodzicki 1947). Może występować razem z dębem bezszypułkowym.

Światło - jest to typowy gatunek światłożądny. Na żyznych glebach w optymalnych warunkach wymagania świetlne są umiarkowane. W warunkach gorszych od optymalnych wymagania świetlne wzrastają (Włoczewski 1968).

Temperatura - Wymaga wyższych temperatur w okresie letnim niż buk i jest bardziej wymagający niż dąb bezszypułkowy. W pierwszych latach życia dąb na odkrytych powierzchniach cierpi od przymrozków.

Wilgotność - Wymaga gleb wilgotnych, z niezbyt głębokim poziomem wody gruntowej (80-100 cm), zbliżonym do gleb mokrych. Znosi dużą wilgotność powietrza.

Gleba - należy do gatunków o największych wymaganiach w stosunku co do gleby. Wymaga gleb zasobnych, które powinny być dosyć wilgotne, rośnie nawet na terenach zalewowych. Lubi gleby ciepłe.

Siedliskowe typy lasu - zależnie od krainy i dzielnicy przyrodniczo-leśnej może być gatunkiem głównym, panującym lub współpanującym w drzewostanach wielogatunkowych, a także gatunkiem domieszkowym.

Zagrożenia - jest bardzo wrażliwy na mróz, narażony jest także na pęknięcia mrozowe, mokry śnieg powoduje szkody w młodnikach. Dęby są bardzo zagrożone od piorunów (iskra wewnętrzna).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - należy do grupy gatunków względnie odpornych na NO₂ i mniej wrażliwych na SO₂, a według Greszty (1987) zaliczany jest do drzew średnio odpornych na dwutlenek siarki. Jest on uznawany za mniej wrażliwy na fluorowodór. Mało wrażliwy na NaCL. Jako gatunek zaliczony do grupy najbardziej odpornych na uszkodzenia, zalecany jest do szerokiego wprowadzania w rejony przemysłowe.

ODNAWIANIE - Oba gatunki dębu wykazują różne wymagania ekologiczne bardzo istotne w hodowli lasu. Odnawiają się naturalnie samosiewem górnym. Odnawianie takie, występujące zazwyczaj w formie grup i kęp, wymagają jednak szybkiego odsłonięcia na ogół przy zachowaniu osłony bocznej. Oba gatunki dębów można z powodzeniem odnawiać sztucznie; zarówno siew jak i sadzenie daje dobre rezultaty. Sadzenie daje lepsze jednak efekty niż siew. Wynika to przede wszystkim z większej udatności upraw.

DĄB BEZSZYPUŁKOWY

Klimat - unika kontynentalnego wschodu (mroźne zimy). Wymagania klimatyczne zbliżone do buka.

Światło - nie tak wysokie jak dębu szypułkowego; znosi lepiej ocienienie boczne i górne.

Temperatura - wymaga dużo ciepła, unika terenów z mroźnymi zimami. Ostre zimy mogą wyrządzić znaczne szkody.

Wilgotność - jest mniej wymagający niż dąb szypułkowy i buk, ombrofilny typ gospodarki wodnej.

Gleba - mniej wymagający niż dąb szypułkowy, wymaga pulchnych, piaszczysto-gliniastych gleb lub piasków na glinie.

Zagrożenia abiotyczne - cierpi od ostrych zim.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - Pod względem przydatności do odnowień i zalesień w regionach przemysłowych ma taką samą wartość jak dąb szypułkowy, należy bowiem do grupy gatunków najbardziej odpornych.

ODNAWIANIE - Odnawia się naturalnie samosiewem górnym. Opis odnowienia razem z dębem szypułkowym.

BUK ZWYCZAJNY

Klimat - jest gatunkiem klimatu atlantyckiego, wymagania klimatyczne przeciwstawne do wymagań świerka.

Światło - gatunek cienioznośny, do 30 roku życia znosi ocienienie. Starsze drzewostany najlepsze warunki znajdują na stokach północnych.

Temperatura - nie znosi mroźnych zim, ulega szkodom od mrozu.

Wilgotność - wymaga znacznej wilgotności powietrza i gleby. Rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych i wilgotnych, lecz bez wody w zasięgu korzeni.

Gleba - wymaga gleb bogatych w próchnicę i składniki mineralne. Korzystnie wzrasta na glebach świeżych piaszczysto gliniastych, zwłaszcza z gliną lub marglem w podłożu.

Siedliskowe typy lasu - zależnie od krainy i dzielnicy przyrodniczo-leśnej może być gatunkiem głównym, panującym lub współpanującym w drzewostanach wielogatunkowych, a także gatunkiem domieszkowym.

Zagrożenia abiotyczne - mroźne zimy powodują duże szkody. Śniegołomy i wykroty są częstym zjawiskiem, wrażliwy na uszkodzenia mechaniczne.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - Pod względem stopnia uszkodzenia w rejonach przemysłowych buk zaliczany jest do najbardziej odpornych gatunków drzew i dlatego zaleca się go do odnowień i przebudowy drzewostanu w lasach terenów np. GOP.

ODNAWIANIE - bardzo dobrze odnawia się przez samosiew górny. Na siedliskach borów mieszanych, tam gdzie udział buka nie przekracza 20 %, a gatunkiem głównym jest sosna, odnowienie naturalne osiągnąć można stosując rębnię gniazdową zupełną (Bernacki 1974, Jaworski 1990), z zachowaniem przejściowo osłony górnej lub bocznej na gniazdach. Metoda ta odpowiada rębni IId. Odnawianie sztuczne najczęściej przy przebudowie drzewostanów. Jeśli to tylko możliwe zalecany jest siew. Sadzenie jest konieczne w warunkach nie sprzyjającym siewowi i odnawianiu naturalnemu.

JESION WYNIOSŁY

Klimat - odpowiada mu klimat wilgotny terenów nizinnych i obszernych kompleksów leśnych, unika terenów stepowych, co związane jest z dużymi wymaganiami wilgotności.

Światło - w młodym wieku znosi niewielkie ocienienie, z wiekiem staje się światłożądny i nie toleruje nawet ocienienia bocznego.

Temperatura - jest wymagający pod względem ciepła, nie w pełni odporny na mrozy zimowe - pnie często pękają, cierpi od przymrozków wiosennych - jeden z najbardziej wrażliwych gatunków wśród naszych drzew.

Wilgotność - wymaga dużo wilgoci w glebie i w powietrzu, gleby wilgotne z wodą przepływową.

Gleba - odpowiadają mu gleby zasobne w składniki mineralne, głębokie, dobrze przewietrzone, wilgotne, a także mokre, ale z wodą przepływową. Unika gleb zakwaszonych i z wodą gruntową zastoiskową.

Zagrożenia abiotyczne - nie w pełni odporny na mróz, cierpi od przymrozków wiosennych, źle znosi długotrwałe zalewy, wrażliwy na suszę.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - gatunek uważany za wrażliwy na działanie SO₂ i HF i umiarkowanie wrażliwy na zasolenie.

ODNAWIANIE - obsiewa się łatwo przez samosiew górny i boczny, naloty jego nie wyrastają jednak często w podrosty, gdyż ulegają konkurencji chwastów. Odnowienie osiąga się stosując rębnię częściową pasową, gniazdową częściową (IIe). Naloty jesionu są narażone na szkody ze strony zwierzyny płowej. Do sadzenia używamy dwulatek, w drzewostanach, w których jesion jest gatunkiem panującym (OlJ), stanowi on tło odnowienia, w które wprowadzamy inne gatunki.

OLSZA CZARNA

Klimat - rozwija się dobrze w klimacie umiarkowanym i ciepłym. Lubi wilgotne powietrze, jest to gatunek mrozoodporny.

Światło - w młodości znosi lekkie ocienienie, jednak pod okapem innych drzew nigdy nie rośnie.

Temperatura - skromne wymagania cieplne, jest wytrzymała na skrajnie niskie temperatury zimowe, czasem naloty i podrosty cierpią od przymrozków wiosennych.

Wilgotność - wysokie wymagania pod względem wilgotności powietrza i gleby, znosi dużą wilgotność, wymaga wody przepływowej, znosi zastoiskową

Gleba - olsza jest drzewem terenów nadrzecznych i obniżeń, typowym dla bagien; znosi zatapianie, wrażliwa na przesuszenie, unika gleb kwaśnych

Zagrożenia abiotyczne - ulega często szkodom od śniegu i sadzi, powodujących złamania wierzchołka i wygięcia pnia. Wrażliwa na upały i susze. Młode olsze cierpią niekiedy od późnych przymrozków.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - zalecana do szerokiego stosowania na wilgotnych siedliskach z uwagi na odporność na uszkodzenia w rejonach przemysłowych.

ODNAWIANIE- do odnowienia olszy czarnej przydatna jest rębnia zupełna pasowa i smugowa, pozwalająca na wykorzystania samosiewu bocznego. Do sadzenia używa się materiału 2- letniego, a w korzystnych warunkach także wyrośniętych jednolatek. W tym celu można też wykorzystać samosiewki.

BRZOZA BRODAWKOWATA

Klimat - znosi gorące letnie upały i bardzo mroźne zimy, wykazuje cechy gatunku dostosowanego do klimatu kontynentalnego.

Światło - wybitnie światłożądna, rozwija się i wzrasta w pełnym świetle.

Temperatura - bardziej wymagająca od brzozy omszonej pod względem warunków termicznych gleby i powietrza, wykazuje szeroką amplitudę co do wymagań termicznych.

Wilgotność - podobne wymagania jak sosna, lecz nie rośnie na glebach bardzo suchych i bardzo mokrych. Najlepiej rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych, lecz na słabo wilgotnym może też dobrze przyrastać, silnie transpiruje, przyczynia się do wysuszania gleby (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Gleba - może rosnąć na glebach mineralnych i organogenicznych, najczęściej jednak na glebach lekkich, umiarkowanie wilgotnych, niezbyt suchych oraz na piaskach gliniastych. Na ubogich suchych przyjmuje postać krzewiastą.

Zagrożenia abiotyczne - odporne na mróz, należą do drzew pionierskich, mogą cierpieć od okiści, gdy są w pełni ulistnione, niezbyt odporne na wiatry.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - w rejonach przemysłowych brzoza utrzymuje się tam, gdzie sosna zwyczajna rosnąć już nie może, wrażliwość zależy od charaktery emitowanych substancji i stężenia i czynników klimatycznych. W strefach przemysłowych znajduje szerokie zastosowanie jako gatunek odporny na zanieczyszczenia.

ODNOWIENIE - Brzozy odnawiają się samosiewnie, Obecność dojrzałych okazów często nawet w znacznej odległości (200 i więcej m) od uprawy zapewnia obfite odnowienie. Przygotowanie gleby wystarczy to które zostało wykonane dla innych gatunków. Odnawianie sztuczne należy realizować tam, gdzie nie ma możliwości powstania samosiewu. Do odnowień i zalesień używa się zasadniczo dwuletnich sadzonek. Sadzić należy jesienią, lub wczesną wiosną, przed ruszeniem soków.

BRZOZA OMSZONA

Klimat - ma jeszcze mniejsze wymagania klimatyczne.

Światło - znosi niewielkie ocienienie a nawet rośnie pod okapem drzewostanu jeżeli nie tworzy on zbyt dużego zwarcia (Zarzycki 1979).

Temperatura - jeszcze mniej wymagająca pod względem ciepła niż brzoza brodawkowata, mrozoodporna.

Wilgotność - wymaga trochę większej wilgotności niż brzoza brodawkowata, nie występuje na terenach o suchym powietrzu.

Gleba - znosi dobrze podtapianie, najlepszy wzrost wykazuje jednak na siedliskach nie zabagnionych. Pod względem troficznym ma wymagania zbliżone do brzozy brodawkowatej, lecz nie rośnie na glebach suchych.

Zagrożenia abiotyczne - podobne do brzozy brodawkowatej.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe - stopień uszkodzeń drzew w rejonach przemysłowych pozwala zaliczyć brzozę omszoną do gatunków odpornych i dlatego zalecana jest na wilgotniejsze siedliska (Greszta 1987).

ODNOWIENIE - podobne do brzozy brodawkowatej.

Prace siedliskowe w gospodarstwie leśnym są oparte na metodzie określania siedlisk leśnych, opracowanej w Instytucie Badawczym Leśnictwa w Warszawie, przedstawionej w publikacji „Typy siedliskowe lasu w Polsce” pod redakcją L. Mroczkiewicza i T. Tramplera [Prace IBL nr 250, PWRiL 1964] oraz w „Siedliskowych podstawach hodowli lasu”.

W zakres prac siedliskowych wchodzą następujące grupy czynności:

określenie i skartowanie gleb z uwzględnieniem typu, podtypu i odmiany podtypu oraz rodzaju i gatunku gleby,

określenie i skartowanie typów siedliskowych lasu z uwzględnieniem ich odmian, wariantów uwilgotnienia, rodzajów oraz stanu, a także określenie typu lasu,

badania laboratoryjne gleb,

opracowanie dokumentacji końcowej.

Podstawy metodyczne klasyfikacji gleb wykonywanej w pracach siedliskowych zawarte są w „Klasyfikacji gleb leśnych Polski” [CILP 2000].

Efektem prac siedliskowych jest dokumentacja siedliskowa w skład której wchodzą:

część opisowa zawierająca opis warunków przyrodniczych obiektu, charakterystykę gleb i typów siedliskowych lasu oraz wytyczne do planowania hodowlano-urządzeniowego,

mapy siedliskowe, przedstawiające naturalne zróżnicowanie gleb i siedlisk,

dokumentacja źródłowa - dane z typologicznych powierzchni siedliskowych.

Dokumentacja siedliskowa wykonywana jest według stanu na dzień 1 stycznia roku następującego po zakończeniu prac terenowych.

Mapy siedlisk leśnych wykonuje się zgodnie z kryteriami i technologią „Standardu Leśnej Mapy Numerycznej” określonymi w zarządzeniu Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych nr 74 z dnia 23 sierpnia 2001r., z poźniejszymi zmianami.

Opracowania siedliskowe wykonane wg wytycznych niniejszej „Instrukcji wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych” oraz poprzedzających je dokumentów, powinny obowiązywać do 50 lat. W obiektach, gdzie nastąpiły duże zmiany warunków siedliskowych (np. w wyniku odwodnienia) lub typologiczne prace siedliskowe wykonano wg innych uproszczonych założeń metodycznych, aktualizacja dokumentacji siedliskowej powinna następować wcześniej.

Dla obszarów o szczególnym znaczeniu, np. lasów doświadczalnych, leśnych kompleksów promocyjnych, terenów posiadających wcześniejsze opracowania glebowe lub glebowo-siedliskowe oraz w innych uzasadnionych przypadkach, zakres prac siedliskowych może być określany indywidualnie przez zleceniodawcę.

Wskazane jest by prace siedliskowe wykonane były w cyklu dwuletnim i przynajmniej na rok przed okresową rewizją planu urządzenia lasu.

Prace siedliskowe mogą wykonywać jednostki specjalistyczne i inne podmioty, spełniające wymagania określone w rozporządzeniu Ministra OŚZNiL z dnia 28 maja 1998 r., dotyczącym „ Warunków, jakie powinny spełniać specjalistyczne jednostki i inne podmioty wykonawstwa urządzeniowego”.

Badania laboratoryjne właściwości fizycznych i chemicznych gleb do opracowań siedliskowych powinny być wykonywane w laboratoriach posiadających odpowiedni
certyfikat akredytacyjny. Wykonanie tych badań w innych laboratoriach wymaga zgody Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.

Niezależnie od wewnętrznej kontroli jakości u wykonawcy prac siedliskowych, wszystkie etapy prac siedliskowych podlegają kontroli dokonywanej przez zleceniodawcę bądź upoważnioną przez niego osobę lub placówkę, w myśl wytycznych zarządzenia Nr 63 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 13 sierpnia 2002 r. w sprawie kontroli
i odbioru robót urządzeniowych zlecanych przez regionalne dyrekcje Lasów Państwowych.

Dokumentacja siedliskowa, wykonana dla obszarów będących w zarządzie Lasów Państwowych jest załącznikiem do planu urządzenia lasu.

Jednostki wyróżniane w trakcie prac siedliskowych

W trakcie prac siedliskowych są określane, dokumentowane oraz kartowane jednostki glebowe i siedliskowe.

Gleba jest określana i kartowana na podstawie morfologii oraz właściwości fizycznych i chemicznych, na typologicznych powierzchniach siedliskowych. Opis i charakterystykę gleb dokonuje się zgodnie z wytycznymi zawartymi w załącznikach 2-8. Jednostki glebowe: typy gleb, podtypy gleb i odmiany podtypów glebowych wyróżnia się zgodnie z kryteriami podanymi w „Klasyfikacji gleb leśnych Polski” [CILP 2000] - załączniki nr 3 i 4; rodzaj gleby (pochodzenie geologiczne) zgodnie wytycznymi podanymi w załączniku nr 5, a gatunki gleb w oparciu o kryteria podane w załączniku nr 6.

Typy próchnic leśnych, wyróżniane są zgodnie z kryteriami podanymi w załączniku nr 7, który opracowano w oparciu o definicje podane w „Klasyfikacji gleb leśnych Polski” [CILP 2000].

Jednostki siedliskowe: typ siedliskowy lasu, odmiana typu siedliskowego lasu, wariant uwilgotnienia siedliska, rodzaj siedliska, stan siedliska oraz typ lasu definiowane są następująco:

Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) jest podstawową jednostką w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmującą powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej. Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne zdolności produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu. Typy siedliskowe lasu określa się oddzielnie dla terenów nizinnych, wyżynnych i górskich. Zasady określania zróżnicowania terenu na nizinne, wyżynne i górskie podane są
w załączniku 1. Na obszarach tych wyróżniane mogą być typy siedliskowe lasu wymienione w tabelach 1-3.

Tabela 1. Typy siedliskowe lasu terenów nizinnych

Grupy wilgotnościowe siedlisk	Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk
		bory	bory mieszane	lasy mieszane	lasy	lasy łęgowe
suche	Bs	-	-	-	-
świeże	Bśw	BMśw	LMśw	Lśw	-
wilgotne	Bw	BMw	LMw	Lw	Lł
bagienne	Bb	BMb	LMb	Ol	OlJ

Tabela 2. Typy siedliskowe lasu terenów wyżynnych i podgórskich

Grupy wilgotnościowe siedlisk	Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk
		bory mieszane	lasy mieszane	lasy	lasy łęgowe
świeże	BMwyżśw	LMwyżśw	Lwyżśw	-
wilgotne	BMwyżw	LMwyżw	Lwyżw	Lłwyż
bagienne	-	-	-	OlJwyż

Tabela 3. Typy siedliskowe lasu terenów górskich

Piętra klimatyczno-roślinne	Grupy wilgotnościowe	Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk
				bory	bory mieszane	lasy mieszane	lasy	lasy łęgowe
Regiel górny (strefa siedlisk wysokogórskich)		BWG	-	-	-	-
Regiel dolny (strefa siedlisk górskich)*	świeże	BGśw	BMGśw	LMGśw	LGśw	LłG
		wilgotne	BGw	BMGw	LMGw		LGw
		bagienne	BGb	BMGb	-	-	OlJG

1. Odmiana typu siedliskowego lasu. Cechą charakterystyczną odmian typu siedliskowego lasu i kryterium różnicującym jest naturalna rola lasotwórcza ważniejszych gatunków drzew leśnych, uwarunkowana ich zasięgiem terytorialnym (poziomym i pionowym) oraz składem naturalnym gatunkowym drzewostanów. Wyróżnia się:

1. odmiany krainowe typu siedliskowego lasu wynikające z położenia w określonej krainie przyrodniczo-leśnej; tj. głównie ze zróżnicowania warunków klimatycznych; np. LMśw w krainie II oraz LMśw w krainie V.

2. odmiany fizjograficzno-klimatyczne siedliskowego typu lasu wyróżniane na terenach wyżynnych i podgórskich oraz górskich ze względu na lokalne położenie (stok, ekspozycja, dolina, wierzchowina), wskazujących na potrzeby odmiennego planowania hodowlanego. Odmiany typu siedliskowego lasu wyróżnia się zgodnie z kryteriami podanymi w tabeli 4.

2. Wariant uwilgotnienia siedliska - jednostka niższego rzędu, wyróżniana w ramach typu siedliska leśnego w celu uściślenia stosunków wilgotnościowych siedliska, kształtujących i różnicujących warunki ekologiczne życia lasu. Warianty uwilgotnienia wyróżniane są w zależności od rodzaju wody glebowej (gruntowa, opadowa, stokowa, zalewowa) oraz głębokości jej występowania w glebie w okresie wiosennym i długości okresu stagnowania w ciągu roku:

1. woda gruntowa - (glebowo-gruntowa) tworzy w odkrywkach glebowych lustro wody w zasięgu warstwy wodonośnej, wykazuje z reguły sezonowe wahania poziomu o rozmaitej amplitudzie, okresowo może pojawiać się na powierzchni gleby. Głębokość zwierciadła wody gruntowej waha się w szerokich granicach i jest w dużym stopniu uwarunkowana głębokością zalegania warstw nieprzepuszczalnych.

2. woda opadowa, stagnująca - (glebowo-opadowa) woda grawitacyjna podparta stagnująca, spotykana głównie na utworach cięższych; zatrzymująca się okresowo po roztopach wiosennych oraz obfitych opadach atmosferycznych latem na trudno przepuszczalnych warstwach lub poziomach gleb. Występuje okresowo, rzadziej przez cały rok; powoduje opadowe (odgórne) uwilgotnienie i oglejenie gleby

3. woda stokowa - woda spływająca po warstwach nieprzepuszczalnych na stokach w terenach wyżynnych i górskich,

4. woda zalewowa - woda przepływowa rzek i strumieni, która wskutek ich sezonowego wylewu pojawia się okresowo na powierzchni gleby w dolinach rzecznych. Warianty uwilgotnienia wyróżniane w ramach grup wilgotnościowych typów siedliskowych lasu, wpływ wody gruntowej i stagnującej na siedlisko oraz symbole stosowane w pracach siedliskowych podane są w tabeli 5. Tabela 4. Odmiany fizjograficzno-klimatyczne typów siedliskowych lasu na terenach wyżynnych, podgórskich i górskich.

L.p.	Nazwa odmiany	Występowanie (cechy fizjograficzne)	Cechy mikroklimatyczne
1.	Wierzchowiny głównych grzbietów	Regiel górny i wysoki regiel dolny	Strefa o dużych kontrastach temperatur. W dzień bywa silnie nagrzewana, w nocy intensywnie ochładzana. Występuje tu silne zagrożenie przymrozkowe związane z częstym napływem chłodnych mas powietrza.
2.	Wierzchowiny grzbietów niskich, lub podrzędnych	Regiel dolny i górnoreglowe wierzchowiny grzbietów niższych, leżących w zaciszu grzbietu górnego.	Mikroklimat łagodniejszy w porównaniu z mikroklimatem wierzchowin głównych grzbietów. Dość duże zagrożenie przymrozkowe typu adwekcyjnego.
3.	Środkowe południowe stoki	Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Partie stoków leżące powyżej zasięgu inwersji termicznych (około 120 m ponad dnem doliny w górach, około 50 m powyżej dna doliny na wyżynach), za wyjątkiem wklęsłych form urzeźbienia terenu. Stoki o ekspozycjach: S, SW, SE, W, E, a także grzbiety wzniesień i spłaszczenia wierzchowinowe na obszarze wyżynnym.	Najcieplejsze, okresowo najbardziej przesuszone partie wyżyn i gór o niewielkim zagrożeniu przymrozkowym, wysokich maksimach i minimach temperatur dobowych.
4.	Środkowe północne stoki	Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Partie stoków leżące powyżej zasięgu inwersji termicznych (około 120 m ponad dnem doliny w górach, około 50 m powyżej dna doliny na wyżynach), za wyjątkiem silnie wklęsłych form urzeźbienia. Stoki o ekspozycjach: N, NW. NE	Stoki umiarkowanie ciepłe, wilgotne, o niewielkim zagrożeniu przymrozkowym. W porównaniu z ponadinwersyjnymi stokami południowymi występują tu mniejsze amplitudy temperatur dobowych.
5.	Dolne południowe stoki	Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Dolne partie stoków, leżące w zasięgu inwersji termicznych (do około 120 m od dna doliny w górach, do 50 m powyżej dna doliny na wyżynach). Stoki o ekspozycjach: S, SE, SW, W,E.	Ciepłe stoki, silnie nagrzewane w ciągu dnia, podczas pogodnych nocy mocno ochładzane. Duże niebezpieczeństwo wystąpienia przymrozków radiacyjnych.
6.	Dolne północne stoki	Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Dolne partie stoków leżące w zasięgu inwersji termicznych (do 120 m ponad dnem doliny w górach, do 50 m powyżej dna na wyżynach). Stoki o ekspozycjach: N, NW, NE.	Umiarkowanie ciepłe, dość wilgotne stoki, podczas pogodnych nocy silnie ochładzane. Występuje tu silne zagrożenie przymrozkami radiacyjnymi.
7.	Miejsca chłodne	Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Silnie wklęsłe stoki i inne wklęsłe formy urzeźbienia terenu: rynny spływu chłodnego powietrza, kotlinki chłodu w niszach osuwiskowych i obniżeniach na stokach.	Mikroklimat surowy, chłodny, zwłaszcza nocą. Miejsce powstawania tzw. „zmrozowisk”, częste przymrozki.
8.	Dna dolin	Regiel dolny niski, pogórza, przedgórza i wyżyny. Dna dolin w górach zwłaszcza ich dolne odcinki.	W dzień doliny, zwłaszcza południowe są silnie nagrzewane, nocą ochładzane. Miejsce najczęstszych „zmrozowisk”.




Tabela 5.Warianty uwilgotnienia siedlisk leśnych.

Grupa wilgotnościowa siedlisk

Wariant uwilgotnienia siedliska

Wpływ wody gruntowej, opadowej lub zalewowej na siedlisko

Orientacyjny poziom wiosennego występowania wody w m

Stopnie i symbole wody: - gruntowej (g), - opadowej (og), - zalewowej (z) - odwodnienia (O)

Orientacyjny okres występowania wody

Występowanie oglejenia

nazwa

symbol

gruntowej (g)

opadowej (og) lub stokowej (sg)

gruntowej

stagnującej

w miesiącach

Siedliska suche

suche

brak wpływu

poniżej 2,5

g7

0

0

nie występuje

Siedliska świeże

świeże

1

bardzo słaby

poniżej 2,5

g6

poniżej 1

0

nie występuje

silnie świeże

2

słaby

poniżej 1,8

poniżej 1,3

g5, og5

1

poniżej 1

nie występuje, lub słabe marmurkowate poniżej 130 cm w utw. piaszczystych, bądź plamiste poniżej 40 cm na utw. zwiężlejszych niecałkowitych

Siedliska wilgotne

odwodnione*

0

słaby wskutek odwodnienia

poniżej 1,8

poniżej 1,3

Og5-6, Oog5

0

0

o cechach oks.-reduk. poniżej 40 cm

wilgotne

1

umiarkowany

0,8-1,8

1,3-1,8

g4, og4

2

1

strefowe, rzadziej, całkowite poniżej 40 cm

silnie wilgotne

2

dość silny

0,5-0,8

0,4-0,8

g3, og3

3

2

wyraźne strefowe lub całkowite poniżej 60 cm

Siedliska bagienne

silnie odwodnione*

0

umiarkowany wskutek silnego odwodnienia

poniżej 1,8

poniżej 1,3

Og4-5, Oog4-5

2

1

o cechach oks.-reduk. poniżej 40 cm

odwodnione*

1

dość silny wskutek odwodnienia

0,5-1,8

0,4-1,3

Og3, Oog3

2-3

1-2

o cechach oks.-reduk.do 80 cm, a poniżej całkowite

mokre

2

silny

0,2-0,5

0,2-0,4

g2, og2

3-5

2-3

całkowite poniżej 40 cm

bardzo mokre

3

bardzo silny

0,0-0,2

0,0-0,2

g1, og1

5-9

3-5

całkowite od pow. gleby mineralnej

Siedliska łęgowe

niezalewane

0

umiarkowany wskutek braku zalewu

sporadycznie (tylko w okresie wielkich powodzi) powyżej powierzchni

Og4, Oog4

zalewane sporadycznie

zalewane sporadycznie

strefowe rzadziej poniżej 40 cm

zalewane

1

silny - okresowy

okresowo (co najmniej raz w roku) powyżej powierzchni, krótkie zalewy

zg1-4

5-9

3-5

jak w siedliskach bagiennych lub wilgotnych nieodwodnionych

zalewane i podtapiane

2

bardzo silny - okresowy (zabagnienia)

okresowo (co najmniej raz w roku) powyżej powierzchni, zalewy i podtopienia - woda utrzymująca się przez znaczną część roku

zg1-3, zog1-3

ponad 9

ponad 5

jak w siedliskach bagiennych nieodwodnionych

* - dotyczy wyłącznie obszarów (siedlisk) sztucznie odwodnionych




3. Rodzaj siedliska leśnego - jednostka wyróżniana w ramach typu siedliska leśnego, odzwierciedlająca zróżnicowanie geologiczno-glebowe; wykorzystywana w planowaniu hodowlanym (przy określaniu typu lasu), np. w obrębie lasu świeżego może występować Lśw na glinach zwałowych i Lśw na utworach pyłowych wodnolodowcowych, a także Lśw na glebach brunatnych właściwych i Lśw na pararędzinach.

4. Stan siedliska leśnego - wyraża zgodność lub charakter niezgodności siedliska z jego naturalną postacią w lasach pozostających w stanie ekologicznej równowagi elementów siedliskowych i zbiorowisk roślinnych, nie poddanych presji szkodliwych działań człowieka i przemysłu. Siedliska nie będące w stanie naturalnym (z wyjątkiem nawożonych) to siedliska zazwyczaj niekorzystnie, sztucznie zmienione o obniżonej naturalnej żyzności. Przejawia się to w pogorszeniu właściwości wierzchnich warstw gleby i zmianach w zbiorowiskach roślinnych. Stan siedliska jest jego postacią czasową i może ulegać zmianie powodowanej czynnikami zewnętrznymi. Siedlisko nie będące w stanie naturalnym drogą samoregulacji ekosystemu leśnego może stopniowo wrócić do stanu normalnego, jeżeli ustanie oddziaływanie czynnika sprawczego. Proces ten można przyspieszyć głównie poprzez odpowiednie zabiegi gospodarcze i fitomelioracyjne. Przyjmuje się przy tym ogólną zasadę, że im żyźniejsze jest siedlisko tym bardziej celowe jest podejmowanie takich działań.

1. stan siedliska leśnego określany jest głównie na podstawie łatwo zmiennych składników ekosystemu leśnego, tj. drzewostanu (składu gatunkowego, budowy warstwowej, klasy bonitacji gatunków panujących), runa (składu gatunkowego, pokrycia), właściwości wierzchnich poziomów gleby (typu i podtypu próchnicy, właściwości fizycznych i chemicznych gleby, odmiany podtypu gleby) oraz warunków wodnych w glebie. Ustala się go poprzez porównanie wyżej wymienionych elementów ocenionych na badanej powierzchni z elementami uznanymi za typowe w danym obiekcie; elementy typowe mogą być ustalone także na podstawie lokalnego klucza rozpoznawania typów siedliskowych lasu.

2. ogólne kryteria określania stanu siedliska leśnego podane są w tabeli 6. Kryteria te należy uszczegóławiać indywidualnie w ramach poszczególnych obrębów (dużych kompleksów leśnych) także w oparciu o analizę gospodarki leśnej, lokalny stan skażenia atmosfery oraz analizę warunków hydrogeologicznych i rozpoznanie fitosocjologiczne.

3. w trakcie prac siedliskowych wykonywanych dla potrzeb praktyki leśnej mogą być wyróżniane następujące stany siedliska leśnego:

• w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego,

• zniekształcony lub przekształcony,

• zdegradowany.

W ramach wymienionych stanów mogą być wyróżniane formy, zgodnie opisami oraz z kryteriami podanymi w tabeli 6.

5. Typ lasu - jednostka wyróżniana w obrębie typu siedliskowego lasu, obejmująca płaty lasu o podobnych warunkach siedliskowych z właściwym dla nich względnie trwałym składem i strukturą drzewostanu oraz innych warstw roślinności. Wskazuje on ogólny cel hodowlany, wynikający z roli lasotwórczej gatunków drzew na danym siedlisku. Podstawą wydzielania i nazewnictwa typu lasu jest skład gatunkowy drzewostanu, potencjalny dla warunków edaficznych danego typu siedliskowego lasu. Przykładowy typ lasu w obrębie boru mieszanego świeżego może być następujący: bór mieszany świeży dębowo-sosnowy, bór mieszany świeży świerkowo-sosnowy itp.; zaś w obrębie lasu świeżego: las świeży dębowo-bukowy, las świeży bukowy itp. W przypadku, gdy typ lasu został wyróżniony także na podstawie innego kryterium ekologicznego, w jego nazwie należy uwzględnić to kryterium, np. kserotermiczny zboczowy las mieszany świeży sosnowo-dębowy, wierzchowinowy las mieszany świeży bukowo-jodłowy.




Tabela 6. Stan siedliska leśnego. Dla danego siedliska określa się tylko jeden stan, najważniejszy ze względów gospodarczych.

Grupa stanów siedlisk	Stan siedliska	Symbol	Charakterystyka i cechy rozpoznawcze
Siedliska w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego	Naturalny	N1	Biocenoza i biotop - zgodne; właściwości wierzchnich warstw gleby, typ próchnicy, drzewostan i runo nie zmienione - zgodne z warunkami siedliska w stanie naturalnym. Skład gatunkowy i struktura warstwowa drzewostanów zgodna z gospodarczym typem drzewostanu
		Zbliżony do naturalnego*	N2	Biocenoza i biotop - częściowo zgodne; właściwości wierzchnich warstw gleby, typ próchnicy i runo nie zmienione - zgodne z warunkami siedliska w stanie naturalnym. Skład gatunkowy i struktura warstwowa drzewostanów niezgodna z gospodarczym typem drzewostanu.
	Siedliska zniekształcone lub przekształcone	Zniekształcony*	Z1	Na skutek źle prowadzonej gospodarki leśnej aktualna produkcyjność siedliska jest obniżona nie więcej niż o jeden typ siedliskowy (w odniesieniu do produkcyjności potencjalnej).
		Silnie zniekształcony*	Z2	Na skutek źle prowadzonej gospodarki leśnej aktualna produkcyjność siedliska jest obniżona o dwa typy siedliskowe (w odniesieniu do produkcyjności potencjalnej).
		Przekształcony*	Z3	Siedliska: nadmiernie nawodnione, odwodnione lub silnie nawożone; w których dokonały się daleko idące zmiany jakościowe prowadzące do nowego układu ekologicznego i ukształtowania innego typu siedliska leśnego.
	Siedliska zdegradowane	Zdegradowany*	D1	Siedliska na obszarach średnich imisji (II stopień), gdzie z reguły zachodzi konieczność przebudowy istniejących drzewostanów. Aktualna produkcyjność siedliska jest obniżona o jeden - dwa typy siedliskowe (w odniesieniu do produkcyjności potencjalnej).
		Silnie zdegradowany*	D2	Siedliska na obszarach silnych imisji (III stopień) oraz uszkodzenia gleby w stopniu umożliwiającym jeszcze rewitalizację siedliska (melioracje i zalesienie bez konieczności rekultywacji terenu).Aktualna produkcyjność siedliska jest obniżona o dwa - trzy typy siedliskowe (w odniesieniu do produkcyjności potencjalnej).
		Zdewastowany*	D3	Siedliska na obszarach trwałe zatrutych (wysokiego skażenia gleby) i dużego stałego zanieczyszczenia atmosfery, gdzie jest konieczność rekultywacji terenu, a w skrajnych przypadkach konieczność przekwalifikowania gruntu do nieużytku trwałego.

* - w tym także na glebach porolnych.




BÓR SUCHY

Zasięg: krainy I - VI, głównie w III-VI

Drzewostan: I piętro: gat. pan: So IV-V kl. bon., głównie IV; gat. dom. Brzb,

II piętro: brak

Podszyt: pokrycie kilka % jałowiec (1- 1,5 m wys.); pjd. jrz, so, brz, krusz (0,5 m wys.)

Pokrywa:chrobotkowa, mszysto-chrobotkowa,

Runo i warstwa mszysto-porostowa

dominują porosty i mchy; mało gatunków roślin naczyniowych

gatunki: chrobotki, płucnica islandzka, widłoząb miotlasty, szczotlicha siwa, macierzanka piaskowa, mącznica lekarska, borówka brusznica, wrzos pospolity, pszeniec zwyczajny

Próchnica: mor suchy (2-3 cm), brak „Oh” (mor suchy, rozdrobniony)

Rodzaj gleby (geologia): piaski wydmowe, piaski w wydmach,

Typ gleby: arenosole (inicjalne, właściwe, bielicowane),

Skł.mech gleby: piaski luźne, wykształcone z luźnych skał niewęglanowych

Zespoły leśne: Cladonio-Pinetum, Empetro nigri - Pinetum cladonietosum,

Peucedano-Pinetum pulsatilletosum

BÓR ŚWIEŻY

Zasięg: krainy I - VI, sporadycznie VIII, głównie w I - IV

Drzewostan: I piętro: gat. pan. So II-IV kl bon., głównie III; gat. dom. Brz, w krainie II, V, pjd. Św

II piętro: brak, miejscami sosna z samosiewu, pjd. Św, Brz

Podszyt: pokrycie 10-30%, jałowiec, kruszyna, brzoza, (db szyp. db bezszyp., sł. jak.), miejsc: buk, czmam

Pokrywa: chrobotkowo-mszysta, mszysta, brusznicowo-wrzosowo-mszysta, czernicowo-mszysta

Runo i warstwa mszysta dominują mchy

gat. różnicujące: borówka czarna, śmiałek pogięty (I, III, V, VI), pomocnik baldaszkowaty, gajnik lśniący, widłoząb falisty, wężymord niski

gat. częste: rokiet, borówka brusznica, pszeniec zwyczajny, kostrzewa owcza, wrzos, trzęślica modra (Bśw2), pjd.: konwalia majowa, trzcinnik leśny

Próchnica: mor (świeży, świeży włóknisty, wilgotny)

Rodzaj gleby (geologia): piaski: rzeczne tarasów plejstoceńskich, piaski, piaski eoliczne

Typ gleby: bielicowe właściwe, rdzawe bielicowane, bielice, arenosole,

Skł.mech gleby:piaski luźne

Zespoły leśne: Leucobryo-Pinetum, Peucedano-Pinetum,

Empetro nigri-Pinetum (płn.-zach),

BÓR WILGOTNY

Zasięg: krainy I - VI, głównie w IV - VI

Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-III bon., głównie III, w krainie I, II, V, Św II-III bon.

gat. dom. Brzb i Brzo, pjd. Św

II piętro: w zasadzie brak, miejscami pjd. So, Św, Brz

Podszyt: pokrycie 10-70%, kruszyna, jarzębina, wierzby (sz., usz.), jałowiec

Pokrywa:trzęślicowo-czernicowa, bagnowo-łochyniowo-czernicowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: borówka bagienna, bagno, trzęślica, torfowiec całolistny (Bw2)

gat. częste: borówka czarna, rokiet , brusznica, widłoząb falisty, gajnik

Próchnica: mor wilgotny (kilkanaście cm),

Rodzaj gleby (geologia): piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, piaski wodnolodowcowe

Typ gleby: glejo-bielicowe (właściwe, murszaste, torfiaste); glejo-bielice właściwe

gruntowoglejowe (torfowe, torfiaste)

Skł.mech gleby: Piaski luźne, płytkie torfy (mursze) na piaskach, oglejenie

Zespoły leśne: Molinio caeruleae-Pinetum, Empetro nigri - Pinetum ericetosum (płn-zach), Vaccinio myrtylli - Piceetum Sok. (płn-wsch)

BÓR BAGIENNY

Zasięg: krainy I-VI sporadycznie

Drzewostan: I piętro: gat. pan. So IV-V bon. gat. dom. Brzo, Św

II piętro: brak

Podszyt: występuje pojedynczo: kruszyna, wierzby (sz., usz.)

Pokrywa: bagnowo-łochyniowo-torfowcowa, wełniankowo-żurawinowo-torfowcowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: żurawina, wełnianka pochwowata, modrzewnica, torfowce, płonnik cienki, próchniczek bagienny, rosiczka okrągłolistna, turzyca pospolita,

gat. częste: borówka bagienna, bagno, trzęślica modra, borówka czarna

Próchnica: torf wysoki, murszowa (odwodniona)

Rodzaj gleby (geologia): torfy wysokie

Typ gleby: torfowe torfowisk wysokich, torfowo-murszowe

Skł.mech gleby: torf wysoki , torf wysoki na piaskach

Zespoły leśne: Vaccinio uliginosi-Pinetum,

BÓR MIESZANY ŚWIEŻY

Zasięg: krainy I - VI, sporadycznie w VIII, głównie w I - II

Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-II bon., gł. II; gat. dom. Dbb, Md, Brz, Bk, Św, Jd,

II piętro: pjd Db, Lp, Bk, Św, Jd (Bk, Św miejscami zwarcie)

Podszyt: 20-60%; kruszyna, jałowiec, jarzębina, leszczyna, trzmielina, dąb, buk; leszczyna nie dochodzi do II piętra

Pokrywa: czernicowa, majownikowo-czernicowa

Runo i warstwa mszysta mało mchów

gat. różnicujące: konwalijka (majownik), orlica, poziomka, kamionka, przetacznik lekarski, nerecznica krót., płonnik strojny, siódmaczek, szczawik

gat. częste: borówka czernica, rokiet, gajnik lśniący, kosmatka owłosiona

Próchnica: moder typowy, moder - mor

Rodzaj gleby (geologia): piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, piaski i żwiry akumulacji wodnolodowcowej, piaski zwałowe

Typ gleby: rdzawe (właściwe, bielicowane,) ochrowe, arenosole

Skł.mech gleby: piaski luźne i słabogliniaste

Zespoły leśne: Querco roboris - Pinetum (Pino-Quercetum); Serratulo Pinetum, Fago-Quercetum typicum (płn.zach.), Luzulo-Quercetum, Abietetum polonicum (wyżyny)

BÓR MIESZANY WILGOTNY

Zasięg: krainy I - VI, sporadycznie w VIII, głównie w V - VI

Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-II bon., Św II-III; gat. dom. Dbb, Dbs, Brz, Os, Św

II piętro: Św pjd Dbs

Podszyt: pokrycie 20-80%; kruszyna; gat. częste: jarząb, wierzby krzewiaste, pjd. leszczyna.

Pokrywa: trzęślicowo-czernicowa, orlicowo-czernicowa, płonnikowo-czernicowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: tojeść pospolita, widłak jałowcowaty, płonnik

pospolity, trzcinnik lancetowaty, pieciornik kurze ziele

gat. częste: borówka czarna., trzęślica, fałdownik trzyrzędowy, siódmaczek, rokiet, gajnik, kosmatka owłosiona, łochynia (poj.), torfowce (małe kępy), bagno (poj.)

Próchnica: mor wilgotny (mokry)

Rodzaj gleby (geologia): piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, paski wodnolodowcowe, piaski eoliczne, żwiry lodowcowe, piaski na glinach, płytkie torfy na utworach wodnolodowcowych

Typ gleby: glejo-bielicowe (właściwe,murszaste, torfiaste) glejo-bielice, gruntowoglejowe; rdzawe właściwe grunt. glejowe; odwodnione

Skł.mech gleby: Piaski luźne i gliniaste, płytkie torfy na utworach mineralnych

Zespoły leśne: Querco roboris - Pinetum molin., Fago-Quercetum molinietosum, Betulo-Quercetum molin. (płn-zach) Querco-Piceetum (płn.wsch.)

BÓR MIESZANY BAGIENNY

Zasięg: sporadycznie w krainach I - III

Drzewostan: I piętro: gat. pan. So II-III bon., Św II-III; gat. dom. Brzo

II piętro: pjd. Św

Podszyt: dość liczny 20-50%: kruszyna, wierzby krzewiaste

Pokrywa: płonnikowo-torfowcowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące wełnianka wąsk., turzyca siwa, gwiazdnica długolistna

gat. częste: torfowce, płonnik posp., trzęślica, turzyca pospolita, widłak jałow.

Próchnica: torf przejściowy, torf wysoki, murszowa

Rodzaj gleby (geologia): torfowiska przejściowe i wysokie; miejscami, na utworach wodnolodowcowych;

Typ gleby: torfowe torfowisk przejściowych, torfowe torfowisk wysokich; torfowo-murszowe

Skł.mech gleby: torf głęboki; torf przejściowy , torf wysoki; na piaskach

Zespoły leśne: Vaccinio uliginosi - Pinetum, Vaccinio uliginosi - Betuletum pubescentis (płn. zach.), Sphagno girgensohnii-Piceetum myrtillosum (płn-wsch)

LAS MIESZANY ŚWIEŻY

Zasięg: krainy I-VI ,mniej w III, sporadycznie w VIII

Drzewostan:I piętro: gat. pan. So I-II bon., Dbs, Dbb II-III, Bk III, Św I-II (III), Jd II-III

gat. dom: Md, Brz, Os, Bk, Św, Jd

II piętro występuje pojedynczo: Db, Bk, Lp, Jd, Św pjd. Gb

Podszyt: 30-70%: leszczyna, jrz, trzmielina, bk, db, głóg, wiciokrzew (pomorski, suchodrzew)

Pokrywa: konwalijkowo-śmiałkowa, szczawikowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: przylaszczka, gwiazdnica wielkokwiatowa, dąbrówka, perłówka, pszeniec gajowy, miodownik melisowaty, lilia złtogłów, wiechlina gajowa

gat. częste: konwalijka (majownik), trzcinnik leśny, sałatnik, kosmatka, kamionka, szczawik, poziomka, jastrzębiec leśny, siódmaczek; mchy pjd - żurawiec, merzyk

Próchnica: moder typowy (m. mullowy)

Rodzaj gleby (geologia): piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski: rzeczne tarasów plejstoceńskich, zwałowe, na glinach piaszczystych; piaski zwałowe z seriami stref przekształceń,

Typ gleby: rdzawe (właściwa, brunatna), brunatne (bielicowane, kwaśne), płowe (bielicowane)

Skł.mech gleby: piaski luźne i słaboglinaste; piaski (i żwiry) średnio głębokie na glinach

Zespoły leśne: Tilio-Carpinetum calam., Galio-Carpinetum, Potentillo albae-Quercetum, Luzulo pilosae-Fagetum, Stellario holostae-Carpinetum deschampsietosum,

Abietetum polonicum

LAS MIESZANY WILGOTNY

Zasięg: krainy I - VI, głównie w V

Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-II bon., Dbs II, Bk III, Św I-II, Jd I-II; gat. dom. Św, Lp, Os, Brz, Ol, Bk,

II piętro: pjd. Db, Św, Lp, Gb

Podszyt liczny: kruszyna, leszczyna, jarzębina, czeremcha

Pokrywa: trzcinnikowo-szczawikowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: śmiałek darniowy, sit rozpierzchły i skupiony, skrzyp leśny, wietlica samicza, turzyca zajęcza; także gatunki LMśw: gwiazdnica wielkokwiatowa, sałatnik, dąbrówka, turzyca palczasta

gat. częste: szczawik, konwalijka dwulistna, tojeść pospolita, trzcinnik lancetowaty, płonnik pospolity, nerecznica szerokolistna

Próchnica: moder mokry, moder mokry murszowaty, moder wilgotny

Rodzaj gleby (geologia): piaski wodnolodowcowe, piaski zwałowe, piaski na glinach piaszczystych itp.

Typ gleby: gruntowoglejowe, opadowoglejowe, stagnoglejowe,

Skł.mech gleby: piaski luźne i słabogliniaste, piaski na glinach, woda 0,5 - 1,8

Zespoły leśne: Tilio-Carpinetum war. wilgotny, Galio-Carpinetum war. wilgotny,

Querco roboris-Pinetum bog. war. wilg., Querco-Piceetum

LAS MIESZANY BAGIENNY

Zasięg: sporadycznie w krainie II

Drzewostan: I piętro: gat. pan So II bon., Św II, Ol III, Brzo III; gat. dom. Brzo, Ol, Św, So

II piętro: zazwyczaj brak

Podszyt: nieliczny : gat. panujące: kruszyna, wierzby

Pokrywa: trzcinnikowo-paprociowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: narecznica błotna, siedmiopalecznik błotny, fiołek błotny, wierzbownica błotna, skrzyp bagienny, drabik drzewkowaty, krwawnica pospolita, gorysz błotny, tojeść bukietowa

gat. częste: płonnik pospolity, trzcinnik lancetowaty, tojeść pospolita, narecznica szerokolistna, widłak jałowcowaty, torfowce

Próchnica: murszowa, mor wilgotny murszowaty, torfowo-murszowa, torfowa

Rodzaj gleby (geologia): głebokie i śred.gł. torfy przejściowe, niekiedy niskie, czasami na piaskach

Typ gleby: mułowo-murszowe, torfowisk przejściowych, torfowo-murszowe, torfowisk niskich

Skł.mech gleby: torfowy przejściowe, tory niskie, torfy murszejące, (na piaskach)

Zespoły leśne: Ribeso nigri-Alnetum comaretosum, Sphagno squarrosii - Alnetum, Sphagno girgensohnii - Piceetum (pn.wsch.)

LAS ŚWIEŻY

Zasięg: krainy I-IV, głównie I-II, sporadycznie w VII

Drzewostan: I piętro: gat. pan. Bk I-III, Dbs I-III, Św I-II, Jd I-II; gat. dom. Kl, Jw, Lp, Os, Md, Gb, Jd, Św

II piętro: Gb, Lp, Jd, Db, często zwarte warstwy

Podszyt: liczny: leszczyna (dochodzi do II p), grab, trzmielina, bez, głóg, dereń

Pokrywa: szczawikowo-marzankowa, gajowcowo-marzankowa, miodunkowo-marzankowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: marzanka, gajowiec, czerniec, żankiel, miodunka ćma, nerecznica samcza, merzyki, dzióbkowiec, czworolist pospolity, podagrycznik, ziarnopłon, kopytnik

gat. częste: szczawik, sałatnik, przylaszczka, gwiazdnica wielkokwiatowa, dąbrówka, poziewnik szorstki, konwalijka, perłówka zwisła, zawilec gajowy, turzyca palczasta, prosownica, trędownik bulwiasty, wiechlina gajowa, fiołek leśny

Próchnica: mull świeży, mull-moder świeży

Rodzaj gleby (geologia): piaski zwałowe z seriami stref przekształceń, piaski zwałowe na glinach, iły zastoiskowe, piaski zwałowe na piaskach wodnolodowcowych z seriami stref przekształceń

Typ gleby: brunatne (właściwe i kwaśne), płowe właściwe, rdzawe brunatne, czarne ziemie i in.

Skł.mech gleby: piaski luźne i słabogliniaste, piaski na glinach i pyłach, gliny piaski i żwiry

Zespoły leśne: Galio-Carpinetum (Zach.), Tilio-Carpinetum typicum (Wsch.),

Galio odorati - Fagetum (dawne Melico-Fagetum), Stellario-Carpinetum

LAS WILGOTNY

Zasięg: krainy I-VII, głównie w V

Drzewostan I piętro: gat. pan. Dbs I-II bon., Js I-II; gat. dom.: Wz, Kl, Jw, Lp, Gb, Św, Os, Jd, Ol

II piętro: Gb, Lp, Kl, Jw, Js, Jb, Iwa; często zwarte warstwy

Podszyt: liczny; gat. panujące: leszcz. (drzewiasta) bez cz. i kor., porz, kalina, czeremcha (drzewiasta)

Pokrywa: miodunkowo-marzankowa, niecierpkowo-pokrzywowa, bluszczykowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: czyściec, kostrzewa olbrzymia, niecierpek pospolity, jaskier kosmaty, szczyr, czartawa pospolita, turzyca odległokłosa, podagrycznik pospolity, kopytnik, pokrzywa, gajowiec żółty, ziarnopłon, czworolist, marzanka wonna,

gat. częste: gwiazdnica wielkokwiatowa, turzyca leśna, dąbrówka rozłogowa, merzyk, wietlica samicza, wiechlina gajowa, gwiazdnica gajowa, kuklik pospolity

Próchnica: mull wilgotny, mul mokry, mull wilgotny murszowaty

Rodzaj gleby (geologia): piaski zwałowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski zwałowe na glinach, gliny zwałowe, deluwia gliniaste, gliny zwałowe z głazami na piaskach wodnolodowcowych

Typ gleby: gruntowoglejowe, czarne ziemie, opadowoglejowe, szarobrunatne, mineralno-murszowate,

Skł.mech gleby: piaski, piaski na glinach i pyłach, gliny, pyły, iły, gliny piaszczyste, piaski i żwiry

Zespoły leśne: Galio - Carpinetum (zach.), Tilio-Carpinetum (corydaletosum, stachytosum) (wsch.), Stellario-Carpinetum ficarietosum

LAS ŁĘGOWY

Zasięg: sporadycznie w krainach: III, V, VI

Drzewostan: I piętro: gat. panujący Js I kl. bon., Tpb,cz,sz; Wbb; gat. dom: Wzp, Bst, Dbs, Jw, Lp, Kl, Ol

II piętro: Gb, Kl, Kl pol., Wbb, Jb, Jw, Czm

Podszyt: liczny; bez cz. i koral., porzeczka, kalina, czeremcha, głóg, tarnina, dereń świdwa

Pokrywa: niecierpkowo-wielozielna, bluszczykowo-wielozielna

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: bluszczyk kurdybanek, mozga trzcinowata, podagrycznik pospolity, ziarnopłon wiosenny, tojeść rozesłana, perz psi, śledzienica skrętolistna, czyściec leśny, szczaw gajowy, przytulia czepna, kostrzewa olbrzymia, czosnek niedźwiedzi

gat. częste: kuklik pospolity, czartawa pospolita, pokrzywa zwyczajna, gajowiec żołty, miodunka ćma, miodunka plamista, dziurawiec kosmaty, nawłoć późna, niecierpek pospolity, bodziszek cuchnący, kupkówka Aschersona

Próchnica: mull wilgotny, mull mokry

Rodzaj gleby (geologia): piaski współczesnych tarasów rzecznych, iły rzeczne

Typ gleby: mady (próchniczna, brunatna, inicjalna); gruntowoglejowa mułowa, mułowo-murszowa

Skł.mech gleby: Piaski, iły, pyły (węglanowe lub niewęglanowe)

Zespoły leśne: Ficario-Alnetum, Populetum albae, Salicetum albae-fragilis,

OLS (Las bagienny Lb)

Zasięg: w krainach I-VI (najwięcej w II i IV)

Drzewostan: I piętro: gat. panujący Ol kl. II-IV bon.; gat. domieszkowe Brzo, Js, Brz, Św

II piętro: pjd, zazwyczaj brak

Podszyt: nieliczny, pokrycie 10-30%; kruszyna, kalina, porzeczka, bez, jarzębina, czeremcha, wierzby

Pokrywa: turzycowa, psiankowo-wiązówkowa; struktura kępkowo-dolinkowa

Runo i warstwa mszysta

gat. różnicujące: wiązówka błotna, psianka słodkogórz, knieć błotna, pępawa błotna, ostrożeń warzywny, turzyca ciborowata, t. brzegowa, t. zaostrzona, t. błotna, t. długokłosa, kosaciec, karbieniec, gorysz błotny, tarczyca, ostrożeń błotny, przytulia błotna; dużo turzyc

gat. częste: nerecznica błotna, trzcinnik lancetowaty, jaskier rozesłany, tojeść pospolita, pokrzywa zwyczajna, kuklik pospolity, tojeść rozesłana, wietlica samicza, sit rozpierzchły, tojeść bukietowa

Próchnica: torfowa, torfowo-murszowa, murszowa

Rodzaj gleby (geologia): torfy niskie

Typ gleby: torfowa torfowisk niskich, torfowo-murszowa, torfowo-mułowa, woda zastoiskowa

Skł.mech gleby: torfy niskie głębokie (ponad 130 cm), torfy niskie głębokie na piaskch, glinach, pyłach, iłach

Zespoły leśne: Ribeso nigri-Alnetum, (dawne Carici elongatae-Alnetum) bardzopowolny ruch wody

OLS JESIONOWY

Zasięg w krainach I-VI, sporadycznie w VIII

Drzewostan: I piętro gat. panujący Ol I kl. bon; gat. domieszkowe Js, II kl bon, Wz, Dbs, Św)

II piętro; pjd Gb, Czm

Podszyt: liczny: czm, leszcz, trzm, kruszyna, kalina, porzeczka, bez,

Pokrywa: psiankowo-pokrzywowa, ziołowa, gajowcowo-kuklikowa

Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: śledziennica, chmiel, kozłek lek., knieć błotna, psianka słodkogórz, karbieniec pospolity, turzyca odległokłosa, tojeśc pospolita, pępawa błotna, ostrożeń warzywny, czartawa drobna, rzeżucha gorzka, czyściec leśny, kostrzewa olbrzymia,

gat. częste: pokrzywa zwyczajna, niecierpek pospolity, kuklik pospolity, szczyr trwały, bodziszek cuchnący, bluszczyk kurdybanek, gajowiec żółty, tojeść rozesłana

Próchnica: mull wilgotny, mull wilgotny murszowy

Rodzaj gleby (geologia): iły rzeczne i jeziorne; gytie wapienne, kredy jeziorne

Typ gleby: gruntowoglejowe, mułowe właściwe, torfowo-mułowe, gytiowe murszowe, czarne ziemie murszaste, mineralno-murszowe: oglejone, powolny przepływ wody,

Skł. mech gleby: siedliska zalewane i niezalewane; piaski, iły, pyły (węglanowe i niewęglanowe)

Zespoły leśne: Fraxino-Alnetum, Stellario nemorum- Alnetum,

Ribeso nigri-Alnetum chrysosplenietosum

2

---